Um Jutlar aa Bergatrøll
Um Sangejutullen. Dai Gamle fortelja, at i Fyriti’enn skulde de vore ain Jutull, som hadde sitt Tevære i Sangefjelle. Paa Strandaeggenn sto i gamal Ti ain lang smal Stain te skraas upp or Jordenn, aa nemme desse Staine, som kallast Strandapile, e enno ain trillendes rund Haug, aa tett inn’ aat dessa sto denne Pile. Søgne fortel, at denne Pile e kome or Sangefjelle solaise. De va ai Gong ai Brudferd, som vilde sø’aat Aals Kyrkjunn, aa denne Ferde rai daa over Strandaeggi, taa di Vegen laag derover i gamal Ti; aa daa Brudferde kom dit, hoyrde dai Kyrkjeklukkudn ringje.
Sangemannen fekk no hoyre Omen taa Klukko, aa vart te me vare dessa Brudferdenn. Han vart so rai ve dette, at han tok den svære lange Stainen aa la’e paa Sprettebogin sin, aa klembde te skaut han ette Ferdenn, teskraas over Strandafjorden, som e over ai Mil. Men Pile saig ne lite ne’afyr der, som Bru’e aa Brugomen daa ri’o, aa baint inn i Bakkin, aa vart der standandes paa sne’o i Bakka. So se’a gamle Folk, som minnast, at ho sto der; men se’a vart ho ne’tikin aa kjoyrd burtaat ait Stugudydn paa nørdre Brai’e aa brukast enno te Durahelle. Der e Strandapile te sjaa denne Dagen, som no e, um nokon vil aathuga paa, koss ho e skapa aa voren.
Kaparstainen. Denne Stainen ska likesom Strandapile vera sløngt taa Sangejutule ette Holskyrkjunn fyr aa krysja ho ihop den Ti dai toko te aa timbre paa ho, for han ottast, han kom te aa hoyre Omen taa Holsklukko som taa Ælingsklukko. Han sløngde difyr Stainen i Vegen men hadde raakt te tiki han for tung, so han dralta ne midt i Dale. Denne Stainen ha endaa den Dag i Dag den Gjerde ve se, at han le’a aa hev paa se jabnan, naar han berre hoyre Klukkudn i Holskyrkjunn. Utafyr Staine e de ain ovstor Kvirvilhøl i Storaa’nn, som kallast Kaparhølen taa di, at Sangejutullen ska ha gjoymt alle Buskapskasladn sine der, ain hail Ring me tolv i Tale minnst ette minnst inni korare sett likesom ain ser haile Setten aat ai Skaalevigt. De fær ingen Kaparringen uppatt, fyr di at Tyngde e for stor, aa noko Sokn bit inki paa han.
Um Jutull-Lyfte. De e ain gamall Skikk, at sterke Kara, som vilja royne Avlen sin, taka se ain Stain te Lyfte, so tung aa diger, som dai væl kunna orka aa hevja. Kjem de daa ængon, som orka lyfte Stainen aa endaa noko mair te, so har han Rett te aa leggje ain a’n mindre Stain uppaa fyre hino, aa sidstnemde Stainen kallast Troyten ell Troytingstain.[1]
Uppe i Mørkjo ligg de ofto store Staina stundo paa Flæddo aa stundo jamvæl upp aa Haugo aa Nuto. Slike Staina sku vera Jutullyfte, aa naar de ligg ain Stain uppaa dai are, som ain stundo kan sjaa, so ha de vore ain a’n Jutull framme se’a aa lagt paa Troyten fyr hino.
Paa Klaivenn, ain Gard øvst i Aalssokne, ligg de enno ait gryskile stort Jutullyfte me ain stor Troytingstain uppaa di. j De e ’ki mair en so ait skikkele Refleskot ifraa Aalmannvegi. Sjølde Lyfte e held so stort som Stugu paa Klaivenn, aa Troyten e so stor, at han snaudt kunna dragast taa tvenne Gampa paa Taakkunn.
Dette Lyste ska fyst vera upplagt taa Sangemanne. Han hadde vorte augundsjuk paa ain a’n Jutull, som kallast Langesendmannen aa budde i Langesendfjelle aa han va vraiskjen fyre di, Langesendjutullen hadde skrytt taa di, at han va likeso gildt armestæld han som den are. Sangejutullen huta daa tvert over Dalen te dai are solaise: „Unde paa Klaivo visast Armstaale mitt, kloyv no ditt Stig i Dale, legg paa Troyt aa stig so hit.“ Langesendjutullen gjorde so, staig ne taa Fjelle, hov Lyfte upp aa la’e Troyten paa, som enno visa se, aa derette staig han upp or Dale aa ainstigs upp aa Sangenuten. Me di sama han sto der, vart han burte, aa ain Ovdur aa fæl Svaal hoyrdest inni Sangenute, som naar Husbraia oma langt burte. Dai heldost daa solengi, te dai dotto dau’e baa’e.
De ha ingin hoyrt mair te dei ette dai Ti’en, aa de ha stødt vore role i baa’u desse Fjello se’a.
Tenestguten aat Jutule. I Fyriti’enn raakte de aigong, at ain skira Gut sette se Aarstenest hjaa ain Jutull. De fyste Orkefare dai daa toko te aa aabne paa, va at dai gingo te Skogs paa Timbrehøgst. Me desse Starve vilde Jutullen dai skulde gaa solaise i Lag, at han sjøl traiv Trjøne i Toppen aa langbuga dai te Jordars, aa Guten skulde daa vera illsnarp te gleksehøgge Tre’e aav ne ve Jorde. Dette gikk tviradt fyr se naar Tre’e sto i ain Bug, daa brast det snøggt aav. Paa denne Haatten gikk Arbaie radt, aa dai øldruge fortelja, at dai føngo fellt aa uppraidt ve tvenne tju’e Tylvtidn fyste Dagen. Are Dagen vilde Husbonden skifte Arbai me Gute, so at denne skulde svaigje Trjøne me øvre Enda te Markenn, som Sjølven hadde gjort fyste Dagen, aa han vilde daa snerte dai aav ve Rote. Guten, som va liten aa vaik, fælte taa desse Grepe aa va rædd, han orka ’ki svaigje Trjøne ne’aat Jutule. Men denne va likevæl so vælmaint, at han vilde hjølpe hono te aa svaigje ne de fyste Tre’e, som daa skulde kabbast. Daa Jutullen hadde boygt Tre’e ne’aat, skraik han, at Guten maatte vera handfast aa inki sleppe Taki sino, so Tre’e rettna upp atte fyr hono. No sleppte Jutullen sino Tak, aa derme spratt Tre’e paa staahaite Flekki baint uppatte me Toppe aa tversløngde Vaaeguten høgt i lause Veraatta, so at han kvingla i Tudn over Furutoppadn. Daa tok Jutullen te aa gaule aa ba te hono ovmaktige Kryppjans um Hjølp, aa derette tversløngde han Flykte si ut i Vere ette Gute. So illsnøggt gikk de, at han naadde atti den aine Skønki paa hono’me Lokunn sina fyrr, at han jordast. Taa desse Versløngi fekk han inki minnste Me’ ell Main, men kom haim hail baade paa Bunu aa Bain. Jutullen ga hono daa Haimpars, so ly’ande: „Rais te haimars me de du ovlaake Høggespett, som inke orka staa imot ain vesall Furusprett; te Aarsgut har ’ki e mair slik Nau’arklegg, som ’ki evla likar aa boygje ain Furulegg.“
Helge Tune. I Fyriti’o, me’a de va so myki taa Haugafolko aa Bergatrøllo, skulde de vore ait slikt Trøll uppi Tunekambe i Aal, som kallast Helge Tune. De raakte jabnan so te, at naar de va Drykkne ne i Strandagørdo ell Brai’egørdo aa Drykkjekalladn voro te huta ell vaala ette de va myrkt um Kveldadn, so svara de snøggt uppi Tunekambe, aa samstundes va ho framme aa ga se i Lag me Drykkjekallo. Ho syntest daa belgje i se Øl aa Brennevin me som ain Kalv, naar han drikk, se’a dai. Naar de raakte so, at ængor Friaren um Lurdagskvelden va drukkin aa helt Stuk aa Svaal, so tviljø’a de svint uppi Kambe, aa so kom ho Helge aa ga se i Lag me Friaro. Gjentudn logo stødt i Fjøse um Nætadn i dai Ti’enn’. De hende daa ai Gong, at ain Friarsvarm gikk inn i ait Fjøs, som de laag Gjentu; desse nørde daa i Tyrispikadn paa Lysehellunn, som voro telaga um Kvelden fyriaat. Rett som de vart ljøst i Fjøse, kom ho Helge me rampand aa langstigand, fyr ho skulde vore ovstor taa Vøxt, aa so stelte ho se teskrevs me ain Fot paa kor taa Fjøshjallo. Der sto ho aa lo aa gjønte ho som Friaradn. Ho va pløgga solaise, at ho hadde store gule tjyrumaiska Hu’sko paa Føto, mosaleta Sokka aa Undestakk, ai mjærmsi’ himegraa Troye, aa paa Skalla hadde ho ai brunblakk Botnehuve. Ho aattest ve ain taa Friaro noko vesalt aa ga hono Snai’u fyr noko han inki lai. Han tok te sinne aa la’e te henne paa Skallin me ain stor Uxepais, so at han slo Hol paa Botnehetta henna, aa igjøno detta kom de daa upp ain stor hysjugraa Haartott. Over dette Peke vart ho Helge tjonve, ho graip han i baa’e Oyreknutadn aa helt hono midt imyljo Fjøshjallo aa Skjenko paa se aa so maig han all over. Ho sa’e daa te hono: „ha du kjent varmare Bekk, du laake Hek; i Framti’enn ottast du fyr aa gjera me flaire Pek.“ Derette kvarv ho burt fyr Augo dairre, men um ait Bil hoyrde dai Ljomen taa henne atti Tunekambe, aa ain Ljøski for upp or hono, som naar Sote brenn i Paispipunn. Dette syntest vera upp or ait djupt Hol, som finnst der aa e paa Gjerd, som Ljøtehol upp ivi Strønd. Ingin saag noko te henne paa mange Aar, ette ho fekk Uxepaisslage. Ho viste se berre ai Gong se’a, aa daa sat Haartotten likains som den Kvelden ho fekk Svarpen.
Gygre ve Krø’re. Imyljo Lindeli’enn yttast i Flø aa Ørgenvikenn øvst i Krødsherad e der tvau smaa Dalføru jamsi’es me korare. Dai gaa ova taa Aasbrøte aa eta samdjup te over meli’es ne’aat Vatne. Der tek de aine te bi grunnar, aa teslutte ser ain inki mair te di Dalføre. Desse tvaa Daladn skulde koma te i gamle Daga ve di, at ai Gygr kom kjoyrand me ain ovstor Bukk, aa Daladn era daa Mai’spørudn ette Sle’a henna. Sle’en hadde gingi ait Stykki paa dai aine Mai’e, aa difyre vart den aine Maidde djupare ell hi. Daa ho kom meli’es, brast Mai’en, aa solaise fekk ho inki Skjuss lenger. Ho vardt taa so sinna, at ho rende paa Bukken aa slait han or Raiskape, aa sette te aa sløngde han tvert over Krø’ren aa baint burt i Bukkedalsberge, som de no kallast. Der syne de Faiteskvetta enno, naar Fjorden e liten. Aa se’a maatte ho gaa te Fots sø te ette Fjorde, aa ain ser enno, at ho sit i ait Berg tett norda Ørgenviki. For Jutullen, som sto att uppaa Brøte aa saag, koss ho kjøyrde i Stykkju Sle’en aa for aat me Bukki, vart sinna aa gjorde ho te Stain radt. Andlete syne se utigjøno Berge enno, aa e so stort aa blaat i Dæme me slik gild Nase aa stor Kjaft aa Pannelin paa Enne sino. Jutullen staig daa fraa Lindelibrøte te Norefjell. So myki han hadde støgga der, høyrde han Omen taa Kyrkjeklukko i Olberg, aa daa vart han endaa mair sinna aa tok te langsløngje Staina ette Olbergskyrkjunn. Den aine ligg ve Noresunde i Staingrjøte paa Krø’re, aa han ha stor Liku te ai Kyrkje. Han hev paa se jamt, naar han hoyre Olbergsklukkudn.
|
Denne teksten er offentlig eiendom fordi forfatteren døde for over 70 år siden. |
- ↑ Den vidgjetne Kjempa Gretter Aasmundson kom i Uheppa og vard gjord ufredug paa Tinget. Fyrr han for or Landet (Island) hov han upp ein ovstor Stein, som laag der sidan og vard kallad Grettishaf d. e. Grettislyfte. Sjaa Grettissaga S. 31. – Slikt sama gjorde han ei onnor Gong, medan han sat etter nokre Karar, som han vilde haldast med, l. c. S. 71.