Norges gamle Love/I/Den ældre Frostathings-Lov
II.
Den ældre Frostathings-Lov.- Arne Magnussöns egenhændige, No. 312 fol. (feilagtigt indbunden i No. 112 fol.) i den arnamagnæanske Samling; den er dog blot et Brudstykke, der allerede ophörer i IIden part Cap. 7. Den er her betegnet ... a.
- No. 1155 fol. i det kjöbenhavnske store kongelige Bibliotheks ældre Haandskriftsamling. Her betegnet ... b.
- No. 314 fol. i den arnamagnæanske Samling ... c.
- No. 311 fol. sammesteds ... d.
- No. 310 fol. sammesteds ... e.
- No. 2082 qv. i den Thottske Samling paa det store kgl. Bibl. i Kjöbenhavn ... f.
Christenretten er aftrykt efter Pergamentscodex No. 60 qv. i den arnamagnæanske Samling, hvor den tilligemed den nyere Landslov m. m. findes skreven med en Haand fra omtrent 1ste Fjerdedeel af det 14de Aarhundrede.
Den er sammenholdt med
- Afskrifterne af ovennænte Codex Resenianus, her tilsammen betegnede ... A.,
og, hvor de indbyrdes afvige fra hverandre, Aa, Ab, Ac, Ad, Ae, Af, eller kortere a, b, c, d, e, f, i ovenanförte Orden. - Pergamentscodex No. 322 fol. i den arnamagnæanske Samling, skreven med samme Haand og omtr. af samme Indhold som No. 60 qv. Her betegnet ... B.
- Pergamentscodex C. 22. qv. i det stockholmske kgl. Bibliotheks Haandskriftsamling, hvor den blandt en Deel andre norske Love findes skreven med en Haand fra omtr. Midten af det 14de Aarhundrede, dog saaledes, at dens förste Deel, lige til Slutningen af 15de Capitel, er ombyttet med Begyndelsen af Jons Christenret. Den er her betegnet ... S.
- Brudstykke af et Pergamentsblad fra förste Halvdeel af 13de Aarhundrede, indheftet i No. 315 fol. i den arnamagnæanske Samling. Her betegnet ... X.
- Brudstykke af et Pergamentsblad omtrent fra samme Tid, og indheftet i samme Bind, her betegnet ... Y.
oc Segir frá lögum þeim er setti
Hákon konungr son Hákonar konungs.1 Hákon konungr son Hákonar konungs sonarson Sverris konungs sendir lendum oc lærðum. búöndum oc búþegnum. verandum oc viðr komandum. öllum guðs vinum oc sínum þeim sem[1] Noreg byggia (kveðio)[2] guðs oc sína. Flestum mönnum man þat kunnikt vera hvessu mykin oc margfalldan skaða er flestra manna ættir í landinu hafa fengit af manndrápum oc hinna beztu manna aftöcum þeim sem her hafa meir í veniu verit en í flestum löndum öðrum. Oc af því at þat er fyrst fyrir guði hætt oc háscasamlict oc mönnum bæði til frænda tións oc fiártapanar. svá er þat oc svívirðilict at spyria í þau lönd er vel ero siðaðir[3] at menn scolo þann úsið her meir í veniu hafa en í engu landi öðro. Oc fyrir því höfum ver eptir hugleitt með ráði erkibiscops oc lióðbiscopa. lendra manna oc lærðra. lögmanna oc annarra enna vitrastu manna í landinu. at minka manndrápin. Lízt oss þat lícast til at upphafi. at lög ins helga Ólafs konungs standi eftir því sem hann hafði skipat. þó at þess hafi eigi hertil gætt verit fyrir fégirndar sakir. At sá er mann drepr saclausan hafi fyrirgört fé oc friði.[4] se útlagr oc úgilldr hvar sem hann verðr staddr bæði konungi oc frændum.
2 En þó at ver mættim fyrir verðleika sakir kanna allt lausafé konungdóminum. þat er mannsbaninn átti eptir því sem Frostaþings bók váttar. þá höfum ver góða vægð á gört oc miskunn. at hvárt sem eptir ero eignir eða lausafé. þá scal konungr taca eigi meira í þegngilldi en áðr er vandi á af fé eða eignum. En ef eign er í þegngilldi greidd. þá scolo frændr eiga lausn á ef þeir vilia laust hafa.
3 En ef vegandi fellr í þessarre útlegð fyrir konungs sverði eða frændum ins dauða. oc á hann fé eptír. þá böti frændr hans fiórðung giallda af því fé. en frændr taki trygðir oc alsætti í mót af frændum hins dauða.
4 Nú ef vegandinn er or[5] Noregi. þá böti frændr hans fiórðong bóta. oc se sá fyrir er scylldastr er[6] annarr af föðurfrændum en annarr af móðurfrændum bæði at taca af frændum veganda oc svá böta frændum hins dauða. En ef mannsbani kemz íbrott í þessarri útlegð. þá böti frændr hans[7] hálfum giölldum eftir hinu fyrsta scilorði ef eigi vinnz hans fé til. Allðri scal oc erfingi selia þær eignir er hann tekr eftir hin útlaga meðan hinn útlagi lifir. en giallda allar lögtegar[8] sculldir af eignum ef eigi er lausafé til.
5 Nú kann sá atburðr einnhverr til[9] at geraz at konungr gefr þessum[10] hinum útlaga tandzvist með bönarstað höfðingia eða með einhverium öðrum atburðum. þá scal hann sic svá í frið caupa við konung sem konungs er miscunn til oc böta þann helming bóta er eptir stóð með slícum salastefnum sem scynsamir menn siá at hann megi vel orca. En ef hann vill eigi böta. þá megu frændr hins dauða hefna á honum. þó at hann se sáttr við konung. svá at þeir verði eigi útlægir þó at þeir drepi hann. En þeír sem fé hans varðveittu meðan hann var í utlegð þa greidi honum[11] slíct aptr sem þeir tócu bæði í eignum oc lausafé. fyrir utan landscyldir.
6 Ef maðr særir mann saclausan eða scemmir fullréttis vercum opinberliga. oc fær hinn hemnt sín siðan eða frændr hans fyrr en lögboð komi fyrír hann með fullum vörðzlum. þá er hinn útlægr hvárt sem hann fær bana eða aðrar scammir er fyrri braut friðín nema konungi oc öðrum scynsömum mönnum virðiz aðrír atburðir á þvísa[12] málí. En ef hann kemr boðum fyrir sic með fullum vörðzlum. þá er hann friðheilagr en hinn útlægr er síðan drepr hann. En þó at sá maðr komi í sættir er of sinn vann á saclausum manni. oc vinnr hann enn slict verc annat sinni. oc traustir svá fé sínu eða frændum sínum. oc kemr hann enn boðum fyrir sic. þá taki hinn því at eins[13] sættir at hann vili er sídar var misgört við. þó at hann se friðheilagr við konong. oc bótamaðr þó at hann hemni sín. hvárt sem hinn daur eða lifnar. En öll önnur úbótaverk fari eptir því sem áðr er í lögum mælt.
8 Öllum mönnum man þat kunnict vera um þann hinn mycla oc hinn illa úsið er lengí hefir í þessu landi verit. at þar setn maðr verðr aftekinn. þá vilia frændr hins dauða þann or ættinni taca er beztr er. þó at hann se hvárki vitandi viliandi verandi um aftac [hins dauða. oc vilia eigi á þeím hefna er drap.[18] þó at þeim se þess kostr.[19] oc nýtr hinn vándi svá sinnar illzku oc úgiptu. en saklauss gelldr sinnar spectar sem[20] góðrar mannanar. oc hefir margr maðr af því mykit ættarskarð fengit. oc ver mist hinna beztu þegna várra í landinu. oc fyrir því leggium ver við þetta úbóta söc oc aleigumál hverium þeim sem hefnir á öðrum en þeim er drepr eða ræðr.
9 Svá vátta oc tögböcr allar oc landslög at sá maðr er tecr kú manns eða annat fé með stolinni hendi. þá er hann dræpr oc dayddr[21] hvar sem hann er staddr.
10 Þat hefir oc optlega verit þó at hvárki se vel ne viðrkvæmilect at úráðvandir menn hafa laupit brott[23] með eiginconor annarra manna. oc hafa margir fyrir þat titlu bött en sumir allz engu. oc með því at ver væntum at vitrum mönnum virðiz þessi söc meiri bæði fyrir guði oc mönnum en hinar aðrar. þá vilium ver at allir menn viti at þeir menn sem at slícum úknyttum verða kendir. se úbótamenn bæði fyrir konungi oc karli. dræpir oc dauddir hvar sem þeir verða staddir. oc eigi í kirkiu græfir.
11 Ef maðr blandaz við búfé oc spillir svá kristni sinni. þá scal þann mann gellda. ef hann verðr sannr at. oc fari síðan útlægr.
13 Þeir menn er sveria ranga eiða. oc prófaz þat á þá með sannindom. þá scolo þeir enskis manns vitna eða eiða nióta oc engi þeirra[29] ..............
14
15 at þeir vitu þat með sannindum at aflaga var upptekit. en aðrar fyrndir standi eptir því sem bók váttar.
15 Ef maðr á sculld at manni. þá kæri hann með váttum. beiði hann stefnulags. En ef hanu syniar. þá stefni honum þing hvárt sem hann er [mann manndinga ár[30] eða eigi. fimnætting. oc hafi þar[31] vitni sín hvártveggi frammi á þingi. oc ef búendr döma honum sculld sína. þá se þeir scylldir[32] til atfarar með honum ef hinn fær eigi fulla vörðzlo fyrir sic til eíndaga. oc fara af því þingi oc taca til hálfu meira. oc eigi scal hallða til annars þings af þesso þingi.
17 Of auðn þat er maðr slær yfir oc sár eigi. þa scal sá er auðn á hallda upp[41] boðburð oc fátöcra manna flutning. en eigandi komi hann kaupi sínu við þann er næstr býr auðninni eptir því sem scynsamir menn virða. En ef hann gerir bæði sær oc slær yfir þá scal hann gera slícan leiðangr sem sannsýnum mönnum kemr á samt á manntalsþingi.
18 En um þær auðnir er menn vilia byggia. þá scal sá ráða er auðn á at húsa siálfr. oc liá .iij. vetr þeim er upp vinnr iörð. elligar at sá hafi .vj. vetr sculldarlaust er húsar oc upp vinnr iörð bæði at acri oc eng. nema þeir semi annat caup sín ámílli. En leiðangr höfum ver af gefit fyrir .ij. nef svá lengi sem hann hefir sculldarlaust.
19 Of eignir þær er utan stafs ero kallaðar oc í almenningum ero görvar. þá vilium ver at þar standi slíc lög oc scipan um meðal konungs oc karls sem austr eða suðr í landit. oc slíca þegnscylldu geri þeír her sem þar etir konungs skipan. Svá er oc mætt at búendr[43] scolo[44] gera konungi ræiðscióta svá mykinn sem hann þarf. En ármaðr scal[45] scera reiðscióta boð. En búendr allir er[46] boð kemr til garðz [þá scolo[47] þeir gera reiðscióta konungí. hvert ross scal í reiðscióta hans fara er seli eða söðull hefir á komit. En ef konung scortir reiðscióta. þá scal giallda .iij. aura silfrmetna fyrir hvert ross er scortir.
20 Þat er oss oc[48] kunnikt at af engu eyðiz í enu meir ríki várt en af því at eígi kann vinnumenn fá í heröðum. því at allir vilía nú í kaupferðír fara en engi vinna fyrir bóndum. oc[49] fyrir því vilium ver þat vandlega fyrirbíóða at nöckurr maðr fari sá í kaupferðir er minna fé á en til .ííj. marca. Scal þetta forboð standa frá páscum oc tit Míchialsmesso hvert ár. en frá Michialsmesso oc allan vetrinn síðan fari hverr í friði með slícu sem guð hefir gefit honum hvárt sem þat er meira eða minna. En þeir stýrimenn er taca menn á scip sín með minna fé en nú er sagt þá gialldi .vj. aura fyrir hvern þeirra er félag leggr við þá.
21 Þessir lutir ero þeir sem flestum mönnum man sýnaz sem konungðómrínn hafi langlega rangendi af haft oc vátta þó lögbökr at konungr eigi sectir á. Sá er einn ef maðr lögfestir mat sinn fyrir útlagum manni oc kallaz þá friðhelga fé sitt konungi. Sá er annarr lutr at menn kalla bolöxar gilldar oc vilia eigi öll fólcvápn eiga. Sá er hinn .iij. at menn föða útlaga[51] menn oc vilia engo[52] konungi fyrir svara. Sá er hinn .iiij. er menn beriaz oc sættaz þeir sín í milli at þar á konungr ecki á.[53] Sá er .v. lutr ef maðr tecr þióf oc fær hann sitt af honum. at þar á konungr ecki á hvárki á þíófinum ne hinum er lausan let þiófinn. En þá ero þat .ij. lutir er eigi varða miðr siálfum yðr búöndum en konungdómenum. at ef boð verða eigi rétt boren oc falla því lögscil manna niðr at[54] ármenn fá eigi rannsacat. oc annarr at menn hafa eigi réttar sciöppur oc vágir i heraðum. Nú vilium ver þessor[55] rangendi með engu móti lengr þola. oc vilium ver at þar standi um þessor[55] mál sem allar lögbökr vátta í landinu.
22 En þessar réttarbötr gáfum ver Þröndum þá er þessor[55] scipan var upplesin oc handtecin á Eyraþingi. at ef maðr verðr af þýfscu útlægr.[56] þá scal sá taca fé sitt[57] með váttum er stolinn var. oc síðan rétt sinn af fé þiófsins ef til er eptir því sem hann er maðr til.
23 En ef maðr rænir menn[58] fé sínu eða föngum. þá taki sá fé sitt með vitnum er ræntr var oe kostnað sinn svá mykinn sem hann kostar eptir ferð sína. oc .xij. aura í rett sinn. en konungr taci slícan ránbaug[59] sem áðr er í logum mælt. Svá vilium ver at se sem búöndum er högligra. at sökia helldr á skipreiðu þingum en á fylkís þíngum bæði várn rétt oc siálfra sinna.
24 Ef kona verðr saclaus börð. þá se hon gilld bæði konongi oc karli. ármaðr taci oc sinn rétt eptir því sem hann er burðum til.
25 Bóc þessi er á ero scýrð Frostaþings[60] lög höfum ver skipt í .xvj. staði oc hefir hverr lutr þá botcu í ser er nöckor líkindi hefir hverr við annan eptir því er ver máttum næst þessum hætti gæta. svá at eigi brygði hinni fornu scipan er á Frostoþingsbóc hefir verit. En fyrr höfum ver bócinni scípt í fleiri staðí. oc greínt þat lutanna ámeðal sem ver máttum af hveríu emni hverr er. at þeim væri auðvelldra[61] at finna. þá sem þeir villdi er ádr er scípan úkunnig á bóc. oc eigi vítu hvar hverkis scolo leita. oc scýrir nú í öndverðu af hveriu emni hverr lutrinn er. En síðan greinir in capitulis hvern bolk eptir annan. bæði emni oc scipan er í hverium lut er. oc finnz svá í bócinni fremmi. sem her er scipat in capitul[62] …
1
[ta lið[63] til. Ef einn lætr fallaz gialldi slíct or tveim mörcum sem tala [rennr til.[64] En þingfararfé scal koma heim þá er þriár nætr ero til þess er fara scal. allt innanfiarðar. En utanfiarðar ráði sá er fara scal. En sá er fara scal hann scal ecki síns tilleggia[65] nema för sína. En sá fari tíl er fara scal með vitni oc segi[66] ármanni til oc biðí hann fá ser þingfarar fé. Nú er svá mælt ef ármaðr fær honom þingfarar fé. þá hafi hann víti[67] af hinum er fallaz lætr. slíct er lög ero. ármaðr scal hafa[68] hálft[69] en lögmenn hálft fylkismenn allir. Nú ef ármaðrinn fær honum eigi fé[70] sem mælt er. þá farí hinn sem áðr. En ármaðrinn heimti sectina oc hafi hálfa en hinn hálfa er fór. Ármaðr scal engum leyfa heima at sitia þeim er nefndr er til Frostoþings farar. En þó at hann[71] lofi þá seckiz hinn sem áðr. En ármaðr á eigi sókn[72] á þeim er hann leyfði heima at vera. En búendr eigu sócn[73] á þeim þeir er tíl þings fara. oc hafi uppi á næsta þingi oc beiði þá festu er til hafa gört. En em[74] þeir vilia eigi festa. þá stemni þeir þeim þing af því þingi. En ef þeir giallda eigi þá enn. þá sculu búendr gera atför oc taca hálfu meira. En fá er eigi er í atför hann er secr .vj. aurum við konong. En ef ármaðr setzc heima nauðsynialaust gialldi mörc tallda búandum þeim er til þings fóro. oc svá þeim er til ero nefndir þingfarar oc heima setiaz.
2 Þat er fornr[75] réttr at ármaðr or fylkium öllum scolo[76] gera vebönd her á þingvelli. En svá[77] víð scolo vera vebönd at[78] hafi rúm fyrir innan at sitia er í lögrétto ero nefndir. ármenn scolo nefna í lögrétto svá marga[79] sem mælt er or fylki hverio. Nefna scal innan or Þrándheimi .iiij. tígo manna or fylki hverio. en utan or Þrándheimi .vj. tigo manna or fylki hverio. oc þá menn scal í lögréttu nefna er ellztir ero oc gengstir.[80] Eigi scolo lendir menn koma í lögrétto nema búendr gefi leyfi til. Svá er oc mælt at engi maðr þeirra er eigi er nefndr scal fyrir innan vebönd setiaz nema hann sekiz mörc. Allir menn scolo í lögrétto sitia þeir er í ero nefndir meðan menn vilia þing hafa. nema hann gangi at staðar. En ef hann gengr or lögréttu fyrir utan vebönd í annan stað þá er hann secr mörc talinni. Þeír menn er í lögréttu ero nefndir scolo döma lög um þau mál er hingat ero skotin at þingscotum réttum eptir því er lögbók segir. oc um þau mál er menn leggia hendr sínar saman fyrir váttum tveim. er þat vitni kemr fram. En allt þat er bóc scill eigi. þá scal þat hafa or hverío máli er lögréttumenn verða allir á eitt sáttir oc réttast er fyrir guði.
3 Þat er ráð oc boð Eysteins erkibiscops oc ásiá hinna vitrasto manna. at menn scolo fastandi til þings ganga. oc sökia þing [þá er[81] sól er í austri oc vera á þingi til nóns. En prestr sá er bóc scal ráða hann scal ringia myclo[82] klocko[83] þá er hann vill með bóc til þings ganga. en þeirri klocko scal eigi til annars ringia meðan þingit stendr. En ef nöckorr slæzc í mat eða í[84] munngát oc rökir þat meir en þingit. hann scal enskis síns máls eiga uppreist á því ári hvat máli sem hann á at drífa á Frosta[85] þingi. Munngát scal eigi til þings[86] bera hvárki til sölu ne annan veg. En ef borit verðr þá er upptöct oc eigu þingmenn þat.
4 Eyraþing scolo menn or átta fylkiom eiga á hverium tólf mánaðum. hálfum mánaði fyrir Jónsmessu. en ármaðr scal þingsboð[87] skera oc scal hverr búandi fara er forverk á ser. eða gialldi mörk úskerða hverr er eigi ferr.[88] En þing þat er hverium búanda siálfstemnt þó at ármenn[89] afrökíz. En ármaðr scal ekki um sökía um þat mál er hann skerr eigi þingsboð.[90]
5 Nú scal til þess segia hver grið þeir menn scolo hafa er nefndir ero til Frostoþings farar. Nefndar menn oc allir þeir er til þings fara. þeirra[91] scal í griðum við annan meðan þeir ero í þingför þeirri er þeir fara til Frostoþings. oc þar til er þeir koma til heimilis síns. En ef einnhverr þeirra gengr á þau grið. þa hefir sá fyrirgört landi oc lausum eyri oc friði sínum víð alla menn oc komi alldregi í land aptr.
i. [93]At ala skal barnn huært oc kristna oc huærso faðærni skal sanna ef moðer ðöyr fra oe er eigi faðærni uist til.[94]
ij. Um vtslato barns.
iij. Um barns skirsl.
iiíj. Um uarnan uið hæiðna mænn.[95]
v. Ner barn skal skira oc ef hefir hæiðinn mann .xij. manaðe.
vj. Um ambottar barn.
vij. Um fylkis kirkiu uppgærð.
vijj. Um kirkiu uigslu oc klukna[96] kaup.
ix. Huat kirkiu uigslu raskar.
x. Um kirkiu grið.
xi. At biskup raðe kirkium oc kristnum dome.[97]
xij. Um kírkiu bruna.
xíij. Ef maðr uil eigi högændes kirkiu upp gæra.[98]
xiiij. Um skylldu fylkis prest uið[99] soknar mænn.
xv. Um groft oc likförslo.
xvj. Vm funnit lik oc stafkarla.
xvij. Um olean.[100]
xviij. Um tiundar gærðir.
xix. Um skreiðar tiund.[101]
xx. Um ruma skatt.
xxi. Um ions messo ol.
xxij. Um kross burð.[102]
xxiij. Um kross oc þingboð.[103]
xxiiij. Vm hællga daga.
xxv. Um þa hællga daga er eigi er non hællgr firir.[104]
xxvj. Um sílld fiski.[105]
xxvij. Um utroðr manna.[106]
xxviij. Ef maðr værðr staðen a uærki a hælgum tiðum.
xxix. Ef prestr eða armaðr stendr mann a uærki.[107]
xxx. Um paska hællgi.
xxxi. Vm gangdaga alla.[108]
xxxij. Um fastu oc deilld[109] mote marie messo.
xxxiij. Um olmoso gerð a huita sunnu degi.
xxxiiij. Um iola hællgi.
xxxv. Um loss a hællgum tiðum oe flota.[110]
xxxvi. [Ner skipp[111] ma[112] rioða.
xxxvij. Huat bæra ma sækta laust a hællgum tiðum.
xxxiij. Um kiot ato a [fastu tiðum[113] oc sunnudags uærk.[114]
xxxix Um vatn fastu a Olafs messo æptan.
xl. Vm husl taku a paska degi.
xlj. Ef maðr etr kiot i langa fastu.
xlij. Ef vreinande fællr i mat oc huat eta ma.
xliij. Ef væðr hæiptir menn i vttöyum.
xliiij. Um færð biskups oc reiðskiota.
xlv. Vm iarnburð.
xlvj. Um mein eiða.
1 i. [Þat er vpphaf laga vara at ver skolum kristni lyða oc kristnum dome oc konungi uarum oc biskupi til laga oc til rettra mala at fylgia. at kristnum rette rettom. En þat er kristin retter at ala skal[116] barn huært er boret værðr. kristna oc til kirkiu föra ef mannz er hafuuð a. Faðer a barn huært. Sa skal faðer at barne[117] er moðer segir a hendr nema hann[118] förezt vndan a fyrsta[119] dome er hann er til kuaddr huart sem þat er frealsar kono barn eða ambottar. En ef kona döyr oc hefir eigi sagt til faðærnis barne sinu. þa söke sa er rett a. a hænne bæðe til rettar sins oc[120] uiðr taku barns. En hann[121] hallðe[122] eiði firir. En ef kona kænnir dauðum manni barn.[123] þa sanne hon með guðs skirslum. oc sua ef hon kænnir þeim manni er uttan landz er.[124] En ef hon værðr skir þa take arfe uiðr barne. En ef hon værðr ful. hyggi seolf firir barne.[125]</ref> Nu er kona dauð er kændi dauðum[126] manni barn. þa hafe arfe hins dauða koste þria. take uiðr barne. eða iarn bere firir.[127] eða vinni lyrittar eið. En ef kona uil eigi segía til faðærnis. þa stefni armaðr konungs hænne þing[128] oc kalle sua[129] þræll eigi barn með hænne nema hon segí tilfaðærnis.
Jvfr. Cap. 1. G. 21. B. 1. E. 1. 3.
En ætboren[130] kona seckizt .iij. morcum silfrs[131] uiðr konung vm þat mal. en barn skal moðor fylgia. En ef kona fær eigi faður barne sinu[132] þa take þat ret eptir moðor fæðr sinum.
2 ij. En ef maðr slær vtt barne sinu gange til skripta oc böte uiðr guð en biskupi[133] .iij. morcum. En ef maðr neittar[134] þui at[135] barn[136] var vtt slægit nema daut være boret. þa skal su[137] kona er hiolpr[138] var at uita. en su skal vera freols kona. eða sueri hon seolf oc sua þo at hon se[139] einsaman stodd. En ef barn værðr vtt boret at bonda raðe giallðe .iij. merkr biskupi. En ef bonde kuæðr nei uiðr. þa skal hann[140] einn sueria at eigi uar at hans raðe vt slægit[141] oc giallde .vj. aura ef nokor bar[142] sa vtt er hann atte at hallda orðe eða[143] eiði firir eða ællægr se hann sykn[144] saka. En ef þræll slær vtt barne sinu at sinu raðe giallde .vj. aura biskupi eða[145] late[146] huð sina. En [biskups armaðr[147] [fae[148] mann til at[149] hyða hann[150] [nema drotten hans uili löysa[151] huð hans .vj. aurum. En ef kona döyr fra barne sinu su er meðal husa gengr. þa skal bonde föra[152] barn þat[153] til kirkiu oc lata skira[154] oc bioða[155] huærium manni[156] er föða uil til guðs þacka. En ef engi uil uiðr taka oc ser at[157] fe nyta[158] þa hafe bonde heim með ser oc föðe manað hinn nesta. en siðan take fylkis mænn aller oc föðe til guðs þakka.[159] en bonde före tíl nesta bear oc late fylgia kopp.[160] En ef hinn uil eigi uiðr taka þa abyrgizt hann barnet. en hinn leggi niðr at orseckiu oc hafe uitni uiðr.[161]
3 iij. Sva hefir ion erkibískup mælt oc löypt[162] ef sua berst at. at kona uerdr einsaman stodd oc værðr hon lettare barns.[163] oc er barn sua vramt at þat ma eigi koma til fundar uiðr[164] prest oc er ecki annara manna sua nær at hiolp megi ueita[165]
Jvfr. Cap. 2. G. 22. E. 1. Cap. 3. G. 21. B. 2. 3. E. 3-7.
barne þui[166] at skira. þa skal hon skira þat seolf helldr en oskirt værði daut. oc skiri[167] þat i uatne ef til er. En ef þat er eigi til[168] þa skal dræpa i dogg þrysuor eða i snio eða sio.[169] En ef ecki er þeirra til. þa skal taka[170] raka oc læggia a briost oc a hærðar i kross með þeim orðom er til eru[171] skipað.[172] Ek skiri þik i nafne faður oc sonar oc anda hins hælga oc gefa[173] nafn. þa a[174] þat barn kirkiu lægt væra oc kona eiga bonda sinn sem aðr. oc sua skal faðer barn skira hælldr en þat döy oskirt oc eiga þo kono sina. En ef[175] barn styrkizt uiðr före11[176] til prest sem skiotazt oc læggi hann crismu a með þeim orðom oc[177] embette er eptir skirn er. En ef prestr tortryggir at barn se skirt. þa sanne sa með eins[178] eiði er skirði.[179] eða sa er ner var.
4 iiij. En þat er þar nest at huær maðr skal kristin vera i konungs uælldi[181] þesso. Ala ma[182] heiðinn mann vm nott ef hann fær til kirkiu þeirrar er prestr er[183] at. En ef hann fer fra kirkiu þeirri er prestr er[184] at oskirðr. þa er hann völl. þa skal hann einn i buð ser oc kaupa kaupum sinum oc fara[185] af lande sem skiotazt ma hann.
5 v. Barn huært er boret værðr[187] millim michials messo oc iola. þa skolu þau oll kristin vera firir iol. En sa er i husum[188] hefir barn heiðit iola nott giallde.vj. aura biskupi. En meðal iola oc fastu þau born oll er boren værða. þa skolu oll kristin vera firir fastu. eða giallde .vj. aura biskupi. En þau er boren værða millim fastu oc miðsumars þau skolu oll kristin vera firir miðsumar eða giallde vj. aura biskupi. En meðal miðsumars oc michials messo þau skolu kristin vera[189] firir michials messo eða giallde .vj. aura biskupi. Ef maðr husar heiðin[190] mann .xij. manaðe þa a biskup huærn öyri er bonde a. en kona[191] hafe sitt fe. en þau bæðe hiun gange til skripta oc böte uiðr guð. Skira skal barn huært þegar vil ef[192] ræðezt[193] dauða. En ef eigi værðr skirt sua sem fyr var mællt þa er husbonde sa sæckr .vj. aurum uið biskup er i husum hefir barnet nema þui at eins at maðr biði konungs biskups eða iarls til guðziuia þa skal lata primsigna barnet. oc lata sua
Jvfr. Cap. 4. G. 22. Cap. 5. G. 21. B. 4. E. 8.
standa .xij. mataðe.[194] En maðr huær er sitr heiðin a lande þesso oc löynir þui þa hefir hann firir faret friði sinum uiðr alla mænn oc fe sinu uiðr biskup þegar upp kæmer.
6 vj. En ambottar barn huært er eigi gengr faðer uiðr þa skal drotten hyggia firir þar til er faðr gengr uiðr. En barn skal eigi lata döya hanða[195] millim. En ef döya lætr giallde .iij. merkr [drotten einn.[196]
7 vij. Böndr skolu fylkis kirkiu lata gera fylkis mænn alla[197] oc hafe gort a .xij. manaðom eða giallde .xv. merkr biskupi ef af tre er. En ef mænn uilia gera kirkiu or steini þa skolu þeir raða er bætr uilia oc uittraster[198] eru ef sumir uilia eigi oc skil þa a. En ef mænn fallazt at þui þa liggr[199] slikt uiðr sem þeir fellezt[200] at tre kirkiu gerð. En ef fiorðungs mænn lata fallazt eða þriðiungs.[201] giallde slikt sem tala rennr til or .xv. morkum. En ef gerðar mænn lata[202] fallazt giallde .vj. aura. En þo at eitt tre fallezt þa uarðar þat þeim manni er þat tre[203] skal fa .vj. aura. oc sua lass huært þar sem[204] [stein kirkia gerezt[205] oc fae þat til[206] iafnt oc[207] aðr. En fylkis mænn aller skolu kirkiu garðe upp hallda eða giallda[208] .iij. merkr. en .vj. aura ef oll gerð felzt[209] en öyri firir tre oc fae til sem aðr. En ef[210] gerð fellzt eða ein maðr lætr fallazt þa liggia uiðr .iij. aurar at nygorfre kirkiu. En siðan skolu böndr bræða kirkiu sina ual[211] a .iij. vettrum huærium.
8 viij. Ueitslu skal bua sömeliga mote biskupi sa er kirkiu lætr uigia oc skal sa fa er uigia tætr .xij. kærti oc .xij. alna langt lerept eða naðmal.[213] klocko skolu oc[214] aller fylkis mænn kaupa til kirkiu sinnar at .xij. aurum.[215] En ef eigi er köypt a .xij. manaðom þa eru þeir sekkir .iij. morkum uiðr biskup. En ef gerð fællzt eða einn maðr lætr fallazt giallde .iij. aura biskupi.
9 ix. At guðs lagum hælldr kirkia uigslu sinni meðan steinunum er vraskat i altareno oc þat stændr sealft obrugðit. En siðan skal biskup kasta vatne a væggi nya [at brunninne kirkiu.[216]
Jvfr. Cap. 6. G. 22. E. 7. Cap. 7. G. 10-13. B. 8. 9. E. 34-36. 38-40.
10 x. Ef maðr lystr mann hæiftugri hændi með huæriu er hann lystr eða særer eðatil dauðz drepr i krist kirkiu eða i marie kirkiu eða i kirkiu garðe þeirra. þa hefir sa firir gort fe oc friði lande oc lausum öyri er uigh uegr.[217] En þat fe a halft hin hælgi olafr konungr[218] en halft iarðlægr konungr. En sa er losten er[219] eða særðr[220] take aðr rett sinn halfu meira en i ængom stað aðrum or þui fe. En huæruitna þar sem grið eru sætt allra manna i millim. þa sæckizt sa .xl. morkum silfrs uiðr konung er a þau grið gengr. en [rettr þeirra vex at halfu er firir værða[221] huart sem [þeir fa[222] hog eda sar. En grið þau sem sætt eru vm olafs messo i kaupange skolu halldazt til lafranz messo. En vm einka grið olt [skal stanða sem i bok skil.[223] En ef maðr gerir hin samu uærk i fylkis kirkiu eða[224] kirkiu[225] garðe með heiftugri hændi. þagiallde hann .xv. merkr silfrs[226] halft kirkiunni[227]11 en halft bisknpi. oc kome eigi i land aptr fyr en bött er uiðr kirkiuna. En ef slikt er gort i högenða kirkiu eða kirkiu garðe hæiftugri hænde. þagiallde[228] halfa atto mork sylfermætna[229] halft kirkiu en halft biskupi. oe kome alldre i lanð fyr en bött er [uiðr kirkiuna.[230] sua skal huæruitna þar sem broten værðr kirkiu friðr. En þo [tynizt kirkiu vigslan[231] ef hæiftugri hændi [værðr slægit[232] at eigi kome bloð vtt. En huærgi spilliruigslum[233] ofundar laust bloð. En fe þess er uigh uakte skal fara[234] til kirkiu vigslu fyr en i konungs garð falle[235] eða biskups. En ef maðr veitir manni atlaup eða sar með einhuæriu vapne þui er firirboðet er at bera i kirkiu eða kirkiu garðe eða til dauz drepr oc værðr i þui aftækin. hann oc hans sar eru vgilld at þui sinni bæðe konungi oc sua frendom þo at hann se aftekin oc eigi kirkiu græfr. Sua er oe mællt vm alla þa mænn er honum veita lið með uapnum ef þeir fa mæin af.[236] En ef grafner værða at nauðgum forræðis monnum þa stande kirkian þionostu laus til þess er kirkiu soknar mænn flytia þa[237]21 brott. En er sua mællt. at ef sa maðr hæfir fyrmeir spektar maðr veret oc bioða frendr at söma kirkiuna[238] er friðr var abroten af giolldum ef nokor værða eða aðrum fear lutum hins dauða [þa seþat biskup[239] sem honum sytlizt.
Jvfr. Cap. 9. 10. B. 10. 18. E. 37.
11 xi. Byskup skal raða kirkium oc kristnum dome allum oc kænni mænn til setia þa er hann uil. oc[241] hæfir oss þui hæitit at ver skolum hafa þa kænni mænn er oss þockazt oc þa er kunni þionosto sina retta. þat er forn rettr.
12 xij. Ef fylkis kirkia brænnr eða annur kirkia af prest handuomum eða hans lags manna. þa skal prestr reiða timbr a tuft til iamgoðrar kirkiu. En ef annar maðr bær ælld til kirkiu[242] er oskylldr er til at bera þa hafe hann abyrgð a kirkiunni[243] oc allt þat er [i hænne[244] er. Elld þan allan er at raðe prest er þangat[245] boren þa abyrgizt prestr allan[246] sem hann bere[247] til sealfr.
13 xiij. Ef maðr a ser högendes[249] kirkiu oc fællr hon niðr oc liggr .xij. manaðe giallde .iij. merkr biskupi.[250] En ef hon liggr aðra .xij. manaðe[251] [oc æn þriðiu[252] giallde en .iij. merkr biskupi. En siðan skal hann eigi giallda. en gera skal garð vm oc giallda [ei meira en[253].ix.[254] merkr biskupi.[255]
14 xiiij. Fylkis prestr eða annar i stað hans skal heima vera oc gera monnum reiðu sina[258] þeim[259] [er þurfa.[260] En ef hann fer fra nauðsynia laust oc kömr maðr með nainga sinn dauðan eða a hann aðrar nauðsyniar oc missir hann prest heima. þa hefir prestr[261] firirfaret reiðu sinni i þeim settonge eða attonge er sa maðr er or þa .xij. manaðe. En prestr huær skal hafa með ser crismu oc alla þionosto ef þarf barn at skira huært sem hann fer. En ef hann hefir eigi oc er honum boðet barn at skira. ef þat barn værðr daut oskirt þa giallde faður barnsens .vj. aura en biskupi .iij. merkr.
15 xv. Kristin mann huærn skal at kirkiu grafa oc til kirkiu hafa fört lik innan fim natta nauðsynia laust. nema þan er ser banar sealfr at sinum vilia eða hann hafe veret fra kristni skilder meðan hann uar lifs.[263]24 En ef vaða verk uærðr þa
Jvfr. Cap. 11. G. 15. B. 12. E. 31. Cap. 12. 13. G. 12. B. 8. E. 34—36. 39. Cap. 14. G. 15. B. 12. E. 47. Cap. 15-17. G. 23. B. 9. 12. E. 47-51.
ma at kirkiu grafa. En ef eigi græfr at kirkiu sem mællt er aiallde .vj. aura biskupi oc före þo lik hans til kirkiu. En ef maðr skal flytia [hin dauða[264] af hændi ser oc hefir hann eigi heima ifrit lið til. take af grannum sinum hinum nestom sua at hann værðr uiðr fimta mann oc nisti[265] alla oc hafe þa karlmen er hann hafðe heima liðföra fyr en hann kræfi aðra til. En sa er næfmzt giallde .iij. aura. ef honum var til sagt. En ef hann syniar kuaðu stande firir eins eiði. nema hinn hafe vitni til.[266] En ef kona værðr með barne dauð þa skal sua grafa[267] i kirkiu garðe sem aðra mænn oc æigi skæra ne fra taka.
16 xvj. Fundit lik huært oc husgangs manna lik þa skal þangat til kirkiu föra er nest er grafet at. En ef prestr meinar kirkiu garð[270] eða upp halldz maðr kirkiu. skirskote sa vndir vatta .ij. oc fele[271] þeim abyrgð a hændi er kirkiu garð bannar oc varðar honum ekki þat mal siðan ef vitni[272] duga. En hin er bannar flyti lik til fylkis kirkiu ef eigi[273] vil þar hafa. eða abyrgizt sliku sem hin[274] skilldi[275] er fyr for með.
17 xvij. Ef maðr þarf olean[277] oc ma eigi fylkis prestr uiðr koma. þa ole sa hann[278] er kirkiu soknena a með prestlengs hiolp ef engom koste fær[279] meira lið til oc hælldr einsaman en hin missi oleanar. En ef hinn[280] heitr hofuuð tiund sinni firir högendes prestenom i sottenne oc er hann[281] með[282] fylkis prestenom at oleanenne. þa hafe hann þriðiung af prest luta en fylkis prestr .ij. luti. En ef eigi[283] er fylkis prestr ner oc olear hann einsamen þa take halft huar þeirra. En þar höfer sa skilluange ef fylkis preste byriar allr lutr prest. ælligr gerezt grein a eptir mala uoxtum.[284] En olean oll skal kauplaus vera annars kostar.
18 xviij. Þvi hafa mænn guði heitit at þeir[286] skolu tiund[287] gera af allu saðe[288] sinu oc af allum rettum fangum sinum a huærium .xij. manaðom oc af laða oc lað[289] til fa. En ef eigi læðr af giallde .iij. aura[290] sylfmætna[291] biskupi oc gere .iiij.[292] skæppor a lut huærn af tiu sallda saðe eða læggi fram slikt er hann vil oc
Jvfr. Cap. 18-21. G. 6-9. B. 11. 12. E. 31-33.
sanne með eiði sinum. En ef maðr er krafðr tiundar oc gerer hann eigi þa seckizt hann fyrsta arit .iij. morkum oc sua annat oc hitt þriðia. En fiorða ar hefir hann firir faret friði sinum oc fe sinu uiðr biskup[293] iamual einlöypis mænn sem böndr. I stað viðrælldis tiundar þa skolu menn ost gera af miolk þeirri allre er værðr friadagen[294] firir ions messo. oc skolu þrir[295] lutir snuazt til kirkiu oc til biskups oc til kænni manz. en þat [snuizt a[296] fatökra manna lut er þa er eptir.
19 xix. [Til skreiðar tiundar[299] skal til hiallz ganga. en til laðes[300] af korne nergi.[301] er huart er sællt. En ef maðr[302] byggir iorð sina til lutar þa skal tiunda[303] af oskiptu oc narðueiti sa er a iorðu byr.
20 xx. Ruma skatt skal gera[304] a huærium .xij. manaðom huer maðr pening talen þeirra er til .iij. marka talenna a[305] firir vttan vapn oc klæðe[306] einfolld[307] oc gere bæðe karl oc kona eða giallde öyri firir[308] pening.
21 xxi. Sva er oc mællt at bonde huær skal æiga ol at ions vaku[310] tuæggia mæla.[311] En erkibiskup[312] hæfir þat lofat at þeir skolu vera fleiri saman er[313] vilia en þeir fære[314] er fære[315] uilia oc eigi þo[316] aller eða giallde .iij. aura biskupi[317] ef eigi er att firir iol.
22 xxij. Hvær prestr skal kross skera er hælldr kirkiu sokn oc lata fara firir hælgum degi huærium oc fastu degi sua morgum nattom firir sem fylkis mænn eru[319] satter a oc sæti[320] viti[321] oc söke sem fylkis prestr. En ef hann skær eigi sem mællt er eða misker hann krossa eða reflar hann eigi þa giallde hann biskupi .iij. aura firir huærn kross er eigi for at greiða. En ef hann sker kross at skilum oc kömr eigi i natstað rettan þa skal hann eptir[322] fara oc uila a huerium hændi stoð oc stefni þeim[323] þing. En siðan gange hann aptr eða riði oc hafe með ser vatta tua oc segi þeim
Jvfr. Cap. 22. 23. G. 15. 19. B. 13. E. 10. 11.
allum til at þeir kome til þings oc skiri sik með eiði[324] sinum eða giallde kross uitia þui þingi er prestr uil stefna. En ef hann[325] uil huarke sueria ne viti festa þa skal[326] prestren æsta böndr alla [til liðes at fara[327] at honum af þingi oc taka af honum halfu meira. oc hafe böndr halft en prestr [.iij. aura.[328] En ef böndr synia honum liðes til atfærðar[329] þa er sa sæckr huær[330] .iij. aurum.
23 xxiij. Kross eða þingboð skal eigi yngri maðr bera en .xij. vættra sua karl sem kona oc selia i hond bonda ef hann uil uiðr taka. En ef hann uil eigi uiðr taka. þa bere hann heim til hus[332] oc seti ifir dyr vpp oc gange in oc segi hiunum heima maðr skal bera kross oc þingboð. En ef þingsboð fer eða huerki[333] boð sem fer. þa skal armaðr ræfla[334] a fyrsta þingi oc hafa sott firir þriðia þing. En boð huært er til hus kömr þa skal bera til nesta böar huærs þeirra er rykr[335] or[336] sua sem böndr hafa rött[337] með ser[338] a þingi. En huæruitna þar sem maðr sær[339] eða slær ifir iorð sina oc ern hus a þau er mænn mego uiðr[340] vera þa hallde hann upp boðburð[341] allum. En þat skal standa vm boðburð[342] sem böndr oc[343] fylkis mænn sættaz a.[344] a þingi. En huæruitna þar sem mænn fleiri bua a einni iorðu þa skolu þeir skipta með iafnaðe millim sinn eptir bonda[345] uilld bæðe boðburð oc stafkarla færslo en eigi eptir iarðar magne. En huæruitna þar sem mænn skipta iorðu sinni i tua luti[346] eða fleiri ef þeir greiða eigi sealfir boðburð a. þa bæiði armaðr[347] böndr a þingi at (greiða[348]) boðburð[349] a. En ef hann gar[350] eigi[351] þa se þeim sæktalaust er a byr. En a nylæudom allum innan stafs bæiði sa bonda[352] boðgreiðzslu er iorð a. a þingi eða vntboðs maðr hans.
24 xxiiij. Sunnu dags hællgr riss upp a laugar degi[354] fra none oc hælldr til manadags er tysir. En .xvj. dagar eru þeir a .xij. manaðom er sua skal hallda sem sunnu dags hællgi. Ein er kyndils messa. Onnur Marie messa i fastu.[355] Þriðia kross messa. Fiorða Hallwarðz messa. Fimta Jons messa. Setta Petrs (messa).[356]
Jvfr. Cap. 24. 25. G. 16-18. B. 14. E. 9. 12.
Siaunda Seliu manna messa. Attanda Olafs messa.[357] Niunda onnur Olafs messa. Tiunda Lafranz messa. Ellipta Marie messa. Tolfta onnur Marie messa. Þrettanda Michials messa. Fiugrtanda allra heilagra messa. Fimtanda Andres messa. Sextanða Nichulas messa. Þesser .xvj. dagar eru aller iamdyrir sem sunnu dagr.
25 xxv. En þesser dagar[360] eru þeir er eigi [hafa non hælgi.[361] Einn er Pals messa. Onnur Mathias[362] messa. Þriðia Gregorius messa. Fiorða Magnus messa.[363] Fimta tueggia postola messa er fyrst er a sumri. Setta er manadagren [i huitasunnu dags uiku.[364] Seaunda Botolfs messa. Attanda er Swithuns messa. Niunda Margrettar messa.[365] Tiunda Jacobs messa. Erlipta Bartholomeus messa. Tolfta kross messa vm haustit. Þrættanda Matheus messa. Fiugrtanda tueggia postola messa Symonis et Jude. Fimtanda Marteins messa. Sextanda Klemetz messa. Siautanda Thomas messa.
26 xxvj. Þetta er su linan[367] oc miskunn er Alexandr paue [louaðe oc[368] iattaðe[369] at gera vm silld fiski i noregi[370] al silld skal fiskia huært sinni er at lande gengr firir vttan agætasto daga. Þesser eru þeir dagar er vndan eru leknir af pauans hændi at eigi [se fiskt[371] a. Exaltatio sancte crucis. Michials messo dagr. Allra heilagra messo dagr. Andres [messo dagr.[372] Fiorer[373] hinir fyrstu[374] dagar i iolom.[375] Atte dagr iola. [Þrettande dagr iola.[376] Annunciacio sancte Marie. Paska dagr. Inuencio sancte crucis. Hælgi þorsdagr. Huita sunudagr. Jons messa. Petrs messa. Olafs messa fyrri. Marie messa huartueggia vm haustit. En bæðe a sunnu dogum oc allum[377] aðrum dagum se fiskt silld ef guð gæfr[378] at lande.[379] oc vpp bera ef fangs er haske at eða netia. En ef sætt værða næt firir uaga brimlausa[380] þa biði þar til þess er yrkt er.[381]
Jvfr. Cap. 26—37. G. 16—18. B. 14. E. 12—20.
27 xxvij. En vm utroðr fatökra manna þa skal su miskunn a vera. at þeir mænn er sitia i sulltz husi oc færa bufe eiga en tuau skylldar hiun bui vm ku eða kugilldi oc fiska þeir þat sem þeir nöyta eptir a þeim dagum er silldfiski er eigi[383] löyfð. þa sekiazt þeir eigi. en ecki til salu ne hirðzslu. En ef þeir fiska er meira bu eigu eða værðr frammar[384] fiskt en nu er löypt. þa liggr laga sækt viðr. En huær þeirra manna er silld fiskir með löyfi a þessom dagum þa greiði huerf[385] af lest[386] huærri vm tiund fram sem mællt er oc take með þui styri maðr huær oc skipti halfu fatökum monnum en halfu til kirkiu þeirrar er fiskt er at[387] i kirkiu soknenne eða giallde slikt sem annat verk vynni þeir a þeim degi. En a meðal dogum i iolum þa laðe mænn silld a skipp oc flyti oc upp festi ef [goruer eru teinar oc[388] aðr til bunir. En eigi hoggui mænn þa teina efni[389] ne til gere nema seckiazt uili oc eigi hialluið.[390] þessor verk skal þo eigi længr vinna[391] en til mið dags. en silld ma flytia allan dagh.
28 xxviij. Ef[393] maðr værðr funnin a verki einum huerium degi þeirra er non hælgr er firir eða messo æptne.[394] þa giallde .vj. aura. Slikt hitt sama ef maðr etr tuimælis þa er hann skilldi fasta firir þeim dagum þa giallde .vj. aura. Oc sua anauðigr maðr ef hann yrkir at bonda raðe. En ef hann yrkir at sinu raðe giallde drotten hans .iij. aura. eða þræll late huð sina. Alla aðra messo æptna[395] ma[396] vinna til netr. En ef maðr vinnr þa messo daga þa giallde hann .iij. aura oc sua ef freals maðr etr tuimæles þa [oc var fasta boðen firir. En sa er þa etr tuimæles[397] er hann skilldi fasta eða vinnr a hælgum tiðum oc kom eigi[398] kross til garðz honum þa stande hann firir með eins eiði at hann uissi eigi til sanz at heilagt var eða fastu dagr oc vere[399] sykn saka eða giallde sekt eptir þui sem dagr er til.
29 xxix. Ef prestr eða armaðr kuazt[401] hafa staðet mann a verki a einhuærium þeirra daga er heilagr er[402] þa sueri hann einn vndan ef hann syniar eða giallde [viti slikt[403] sem uiðr liggr. En prestr huer skal sökia viti oc sealfr hafa þat sem hann sker kross til. En ef prestr eða armaðr stendr eigi[404] mann a verki. þa skal með þesso heimilis[405] kuiðiar vitni sökia at[406] einn skal bera[407] en .ij. sanna vm .iij. aura mal. En vm .vj. aura mal skal[408] einn sueria en .iiij. sanna en þeir skolu vera fylkis mænn. En sa skal eiðstafr at þui skytr ek til guðs at ek hefir þetta hoyrt oc þat hefir flotet vm .iij. böa eða .iij.[409] fleiri en eigi ueit ek huart satt er eða eigi. En ef hin ueit sik logen syni eins eiði fullum.[410]
30 xxx. Paska dag hinn fyrsta skal ecki vinna. En manadagh þa lofar biskup monnum at skafa firir naut sin oc heim reiða ef aðr var hogguit af stufne[412] oc[413] eigi længr vinna en til miðdags. Löysa skal halm[414] firir naut sin oc myki vndan föra oc eigi ifir miðian dagh oc reiða skal höy[415] heim. En ef fleira vinnr a manadegi eða tyrsdegi eða længr en til miðdags giallde .iij. aura biskupi. En hin fyrsta oc hin fiorða[416] giallde .vj. aura[417] ef [vinnr a.[418]
31 xxxi. Gangdag[420] hin litsla[421] skolu aller mænnfasta þurt oc lata heilagt fra miðium degi. Gangdagar eru þrir[422] er yrkia ma[423] til miðr ðags oc fasta til nons. En hin fiorðe alheilagr sem sunnu dagr þui at[424] er uppstigningar[425] dagr drottens vars. En sa er eigi hælldr sua giallde .iij. aura biskupi[426] firir manadag eða tyrsðag eða oðens dag. En firir hælga þorsdag .vj. aura ef vinnr a.
32 xxxij. Sva er oc mællt at Marie messo æptan[428] hin fyrra oc alra heilagra messo æptan þa skolu aller[429] mænn fasta uiðr[430] sallt oc brauð er .xij. vettra [eru gamler eða[431] ællri til ars[432] oc friðar oc til heillsu allum monnum. En sa er eigi fastar giallde .vj.[433] aura biskupi[434] firir huarntueggia dagen. En mat þan sem bonde oc huspröya skilldu eta þann dag þan skal fatökum[435] monnum gefa a messo deginum. eða giallda .iij. aura biskupi oc hafe mat þan til kirkiu oc late uigia oc gefe þeir[436] er til eru næfndir. En ef nokor tækr vpp [firir þeim[437] firir löyfi þeirra þa er [sem sa hafe vgort.[438] En biskups armaðr skal næfna sua marga mænn ut skipta með ser sem hann ser at þarf. En sliku sekkizt sa er næntzt sem hann gerðe eigi deilldina. Sua oc armaðren ef hann nefnir eigi. Sama mal a oc prestren þar sem armaðren var[439] eigi at kirkiu. En ef ifir fiorðu eða ar eða fioll er at fara oc kömzt maðr eigi fram at næfnar degi. þa kome hann nestan hællgan dagh eptir er för[440] er oc syni með eins eiði at hann matte eigi firir[441] ofuæðre[442] koma oc se þa sykn saka. eða giallde viti sua einlöypis maðr sem bonde. En sa skal eiðstafr vera at eigi uilldi hann a þeim degi fara[443] til fangs at sua föro uæðre.
33 xxxiij. Aller mænn skolu olmoso gera a huita sunnu degi. bonde huer oc huspröya sin leif huart þeirra[445] oc sufl a. En einlöypr maðr huer pening oc sua Jons messo dagh.[446] En aller mænn er bu eiga ser skolu gera korndeilld a Michials messo dagh. fuller bonde huær skeppo en einuirki halfa skæppo oc sua prestr sem aðrer mænn oc bæra til kirkiu sem bonde sina olmoso. oc einlöypr maðr huær pening oc bere iamual til kirkiu sem bonde sina olmoso. Annat tuæggia[447] skal huær gera[448] eða þiggia. En sa er fallazt lætr giallde .iij. aura[449] biskupi en öyri firir pening huærn. En [með sama hætti[450] skal þessa olmoso gera[451] sem fyr var sagt. Sama sækt liggr oc uiðr ef maðr greiðir ei Olafs korn.[452]
34 xxxiiij. Jola hælgi skal oc þyrma fiora daga hina fyrstu oc fiorar nætr. En hin fimta oc setta oc seaunda skal reiða[454] foðr heim oc myki skal reiða vndan nautum til miðdags. En hin attande er heilagr sem hin fyrsti. En hin niundi oc tiundi oc erllipti oc tolfte sem[455] meðal fiorða dags oc attanda. En hin .xiij. sem hin fyrsti. En þeir eru .vj.[456] dagar er .vj.[457] aurar liggia uiðr en .iij. aurar liggia[458] uiðr alla aðra.
35 xxxv. Ef maðr gerer höyslass [eða uiðarlass[460] fyr en heilagt se. þa skal hann reiða þo at heilagt se oc þat eitt inbæra er nöyta skal þa[461] hælgina viðr hiorð oc uiðr hiun. En timbr lass oc[462] fiala lass stande þar kyrt[463] sem komet þar þa er þriðiungr dags lifir.[464] en oll[465] annur loss reiði til hus þar sem hann ma fyrst fa.[466] En fætla byrði oc klyfiar læggi in þar erfyrst ma fa hus.[467] En siofar flote huær stande kyr þar[468] sem hann er komen at hælgi.[469] En ef a rekr eða straumr þa fare. En huæruitna þar sem við eða skip eða fearlut manns rekr[470] a eign[471] annars manz. þa hafe sa sitt er lkænnir oc .ij. uatta hefir til. En ef hann[472] hefir firir hagat þa hallde hann firir eins eiði ef .iij. aura er vært[473] eða minna. En ef meira er vært þa se lyrittar eiðr uppi. En ef hann hælldr a þa seckizt hann bauge oc fare su fear sokn sem[474] aðrar.
36 xxxvj. Kaup skip skal[476] eigi rioða vm hællgi nema skipps haske se þa skal upp bæra[477] or flöðar male. oc sua par[478] sem eigi gætr skipp[479] austri vart.[480] Fott þau oll er maðr ma sitia a. a sleða vppi[481] eða hefir maðr a rosse[482] oc ma maðr[483] riða a vppi[484] þa er sa ængo seckr er með fer.[485]
37 xxxvij. Sva er[487] mællt ef maðr kömr til kaupangrs eða uil hann brott fara.[488] þa skal hann bera ef hann uil næst sitt[489] til skips eða af skipi oc manaðar mat miols oc annan smörs oc kiarf riklinga oc bere huart er hann uil a oxl eða i hænðe ser at orseckiu oc þiliu fot oll oc segl oc roðrar skips reiða[490] allan at orseckiu. en þat er tolfært eða minna.
38 xxxviij. Ef maðr etr tiot a friadegi oc værðr honum uaða uerk þa gange hann til skripta oc böte uiðr guð. en biskup a ecki a þui. En sa er etr at uilia sinum giallde .vj. aura.[492] En ef hann etr þria friadaga kiot samfast. þa hefir hann firirgort friði sinum uiðr mænn. en fe sinu uiðr biskup. Samu lund vm [sunnudags uærk oll[493] .vj. aura firir huarn ef[494] vinnr tua vm samt. En ef hann vinnr hin þriðia samfast þa firirgerer hann friði sinum [viðr mænn[495] en fe sinu uiðr biskup.
Jvfr. Cap. 38-41. G. 20. B. 6. E. 27. 28.
39 xxxix. Sva er mællt at huær heill maðr oc fimtan[497] uettra gamal meðan hann er innan laga uara skal fasta Olafs messo æptan[498] uiðr sallt oc brauð eða giallde .vj. aura.
40 xl. Hvær maðr .vij.[500] vettrom ællri skal a huerium [.xij. manaðom a[501] paska degi taka [corpus domini[502] ef hann ma til kirkiu komazt eða þan dag ælligr[503] sem fyrst ma hann til kirkiu komazt eða hann nær kænni manni. En ef hann er .xv. uettra gamal eða ellri oc er honum[504] eigi sua[505] skript at hann skoli eigi husl taka oc sitr hann sua .xij. manaðe at hann tækr eigi husl oc etr þo kiot fyr en hann hefir husl tekit. þa seckizt hann fyrsta aret .iij. morkum oc sua annat oc hitt þriðia. En vtlægr ef lengr sitr.[506] En ef kænni maðr uil eigi gefa honum husl oc kallar vskil hans uallda þa skal sa er eigi nær husli skiota male sinn til biskups eða [kors bröðra[507] ef biskup er eigi heima. oc eta eigi fyr kiot sæktalaust en hann hefir lykt[508] male sinu.[509]
41 xlj. Ef maðr etr kiot i langa fastu þa hefir hann firir faret friði sinum uiðr alla mænn. en fe sinu uiðr biskup ef hann er fulltiða eða heiluita.[511] Huær maðr er tolf uettra er gamal [eða ellri[512] skal fasta a langa friadag uiðr uatn oc brauð eða giallðe .iij. aura biskupi.
42 xlij. Eta skal þat er biorn bær oc firir bergh fællr. En ef naut stangar naut til bana þat skal eta. Bana skal kona fenaðe hælldr en suidda[514] liggi[515] oc þat skal eta er hon banar ef eigi er karlmaðr til. En ef naut kyrkizt i base þat skal eta.[516] Ef maðr gelldir bufe oc værðr daut af þui þat skal eta[517] oc sua ef uargr bitr eða hundr sa er sealfr ræðr a. En fta skal huð af nauti oc skin af sauði oc skera af allt þat er tænnr hafa tekit oc kasta a uigðu uatne. Ef bufe gengr a sio eða uatn eða fællr[518] i brunn oc druknar þat skal eta. Eta skal kalf ef hann [ hefir etet þriar netr fyllar[519] oc er hann siðan drepen. En ef vreinande fællr i mat manna
Jvfr. Cap. 42. 43. G. 31. B. 5. E. 26. 29.
eða i mungat þess skal nöyta oc kasta a uigðu vatne aðr[520] oc miðla uiðr fatöka mænn eptir raðe prest[521] ok sua þat er i urð[522] fællr eða fen oc allt þat er maðr ueit bana til oc eigi hefir drep at bana uorðit. En uilli dyr huært[523] er menn hitta oc fiska oc fugla þat skal eta ef uil.
43 xliij. Ef maðr er staðen a fiallum[525] eða i vttöyum vm langa fastu oc heiptir[526] hann ueðr. þa skal hann eta huetuitna[527] hælldr en döya nema mann ein.[528] En þa er hann kömr til bygða þa segi[529] þeim preste til er hann ma fyrst hitta eða seckizt hann .vj. aurum uid biskup. en aðrum .vj. aurum ef hann fer vm annan prest. En ef hann fer þegiande vm hin þriðia þa er hann vtlægr en biskup hafe fe hans allt. En ef prestr uil eigi skripta honum þa seckizl hann .vj. aurum[530] uiðr biskup. En ef maðr ber vræinanda i mat manna þa er firirboðet er at nöyta. þa hafe hann lyrittar eið firir ser ef hann syniar eða fare ullægr. En ef hann kastar[531] sua at mænn sea at villd sinni oc nöyta mænn eigi af. giallde uistir hinum er a tuinnum giolldum eða syni uilia sins lyrittar eiði. eða giallde .vj. aura biskupi. En or utlægum öyri vm þetta mal þa take hin tuin giolld er maten atte aðr en i biskups garð falle.[532]
44 xliiij. Erkibiskup skal koma i fylki huært a .xij. manaðom huærium nauðsynia laust at ueita monnum þionosto eða þarnast þar reiðu sinnar þeirrar[534] er hann skilldi hafa þa .xij. manaðe. En böndr skolu gera biskupi reiðskiota ross huært er [saðul eða[535] sele [hefir a komet[536] huært sem erkibiskup fer nema armaðr hans late annan uægh[537] bioða. En sa er eigi gerer sua þa giallðe .iij. aura firir öyk huern en .vj. aura firir reiðskiola boðfall. En efmaðr kömr til reiðskiota skiptis oc löynir reiðskiota oc lætr eigi til lutanar koma þa er blaset er til. þa er sem hann hafe ugort.
45 xlv. Um [þau ein[539] mal skal iarn bera er i lagum eru til skilld. En ef maðr værðr firir ofriki[540] oc nær hann eigi laga vndan förslo þa skal erkibiskup[541] haga sua at hann hafe log. eða löyfa honum ælligr[542] iarnburð eða bröðr at krist kirkiu ef erkibiskup er eigi ner.[543] sua oc ef maðr hefir eigi eiða lið oc þo retta vorn.
Jvfr. Cap. 44. G. 8. 9. 14. 33. B. 10. E. 31. 40. Cap. -15. G. 24. B. 42. 43.
En at fylkis kirkiu skal iarn bera i heraðe.[544] einni kirkiu er til skillt[545] i kaupange huerium. En preslr la skal iarn uigia er tiund tekr þess manz oc kauplaust bæðe uiðr hann oc fylkis presten. nema uistir þær er högendes prestren þarf er hann fer til fylkis kirkiu.[546]
46 xlvj. Sa maðr er suær eið rangan hann seckizt .iij. morkum uiðr biskup. En ef hann leiðir fleiri mænn með ser a eið rangan. þa skal hann giallda .vj. aura[548] firir vatt huærn. En ef þeir vita at þeir soro rangt þa seckiazt .iij. morkum huer þeirra. En ef þeir hafa syn firir þa syni með eins eiði. En biskups armaðr skal eigi bera hann þeirri sok fyr en hann hafe heimilis[549] kuiðiar vitni til nema mal se[550] openbert. [551] Sua er en mællt at ef maðr karl eða kona vinna eið til þeirra luta er til synda horfer sua sem er til samhælldis vm landrað mote rettom landz konungi. eda vm manndrap eða hordom eða til annara storglöpa þan eið skal riufa sektalaust oc skal til skripta ganga at illr eiðr var vunnin.
Kapitula af aðrum lut bokar.[552]
i. [Engi maðr[553] take kono i ætt sina.
ij. Huærn öyri biskup skal taka.
iij. A huærium konom maðr utlægezt.[554]
iiij. Um lægorðz sekt.[555]
v. Vm horan.
vj. Ef maðr legzt með moðor [systur eða dottor.[556]
vij. Um kono horan.[557]
viij. Vm guðciuia varnan.
ix. Um brullaups gerð.[558]
x. Vm hiunskaps slit.[559]
xi. Ef maðr gefr fe til frillu sinnar.[560]
xij. Ner fenget skal festar kono.[561]
Jvfr. Cap. 46. G. 32.
xiij. Ef maðr legzt með festar kono sinni.[562]
xiiij. Um nunnu uigslu.[563]
xv. Um blot a heiðnar uetter.[564]
xvj. Um eiða rof oc skript rof.
xvij. Huat [gefa ma[565] af fe sinu.
xviij. Vm blandan uiðr bufe.
xix. Um væga böter.
xx. A huærium tiðum sökia ma.[566]
xxi. Um bansætning.
xxij. Huærso raðafars skal leita ser.[567]
xxiij. Um vtlægan öyri.
xxiiij. Huær vtlægr værðr [i kristnum rette.[568] Um þat hver utlagr verðr at lögum eða hue framleiðis skal fara — A.</ref>
1 i. Sva er[570] mællt at engi[571] skal taka kono i ætt sina annars kostar en mællt er oc biskup löyfði a mostrar[572] þingi oc aller mænn vurðu asatter. Telia skal fra syzskinum tueim .vj. mænn a huarntueggia uegh oc taka at hinum seaunda. En ef maðr uil taka kono þa er frende hans atte. þa skal telia[573] fiora mænn a huarntueggia uegh[574] fra bröðrom tueim oc taka at hinum fimta. [Sua skal[575] hitt sama telia ef maðr uil taka frendkono[576] þeirrar er hann atte aðr. En ef maðr tækr nanare en nu er upp talt þa skal af lata[577] a hinu fyrsta þingi. En biskups armaðr skal stefna honum þat þing af hendi biskups oc gefa honum sok oc telia frendzemi fra syzskinum tueim en hann[578] kome monnum[579] meðal ef hann ma. En bauggilldis mænn oc næfgilldis mænn skolu bera frendzemi þeirra sundr at hann[580] mege[581] eiga hana[582] þa eru þau engo sekk. Nu eru eigi til innan fylkis bauggilldis mænn eða nefgilldis mænn annars tueggia þeirra þa skal gera þeim[583] stefno til a fyrsta þingi innan laga vara sua sem[584] fara ma tuiuegis. En ef huarke er tit bauggilldis mænn ne nefgilldis.[585] þa nemfni biskup eða armaðr hans .xij. böndr hina bezsto innan fylkis. En hinn hafe .ij. af þeim[586] a aðru þingi. En ef hann kemr eigi monnum meðal þa late hann af þeirri kono at orseckiu ef þeim[587] uar ovisa uargr.
Jvfr. Cap. 1-4. G. 24. B. 15. E. 30. 52.
En ef klond[588] koma [a mat[589] þeirra firir brullaup[590] heit þa a hann sokn enga a huarke til festar kono ne fear uiðr giptingar mann fyr en þat mal er lykt[591] at lagum uiðr biskup. En ef hann fær þa seckiazt þeir baðr .iij. morkum huar þeirra. nema hon eigi seolf firir ser at raða þa seckizt hon[592] sem forræðes maðren skilldi ælligr. Nu lætr hann eigi af a fyrsta þingi [sem logh skilia[593] þa stefni biskups armaðr honum þing annat. oc ef hann ma þa en koma monnum meðal þa skal hann eiga hana at orseckiu. En ef hann kömer þa en eigi monnum meðal þa[594] er hann en[595] seckr .iij. morkum. En biskups armaðr stefni honum hit þriðia þing þa skal hann en koma monnum meðal ef hann ma oc eiga kono at orseckiu. En ef hann [ma þa en eigi koma[596] monnum meðal þa late hann af oc giallde en hit þriðia sinni .iij. merkr. En ef hann lætr þa en eigi af þa fare hann vtlægr en biskup hafe fe hans en hon hafe sitt fe.[597] En ef maðr tekr bröðrung[598] sina eða systrung[598] sina þa er þar[599] siðast .iij. marka sekt.[600] En vpp fra þui sem frændzemi oskylldizt þa skolu falla .ij. aurar[601] af kne hueriu. þa værðr þat mork at setta kne. Samu lund er vm sifskape.
2 ij. En til hegningar kristins[603] spellz þa skotu þesse mal fylgia bonda rette vm sektir.[604] kuenna mal oc meineiðar. kioteta firir husltaku. tiundar[605] sekt. kirkiu friðbrot oc kirkiu garðz. Reiðskiota fall oc reiðskiota boðfall.[606] En oll[607] annur mal skolu falla til talens rettar. oc allar sektir silfmetnar i kristnum rette.
3 iij. Atta[609] eru þær konor [er vskylldar eru[610] at frendzemi oc[611] maðr utlægezt[612] a ef hann tekr. en þriar skylldar. Ein er su er faðer manz atte. annur su er son manz atte. þriðia su er broðr manz atte. fiorða er moðer kono þeirrar er maðr atte. fimta dotter kono þeirrar er maðr atte. Setta er systir kono[613] þeirrar er maðr atte.[614] Seaunda er kona su er þu hoft or heiðnum dome eða hon þik. hin attanda er su kona er uil hefir tekit oc sik guði gefet. sa vtlægezt er henne spillir[615] i stað sinum eða þeðan töygir eða töygia lætr oc spillir siðan. En ef sa lætr af hendi oc tekr annar siðan oc veit hann at hon er nunna þa [seckizt hann slikri sekt[616] sem
Jvfr. Cap. 2. G. 33. B. 16. E. 25.
hann hafe tekit annars manz kono. En þessar eru hinar er at frendzemi eru skylldar. Moðer systir dotter. Nu ef maðr lægzt[617] með einni huærri þeirri[618] þa utlægiazt þau bæðe oc firirgort fe sinu uiðr biskup nema þui at eins at hann briotezt or bandum. eða viti mænn at sannu at öðe hefir veret sen[619] a honum[620] aðr oc siðan. Sua er oc[621] ef kona hefir nauðgað til veret oc hefir eigi hænnar uili fylgt siðan. þa [seckizt hon eigi[622] en böte þo uið guð at vmræðe biskups. En ef hann uil eigi brot fara skal biskups armaðr stefna [þeim manni[623] þing oc hafa heimilis kuiðiar uitni með ser til þings. En ef hann[624] kueðr nei uiðr þa festi hann lyrittar eið firir oc stande sa eiðr .x. uikur sörar. En ef eiðr fellr[625] þa fare hann vtlægr oc fe hans allt nema iorð[626] ef hann a. oc söke þat eið fall sem annur.[627] En ef hann uil eigi[628] eið festa þa gere biskups armaðr honum manaðar stefnu or lande brot. vere hon oc vtlægh nema runnit være a hender henne.
4 iiij. Ef kona legzt með manni þeim er hon ma[630] eigi[631] eiga þa er hon sua sek .iij. morkum sem hin er með[632] legzt. Nu ef hann lætr eigi af oc þoler hann þingstefnor .iij. þa giallde hann .iij. merkr at huerri þingstefnunni oc sua huartueggia þeirra þat eru atian merkr allz er þau giallda bæðe oc late af eða þau fare bæðe utlægh en biskup hafe fe hans en hon[633] sitt fe.
5 v. En ef maðr a kono vndir kono sina eða kona[635] mann vndir bonda sinn þa seckizt huartueggia þeirra .iij. morkum uiðr biskup ef þau værða sonn at[636] með vatta .ij. eða [er hon[637] barns bettri. En þat skal vera sionar vitni þat er skirskotat er vndir. En ef þat er eigi til þa ma sökia með heimiliskuiðiar vitni oc sua[638] þa standa firir með [lyrittar eiði.[639]
6 vj. En ef maðr a ser[641] eignar kono oc er hann sua illz lystr at hann legzt með [moðor systur[642] eða dottor kono sinnar eða sua skylldri kono henne at hann
- Jvfr. Cap. 5—7. G. 25. B. 17. E. 22.
ma eigi eiga hana siðan. þa hefir hann firirfaret samlage þeirra vm likam[643] losta. en þo stendr hitt hællga hiunskaps band þeirra meðal af guðs halfo. en hann sekkizt huært sinni .iij. morkum er hann tekr.[644] Sama mal a kona vm þetta sem karlmaðr[645] meðan þau lifa bæðe. En siðan se biskup hins mal eptir guðs lagum er spællum hefir uolldet. En ef hann uælldr þui at þau mego eigi saman bua.[646] hafe hon þriðiungs auka sin[647] sem hæl skildi þau.
7 vij. En ef kona horar[649] bonda sinn. þa seckizt hon uiðr biskup .iij. morkum af sinu fe en eigi bonda sins oc skal þat uirða or[650] hæiman fylgiu hænnar. En hann skal eiga kost at[651] eiga hana[652] eða[653] enga aðra meðan hon lifir.
8 viij. Engi maðr skal taka kono þa er hann a guðziuiar uiðr. En sua skal þyrma guðziuium uiðr faður oc moðor sem uiðr barnet sealft.[655] Þær eru guðziuiar fyrstar er maðr hællðr manni vndir primsigning. Þær eru aðrar guðziuiar er hælldr vndir[656] uatn. Þær eru[657] þriðiu er förer or huita uaðom. Þær eru[657] fiorðo er hælldr vndir biskups hond. Þær eru[657] fimtu er löysir dregil af enni[658] þær eru allar iafnar guðziuiar. Slikar liggia þar bötr uiðr ef maðr tekr guðziuiu sina sem hann take frendkona sina bröðrung[659] eða systrung[659] bæðe uið guð oc biskup.
9 ix. Kono skal eigi fa er .iij. uikur eru til iola oc eigi vm iola hællgi. oc[661] .ix. uikur firir paskar oc[662] paska uiku oc[663] huita sunnu dags uiku. oc[664] .iij. uikur firir ions vaku.[665] oc sua firir michials messo. oc [engi maðr[666] skal taka kono[667] a friadags nott oc [a engri nott[668] þeirra er fastu dagr er eptir vm morgonenn eða messo dagr. En huær maðr er fær kono a þeim tiðum allum sa[669] er sekkr .vj. aurum uið biskup. En sa maðr er fær kono a sunnu nott[670] eða ymbru nattom eða vm langa fastu[671] sa er seckr .iij. morkum uið biskup oc gange til skripta bæðe þau oc böte uiðr guð.
- Jvfr. Cap. 8. G. 26. B. 15. E. 53. Cap. 9. G. 27. B. 7. E. 21.
10 x. Eina kono skal huær kristin maðr eiga. En ef hann tekr aðra neðan hin lifir skilfengna.[673] þa skal hann af lata hinni siðare oc giallde .iij. merkr biskupi. En born ef[674] hann a með hinni siðare skolu eigi arf taka. Nu standa synir .ij. til arfs faður sins oc er sin moðer at huarum [at skilum fengnar[675] eptir lanðzlagum fornum oc[676] með guðs lagum. Nu[677] mæler sa hin ællri at faðer hans hafðe eigi skillzt at guðs[678] lagum uiðr moðor hans þa er hann fek hinnar[679] siðare. þa a hann eigi lengr at abyrgiazt þa uatta en .x. uetr.
11 xi. Ef maðr gerer brullaup til kono þeirrar er hann hafðe fyr born uið getet. þa hællga þau er eptir brullaup[681] eru född hin til arfs[682] er firir brullaup uaro[683] oc skolu synir skipta at iafnaðe með ser huarer tueggia oc sua ef dotter er oc engi son eptir brullaup þa skal hon með sama hætte ganga til iafns arfskiptis uiðr bröðr sina firir brullaup getna. En ef bæðe eru eptir brullaup son oc dotter þa gengr hon eigi til arfskiptis með bröðrom sinum oc hællgar hon þo[684] systr sinar firir brullaup getnar með ser til iafnaða skiptis til sliks lutar af moðor arfe sem i lagum er mællt. En þegar er nokot barn [er fött[685] eptir brullaup. þa hællgar þat oll[686] syskini sin til ærfða[687] firir[688] brullaup geten samfædd oc sammödd. huart sem hin lifir længr eða skæmmer er eptir brullaup uar fött.[689] En huerge mikit er maðr tækr meðr þessom[690] skiluanga af faður arfe sinum þa stendr hann framleiðis til allra erfða vskerðra. En ef nokorar erfðir hafa fyr veret teknar með þessom hætte þa stande[691] þær kyrrar.[692]
12 xij. Ef maðr festir ser kono þa hafe hann fenget hænnar innan þeirra .xij. manaða nauðsynia laust. En þær eru nauðsyniar er maðr er siukr eða sar. eða værðr hann uetr seta vttan lanðz firir uilia sinn oc sanne þeir[694] með eins eiði oc fae hennar siðan innan misseris nesta[695] er hann kemr heim. Sua er oc mællt at þat skuli vera sektalaust ef beggia uili er til frestanna[696] festar manzsens oc forræðes manz.
- Jvfr. Cap. 10. G. 25. B. 17. E. 22. 23. Cap. 11—13. E. 22.
En ef hann fær hennar eigi sem nu er skillt þa seckizt hann uiðr biskup .iij. morcum En forræðes maðr kononnar söke hann til fear sem [mællt er[697] i lagum. Sama mal höfer tilforræðes manz ef[698] hann uelldr frestonom.
13 xiij. En ef maðr legzt með festar kono sinni. þa giallde hann nanasta nið fullrette. En ef faður missir uiðr firir brullaup[700] innan þeirra .xij. manaða oc er barn getet. þa take[701] barn þat arf faður sins sem moðer vere myndi köypt. En i[702] engom stað aðrum kömr[703] maðr til arfs nema moðer se[704] myndi köypt. eða hann se með lagum i ætt leiddr. En þo at annar[705] festi til þess frillo sina at með þesso logmale skolu born hans til arfs koma. [eða frestar brullaupi firir þessar saker[706] þa stoðar þat ecki þui at huarke skal með þesso arfsuik gera ne brullaup suiuirða.
14 xiiij. Nv ef kona uil lata uigia sik til nunnu þa skal biskup eigi vigia[708] aðr hann hafe eruingia löyfi til. En ef hon misfer siðan með ser þa skal hon ganga i garð biskups en sa er glæpr hana[709] [þa er sa[710] utlægr en biskup hafe fe hans.
15 xv. Ef maðr blotar a heiðnar uetter eða fer hann með spasogur eða með gerningum sa maðr er þui lyðir oc þann mann husar[712] til þess.[713] hann er sua utlægr sem manz bane. en biskup a huern pening fear hans. En ef dyl.[714] bere karlmaðr iarn firir. en kona take i kætil. En sa er þessor mal kennir manni þa værðr hann af þui fiolmæles maðr ef skirskotat er. nema hann hafe firir ser heiumilis kuiðiar vitni.
16 xvj. Nv ef maðr værðr eiðrofa eða[716] skript rofa viðr biskup huart sem er kona eða karlmaðr. En þat er skriptrof ef madr gengr aptr til samu syndar er hann hafðe fyr gort vm þau mal er sekt bitr oc til skripta uaro boren. eða eigi var af lande brott[717] sem skript var boðen[718] giallðe .iij. merkr biskupi oc sua annat sinni oc þriðia sinni. En ef þan gera þat oftar þa er karlmaðr vtlægr en biskup hafe [huern pening fear hans.[719] En kona fare vtlæg nema [runnit se[720] a hond hennar. en seolf hafe hon fe sitt.
- Jvfr. Cap. 15. G. 28. 29. B. 16. E. 24. 44. 45. 46.
17 xvij. Sva er rað oc boð Nikulass goða[722] cardinala er paue uarð siðan oc Jons erkibiskups at hyggia[723] at rettarbotom með aliti hinna uittrasto manna oc[724] ollum. lagunautum til handa. at fe þat allt er mænn fa vttan erfðir þa skal gefa fiorðung þess fear ser[725] til salo bota huærium er uil firir vttan eruingia löyfi sua sem hawð tiund. En kona ma gefa tiund or heiman fylgiu[726] sinni en fiorðung or þriðiungs auka vm tiund fram.
18 xviij. Ef manni er þat kænt at hann blandazt uiðr einhuærn fenað þan sem firirboðen er huærium kristnum manni. þa söke armaðr með heimilis kuiðiar vitni. en sa bere iarn firir sik eða fare vtlægr.
19 xix. Þann dagh er nestr er alyrkr firir Jons uaku[728] eptan þa skolu aller uigir mænn vægo böta huær i sinu fylki þar sem mest er þorf at i huærri skipsyslu.[729] En ef nauðsyn bannar þann dagh. se gort firir Petrs messo. En ef nokor lætr. fallazt giallde öyri silfmetin huær þeirra biskupi. En ef bonde gefr eigi uerkmonnum tom til. þa giallde hann firir baða þa. En ef uerkmaðr uil eigi fara oc gefr bonde honum löyfi til. þa suare hann sealfr sok. En vm þuerar[730] allar þa gere mænn bruar ifir huær i sinu heraðe oc leggi þar þann dagh til er skilldr er til uega bota. þa .xij. manaðe er bru er i gerð. en framleiðis fare sem aðr er mællt. En biskups armaðr gere monnum stefno til með boðskurð oe lysing at kirkiu. en huær er eigi kömer giallde öyri sylfmeten. En biskups armaðr skal þetta sökia[731] biskupi [til handa[732] en halft bondom til bruar gerðar. en þeir ueiti lið til. En þessor væga bott kömr i stað mannfrælses þess er [i lagum varum er[733] oc aller mænn hafðu [heitit til guðs þakka.[734] En bruar gerð skal sua skunda sem hinir uitrasto mænn sea i huæriu heraðe[735] at bera ma.
20 xx. Þessar eru tiðir þær a .xij. manaðom er eigi skal sökia oc eigi þing stefna oc eigi eiða[737] vinna nema vm mannhellgi oc[738] þyft sem skilia skal .iij. uikur firir iol .ij. vm iol .vij. vm langa fastu. paska uiku oc gangdaga uiku. huita sunnudags
- Jvfr. Cap. 18. G. 30. Cap. 19. G. 4. 5.
uiku. oc ymbrudagarner þrir[739] firir Michials[740] messo. En aller aðrer i vikunni eru soknar dagar. En vm kristin rett oc allar aðrar fear sokner þa skal taks æsta er sokn[741] kömer a hendr oc firir fe hans a þessom tiðum. en hann före[742] tak firir. En ef sa a bu i heraðe eða hus i kaupange. þa uarðar þat take firir hann. En ef einlöypr maðr værðr firir sok. þa fae hann[743] þann mann i tak firir sik er iammikit[744] fe eigi sem honum var sok til gefen. En ef hann förer eigi tak firir sik. þa seckizt hann .iij. morkum silfrs.[745] oc a þat halft konungr en halft sakar abere. en tökr er[746] saklaus[747] öyrir sua mikil sem sok uar til gefen. En ef sa er oreigi er [sok er gefen oc[748] sok kömr a hond oc löypr[749] hann vndan þa er hann sannr at sok þegar soknar dagar koma. En ef hann förer fe sitt i fylki annat vndan takum þa seckizt hann [.iij. morkum[750] sem aðr. En ef þat er vm kristin rett þa söke sa biskups armaðr er firir sitr oc hafe halft huar þeirra [oc hinn er[751] sokn hof. En vm allar[752] aðrar fesektir söke sa er sok gaf. En ef hann sæll fe vndan takum eða annan vegh vnðan skytr. þa söke vtt sakar abere [fe þat[753] með vtbeizslu oc þingstefnu oc niote þar þeirra vatta at þat fe var i tak fenget oc beiði böndr[754] atfarar doms at taka til skulldar oc til sektar[755] oc halfu[756] meira með. hafe þat böndr. En þat eitt skal sökia eða sueria vm mannhællgi eða þyft er maðr ryðr mal sitt til laga oc .vj.[757] eiðar eru. En ef eiðar værða festir stande til söra daga. Sokn skal oc eigi[758] hefia[759] a tyrsdegi þui at fimten ber a sunnudag. En sa er hefr sokn sina a þessom tiðum þa hefir hann firir faret[760] sokn sinni. nema hann skiote a fiornættingi[761] eða .vj. nætting þeðan. En ef eiðar værða wnnir aðrer en nu eru [til skildir.[762] þa er sa[763] seckr .vj. aurum i langa fastu. en a allum aðrum tiðum .iij. aurum ef eigi er .vj. aura dagr ef maðr ma na laga frestum.[764] En ef maðr þarf til landzskylldar sinnar at sökia at[765] vsoknar[766] dagum þa skal log firir loð festa oc leggia a[767] fimtar stefno oc ryði huartueggia sin vitni til bokar oc stande til söra daga.
22 xxij. Nv ef maðr uil dottor sina gipta eða þa kono er hann a forræðe a at lagum. hann skal taka vatta .ij. með ser af hins hendi er fa uil oc fretta[770] at ef hon vili þui vmræðe fylgia er sa leggr firir hana er þa a forræðe hennar[771] at lagum. En ef hon suarar ual eða þegir þa se þui skirskotat oc se[772] kona fest at þui. En ef hon nei kuæðr þa se hon eigi fest. En nerge er hon iattar raða fare þa ma sa.[773] maðr festa oc fa hennar ef uitni[774] uitu. En þat vitni skal hann eigi lengr abyrgiazt en .xij. manaðe oc ein dagh. Nu uil hon föra rof a festar mal innan þeirra .xij. manaða oc kuazt[775] nauðigh fest vera. þa niote hann vitnis sins [mote orðom hennar.[776] oc hafe kono.[777] En ef [hann þrytr[778] vitni þa syni hon uilia sins með eiði[779] oc faðer hennar oc moðer með henne eða[780] nanasto niðir[781] ef þau eru eigi til oc luki upp festarmanne i[782] slikum[783] öyri sem heitit uar með henne siðan leiti huart firir ser. Ef þesse sundran gerezt siðan brullaup[784] þa missi hon þriðiungs auka sins.[785]
23 xxiij. Ef maðr værðr vtlægr i kristnum rette þa gere biskups armaðr monnum fimtar stefnu til skullða sinna af þui[787] þingi oc æste[788] taks[789] firir fe hans. En ef[790] veria dömdan[791] öyri innan fimtar vm sumar en halfs manaðar vm uetr. þa seckizt huer þeirra .iij. morkum uiðr biskup ef armaðr hans skirskotar forstaðu. Sua seckizt oc huær þeirra[792] .ijj. morkum uiðr biskup[793] er vndan skytr eða uiðr tekr eða kaupir vtlægan öyri i kristnum rette. en armaðr söke þat fe með þingstefnum.[794] En ef mænn veita forstaðu eða eru mænn[795] samuistum[796] með honum siðan þessar stefnur eru liðnar þa eru[797] slikri vtlægh[798] utlægr sem hinn. en fe sinu uiðr konung en hin einn viðr biskup.
24 xxiiij. Sva er[800] mællt i lagum manna at engi.[801] værðr vtlægr nema honum stefni þing maðr eða or eða horn i kaupange til motz. En ef maðr gerer til vtlægðar
Jvfr. Cap, 23. 24. B. 16. E. 25.
i kristnum rette oc gengr hann[802] til ifirbota fyr en utlægð kemr[803] a hond[804] honum þa a konungr ecki a[805] þui. En ef hann verðr vtlægr gor a þingi þa a konungr landkaup aðer en hann kome i frið oc sektir[806] af þeim er [i samuist[807] eru með honum nema þa er hann er ftuttr til ifirbota [til biskups[808] þa skolu mænn vera sektalaust með honum oc sua siðan stefna su er liðin er [biskup lagðe firir hann[809] at böta glöp sin vttan landz. En konungs mænn[810] mego þeim engom landzuist löyfa[811] er biskups armaðr gerer vtlægan vm kristin rett. Nu kemr hann aptr oc hefir int[812] skript sina þa er hann skilldi vttan landz inna[813] þa kanne[814] hann þing[815] oc hafe þar[816] rit[817] biskups eða staðarens ef biskup er eigi heima. eða ef hann er frafallen oc late gera sik ilændan. en konungr hafe aðr skogar kaup. En ef manni er[818] su sok gefen af konungs hendi at hann [uar eigi ilændr gor[819] siðan hann uar vtlægr gor.[820] þa skal hann abyrgiazt vitni sin innan .x. vettra at hann uar ilændr gor oc hafe siðan eins eiði firir ser at þat cr or vatta abyrgð. Ok[821] enge a at gefa sok vm samuist siðan .x. uettr [eru liðnir.[822]
j. Um heimsócn oc heimsócnar vitni.[823]
ij. Um scemdar víg. (2. 3.)
iij. Um niðingsverc oc huerso konungr skal láta landráða kennzl sökia. (4.)
iiij. Um afheima fiörbrot arcs oc engs oc sócn oc vörn þar um. (5.)
v. Um þat ef þriði liðinn verðr veginn á scipi. (6.)
vj. Um víglýsing[824] oc margfallda[825] eptirsiá þarum. (7.)
vij. Um tylftar eið. (8.)
viij. Um útlegðar iörð.[826]
ix. Ef maðr verðr höggvinn á þingi. (9. 10.)
x. Um sárbötr oc konungs sect. (11.)
xj. Um læcnis fe oc at sýna sár. (12.)
xij. Aller sculu eptir þeim renna er mann særir. (13.)
xiij. Ef maðr verðr veginn í eptirsetu í öldr húsi. (14.)
xiiij. Um víg at[827] samcundu. (15)
xv. Ef manne verðr i elld rundit. (16.)
xvj. Ef maðr rindr manne á kaf eða rascar ef hann sítr at þurftum sínum. (17.)
xvij. Um randlan[828] oc kipping oc atlaup. (18.)
xviij. Um ácastan oc sár eptir exarhamars högg. (19.)
xix. Um drep eða sceino oc um þat ef maðr vegr á móte. (20.)
xx. Ef maðr stingr a annan spiótscapte. (21.)
xxj. Um lost.[829] (22.)
xxij. Um flocca atvígi oc ef maðr er særðr ósambærum sárum.[830] (23. 24.)
xxiij. Um dauðan mann ef hittir í mörku. (24.)
xxiiij. Ef maðr hverfr hverso þat scal ransaka. (25.)
xxv. Ef tré fellr á annan tveggia yrkiu nauta. (26.)
xxvj. Um glappa scot oc váðaverc. (27.)
xxvij. Um þat ef maðr scýtr yfir hús[831] eða hafscip. (28.)
xxviij. Örvar þing um sár eða lost oc hverr þingit á eða hverr eigi. (29.)
xxix. Um griðsölo um vetr oc um sumar. (30.)
xxx. Ef einhverr feðga drepr annan. (31.)
xxxj. Ef bandingi banar[832] manne. (32.)
xxxij. Um þat ef kona banar[833] manne. (33.)
xxxiij. Um ómaga verc oc kvenna oc um réttarfar þeirra oc um ösco. (34)
xxxiiij. Ef kona drepr eða ræðr búanda sinn.[834] (35. 36.)
xxxv. Um fiörscaða. (37.)
xxxvj. Ef úmagi kennir þat manni at hann hafi misleicit hann i ösco. (38.)
xxxvij. Um þeirra kvenna legorð er madr má vega um sectalaust. (39.)
xxxviij. Ef maðr verðr veginn utan göto. (40.)
xxxix. Um útlegð manns. (41.)
xl. Um afhögg. (42.)
xlj. Um gellding eða tungu skurð. (43.)
xlij. Ef maðr stingr augu or höfði manne. (44.)
xliij. Um afhögg oc sárafar. (45.)
xliiij. Um fóta spell eða handa. (46.)
xlv. Enn um sárbötr. (47.)
xlvj. Enn um sár. (48.)
xlvij. Um beingiölld oc læcnisfé svá oc ef svíða þarf sár. (49.)
xlviij. Um atfarar ef fylkismenn gera. (50.)
xlix. Um atför. (51.)
l. Um atför ef gerir lendr maðr. (52.)
lj. Um bauga huerso mykill hverr er. (53.)
lij. Um útþrönscan mann oc innþrönscan ef vegnir verða. (54.)
liij. Hve þræl scal frelsa. (55.)
liiij. Ef sá er veginn er menn vitu eigi hvárt hann er friáls eða þræll. (56.)
lv. Um ármenn ef vegnir verða oc ármenning. (57.)
lvj. Hvar allir ero jamhelgir.[835] (58.)
lvij. Um ármann ercibyscops. (59.)
lviij. Um scutilsveina. (60.)
lix. Um þræla helgi oc hve böta scal fyrir eða bein. (61.)
lx. Ef grímumenn ero drepner eða hve þeir sculo bötast. (62.)
1 Þat cr fyrst i mannhelgi várre at várr landi scal hverr friðheilagr innanlandz oc utanlanðz. En ef maðr vegr mann. þa hefir hann fyrirgört öllu því er hann átte. nema iörðu sinni einni. nema hinn[836] hafe vercat ser til áðr En ef maðr ferr eptir útlögom manne oc vegr hann þá scal hann segia til mönnom[837] samðögris í því sama fylki at hann hefir útlagan mann drepinn. En ef hann segir eigi til samdögris. þá er hann morðingi réttr. En engi má iorðu sinni fyrirgera nema hann vegi scemdarvíg eða geri níðingsverc.
2 (ij.) Þat er scemdarvíg ef maðr vegr á veittar trygðir. þá hefir hann fyrirfarit landi oc lausum eyri.
3 Þat er annat scemdarvíg ef maðr vegr mann í griðum.
4 (iij.) Þat er þriðia ef maðr drepr mann á morð. þat er níðingsverc hit mesta ef maðr ræðr lönd oc þegna undan konunge. En ef konungr kennir manni landráð þá scal hann nemna mann[838] or hirð sinni til iamborinn mann[839] þeim er máli á at svara. En ef leysingi á þuí máli at svara eða þyrmslamenn. þá scal búanda sun nemna or hirð ef hann er til. oc hafe rit oc innzigle konungs. oc söki þat mál þá er konungr er eigi innan fylkis. Þat er annat níðingsverc ef maðr leypsc út í ófriði oc heriar í land aptr. oc hefir eigi sagt friði aptr. aller ero iamútlager er í þeirri ferð[840] ero. Þat er hit þriðia níðingsverc ef maðr rýfr trygðir þær er at lögum ero trygðar oc hann hefir siálfr at veitt. Þat er hit iiij. níðingsverc ef maðr leggr elld[841] í bö manns oc brennir upp. Nú ero þau scemdarvíg töld oc þau níðingsverc er maðr hefir fyrirgort iörðu sinne ef hann verðr sannr at. En engi maðr má meira fé fyrirgera at eino sinne ell því er hann er eiganði at.
5 (iiij.) Svá er oc mællt at friálser menn sculo aller friðhelger at heimile síno. oc svá ef þeir fara til af heima oc í frá. En ef búande eða búanða sunr verðr veginn heima at heimili síno. oc svá ef þeir fara til af heima oc í frá eða á acr eða á eng með hiúnum sínum. þá scal sá vera bane er hiún bera vitni um oc þau
- Jvfr. Cap. 1. 2. 3. Hk. 14. Cap. 4. 5. Hk. 18. 24. G. 178.
segia til. svá scal þræll oc ambátt bera heimsócnar=vitni um sem fríáls maðr. oc svá .viij. vetra gamall maðr sem ellri. En sá[842] er heímsocnar=vitni bersc á hend. sá er bane at sannr oc sýnn. oc eígi eiðum undan förast. nema því at eins at hann hafe svá fiarre staddr verit á því dögre[843] er víg var vegit at hann mátti eigi samdögris[844] tvívegis fara til vígs oc í frá. oc væri hann staddr á þingi eða at kirfio eða at samcundo eða á scipe .xij. æro eða lengra. þá bere þeir .xij. þegnar hann undan bennd er þá voru með honom stadder friálser menn oc fulltíða. en ef hann var i engom þeim stað staddr. kome fyrir. sic járnburði ef hann náer eigi með eiðum undan at förasc. en ef þau mego eigi á þingi segía. þá sculo bera .ij.[845] menn oc bóca sögu þeirra á þingi. en ef maðr er særðr oc ma hann mæla þá er menn hitta hann. þá scal sá vera bane er hann segir fyrst á hendr ef hann mæler af[846] viti oc má hann kenna hann oc saga hans kemr bókat[847] á fyrsta þing. nema hinn[848] scíri sic með iárnburð.
6 (v.) Þat er þar næst ef menn fara .iij. á scipi saman oc verðr svá illa at einnhverr þeirra höggr annan. þá scal leggia upp árar sá hinn þriði þeirra lafmaðr er af vallde.[849] Nú verðr þeím þat fyrir er[850] þeir koma at landi. at þeir scera báðer örvar. oc báðer koma þeir til þings. þá scal at söcum hyggia. oc bere sá fyrre járn er arfi vill. oc beri[851] þo báðer ef báðer synia. en sá er sannr verðr at fare útlagr.
7 (vj.) Ef maðr er drepinn til ðauðs þá á sé vcra bane er vígi lýsir á hendr ser. en lýst scal vígi samdögnis[852] innan fylkis oc nemna sic á namn oc náttstað sinn oc herað þat er hann er or. oc lýse til friáls mannz oc til réttnámz[853] mannz. þá scal á örvar þingi koma náttstaðr manns fram. or þat scal búandi sveria er hann var at um nottina. oc[854] hann kallaði sic svá á namn. en víglýsing scal segia til á þingi. en ef maðr vill eigi bera viglýsingar vitni eða sveria náttstað. þá fare til bauggilldismaðr einnhverr veganda oc gere honom stemno til at bera annattveggia af eða á á fimtar[855] þingi. En ef þeir vilia huárki bera af ne á. þá ero þeir sekir .iij. morkum hverr þeirra. hafe hálft sá er söker en hálft konungr oc nióte enskis vitnis oc bere ecki vitni oc fare réttlaus. oc svá um öll önnor vitni þau er skírskotat
- Jvfr. Cap. 6. G. 171. Cap. 7. Hk. 27. G. 156.
er under innan helgi.[856] en til þessarar sóknar scal engi maðr heim stemna. þing scal stemna á fimtar þingi um svá margar nætr sem um hafa töki[857] i þingá þeirre sem þarf. oc scal þar annattveggia á þuí þingi upplyct fiár eða atför at taca af honom hálfo meira. En ef hann má fara til samdögris oc í frá sá maðr er víglýsing kemr a hönd þar sem víg er vegit. þá þarf eigi náttstaðrinn koma fram er hann a heimili svá nær innan fylkis eða utan. Eigi scal hann ganga um .iij. böi svá at eigi se vígi lýst frá því er víg var vegit. nema bauggilldis menn eða nefgilldis menn búi á. en ef lýsir eigi svá vígi þá er hann morðinge réttr. oc bædi fyrirgort[858] löndum oc lausum eyre oc kome hann alldri i land aptr. En ef bæði kemr a fyrsta þingi víglýsing oc svá saga hins sára oc er hon svá boren sem fyr var scilt þá scal saga hins sára standa en eigi víglýsing. oc berr þá morð á veganda at hann se útlagr.[859] En ef eigi kemr saga hins sára fram a fyrsta þingi ne heimiliskviðar[860] vitni. oc kemr víglýsing oc siónar vitni. þá scal víglýsing standa en eigi siónarvitni ef hon er at lögum boren. en erfingi hins dauða scal fara i herað þat er sá maðr létz[861] or vera. þá ef hann hitter þann mann utan laga várra er svá kemr. þá skal hann sökia hann at þeim lögum er þar ero. en ef hann hittir þann mann innan laga várra. þa scal hann stemna honom þing. en á því þingi sculo bera hann undan .xij. friálser[862] menn oc eigi nefndarvitni oc föra á því þingi fram er honom var stemnt. En ef þat er eigi þá er hann saðr at máli. En erfingi ins dauða fare aptr. oc söki menn .ij. til tylftareiðar. oc því at eins hinn þriðia ef hann gerer hann sannan at. En ef hann gerer hann eigi sannan at. þá er hann[863] slícri útlegð útlagr sem hann scyldi ef hann yrði sannr at máli.
8 (vij.) En hvervetna er tylftar eiðar sculo framfara oc nemdar vitni. þá scal sakarábere nemna hálfa vátta en veriandi hálfa. oc nemna hvárr þegar er festr er eiðr sína vátta. oc nemna haullda .xij. (or) fylki. eða böndr hina bezto ef eigi ero haulldar til. hvárki sculo[864] til nemder sifiaðer ne sacaðer .ij. scal hann hafa vátta af þeim .xij. en .ij. nánosto niði. siálfr hinn fimti. en þeir .vij. síðan friálser menn oc fulltíða er bæði kunno hyggia fyrir orði oc eiði. en fyrir alltaris gólfe sculo menn tylftar eið[865] sveria oc hafa messo bóc i hendi. en ef einn váttr fellz þá fellz allr eiðr. en ef einhverr váttr á eigi kirkiu gengt. þá sueri hann fyrir kirkiu dyrum. ef eigi má fá bóc. þá scal hann hafa dyristaf í hendi ser. oc sver þar at fullu sem at bóc. En ef prestr syniar honom bócar þá hefer hann fyrirfarit reiðu sinni þá
- Jvfr. Cap. 8. Hk. 139. G. 132—136.
.xij. mánoðo í[866] settongi eða attongi þeim er sá maðr er or. æið hvern scal bióða til heimilis hins er heyra scal. oc bióða .ijj. nottum fyrir ef fiörðr eða fiall bannar eigi. En .v. nottum ef at[867] fiörðr eða fiall bannar. hvárt sem hinn er heima eða eigi.
(viij.) En hvert viti[868] er maðr fester útlegðar eið. þa segi sökiandi innan fylki[869] til þess böiar er honom scal eið bióða til at fullu. En ef hann segir eigi hvert eið scal bióða. þá vinni hann eið á .x. vicum sörum. oc se siálfboðinn áðr. þeim er heyra scyllði. en ármanne scal segia til oc er þó fullt at einni nott eða samdögris se fyrr sagt ármanni. hvárt sem hann er heima eða eigi. en þar scal eið hvern vinna. hvert sem er útlegðar eiðr eðr annarr eiðr sem menn hafa fyrr eiða unnit. Nú ef menn tortryggia þat er hann sótti hinn fyrsta. þá sculu váttar hans vita þat með honom at hann sótti þann mann er svá callaði sic. En hvervitna er maðr festir eið fyrir útlegðar mál oc verðr honom eiðfall. þá scal sakarábere hafa kennt þing á þeim mánaði næsta epter. oc se siálfstemnt þat þing[870] þeim er óskióta veitte honom. oc viti hann hverso hann hefer fört eiðinn af hendi ser. En ef sakarábere kveðr eigi eið framförðan at fullu. þá nióte verianði vátta sinna þeirra .ij. er hann scírscotaðe því under þá. er hann förði eið af hendi ser. at hann hafe eið unninn sem festr var. En ef maðr fester útlegðar eið. oc gæter eigi sacarábere mánað þann sócnar sinnar er næstr er eptir eiðstemnudag. þá hefer hann fyrirfarit sócn sinni oc eigi meira. en ármaðrinn söki hínn fyrir eiðfallit þegar hann verðr varr við. oc hafi sótt innan mánaðar sócnarðaga. eða fallinn at sócn.
9 (ix.) Ef maðr verðr höggvinn á þingi. þá sculo aller menn epter renna til scógs. en sá er eigi vill epter renna. þá er sá secr baugi. en .xij. aurar ero í þeim baugi. en nefgilldis menn oc bauggilldis menn oc námágar sculo at lögom eigi epter renna nema vili. En þeir sculo aller eina biörg veita hinom er víg hefir vegit. oc eigi meire biörg veita en scilt er með öllum mönnum. rinda scal manne ef vill. oc áro scal til scióta oc austkere. oc af þessum þrimr þá scal eina biörg at eino veita. en ef fleire veiter. þá er sá útlagr er síðar veiter. nema honom se óvisavargr. oc sveri hann einn fyrir. En ef maðr ferr af landi útlagr. þá er siálfboðit arfa hans um fiárhalld oc allt þat er honom þyckir varða.
10 En ef maðr er særðr á þíngi oc renna aller eptir þeim manni til scógs er víg vacti. nú verðr hann farenn. þá ef hann vill at lögum veriaz. þá leggi hann vápn
- Jvfr. Cap. 9. 10. Hk. 26. G. 152. 181. 192.
sín niðr oc bióði lög fyrir sic. En þegar er hann er handlagðr[871] eða leggr hann vápn sín niðr. þá er hann friðheilagr maðr meðan hinn lifer. oe eigi ðræpr meðan hinn er lífs hinn sáre. binda scal þann mann oc ármanne föra. en hann á vörð at veita oc svá lendr maðr. Nú ef ármaðr þarf liðs at gæta hans. þá scal nemna frændr hins sára at gæta með honom. eða greiða böndr með honum svá marga sem ármaðrinn þarf. En ef hann leypr frá ármanne oc verðr hinn sáre dauðr. þá scal drepa ármanninn. en ef ármaðrinn er ekki heima. þá scal fá þann mann [bundinn kono[872] hans. en ef hvárki er heima. þá scal fá í hönd verkhús bryta.[873] oc svá lið með honom at hallda hann. En frændr hins sára eigi kost at hallda honom ef þeir vilia. at[874] ecki varðar þá[875] þó at hann laupi frá þeim. En ef ármaðr syniar viðtöku. þá[876] sculu þeir hafa vitni til. oc setia þann mann bundinn á flet hans. þá varðar honom æ hit sama nema ofríki taki af honom. En hvervitna er ármaðr tekr útlegðar fé manns. þá scal hann fá mann til at höggva þann mann er á þing kemr nema arfi se nær. En arfa liggr ekki viðr þó at hann gefe honom gang. oc búandom liggr ekki við þó at hann gangi af þingino ef erfingi hins dauða gefr honom gang. En ef erfingi hins dauða gefr honom eigi gang. þá drepi ármaðr þann mann sem fyrr var mælt.
11 (x.) Ef maðr er særðr oc kemz sá eigi[877] í scóg er særði eða verðr[878] höndom tekinn. oc býðr hann lög fyrer sic. þá ero þar uppi lögbaugar konongi. en sárbötr hinum sára oc læcnis fé.
12 (xi.) Eyrir scal uppi læcnisfiár á hveriom mánaði oc .ij. mánaðarmater miöls oc .ij. smiörs. oc svá scal mánað hvern til þess er rúva er á sári. en þat scal á fyrsta þingi bióða. oc bú hans í taci oc lauser aurar. þar til er hann hefir bött lögbaugum konunge oc sárbötr hinum sára oc læcnisfe. En ef hann býðr (eigi)[879] á[880] fyrsta þingi þá er hann útlagr oc svá fé hans nema þat er hann kemr í scóg með ser. En þegar er rúfa er á sáre. þá scal sá er særði láta menn .ij. siá. En ef hinn sáre vill eigi sýna sár sín. þá er af hins ábyrgð er særði. oc svá þó at hinn verði dauðr. En ef hann sýnir. þá sculo þeir bera vitni um er sá. en hann scal kenna þing oc bioða konungi lögbauga oc sárbötr hinom sára oc læcnisfe oc hafe bött á hálfsmánaðar
- Jvfr. Cap. 11. Hk. 28. G. 185. Cap. 12. G. 183. 184.
freste eða hann fare útlagr. En ef fyrre[881] er sárbota beitt en rúva se á sáre. þá böte sá er beiðir öfundarbót hinum sára eptir því er hinn sáre er burðum til.
13 (xij.) En hvar sem maðr er staðinn. oc fær hann sár af manne. þá scal friáls maðr hverr eptir renna. nema hann seki sic baugi. en í þeim baugi ero aurar .xij.[882]
14 (xiij.) Ef menn fara til ölldrs eða til samcundu. en þat er samcunda full þriggia sállda eða þrimr fleira. Nú er svá mællt at eigi scal þá draga sveiter saman þá er aðrer menn ero sofa farner. þá er svá mællt ef maðr er veginn á vetvangi innarla í húse eða utarla í húse. þá sculo þeir vita er í sveit þeirri voro hverr bani er. en ef þeir mego eigi þann mann finna. þá scal sá vera bani or þeirri sveit er ervingi hins dauða segir á hendr. En ef maðr verðr svá veginn í ölldrúsi at aller menn se sofa farner þá sculo aller uppstanda oc gera ellda oc í sitt sæti hverr fara. en ef einshvers missir við í sæti síno. þá scal sá bane vera. nema hanu hafe scírscotat á .ij. henðr ser at aller menn voro sátter þá er hann fór á brott. oc bere .ij. menn hann unðan. Nú ero aller menn inni oc missir engi síns laxmanns. en ef ólýst er vígi þá scal erfingi hins dauða sökia .ij. menn til tylftar eiðar. oc því at eins hinn þriðia ef hann gerer hann sannan at. eða liggr honom slíct við sem hinum oc söki hann hvárt sem hann vill innan hús eða utan. En sá er eigi hefer scírscotat at menn voru sátter í hans brautför oc verðr af því fyrir söcum. þá syni hann með tylftareiði oc nemdarvitni ef þat er til. eða beri iárn.
15 (xiiij.) Ef maðr er drepinn i ölldrhúse. þá sculu þeir bera annattveggia af eða á er næster ero honom. En ef þeir bera hann[883] hvárki drepinn ne ódrepinn. þá ero þeir seker .iii. morcom við konung hvárrtveggi þeirra. eða hafe fyrir ser lýritar eið at þeir visso ecki hverr scaðamaðr hans var.[884] En erfingi söki menn .ij. til tylftareiðar sem fyrr var scilt. En þeir er eigi villdu vitni um bera. oc visso þeir. þá sculo þeir alldre síðan váttbærir oc enskis vitnis nióta.
16 (xv.) Ef maðr rindr manni í elld heiptugri hendi. oc brinnr[885] hann oc verðr þat at sári fullu. oc scal maðr binda um. þá sculo lögbaugar uppi konunge. en hinum sárbötr oc læcnesfé sem fyrr var um sagt.[886] oc hálfrétti oc klæða spell sem mezt.
- Jvfr. Cap. 13. Hk. 28. Cap. 14. 15. Hk. 25. G. 157. Cap. 16 — 18. Hk. 35. G. 195.
17 (xvj.) Ef maðr rindr manni a kaf heiptugre hendi. þá scal honom böta hálf= rétti. en ef hann skeiniz í kafi. þá scal böta honom sárbótom oc læcnisfé oc fullrétti oc lögbaugum konungi. Ef[887] maðr sitr á borði oc gengr hann þurfta siuna oc rindr maðr honom á kaf heiptugre hendi. þá scal fullrétti uppi oc öfundarbót. en ef hann sceiniz í kafe þá er slíct sem áðr var uppsagt sárbötr oc læcnisfé oc fullrétti oc lögbaug kononge. Slíct hit sama liggr oc við ef maðr nyckir manne af rúmi eða ef hann hæle.
18 (xvij.) Ef maðr rindr manne frá ser heiptugre hendi þá scal þar hálfrétti uppi. en ef maðr nyckir bæði til sín oc frá ser. þá er fullrétti uppi. en ef maðr fellir mann. oc verðr hann berr at baki. þá scal böta honom öfundarbót oc fullrétti oc konungi baugi ef scírscotar. En ef hann scírscotar eigi. þá eigi hann kost at beiða út réttar síns oc til baugs konungs oc söki[888] með þingstefno oc hafi vátta .ij. þá er nær voru ef þeir ero til. en ef þeir ero eigi til. þá syni hinn með lýritar eiði. en ef hann vill eigi beiða. þá falli niðr réttr hans oc svá konungs. En ef maðr leypr at manne oc helldr hann ser siálfr. þá scal hann böta hálfrétti en konungi baugi ef hinn scírscotar. en ef hann verðr hallðinn oc er scírscotat þá er fullrétti. en baugr konunge tolfeyringr.[889] en ef hann helldr ser siálfr oc verðr eigi scírscotat. þat er argafas oc er þat secta laust.
19 (xviij.) Um ácastan alla heiptugri hendi þá er hálfrétti uppi ef eigi kemr blóð út. En ef blóð kemr út. þá sculu uppi sárbötr oc læcnisfé oc lögbaug konungi. En ef maðr lýstr mann óvænishögg með exarhamri oc höggr epter síðan. sá er útlagr oc kaupi sic fimtán mörcum or scógi. oc fullrétti oc sárbotum oc læcnisfé oc lögbauge konunge.[890]
20 (xix.) Ef maðr höggr til manns oc höggr yfir. oc kemr scaptit á þat er drep. En ef maðr höggr til manns oc sceiner[891] klæðe hans. hinn höggr í gegn. þá fellr sá útlagr er fyrre hió ef hinn scírscotar áðr.
21 (xx.) Ef maðr stingr annan[892] spiótscapte eða exarscapte eða hverio er hann stingr með heiptugri hendi ef eigi kemr blóð út. þá scal hálfrétti uppi. en ef blóð
- Jvfr. Cap. 19—21. G. 189. 192—194.
kemr út þá sculo sárbötr uppi oc læcnesfé oc lögbaugar konunge. oc hálfrétte
fellr niðr.
22 (xxj.) Ef maðr lýstr mann[893] heiptugri hendi, með hverio er hann lýstr. þá er hann útlagr. oc öllo fyrirgört er hann á nema iörðu sinni einni oc því er hann kemr í scóg með ser oc ruðr hyll (eða)[894] rísta oc fé því er fyrir iarðer[895] er reiðt. en þat er epter er. þá scal hinn taca rétt sinn úaukinn or þeim lutum oc or því fé sá er fyrir varð úvænino. en ármaðr taki þat er aukit er. En ef hann vill kaupa sic[896] or scóge. þá scal hann reiða merkr .xv. þá scal hinn fara oc taca[897] rétt sinn or þeim .xv. mörcom. en veita hinom trygðer síðan. en alldregi er hann heilagr fyrr en hann hefir bött við sacarábera oc ármanni konungs. En ef hann býðr bötr báðom þeim. þá helgar hann sic hvárt sem þeir taca við eða eigi. En ef einn maðr lýstr .ij. menn i eino atvígi eða fleire. þá er hann svá útlagr sem hann hafi einn mann lostenn. oc böti sinom rétti hverium þeirra. oc einum .xv. mörcom konunge. En þó at einn maðr særi .ij. menn eða fleiri í einu atvígi þá böti hann sínum sárbotum hverium þeirra oc einum lögbauge konunge.
23 (xxij.) Ef menn hittaz á flockum .v. menn saman eða .v. mönnum fleíra. oc beriaz þeir oc verðr maðr veginn or öðrum tveggia flocki. þá er sá bane er scilz við þá oc lýsir vígi á hendr ser. en ef þeir sciliaz eigi þá ero þeír aller útlager. en erfingi hins dauða á þess cost at sá se bane er beztr er í för þeirra. nema hann með lýritar eiði unðan förez ef hann er förr til. eða iárnburðe ef hann fær eigi eiða lið til. Nú scal lýsa vígi til þess þeir ero átta saman oc hundr hinn níundi. Lýsa ef .vij. ero eða færre. nema siánde eða segiande[899] se at. þá verðr hann eigi morðingi. En ef maðr verðr þrimr vápnum úsambærum veginn. eitt er breiðöx. annat er bolöx. spiót oc sverð. þat er eins manns vápn. þá má epterætlandi kenna þat víg .íij. mönnum. hann skal sýna þau sár öll mönnum oc láta bóca á þingi hverso mörgum vápnum hann var veginn. þeim er til ero mælt. En ef .v. ero í flocki hvárom tveggia oc verðr maðr veginn í hvárom tveggia flocki. nú scera þeir örvar hvárertveggiu á hendr öðrum. oc koma þeir aller til þings. þá scal at söcum hyggia. þeir vactu víg er verra lut áttu áðr. Nú ero eigi sacar til. þá förez undan hverr þeirra með tylftareiði. nema þar[900] fái bana sannan til.
- Jvfr. Cap. 22. Hk. 29. G. 208. 212. Cap. 23. G. 152. 154. 155. 167. 168.
24 Ef einn maðr særer .ij. menn á götu úte. þá scal hvárrtveggi þeirra öðrum vitni bera. en bend scal hvárum tveggiu[901] fyrir annan[902] vátt.
(xxiij.) Ef maðr hittir dauðan mann í mörcu sinni. eða annars manns mörco. þa scal ör scera. oc láta þat öru fylgia at þangat scal fara er hinn dauði liggr. Ef þann mann má kenna þá á sá er kenner ef hann er réttr eptermælandi cost at sökia .ij. menn til tylftareiðar. En ef svá cr at engi maðr má þann mann kenna. þá standi þat mál kyrt til þess er eptermælandi[903] kemr[904] nær ef manns verc er á. oc á[905] hann koste enn þá at sökia .ij. menn til tylftar eiðar. Nú er sakarábere innan fylkis oc kemr eigi til innan .vij. nátta. pá gere ármaðr honom hálfs mánaðar stefno. eða mánaðar stefno[906] ef hann er utan fylkis .ij. mánaða ef hann er utan laga oc innan lanz. En hvárt er ármaðr verði[907] at sökia. ef hinn kemr til eða kemr eigi til eða kemr sóknare réttr. þá scal sökia .ij. menn með heimkviðar vitni til tylftar eiðar.[908] því at eins hinn þriðia ef sannan gerer at. En ef sacarábere vill eigi sökia. þá se hann fallenn at sócn sinni. en ármaðr eigi sócn þá síðan. En sá före líc til kirkiu er ábýr iörðu þeirre er líc er funðit á. eða gialldi .vj. aura erkibyscopi. en hann heimti costnað sinn af[909] landz dróttne nema arfe se nær. Slict it sama ef líc recr á land. þá scal sá er á býr iörðu þeirri föra líc til kirkio sem skilt er í cristnum rétti eða gialldi .vj. aura erkibyscopi.
25 (xiiij.) Ef maðr hverfr á braut svá[911] engi veit hvar hann er kominn. þá scal til ransaca tolf mánaðe. en síðan á erfingi kost[912] at sökia menn .ij. til tylftar eiðar. ef hvergi má þann mann finna.
26 (xxv.) Ef menn .ij. fara saman í scóg oc höggva[914] við. Nu verðr eigi betr en tré fellr á annan tveggia þeirra svá micit at einn maðr má eigi upphefia af hinum er under liggr. Nú ef erfingiar vilia sökia þat mál. þá er lýritar eiðr fyrir. en ef einn maðr má upphefia þa scal hann hafa tylftar eið fyrer ser.
- Jvfr. Cap. 24. G. 155. 161. Cap. 26-28. G. 169. 172. 173. 175. 177.
27 (xxvj.) Enn ef menn .ij. fara í scóg oc telgia tré. oc scýtz[915] annars öx á annan tveggia oc koma menn til þar er hann liggr. Nú ef hann má mæla oc seger hann svá er sár féck. at hinum varð váða verc. þá scal sá fara af landi á fimm nátta fresti á sumars degi. en hálfs mánaðar á vetrar degi. oc hafi fe sitt allt. en ef hinn er úmáli þá er menn hitta hann. þá er hinn útlagr oc allt fé hans er hann á. nema hann[916] hafe tylftar eiða fyrer ser.
28 (xxvij.) Ef maðr scýtr yfir hús eða hafscip oc lýstr annan mann. en ef menn vitu at honum var váða verc. eða má hinn mæla þá er menn koma til hans. þá scal bane fara á braut með öllo sínu. en hvervitna er váða verc verðr þá á konungr ecki á því.
29 (xxviij.) Ef sá maðr kemr á þing er annat tveggia er blár eða blóðugr. oc berr þat einn váttr með honom. þá er sá útlagr er laust hann. en ef maðr er lostinn eða særðr svá at hann má eigi mæla. þá scere hann örvar upp þegar er hann má mæla. en þá scal þat örvarþing iamnfullt sem samðögris væri scorin örin upp. en ef hann verðr ðauðr. þá scere sá ör er á iörðu þeirri býr.
30 (xxix.) Ef maðr verðr sárr í heraði oc[917] scal fara at því sáre oc þing at hafa. En ef hann vill á þing ganga er særði manninn þá æsti hann ser griða. en böndr sculo selia honum grið sem lög ero. oc svá af þinge. fimm nátta grið á sumarsðegi en hálfs mánaðar á vetrarðegi. Svá er oc mælt at engum manne[918] scal synia þinggöngu. nema manns bana þeim er vegr mann á þingi oc verðr tekinn í epterrás. oc þiófe þeim er fóle var á bac bundinn. En ef maðr verðr útlagr[919] görr á fylkis þingi eða á örvar þingi því er þar er sem fylkis þingit skylldi vera. nú vill hann fara í þat sama fylki oc æsta ser þinggöngo. þá sculo búendr eigi iáta honum. en hverr maðr annarra á þinggengt oc veri sitt mál sem honom leizc. en syniar[920] manni þinggöngo. þá má þann mann eigi útlagan gera á því þingi. en síðan epter þat þingit. þó at hinn verði dauðr or sárum. þá varðar þat ecki búandom. en bane útlagr.
31 (xxx.) Ef faðer verðr svá örr at hann drepr son sinn eða sonr föður sinn eda (broðir[921]) bróður sinn. þá fare sá af landi útlagr oc kome alldregi í land aptr. En ef
- Jvfr. Cap. 29. Hk. 30. Cap. 31. 32. Hk. 21. G. 164.
sá er drepinn var á sun epter einn eða fleire eða dóttur skilgetna. þá tace þau svá arf föður síns sem faðer þeirra scylldi ef hann lifði. en ef ecki þeirra er til. þá taki sá er arfi hans er næstr hvárt sem er carl eða cona.[922] en hverr feðga sem annan drepr. eða bróðer bróður. þá fare fé hans sem scilt var áðan.[923] svá scal um konur iamscylldar sem um carlmenn. nema hann briótiz ur böndum þeim er hann var í settr fyrer sina öði oc tortrygð[924] leicr á.
32 (xxxi.) Ef maðr verðr óðr svá at hann brýzc or böndum oc verðr hann manns bane. hann scal fara af landi. síðan hann er heill oc hafe fé sitt allt. oc hafe hálfsmánaðar grið um sumarsdag en mánaðar um vetr. En ef menn siá öði á manne. þá bindi sá er vill at orsekiu oc hafe til þings oc bióði frændum. leysi þar oc segi af sína ábyrgð. en öllum óðom[925] mönnum eigo menn vörð at veita at orsekiu. en óðr maðr er ómagi arfa síns.[926] en hann verðr[927] eigi ómagi arfa sins fyrr en hann veit at hann er óðr oc hann má koma höptum á hann ef hann vill. En ef sakarábere kenner þat arfa hins óða at hann villdi eigi varðveita. hallði fyrir eins eiði. En ef óðr maðr særer mann. þá scal hann uppi láta sárbötr oc læcnes fé. en konungr á ecki á því. Nú er þat því at eins óðs manns verk ef hann brýzc or böndum oc vitu[928] menn þat.
33 (xxxij.) Ef kona vegr mann. þá eigu frændr hins dauða kost[929] at drepa hana[930] ef þeir vilia. ef hon ferr eigi á braut fyrir fimt á sumarsdegi. en hálfs mánaðar á vetrardegi.
34 (xxxiij.) Maðr hverr til þess hann er fimtán vetra gamall þá er hann úmage. en ef sá maðr drepr mann. þá scal sá hafa fé sitt allt oc fare á braut af landi. fyrir fimt á sumarsdegi en .ij. vicna á vetrar degi. En ef hann sitr yfir þá stefno. þá er hann útlægr oc fé hans alt. En nefgilldis menn oc bauggilldis menn sculo fylgia ómaga af lande at orsekiu í konungs velldi annat oc vista þeim þar.
35 (xxxiiij.) En ef cona drepr búanða sinn eða ræðr hann fyrer illzcu sacar þeirrar at hon hefer legit með manni eða hyggr til. þá se hon ógilld frændum hins dauða. hvárt sem þeir vilia meiða hana eða drepa. en fé hennar gangi í[931] fullar bötr ef
- Jvfr. Cap. 33. G. 159. 190. Cap. 34. G. 190. Cap. 35. Hk. 22.
hon hefer drepit. en hálf giölld ef hon hefer rádit. En af fé hins er drap. þá hafí frændr hins full giölld en konungr þat sem auc er bæði í landi oc lausum eyri. en hann óbóta maðr. En ef hon syniar vercs eða ráða. syni með iárnburði. En ef búandi gengr ofgöngom yfir kono sinni nauðsynia laust. oe vitu návistar menn scil á því. oc rennr hana bræði oc verðr honum at scaða. þá fare af lande oc dveliz utanlands epter því er[932] erkibyscop ser at ráði. oc epter málavöxtum. en frændr hafe slícar bötr af fiárlutum sem góðum mönnum sýniz. en konungr scógarcaup ef hon kemr aptr at ráði erkibyscops.
36 Faðer ábyrgiz verc barns síns til þess er[934] þat er .viij. vetra gamalt. en .viij. vetra gamall maðr scal taca hálfrétti oc svá böta til þess hann er .xv. vetra gamall.[935] Svá oc ef ómage spiller fé manns. þá gialldi hann hálfum giölldum. eða sveri lýritar eið. ef mál er svá micit at lýritar eiðr kemr til.
37 (xxxv.) Svá er oc mælt at hvervitna er ráð ero til sett at gera manni fiörscaða.[937] þá halldí hann upp fyrir lýritar eiði. ef þau mál ero er settar eiðar koma til. ef hann hefer gört. en eins eiði ef minna er. eða hann gialldi hálfum giölldum. en ef hann vill eigi giallda. þá stemni sacar ábere honum heim til þingstemnu oc þing síðan. en á þingi því gialldi hann hálf giölld eða fare útlagr.
38 (xxxvj.) Ef maðr fulltíða kenner þat manni at hann[938] hafi misleicit hann í ösco svá at réttar stað nemi á. en hinn syniar. þá syni með lýritar eiði. en ef[939] hann verðr sannr at oc kallar sætzc hafa fyrr. þá hafe þau vitni framme er scil vitu á at hann hefer sætzc við fiárhallds mann oc frændr. en ef hann hefer eigi[940] þau vitni til er við voro. sanne með lýritar eiði eða gialldi hálfrétti. en hinn tryggrofe er á gengr sætt síðan er þessi vitni ero boren. oc svá ef fyrr gengr hann á. ef þau vitni berasc síðan á hendr honum.
39 (xxxvij.) Nú ero conor pær siau er maðr má vegaz um sectalaust við konung oc við frændr oc gefa dauðum söc. ein er kona manns. önnor moðer. .iij. dótter.
- Jvfr. Cap. 37. G. 162. Cap. 39. 40. Hk. 23. G. 160.
.iiij. systir. .v. stýpdótter. .vj. sunar kván. .vij. bróðor kván. ör scai scera oc láta þat öru fylgia at hann fann þann mann hiá þeirri konu einni hverri er til ero nelndar. vitne beðr eða blæia eða blóð ef á klæðum er. eða návistarmenn er hiá voru. karlar eða conor.
40 (xxxviij.) Sá maðr ergengr utan götu þar er hann á hvárki horns gang[941] ne hófs. oc verðr kallat á hann oc vill hann eigi svara. nú ef hann verðr þá veginn. þá má gefa honom dauðum söc. oc scal þangat ör stemna sem hinn dauði liggr. en arfi hans hafi .ij. kosti hvárt er hann vill. at hann falli úgilldr svá er honom er söc til gefin. oc stendr eigi maðr fé sitt í höndum honom en[942] settar eiði fyrir at hallda. þá halldi arfi honom upp. ef hann vill at bótum komaz eptir frænda sinn.
41 (xxxix.) Ef maðr ell mann útlagan eðr húsar. flytr eða förer. þá er sá útlagr oc úheilagr slícre útlegð sem hinn er vercit vann. En ef búanda er þat kent at hann hafe alet mann utlagan. þá svere hann einn undan ef ólýst er innan fylkis. En þó at hann ale mann þann er hann cann eigi oc er lýst innan fylkis.[943] þá er honum óvísa vargr. þá scal hann hafa fyrir ser lýritar elð. En ef konungr leyfer útlægum manni lanzvist. þá skulo menn föða þann mann at orsekiu oc samvistum með vera. En hann er þó útlagr við eptersýnar menn. þar til er hann böter við þá oc trygðar ero þeirra á millum. En manns bane scal eigi í land koma nema hann hafe iartegner konungs til þings. eða sá sýslu maðr gere hann innlendan er hann sýner þær iartegner konungs á þingi því er hann scal í lenda á. at hann scal öll mál setia í því fylki af konungs hendi.
42 (xl.) Ef maðr höggr hönd eða fót af manne eða hvert afhögg er hann veiter. þá er sá útlagr oc allt fé hans nema iörð hans.[944] fé er fyrer iarðer er reitt. caupi sic .xv. mörcum or scóge. en or þeim .xv. mörcum þá tace hann .iij. mercr fyrir afhöggit. slícan eyre sem konungr. oc aðrar[945] .iij. mercr umfram af þeim er afhöggit veitti honom En ef hann særer hann fleirum sárum þá sculu uppi sárbötr oc læcnis fé oc lögbaugr konungi oc vera ílendr. En þó at afhögg eitt se veitt. þá sculo þó uppi sárbötr oc læcnis fé. En ef menn hallda manne til afhöggs. þá böte hverr þeirra er helldr oc sannr verðr at því hálfum giölldum. eða syni með lýritar eiði at hann héllt honum eigi. fyrer því at hann villdi honum þat mein er hann fécc. en
- Jvfr. Cap. 41. G. 153. 202. Cap. 42—49. G. 176—186, 209.
hinn fullum giölldum er af hió. En ef þeir vilia hvárki synia ne böta. þá fare þeir aller útlager þegar á fyrsta þingi.
43 ((xlj.) En[946]1 ef maðr gellder mann friálsan oc friðheilagan eða tungu scerr or höfði manne. sá er útlagr oc eigi alldregi landkvæmt síðan. Ör scal scera oc fara láta oc kome þeir til þings er meidder ero. nú verða .iij. menn útlager um. einn er ör scar en .ij. er hélldu. Sá scal ganga er tunga er or scoren or höfði oc vita ef hann kenne sinn úgangs mann á þingi. en ef hann kenner þann mann.[947]2 þá scal hann stinga á þann mann öxarscapte síno. þá scal sá vera útlagr. en ef hann er eigi á þingi. þá scal hann rista namn hans ef hann kann rúnar. en ef hann kann eigi. þá bendi hann þeim bendingum er menn viti hvat sannast se.[948]3 þá fare þeir .iij. útlager er þess ero valldande. tveir er á hélldu en hinn[949]4 þriði er or scar. En ef hann kenner fleire mönnum þat verc. þá scal sá hafa fyrer ser[950]5 lýritar eið.
44 ((xlij.) Ef maðr stingr augu or höfði manne. þá verða menn .iij. útlager um þat verc. einn er sá er or stacc. en .ij. er á hélldu. en þar scal einn lýritar eíðr fyrir ef hann kenner fleirum mönnum. En ef þeir bötast fyrir. þá sculo þeir aller gera honum .xij. kúa bú. oc .ij. rossa oc .iij. mansmanna. En ef þat bú verðr dautt fyrir honom. þá fare þeir til oc gere bú annat. slict hit sama. oc svá hit .iij. sinn ef hin fyrre falla. en þá hafe hann svá búit. en þá sculo váttar trygðar þeirra á millum. en konungr taki scógar caup eigí fyrri en gört er búit fyrsta.
45 ((xliij.) Ef maðr höggr nef af manne. þá scal hann böta honum aurum .xij. silfrmetnum. því at silfrmetenn scal árborins manns eyrer allr í mannhelgi. nema þyrmsla manna. en ef svá er at grön fylgir. þá sculo uppi .iij. mercr. en ef maðr særer mann á nefe. þá scal áliótz eyrer[951]6 uppi oc scal svá hvervitna er eigi hyll háre[952]7 eða klæðom. En sá scal áliótz eyrer er valinkunner menn meta. En ef maðr rer[953]8 mann í lið. þá er í rist hálf mörc en í kné oc í miðiom[954]9 .vj. aurar. En ef maðr lýstr tenn or höfði manne. þá scal holf mörc at[955]10 hverri. en .iiij. ero í öndverðu höfðe. en vígtenn ero fiórar. þá sculu .ij. aurar at hverri. en fyrer iaxl hvern eyrer. en ef maðr höggr eða lýstr eða stingr tenn or höfði manne. þá ero iamdýrar sem áðr er talt oc fullrétti at fornaði. En ef maðr höggr augu or höfði manni. þá sculu uppi mercr .iij. oc læcnisfé oc lögbaugar konunge. En ef lýstr. þá gialldi merkr .iij. oc fullrétti. en ef eitt er auga. þá sculo þar[956] mercr .vj. En ef eyra höggr af manni. þá scal hann böta honom .vj. aurum.
46 (xliiij.) Nú er þat næst at meta scal hönd manns. ef maðr höggr þumal fingr af manne. hann scal böta honum aurum .xij. hálfa mörc at næsta fingre. slíct at lengsta fingre. þrim aurum at hinum fiorða fingre. eyrer at minsta fingre. En tær sculo hálfo ódýrre en fingr. svá hit sama scal telia frá hinne mesto tá sem á frá þumal fingre.
47 (xlv.) Nú er þat ef maðr veiter mauue sár. hverso þau sár ero gild. eyrer er þar er á kemr. annarr er þar er egg oc leggr mötaz. þriði þar er bein bítr. fiórði ef í föri[957] kemr fyrer neðan öccla. Ef maðr særer mann fyrer neðan cné oc verðr mergunda. þá scal böta hínum sára hálfre mörc. en fyrer ofan cné oc verðr mergunda. þá scal böta aurum .vj. En vöðva sár öll þar scal eyrer er á kemr. en annarr er útkemr. En ef maðr er særðr í neðra[958] hol oc verðr holunda. þá scal hann böta aurum .vj. en .iiij. aurum scal böta ef í efra hol cemr oc verðr holunda.
48 (xlvj.) En ef maðr særer mann fyrer framan heilabast.[959] þá liggia við aurar .iiij. en .vj. aurar fyrer aptan heilabast.
49 (xlvij.) Nú ero beingiölld hvervitna er bein leysir or sári manns. þó at alllítit se oc skellr á skilldi.[960] þá scal eyrer[961] uppi. eyrir[962] scal at smábeini hverio þar tíl er ero .vj. en ef svá micit bein leyser at .vj. raufar má á bora. þá sculu þar .vj. aurar uppi. en beingiölld verða allðregi meire en .vj. aurar. Eu ef svíða þarf sár manns. þá er þat granbrags eyrir.[963] svá scal hvert sinni er svíða þarf. en at læcnesfé scal eyrer at mánaði hverium oc .ij. mánaðar[964] matir miöls oc tveggia smiörs. þá scal sá reiða er særði. en ef snúa þarf manni á grúfu. þá scal böta öfundar bót. haulldi aurum .vj. þaðan scal vaxa hvers manns réttr þriðiungi uppfrá haulldi. oc svá þverra. árbornum maune .iiij.[965] aura. recs þegni .iij. aura. en leysingia .ij. aura. En þat scal vera allt silfrmetit.
50 (xlvilj.) Engi maðr scal atför at öðrum gera hvárki konungr ne annarr maðr. en ef konungr gerer. þá scal ör scera oc fara láta fylki öll innan. oc fara at honum oc drepa hann ef taca má. En ef hann kemz undan. þá scal hann alldregi koma i land aptr. En hverr er eigi vill fara at honom scal giallda mercr .iij. oc svá ef ör þá feller.
51 (xlix.) En ef iarl gerer atför at manne. þá scal ör scera. oc fara láta fylki .iiij. innan.[966] oc fara at honom oc drepa. En ef hann kemz undan come alldregi aptr. slíct liggr hverium við er eigi ferr at honom sem áðr var uppsagt oc .iij. merkr silfrs liggia við ef þá ör feller.
52 (l.) En ef atför gerer lendr maðr at manne oc drepr hann. þá scal ör fara .ij. fylki innan. oc fara at honum oc drepa. en ef hann cemz undan. þá fare útlagr oc kome alldregi í land aptr. nema með konunge þeim er siálfr ryðr[967] land fyrir ser. eða med iarle. eða bere hann sanna[968] hersögu í land aptr. En ef maðr feller þá ör niðr. þá er sá secr .xij. aurum. oc ef hann sitr um epterförena. þá er hann secr baugi. þetta scal allt vera silfrmetet.
53 (lj.) Ef haulldr særer mann þá er hann secr baugum .vj. víð konung en aurar .xij. ero í baugi hverium. en ef árborenn maðr særer mann. hann scal böta .iiij. baugum. en ef recs þegn særer mann. hann scal böta baugum .iij.[969] en ef leysingi særer mann. hann scal böta baugum .ij. En ef lendr maðr særer mann. hann scal böta baugum .xij. en ef iarl særer mann. hann scal böta baugum .iiij. oc .xx. en ef konungr særer mann. hann scal böta .viij. baugum hins fimta tigar. oc .xij. aurar í hverium baugi. oc böta öllum lögunautum. En þetta scal allt silfrmetit.
54 (lij.) Ef maðr er veginn innþrönscr[970] út í Þrándheíme eða útþrönscr.[971] þá scal ör láta fara. Nú ef sá er á örvarþingi er eptermælandi er réttr. sá mælir eptir at lögum. en ef sá er eígi á hino fyrsta þingi. þá scal mánaðar frest at því mále. síðan er eptermælandi spyrr. oc se þat hit fyrsta þing. síðan er hann kemr til. stemni honom þing siðan þar sem hann stendr hann. En ef hann stendr hann ekki[972] stemni honum þing af þingi. Sá maðr er réttr er eptermælandi. hann scal nióta þar vitnis síns alls sem hann være á fyrsta örvar þingi. oc svá hinn varnar. fyrer því at engi maðr má spilla á þeim mánaði annars manns mále á frá því er hann spyrr.
- Jvfr. Cap. 50-32. G. 141. 142. 213. Cap. 53. G. 185. Cap. 54. G. 151.
En ef hann dular er fyrer söc er. leiði fram vátta .ij. á þingi at hann spurði eigi fyrr. En ef þat er kent búanda eða búanda syne. oc býr hann búi sínu. þá er svá mællt at bú hans scal varða taki fyrer hann þann mánað er hinn söc á. en siálfsagt or[973] siðan. En hinn eigi fyrerfaret mále síno at helldr er sócn á. söci sem fyrr var upptalt. oc hafi sócn innan .xij. mánaða ef hann er innan lands. elligar fyrerfaret máli síno.
55 (liij.) Ef þræll manns recr til lausnar at leysa sic. þá scal eigi gefa honum frelsi fyrr en hafi hann hálfgolldit verð sitt. En ef fyrr gefr þá scal engi maðr útlægiaz á honum nema hinn einn[974] er frelse gaf honum.
56 (liiij.) Ef maðr er veginn í heraði oc veit engi hvárt hann er friáls eða þræll. þá scal þó ör fara. nú ef scapdróttinn hans kemr á fyrsta þingi. þá scal hann nióta vitnis síns. hvárt hann er friáls eda þræll. En ef hann gerer hann at friálsum manne. þá scal bane fara útlagr. En búandum liggi ecki við nema þeir ali hann siðan. Nú kemr scapdróttinn hans eigi á fyrsta þingi. þá[975] scal þat [vera hans[976] fyrsta þing er hann má til coma. oc nióta þar alls vitnis síns sem á fyrsta þingi. En ef hann gerer hann þá at friálsum manne. þá ferr bane útlagr. En ef hann verðr at þræli. þá scal meta hann oc giallda verð oc öfundar bót þeim er átti. En ef maðr ferr or fylki því er hann á heimili í. oc lýstr mann í öðro fylki eða særer. þá fare sacar ábere oc stemni honum þing í þat fylki sem hann fécc óvæni í innan hálfsmánaðar síðan er hann ferr. oc hafa med ser svá marga menn sem hann vill til þingstemnu. en þat þing se at iamfullu sem þat væri samdögris. En ef Útþrönder eiga[977] við at sciptaz um þat mál oc ero or síno fylki hvárir. þa stemni sacar áberi þing um nætr .vij. oc svá ef Innþröndir eigu við at sciptaz. þá fare þat mál sem áðr var talit. En ef Útþröndir eigo við at sciptaz oc Innþrönder. þá scal þing stemna um hálfan mánað. En ef þeir menn eigo vid at sciptaz er innan fiarðar ero. oc aðrer utan fiarðar menn. þá scal stemna þing um mánað oc innan laga várra. En ef þeir menn eigo við at sciptaz er utan fiarðar ero oc innan fylkis. þá scal stemna þing um hálfan mánað. en ef þeir menn eigo við at sciptaz er or síno fylki ero hvárer hvergi langt er ámeðal er innan laga várra oc utan fiarðar. þá scal stemna þing um mánað.
57 (lv.) Ef ármaðr er lostenn eda veginn at kirkiu eða at samcundu eða á þingi. þá verðr maðr útlagr af honum sem af öðrum manne. en hvervitna annars staðar skal böta hann aptr .xv. mörcum. en öllum öðrum stöðum þá scal hann taca hálfu minna rétt en haulldr. En ármenn aller aðrer er ganga i ármenning. nema erkibyscops ármaðr. þá scal falla réttr þeirra frá konungs ármanne sem dróttna þeirra fellr réttr.
58 (lvj.) En í þrimr stöðum. at kirkiu eða þingi oc at samcundu. þá sculu aller[978] iamhelger. en í öllum öðrum stöðum þá verðr engi maðr[979] útlagr af þeim.
59 (lvij.) Byscops ármaðr scal hafa slícan rétt sem hann er maðr til oc hann hafði þá er hann gécc í ármenning.
60 (lviij.) En scutil sveinar konungs sculu taca slícan rétt sem haulldr at öllu minna oc meira. En [ef aðrer sveinar. ef böta[980] konunge. þá sculo þeir taca haullds rétt ef þeir hafa öldúc á hálse. oc svá scal sá taca haullds rétt er stýrer caupscipi hans meðal landa. oc gullsmiðar konungs sculo taca haullds mannz rétt. En stallarar sculo taca lenz manns rétt at öllo minna oc meira.
61 (lix.) Ef þræll manns fylger honum til kirkiu eða til samcundu eða til þings. þá er þar hans helgi sem scipi er lent eða standa. En ef maðr lýstr hann í öðrum tveggia stað þeirra. þá scal böta baugi silfrmetnum konungi. En dróttinn hans scal taca rétt sinn silfrmetenn. En sá er lýstr þrælinn ábyrgiz þrælinn þó at hann lióste ígegn eða höggve. en ef dróttinn þess þræls gerer þat satt á hendr hinum. þá hafe verð fyrer þrælinn er átti. af hinum er fyrst laust. ef hann deyr. en hans ábyrgð se á þrælinn[981] til þess er hann hefer bött dróttni.
62 (lx.) Ef maðr gerez grímu maðr oc ferr at búanda oc berr hann oc tekr fé hans. þá scal ör scera oc eftir fara oc drepa. En ef þeir komast undan. þá fare þeir útlager. En ef hiún kenna menn þá er at voro. þá scal þat satt er hiún bera um.[982] En ef þeir vilia bötaz fyrer oc fara i land aptr. þá scal höfðingi böta .xl. marca. en hverr annarra .iij. mercr. En þeir fare í fylki þat er þeir gerðu til útlegðar oc böti þeim er þeir misgerðu við slícu öllu er búandi þorer sveria til. oc spell á fénaði hans slíc er iamnynder menn meta oc fullrétti fyrer högg hvert til þess er .iij. ero. en .xl. marca ef fleire ero. oc se eigi í lendr fyrr en hann hefir þetta golldit.
- Jvfr. Cap. 57. G. 170. Cap. 58. G. 178.
En þeir sculu í friði við alla menn fara til þings til yfirbóta.[983] oc ali hverr þá at orsekiu er vill í þeirri þingför. En ef þeir mego kveða nei við. þá skal höfðingi bera iárn fyrir sic einn. En hverr annarra scal hafa lýritar eið fyrir ser.
j. Hverr[984] vita vörð scal hallda. (1.)
ij. Um herboðs örvar. (2.)
iij. Um .iij. örvar bauggilldar oc hverso þær scal bera. (3.)
iiij. Um .iij. örvar silfrmetnar. (4.)
v. Oc hverr bere örvar. (5.)
vj. Ef maðr er eigi þingförr at ryðia mál sitt[985] til laga.[986] (6.)
vij.[987] Um vandræði á fimtarþingi. (7.)
viij. Um fimtar stemno. (8.)
ix. Um griðsölo bauggilldismanna oc nefgilldis oc trygða[988] at veita framleiðis[989] móte baugum.(9)
x. Um mann þann er tekr við bótum at greiða framleiðis. (10. 11.)
xj. Um viglýsingar vitni at engi fellz at máli nema ör eða maðr stemni þing. (12.)
xij. Hve útlagr maðr scal fara eða ómagar útlags manns. (13.)
xiij. Um búrán.[990] (14. 15.)
xiiij. Ef ross lýstr mann eða hundr bitr oc önnur fleire. (16.)
xv. Sá ábyrgiz hund er lengr föðer en hálfan mánað. (17.)
xvj. Um hálfgillt fé. (18.)
xvij. Ef maðr drepr þræl sinn. (20.)
xviij. Um ross spell. (21.)
xix. Um ókveðis orð at engi mæli við annan. (22.)
xx. Kenzl um landráð. (23.)
xxi. Um skemdar mál við kono manns. (24.)
xxij. Um hvinnzcu. (25.)
xxiij. Um útlegðar eíð. (26.)
xxiiij. Fyrir eiginkono manns er þréfalldr réttr. (27.)
xxv. Um skálldscap ef maðr yrker um mann lof eða last. (28.)
xxvj. Um fordæðu scap. (29.)
xxvij. Um róg. (30.)
xxviij. Um dráp cono. (31.)
xxix. Ef eiðr er festr oc fellr maðr frá.[991] (19.)
xxx. Um réttarfar stafkarla. (32.)
xxxj. Um þat ef þræll vecr friálsum manne blóð. (33.)
xxxij. Ef maðr er dreginn til afhöggs. (34.)
xxxiij. Um hönd manns. (35.)
xxxiiij.[992] Ef maðr áþiár mann friálsan. (36.)
xxxv. Um sect ef maðr selr friálsan mann. (37.)
xxxvj. At engi maðr[993] leggi fé a friálsan mann. (38.)
xxxvij. Hverso ómögum scal í arftake[994] scipta. (39.)
xxxviij. Um laga caup oc mans sölu. (40.)
xxxix. Enn um mans sölu. (41.)
xl. Árnæme um sculldafar. (42.)
xlj. Aller eigo ár[995] at nióta. (43.)
xlij. Um tryggrof oc óbóta menn. (44.)
xliij. Um þýfscu oc útilegu oc um fordæðu scap. (45.)
xliiij. Um menn ef conor taca nauðgar.
xlv. Enn um dóma oc um kvenna legorð. (46.)
1 (j.) Svá er mællt ef maðr sofnar á vita verði oc brenna vitar fyrer sunnan hann oc eigi fyrer norðan hann. sá maðr er secr .iij. mörcum. búandi eða búanda sunr scal vörð hallda. oc hallda til miðsdags. en ef eigi hallda svá. þá sekiz .iij. mörcum silfrmetnum hverr þeirra við konung. En .ij. scolo saman hallda. En ef leynd[996]
2—6
hvárrtveggia eftermælandi öðrum slíct er lög ero eða umðöme góðra manna. þá scal sú festa standa oc griðsala[997] af hvárstveggia hendi at iamfullu sem þeir hefði siálfer grið sellt oc festo tekit. oc fé þeirra í friði[998] er verc gerðo[999] hvártveggia við annan. en eigi þess er feste nema svá se scilt. En ef maðr andaz or sárum. þá sculo arfar því máli scipa epter góðra manna umdöme. siálfr verðr hann heill til alsættar en eigi hinn er festu tóc eða veitti. nema hann se arfe.
7 (vij.) En hvervitna þess er menn vinnaz á með vanðræðum. oc verða tvinn örva þingin oc í sínum stað hvert. oc koma báðer til fimtar þings. þá scal sá vitne fyrri flytia[1000] er fyrr scar ör upp. oc nióte þar vitna sinna allra þeirra er hann hefer til. en hinir lýði meðan. oc standi údömt mál þeirra til þess er hvártveggi hefir rutt sín vitni. en böndr mete vitni þeirra. En ef aðrer tveggia leggia fyrr dóm á oc troða þing oc vitni hins. þá hefer sá fyrerfarit sócn sinne. en hinn secr .iij. mörcum er dóm lagði á. En hverr annarra bauge er vápnom héllt upp. en hinn hafe sitt mál er á lögum stendr.
- Jvfr. Cap. 1. G. 311. Cap. 6. 7. Hk. 33.
8 (viij.) Svá er mællt um fimtar stemnu at sá maðr scal fyrr[1001] sinna vátta nióta er fyrr lögfeste. En ef aðrertveggia leggia ðóm á fyrr en hvártveggia vitni ero boren oc meten. þá hafi sá síno máli fyrerfaret er annan veg gerer.[1002] En hvárskes máli scal í því spillt hvería tið[1003] er hann nýtr vitna sinna á degi oc þó eigi at nónheilagt se.
10 (x.) Enn er svá mælt ef einn maðr eða fleire taca við bótom oc greiða framleiðis frændum. þá beiðiz þeir með váttom er hafa eigo slícs lutar or sem til þeirra kemr. En ef þeim er syniat oc gera þeir fyrer þá söc vandræði þeim er bötto. þá verðr sá tryggrofe er fé helldr fyrer þeim. oc svá sá er meire bóta beiðiz en til hans kemr af[1019] þeim er helldr. oc gerer hann fyrir því vandræði at hann fær eigi þat er hann beiðiz um þat fram er hann á at taca. En sá er fé helldr bióði með vátta ef þeir vilia eigi upp taca.
11 En ef maðr kallar til bóta þá teli hann frændsemi sína. oc láte bera ef menn vito eigi áðr deili á. En sá cemsc eigi til bóta er síðan er föddr er mál er[1020] trygt oc fé er upplyct í þeirri bót er hann stöði í ef hann være föddr.
12 (xj.) Ef vitni manns ferr til þings hvert vitni er. er víglýsing scal bera fram eða náttstaðar vitni. þá ef þeir möta mönnum er á þingi váro þá sculo þeir scírscota under þá er á þingi váro[1021] at þeir villdu bera vitni ef þeir mætti koma til þings. þá scal þat vera at fullu ef þeir bera á næsta þingi. En ef þar scerr ör sem þingsboð scylldi. þá varðar þat búönðum ecki. en hinn firðan sic liði manna. En þó at bönðr siti heima um þat þing. þá varðar þeim þat allz ecki. en hinn hafe fyrirfarit sócn sinni at helldr ef menn vilia mæla um. En engi maðr fellr at máli nema ör eða maðr stemni manni þing. En ef maðr er veginn fyrer miðian dag eða drepinn eða særðr þá scal örvarþing vera samdögris ef sacarábere vill. oc fullt þó at um morguninn se epter ef sacar ábere nær. En ör scal fara þann dag allan er þing er oc allt til þess sól sezc. en at förum manni[1022] þá scal örvarþing[1023] á þingstað næsta.
13 (xij.) Ef fé manns verðr útlægt. þá scal ármaðr gera fimtar stemnu öllum mönnum á þingi er fé eigo at hinum er þat fé átti þangat er féit er. oc kome hverr þangat með váttom sínum. Slíca sculld scal hverr hafa brott sem vitni berzc til meðan fé vinz til. en ef eigi vinz fé tíl. þá scal öllum iamt bresta í oc scorta[1024] aura alla iammarga sem til telsc af[1025] iömnu fé. En ef ármaðr tecr fé manns upp fyrr en hann hafe gört mönnum stemnu til. þá sculo menn á næsta þingi ef þeir mego til komaz. nióta vitnis síns. En ef ármaðr vill eigi útláta þá sculo þeír beiða fiárens. en ef[1026] hann lætr þá eigi laust. þá scal æsta böndr liðs til at fara at honum
- Jvfr. Cap. 12. Hk. 34. Cap. 13. G. 141.
oc taca af honum hálfu meira en vitni barz til. hafe hinn sitt en böndr þat sem auc er. En allt þat er kononne er golldit með vitum oc með váttom eða í öðro fé. þá á hon þat allt. En ef ármaðr tecr nockot fé frá henne. þá liggr honom búrán við. En svá sculu örvasar oc ómagar útlags manns fara. Ef erfingi útlags manns tecr iörð epter hann. en ármaðr oc yfersócnarmenn útlagan eyre allan. þá scal virða á fimtarstemnu þeirri er mönnum er til gör scullda sinna bæði iörð oc útlagan eyre. Sculo örvasar oc ómagar á þann lut hverfa fleire er betre þyckir. en böndr sculu bæði iörð virða oc útlagan eyre á fimtar stemnu þeirre er mönnum er gör til. oc láta bera vitni til fiár síns af útlagum eyre. En ef ármaðr tecr fé útlags manns oc átti hann enga iörð. þá sculu örvasar fé fylgia. En ef útlagr maðr á iörð oc tecr ármaðr ecki af fé útlags manns. þá scal hann oc ecki taca úmegð hans. eigi sculo ættborner menn í konungs garð ganga. ætla scal þeim fé oc atvinnu af útlögum eyre til þess er hit ellzta er fulltíða. er oc eigi meira en .v. aura vegna silfrmetna hveriu þeirra forlags eyre á .xij. mánaðom hverium. oc svá hvervitna er forlags eyrir er. en þat er hálfr .iij. eyrer[1027] veginn.
14 (xiij.) Ef menn fara at búanda oc veita honom búrán. oc taca af honnm .iij. kýr eða .iij. fleira eða .iij. kúgilldi. þá verðr eigi fyrr at búráni en svá er tekit. nema hinn eigi eigi fleire en .iij. þá er þegar búrán ef ein er aftekin. þá scal ör fara oc hverr bera á hendr öðrum eða sekiz hann baugi. En ef menn fara epter oc finna þá menn með því búi oc láta þeir. þá scal höfðingi giallða .xl. mercr en hásete hverr .iij. mercr. En ef þeir standa fyrer. þá ero þeir aller útlager. hvárt sem verðr veitt. oc sár þeirra ógilld. En hiner aller helger er til sökia oc sár þeirra öll gilld.
15 Ef maðr bindr mann friálsan at ósynio giallde .xv. mercr konunge. oc hinum fullrétti er bundinn var.
16 (xiiij.) Ef ross lýstr mann eða hundr bítr eða naut stingr[1028] mann eða svín höggr. þá scal sá segia afhendis ser er á. en ef hann gerer eigi svá. þá hefir hann svá alinn sem manns bana ef hann er beiddr áðr. En ef hann er eigi beiddr fyrir fimt. þá á hann ecki á því. en sú er fimt hans er hann er för til. Sá scal fara til er bitinn er oc beiða búanda hundsins. en búandi leggi á hælse svá at hinn megi taca. rindi frá ser oc seli í hönd þeim er bitinn er. En ef hann gerer eigi svá. þá er sem sá
- Jvfr. Cap. 14. G. 142. Cap. 15. 16. G. 147. 165.
hafi gört er hundinn á. En ef hann syniar halldi fyrir lýritar eiði fyrir hvert þeirra þriggia mála. En ef ross lýstr mann eða naut stingr. söci sá til er sár fécc. oc gere or slíct er hann vill. En ef eigandi lætr eigi laust. þá er sem hann hafe siálfr gört.
17 (xv.) Ef[1029] maðr föðer lengr hund annars manns en hálfan mánað. þá ábyrgiz hann verc hans sem síns hunds.
18 (xvj.) En þat scal vera hálfgillt fé er fé spiller fé horns oc hófs oc þræls.
19 (xxix.)[1030] En hverngi[1031] eið er maðr hefer festan oc fellr hann í frá oc er eiðrinn óunninn. þá scal arfe hans hafa þann eið af hendi ser förðan á .x. vicum sörum efter þat hann er fulltíða. nema fiárhalldsmenn vili fyrr sættazt um þat mál.
20 (xvij.) Ef maðr drepr þræl sinn til dauðs. þá scal hann segia mönnum til samdögres. þá varðar hann þat allz ecki nema við guð. En ef hann gerer eigi svá. þá er hann morðingi.
21 (xviij.) En sá maðr er hann spiller rossi manns. þat er merkr er vert talinnar eðr betr með heipt oc háðung. oc verðr hann sannr at þvi máli. sá er útlagr oc allt þat[1032] er hann á nema iörð hans. nema hann bióði hinum verð fyrir oc gangi við verci sínu. en ef hann nei kvedr við. þá er settar eiðr. en ef eiðr fellz þá er hann útlagr. en þó scal ross aptr böta at váða verc verði.
22 (xix.) Engi maðr scal þat við annan mæla at hann hafe þegit scömm á ser hvárki ármaðr ne annarr maðr. nema honum fylgi .x. menn til þings oc sanne mál hans. svá sem mælt er í lögum manna .ij. menn sculu sveria en átta sanna mál hans.[1033]
hvártveggi vátta við sitt mál.
- Jvfr. Cap. 18. 19. G. 96. 97. Cap. 22. G. 196. Hk. 37.
41 (xxxix.) Ef maðr cauper man at manne. þá scal sá varða er sölumaðr er at um niu ár hin næstu við stinga oc við stiarva. en allan alldr við heimilld. en ef hans misser við þá varði arfe hans.
42 (xl.) Um allar fiárscullder er eiðar coma til. þá scal einn eyris synia en .ij. tveggia. en .iij. þriggia. en þó at fé se meira. þá kemr eigi meira til en lýritar eiðr. oc er menn caupa saman at lögum þá scal aptr ganga oftala en fram vantala þar til er þeir hafaz réttar tölur við.
43 (xlj.) Aller eigo árs at nióta innan lanðz ef guð gefr. En ef menn leggia at lögum bann fylkna á meðal fyrir ráð konungs. þá er svá mælt. ef lender menn geraz mælendr eða ráðendr at því banne. þá ero þeir sekir .xl. marca við konung. en ef húskarlar geraz mælendr eða ráðenðr at því banne. þá ero þeir sekir .xl. marca við konnng. svá myclo oc ármaðr ef hann gerez mælanðe eða raðanðe at því banne ef hann hefer fé til. En ef hann hefer æigi fé til. þá ráði konnngr refsingum við ármann. en ef böndr leggia bann at einræði sínu. þá sekiz þeir .xl. marca við konung fylkismenn aller þeir er réðu oc lögðu.
44 (xlij.) Þesse æinka mál váro tekin með umráðe Magnús konnngs oc Eysteins erkibyscops oc annarra byscopa oc allra hinna vitrastu manna or lögum öllum um alla menn er gánga á tryggvar þær er veittar eru um vígaferli[1034] manna á millum. þá ero þeir aller úbóta menn. fyrirgört fé oc friði. landi oc lausum eyri. iamvel óðalsiörðum sem öðrum.
45 (xliij.) En þeir er láta líf sitt fyrer þýfscu[KM 2][1035] eða[1036] útilego. hvárt er þeir renna[1037] á scipum eða landi. oc svá fyrer morð oc förðæðu scapi oc spáfarar oc útisetu at vecia tröll upp oc fremia heiðni með því. oc þeir menn er geraz flugumenn at drepa þá menn er þeir eiga engar sacar við oc taca fé til. nema konungr láte refsa til landreinsanar oc friðar. oc svá gerningar menn.[1038] (xliv.) svá þeir er konor taca með ráni eða herfangi. móte guðs rétti oc manna. hvárt er þeir taca frændkonor sínar eða annarra manna conor. eða fyrir utan vilia þeirra manna er forræði eigo á[1039] at
- Jvfr. Cap. 41. G. 57. Cap. 43. G. 313. Cap. 45. Hk. 19.
lögum oc siálfvilia þeirra. hvegı er síðan gerez vili þeirra er búnaðr þeirra tócz. oc svá þeir er hemna þessa óbótamanna. eða heimta giöllð epter. ef vitni veit þat. þá ero þeir úbóta menn fyrirgört fé oc friði. oc ero þeir friðheilager er veria fé sitt oc frændconor fyrer þeim. en hinir ero aller úgilldir hvárt er þeir fá sár eða ben[1040] bæði konungi oc frændum.
46 (xlv.) Alla þá dóma er um vígaferði scal setia eða um þeirra kvenna legorð er menn eiga vígt um at lögum. þá scal þá alla með lögum setia oc með griðum til fyrsta sals. En sá er rýfr dóm lögsamdan fyrir sal eða at fyrstum sölum nauðsynialaust. þá gengr sá á grið sín oc er tryggrofe oc hefer fyrergört fé oc friði. En þær ero nauðsyniar. ef maðr er siúcr eða sárr. eða einhveriar þær nauðsyniar er góðer menn bera vitni um at hann mátti eigi til koma. oc sculo þær nauðsyniar koma í eindaga. En sal scal þat hit fyrsta framcoma innan þess sama mánaðar oc flytiaz heim til hans. oc se boðit með vátta .ij. en hinn taci þar við eða umboðsmaðr hans. nema sá vili indælla gera honum er taca scal. en um öll mál er menn setia lögdóma meðal sín. þá sekiz sá .xviij. aurum við sacarábera er rýfr. oc hallda dóm sem áðr. En við konung .xv. mörcum. oc söki konungr eða konungs sýslumenn hvárumtveggia til handa. oc taci hinn fyrst[1041] sculld sina upp[1042] sem dómr dömdi. en sect hvárstveggia se síðan scipt epter fiármagni. En ef hann vill enn eigi dóm hallda. þá sculo sýslomenn stemna honom þing. oc gera hann útlagan. nema hann gialldi slíct upp sem nú er[1043] scilt. slíct liggr oc víð ef maðr rýfr dóm þann er dömdr er á Frosto þingi[1044] oc vápna tac at[1045] átt innan lögréttu oc utan. En þeim .xviij. aurum scal svá scipta er sacaráberi scylldi upp taca. at þá sculu hafa hálfa þeir menn er nemnder voru or því fylci til Frosto þings á því áre er dómr var dömdr á.[1046] oc söci aller saman með konungs sýslomönnum. En ef annarrtveggia frýr[1047] á lut[1048] sinn. þá er mál kemr heim í herað oc kallar rangt vera uppboret fyrer lögrétto mönnum. þá scal þó eigi dóme bregða secta laust. en hann má stemna hit næsta ár epter er málit á við hann til Frosto þings. oc hafe þá mál sitt upp hvártveggi. En ef mál reyniz med sama hætti sem fyrr. þá hafi hann kostnat sinn aukinn[1049] at hálfo af hinum er ilfði[1050] hann til rangs máls. oc söci þat sem áðrar fiársócner.
- Jvfr. Cap. 46. Hk. 6. 5.
1 Her hefr upp oc segir í frá því er flestum er myrkt oc þyrftu þó marger at vita. fyrer því at vandræði vaxa manna á millum. en þeir þverra er bæði höfðu til vit oc góðan vilia. hvesso scipta scylldi ákveðnum bótum ef þar[1051] ero dömdar. fyrer því at þat er nú meiri siðr at ánemna bötr hvesso margar mercr gulls uppi sculu vera epter þann er af var tecinn. oc vclldr þat at marger vito eigi hvat laga bót er. en þó at vissi. þá vilia nú fáer því una. En Frostoþings bóc scipter lagabót hveriom epter sínum burð oc metorði en ecki hinum bótum er þeir ofsa eða vansa er í dómum sitia oc sáttmál gera.
2 En nú segir her fyrst í frá því ef .vj. mercr gullz ero dömdar hvat þá scal hverr af baugum eða bót taca eða reiða. Vegandi eða veganda sunr scal reiða alla bauga. nema hann have vísendr til. en þess er spurt hvárer svá heita oc her segir. ef lifer faðer veganda[1052] syner[1053] eða bróðer. föðor bróðer eða bróðor sunr. bröðra syner eða efter bröðra syner. þá heita þeir vísendr aller. en fyrer því ero þeir svá callaðer. at hvárr þeirra er víss til at böta þeirri bót er þeir standa í. oc þarf eigi vegandi eða sunr hans böta fyrir þessa menn ef þeir ero til. en þeir sculo böta fyrer alla bauga menn er eigi ero tit at böta með þeim. nema hiner hafe svá mælt er i dóme sáto oc þessa sætt gerðo. at þar scylldi bót niðr falla. sem viðrtöco manna miste. þá fellr slíct niðr fyrir hvern þeirra sem telz. at þeir scylldu upp taca ef þeir være til.
3 Vegandi eða veganda sunr scal böta syne hins dauða af .vj. mörcom gullz i höfuðbaug .v. mercr vegnar. Faðer veganda scal böta feðr hins dauða annat slíct. bróðer veganda scal böta bróðor hins dauða .ij. aurum minna en .iiij.[1054] mercr vegnar. Föðorbróðer veganda oc bróðorsyner sculo böta föðorbröðrum oc bróðorsunum hins dauða .xx. aura vegna. En bröðrasyner oc epterbröðrasuno vegandans sculo böta bröðrasunum oc epterbröðrasunu hins dauða ertog oc .xiij. aura vegna. en þat er fimdeillt fé. oc svá er þat fimdeillt er[1055] bröðrasyner sculo böta .iij. lutum. en epterbröðrasunu tveim lutum oc svá taca.
4 Nú er mær ein er baugrýgr er callaðr. hon scal bæði baugum böta oc svá taca ef hon er einberni[1056] oc til arfs komin þar til er hon setzc á brúðstól. þá castar hon
- Jvfr. hele VIte Deel G. 218-252. 316-319.
giölldum aptr í cné frændom. oc scal hon hvárki síðan baugum böta ne taca. En ef dötr ero .ij. eða fleire. þá koma þær eigi til at taca bötr eða bauga. En svá micit verðr þat nú allt saman er bauga menn taca .ij. ertogum minna en .xviij. mercr vegnar.
5 Nú scal til þeirra manna segia er sacaucar[1057] ero. sunr þýborenn er sacauce oc bróðer[1058] sammöðra. Föðorfaðer oc sunarsunr ef þeir ero báðer til. en þat verðr sialdan. En þó at þeir se báðer til. þá sculo þeir báðer eina bót taca oc svá böta. Sunr þýborenn veganda scal böta syne hins dauða þýbornum .xvij. aurum vegnum. Bróðer veganda sammöðra scal böta bróðor hins dauða sammöðra annat slíct. Föðorfaðer oc sunarsunr veganda sculo böta föðorfeðr oc sunarsyne hins dauða .xvij. aurum vegnum. En sunum sacauca scal böta ertog oc .xj. aurum vegnum. En sunarsunum sacauca scal böta þriðiunge minna.
6 Maðr er sá einn er ver höfum eigi fundit í söctale[1059] á Frostoþings bóc. en hann er þó hittr í frændseme. oc er eigi firnare en föðor[1060] bróðer sammöðra. Varla er sú sætt með heilu gör er slícir sitia fyrer utan oc er váðe vegandanom[1061] at eigi er við hann bött. nú er honom her bót ætluð með bróðorsyne sammöðra. oc sculo þeir báðer í ertogi oc .xj. aurum vegnum ef þeir ero báðer til. en annar einn ef annar er til. oc svá böta. en þat verðr allt er sacaucar taca oc syner þeirra oc sunarsyner ertogi minna en hálf .xiiij. mörc vegin.
7 Nú hefr upp mycla nefgilldi oc segir til þess hvat þar scal hverr af öðrum taca eða böta. Móðorfaðer oc dóttorsunr veganda sculo böta móðorföðor oc dóttorsyne hins dauða .ij. mercr vegnar. Móðorbróðer oc systursonr veganda sculo böta móðorbróðor oc systursyne hins dauða .xij. aurum vegnum. Systkinasyner veganda sculo böta systkinasunum hins dauða mörc vegna. Systrasyner vegandans sculo böta systrasunum hins dauða ertog oc .v. aura vegna. Nú verðr þetta allt saman er mycla nefgilldis menn taca .v. mercr vegnar oc .iiij. ertogar vegnar.[1062]
8 Nú seger til nefgilldis litla hvat þar scal hver öðrum böta eða taca. Sunardóttorsunr veganda scal böta sunardóttorsyne hins dauða .ix. aurum vegnum. Dóttordóttorsunr veganda scal böta dóttordóttorsyne hins dauða hálfum átta eyre vegnum. Bróðordóttorsunr veganda scal böta bróðordóttorsyne hins dauða .vj. aurum vegnum. Systurdóttorsunr veganda[1063] scal böta systurdóttorsyne hins dauða halfum fimta eyre vegnum. Systkinadötrasyner veganda sculo böta systkinadötrasunum hins dauða .iij. aurum vegnum. Systradötrasyner veganda sculo böta systradötrasunum hins dauða hálfan annan eyri veginn. oc verðr þá allz er litla nefgilldis menn taca hálfum eyri minna en .iiij.[1064] mercr vegnar.
9 Nú seger til þeirra manna er ver höfnm eigi fundit í sactali hvar þeim er í bötr scipat. fyrer því at Frostoþings bóc gerer enga grein á því. hvárt þesser menn ero sammödder eða samfedder. en þeir mego þó eigi aller í eínni bót vera. þó at þeir se iamskyllder at frændseme oc ero aðrer samfedder en adrer sammödder. oc má þar taca til[1066] döma sem bróðer sammöðra[1067] er. eigi er honum scipat í bót með bróðor samfeðra. hann er bauga maðr. en hinn er sacauci. oc er þar sín bót hvárum ætlat. oc svá er nú þessum epter nýrri scipan. sem her mun til segia.
10 Nú sculo bröðrasyner oc epter bröðrasunu sammöðra veganda böta bröðrasunum oc epterbröðrasunum sammöðra hins dauða ertog minna en .ix.[1068] aura vegna. Móðorbróðer oc systursunr sammöðra veganda sculo böta móðorbróðor oc systursyne sammöðra hins dauða mörc vegna. Systkinasyner sammöðra veganda sculo böta systkina syne[1069] sammöðra hins dauða ertog oc .vj.[1070] aura vegna. En systrasyner sammöðra veganda sculo böta systrasunum hins dauða sammöðra hálfum .iiij. eyre vegnum. Bróðer þýborenn veganda scal böta bróðor[1071] hins dauða þýbornum .xv. aurum vegnum. oc verðr þat nú allt saman er þesser menn taca.[1072]
11 En af .vj. mörcum gulls verðr allz í frændbötr í[1073] bauggilldi ertogr oc .xiij. aurar vegnir. oc er þat fimmdeillt fé. svá fimmdeillt at þeir sem fiórða manne eru at frændsemi við hinn dauða. sculu taca .iij. luti af þeim fimm lutum. en .ij. niðr falla. oc verðr þat mörc vegin. er[1074] þeir lióta aller at scipta sín á meðal er svá ero skylldir. Nú scal þeim lutum er eptir ero scipta enn í fimm staði. oc sculo þeir er fimta manni ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. luti af þeim fimm lutum. en þat verða .xij.[1075] peningar vegner oc .iij. aurar vegner. En þá .ij. luti er eptir ero taci þeir er setta manne ero atfrændsemi við hinn dauða. en þat verða .viij. penningar vegner oc.iij.[1076] aurar vegner. En fyrir þvi bötum ver nú eigi lengra upp í ætter. at á þá er byggianda oc liðin frændsemi. Varla má þat vel allt saman vera sakir oc sifskapir.
12 En nefgilldis frændbót verðr allz ertogr oc .v. aurar vegnir. oc scal þessare frændbót svá stipta sem hinni fyrru. ætla í fimm staði. þeir sculo taca .iij. luti af þeim fimm lutum er fiórða manne ero at frændsemi við hinn dauða. oc verða þat .iij. aurar vegner oc .xij. peningar. Nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero scipta enn í fimm staði. oc sculo þeir er at fimta manni ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. luti oc verðr þat hálfr[1077] .xvij. peningr veginn oc eyrir veginn. En þá .ij. luti sem eptir ero tace þeir er .vj. manni ero at frændsemi við hinn dauða oc scipte meðal sín. en þat verðr einn peningr veginn oc hálfr þriði ertogr veginn.
13 Nú hefr upp bót aðra oc segir til þess hvat þá scal hverr taca eða böta ef .v. mercr gullz ero dömdar í bötrnar. Vegandi eða veganda sunr scal böta syni hins dauða .iiij. mörcum vegnum oc .iiij. ertogum. Faðir veganda scal böta feðr hins dauða annat slíct. Bróðir veganda scal böta bröðr hins dauða einn eyri veginn oc .iij. mercr vegnar. Föðorfaðer oc bróðorsunr veganda sculo böta föðorfeðr oc bróðorsyni hins dauða .ij. mercr vegnar oc .ij. ertogar vegnar. Bröðrasynir oc eptir bröðra sunu veganda sculo böta bröðra syni oc eptir bröðra sunu hins dauða hálfan .xvij.[1078] pening veginn oc .xj. aura vegna. En þat verðr allz er baugamenn taca hálfum eyri vegnum minna oc .iij. peningum vegnum en .xv. mercr vegnar.
14 Nú segir til sacauca bótar hvat þar scal hverr öðrum böta eða taca. Sunr þýborenn veganda scal böta syni hins dauða þýbornum .x. peningum vegnum oc .xiiij. aurum vegnum. Bróðir veganda sammöðra scal böta bróðor hins dauða annat slíct. Föðorfaðer oc sunarsun veganda sculo böta föðorfeðr oc sunarsyni hins dauða .x. peningum vegnum oc .xiiij. aurum vcgnum. En synir sacauca sculo taca hálfum .xiiij.[1079] peninge vegnum minna en hálfan .x. eyri veginn. En sunarsynir sacauca sculo taca þriðiungi minna. En þat verðr allz er aucar taca oc synir þeirra oc sunarsynir .xj. mercr vegnar oc hálfr .iiij. peningr veginn oc .v. ertogar vegnar.
15 Móðorfaðer oc dóttorsun veganda sculo böta móðorfeðr oc dóttorsyni hins dauða ertog oc .xiij. aurum vegnum. Móðorbröðr oc systursynir veganda sculo böta móðorbröðr oc systursyni hins dauða .x. aurum vegnum. Systkina synir veganda sculo böta systkinasunum hins dauða ertog minna en .vij. aurum vegnum. Systrasynir veganda sculo böta systrasunum hins dauða [hálfum .iiij. peningi[1081] vegnum minna en hálfan fimta eyri veginn. En þat verðr allz er mycla nefgilldismenn taca þrim peningum vegnum minna en hálfr þriði eyrir veginn oc fiórar[1082] mercr vegnar.
16 Nú segir til litla nefgilldis hvat þar scal hverr öðrum böta eða taca. Sunardóttorsunr veganda scal böta sunardóttorsyni hins dauða hálfan viij. eyri neginn. Dóttordóttorsunr veganda scal böta dóttordóttorsyni hins dauða[1083] .xv. peningum vegnum oc .vj. aurum vegnum. Bróðordóttorsunr veganda scal böta bróðordóttorsyni[WS 1] hins dauða .v. aurum vegnum. Systurdóttorsunr veganda scal böta systurdóttorsyni hins dauða .xv. peningum vegnum minna en hálfa mörc vegna. Systkina dötra synir veganda sculu böta systkina dötra sunum hins dauða hálfan þriðia eyri. Systra dötra synir veganda sculo böta systradötrasunum hins dauða .v. peningum minna en .iiij. ertogar vegnar.[1084] En þat verðr allz er litla nefgilldis menn taca .iij.[1085] mercr vegnar oc .xv. peningar vegner oc .ij. aurar vegner.
17 Bróðir þýborinn scal böta bróðor hins dauða þýbornum hálfan .xiij. eyri veginn. Bröðrasynir veganda sammöðra oc eptir bröðra sunu sculu böta bröðrasunum oc eptir bröðra sunu hins dauða sammöðra [hálfan .iiij. pening veginn[1086] oc mörc vegna. Móðorbróðir oc systursunr veganda sammöðra sculo böta móðorbróðor oc systursyni hins dauða sammöðra ertog minna en .vij.[1087] aura vegna. Systkina synir veganda sammöðra sculo böta systkina sunum hins dauða sammöðra .iiij.[1088] peningum vegnum minna en hálfan fimta eyri veginn. Systrasynir veganda sammöðra sculo böta systra sunum hins dauða sammöðra .v. peningum vegnum minna en .iij. aura vegna. En þat verðr allz er þessir menn taca .v. peningar vegnir oc hálfr .iij. eyrir veginn oc .iiij. mercr vegnar.
18 En i frændbötr i bauggilldi af .v. mörcum gullz verðr allz hálfr .vij. peningr veginn oc .xj. aurar vegnir. oc scal þat fé fimmdeila. þeir sculo taca .iij. luti af þeim fimm lutum er .iiij. manne ero at frændsemi við hinn dauða. en hinir allir böta er .iiij. manni ero at frændsemi við veganda. oc verðr þat ertog vegnum minna en .vij. aurar vegnir. nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero scipta enn í fimm staði oc sculu þeir taca .iij. luti er fimta manni ero at frændsemi við hinn dauða. oc verða þat .viij. ertogar vegnar.[1089] En þeir er .vj. manne ero at frændsemi við hinn dauða taci .ij. luti. oc verðr þat hálfr siaundi peningr veginn oc .v. ertogar vegnar. oc þarf eigi lengra at böta út í ættina. fyrir því at þá er byggianda oc liðin frændsemi.
19 En frændbót í nefgilldi verðr allz .iij. peningum vegnum minna en hálfr fimti eyrir veginn. oc scal henni scipta í fimm staði. oc taci þeir .iij. luti af þeim fimm lutum er fiórða manni ero at frændsemi við hinn dauða. oc verðr þat .iij. peningum[1091] minna en[1092] .viij. ertogar vegnar. Nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero scipta enn í fimm staði. oc sculo þeir er fimta manni ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. af þeim fimm lutum. oc verðr þat hálfr þriði[1093] peningr veginn oc eyrir veginn. En þá .ij. luti er eptir ero. tace þeir er .vj. manni ero at frændsemi við hinn dauða. oc verðr þat hálfr annarr[1094] peningr veginn oc .ij. ertogar vegnar. Nú er þeirri bót lúct.
20 Her hefr upp bót hina þriðiu oc segir til þess hvat þá scal hverr öðrum böta eða taca ef dömdar ero .iiij. mercr gullz í bötrnar. Vegande eða veganda sunr scal böta syni hins dauða .iiij. ertogum minna en hálfa .iiij. mörc vegna. Faðir veganda scal böta feðr hins dauða aunat slíct. Bróðir veganda scal böta bróðor hins dauða .xx. aurum vegnum. Föðor bróðor sunr veganda scal böta föðrbróðrsyni hins dauða ertog oc .xiij. aurum vegnum. En bröðra synir oc eftirbröðrasynir[1095] veganda sculo böta bröðra sunum oc epter bröðra sunu hins dauða [hálfum .vij. peninge[1096] vegnum minna en .ix. aura vegna. Nú verðr þat allz er baugamenn taca .vij. peningum[1097] vegnum oc ertoge vegnum minna en .xij. mercr vegnar.
21 Nú segir til sacauca bótar. hvat þar scal hverr af öðrum taca eða böta. Sunr þýborenn veganda scal böta syni hins dauða þýbornum ertog oc .xj. aura vegna. Bróðir sammöðra scal böta bróðor hins dauða annat slíct. Föðorfaðer oc sunarsunr veganda sculo böta föðorföðor oc sunarsyni hins dauða ertog oc .ix.[1098] aurum vegnum. En sunum sacauca hálfan fiórða pening veginn oc hálfan .viij. eyri veginn. En[1099] sunar sunum sacauca þriðiungi minna oc böti þeir menn sem sacaucar veganda ero. ef þeir ero til. en ef þeir ero eigi til. þá böti þeir er sacauca eigu at böta at lögum. Nú ero sacaucar[1100] aller til. en engi til at böta af hendi veganda. þá scal vegandi böta[1101] öllum sacaucum. en ef eigi er vegandi til. þá scal sunr veganda böta öllum sacaucum. Nú er hvárke til vegandi ne veganda sunr. þá scal faðir veganda böta sacaucum tveimr. hann scal böta syni hins dauða þýbornum ertog oc .xj. aura vegna. en bröðr hins dauða sammöðra annat slíct. En bróðir veganda scal böta föðorfeðr oc sunarsyni hins dauða ertog oc .xj. aurum vegnum. En nú lifer eigi faðir veganda. þá scal bróðir veganda böta sacaucum tveimr. en föðor bróðir oc bróðorsunr einum sacauca. En nú lifer eigi bróðir veganda. þá scal föðorbróðer oc bróðorsunr böta sacaucum .ij. En bröðra synir oc eptir bröðra sunu veganda sculo böta einum sacauca. oc scal hverr taca trygðar á mót sinni bót oc fulla sætt. En nú lifa allir sacaucar hins dauða. en[1102] engi lifer í bauggilldi veganda nema þeir er efzter[1103] ero. þá sculu þeir þó böta öllum sacaucum. En þat verðr allz er sacaucar taca oc synir þeirra oc sunarsynir .xiij. peningum vegnum minna en .ix. mercr vegnar.
22 Móðorfaðir oc dóttorsunr veganda sculo böta móðorföðor oc dóttorsyni hins dauða ertog vegnum minna en .xj. aura vegna. en móðorbróðer oc systursunr veganda sculo böta móðorbróðor oc systursyni hins dauða mörc vegna. Systkinasynir veganda sculo böta systkina sunum hins dauða ertog oc .v. aurum vegnum. Systrasynir veganda sculo böta systra sunum hins dauða[1104] hálfan .iiij. eyre. En þat verðr allz er micla nefgilldis menn taca .vij. peningum vegnum oc ertog vegnum minna en hálf þriðia[1105] mörc vegin.
23 Nú segir til litla nefgilldis hvat þar scal hverr öðrum böta eða taca. Sunardóttorsunr veganda scal böta sunardóttorsyni hins dauða .vj. aurum vegnum. Dóttordóttorsunr veganda scal böta dóttordóttorsyni hins dauða .v. aurum vegnum. Bróðordóttorsunr veganda scal böta bróðordóttorsyni hins dauða [.iiij. aurum vegnum. Systurdóttorsunr veganda scal böta systurdóttorsyni hins dauða[1106] .iij. aurum vegnum. Systkinadötrasynir veganda sculo böta systkinadötrasunum hins dauða .ij. aurum vegnum. Systradötrasynir veganda sculo böta systradötrasunum hins dauða eyri vegnum. En þat verðr allz er litla nefgilldis menn taca .xx.[1107] aurar vegner.
24 Bróðer þýborenn veganda scal böta bróðor hins dauða þýbornum .x. aura vegna. Móðorbróðir oc systursonr veganda sammöðra sculo böta móðorbróður oc systursyne hins dauða sammöðra ertog oc .v. aura vegna. Systkina synir veganda sammöðra sculo böta systkina sunum hins dauða sammöðra .iij. peningum vegnum oc hálfan .iiij. eyri veginn. Systra synir veganda sammöðra sculo böta systra sunum hins dauða sammöðra .vij. ertogum vegnum. En bröðra synir oc eptir bröðra sunu veganda sammöðra sculo böta bröðra sunum oc eptirbröðrasunum hins dauða sammöðra hálfum .iiij. peningi vegnum minna en hálfr .vij. eyrir veginn. En þat verðr þá er þessir menn taca ertog veginni[1108] minna en hálf .iiij. mörc vegin.
25 Nú segir til frændbóta þeirra er verða af .iiij. mörcum gullz i bauggilldi. Þær rísa at hálfum siaunda peningi vegnum minna en .ix. aurar vegnir. oc scal þat fé fimmdeila. þeir sculo taca .iij. luti af þeim fimm lutum er fiórða manne ero at frændsemi við hinn dauða. en hinir sculo böta er .iiij. manne ero at frændsemi víð veganda. oc verðr þat ertog vegin oc .v. aurar vegnir. Nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero scipta enn í .v. staði. oc sculo þeir er fimta manni ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. af þeim .v. lutum. en þeir sculo böta er at .v. manne ero at frændsemi við veganda. oc verðr þat .viij. peningar vegnir [oc .ij. aurar vegnir.[1109] En þeir er .vj. manni ero at frændsemi við hinn dauða. taci þá .ij. luti er eptir ero. oc verðr þat .v. peningar vegnir oc .iij.[1110] ertogar vegnir.
26 En nefgilldis frændbót verðr allz þriðiungr fiórða penings vegins oc hálfr .iiij. eyrir veginn. þessare frændbót scal scipta sem hinni fyrru. eða enn í sundr í fimm staði. þeir sculo taca .iij. luti af þeim fimm lutum er .iiij.[1111] manne ero at frændsemi við hinn dauða oc verðr þat .ij. aurar vegnir oc .viij. peningar vegnir. Nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero skipta enni .v. staði. oc sculo þeir er .v. manni ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. luti oc verðr þat þriðiungr .v. penings vegins[1112] oc .ij. ertogar vegnar. En þá .ij. luti er eptir ero taci þeir er .vj. manni ero at frændsemi við hinn dauða. oc verða þat .iiij. peningar vegnir oc hálfr eyrir veginn.
28 Nú segir til þess hvat sacaucar sculo böta. Sunr þýborenn veganda scal böta syni hins dauða þýbornum hálfan .ix. eyri veginn. Bróðir sammöðra veganda scal böta bróðor hins dauða sammöðra annat slíct. Föðorfaðir oc sunarsunr veganda sculo böta föðor feðr oc sunarsyni hins dauða hálfan .ix. eyri veginn. En sunum sacauca hálfum .iiij.[1114] peningi minna en hálfa mörc vegna.[1115] Nú verðr þat allt saman er sacaucar taca oc syner þeirra oc sunarsynir hálf .vj. ertog vegin oc hálf .vij. mörc vegin.
29 Nú scal móðorfaðir oc dóttorsunr veganda böta móðorföðor oc dóttorsyni hins dauða mörc vegna. Móðorbróðir oc systursunr veganda sculo böta móðorbróðor oc systursyni hins dauða .vj. aurum vegnum. Systkina synir veganda sculo böta systkina sunum hins dauða hálfa mörc vegna. Systra synir veganda sculo böta systra sunum hins dauða ertog vegnum [minna en .iij. aurum vegnum.[1116] Nú verðr þetta allt saman er mycla nefgilldis menn taca .ij. ertogar vegnar oc .xx. aurar vegnir.
30 Nú segir til litla nefgilldis hvat þar scal hverr öðrum böta eða taca. Sunardóttorsunr veganda scal böta sunardóttor syni hins dauða hálfan fimta eyri veginn. Dóttordóttorsunr veganda scal böta dóttordóttorsyni hins dauða .xv. peningum vegnum minna en hálfa mörc vegna. Bróðordóttorsunr veganda scal böta bróðordóttorsyni hins dauða .iij. aura vegna. Systurdóttorsunr veganda scal böta systurdóttorsyni[1117] hins dauða .ij. aura vegna oc .xv. peninga vegna. Systkina dötra synir veganda sculo böta systkina dötra sunum hins dauða hálfan .ij. eyri veginn. Systradötrasynir veganda sculu böta systradötra sunum hins dauða .v. peningum vegnum oc .ij. ertogum vegnum. oc verðr þat nú allt saman er litla nefgilldis menn taca .xv. peningum vegnum minna en .ij. mercr vegnar.
31 Bróðir þýborinn veganda scal böta bróðor þýbornum hálfan .viij. eyri veginn. Móðorbróðir oc systursunr veganda sammödra sculo böta móðor bróðor oc systursyni hins dauða hálfa mörc vegna. Systkina synir veganda sammöðra sculo bötu systkina sunum hins dauða sammöðra .viij. ertogum vegnum. Systra synir veganda sammöðra sculo böta systrasunum hins dauða sammöðra .v. peningum vegnum oc .v. ertogum vegnum. Bröðra synir oc eptir bröðra sunu veganda sammöðra sculo böta bröðra sunum oc eptir bröðra sunu hins dauða sammöðra .x. peningum vegnum minna en .v. aura vegna. oc verðr þat nú allt saman er þesser menn taca .v. peningar vegnir oc .ij. ertogar vegnir oc .xx. aurar vegnir.
32 En i frændbót i bauggilldi af .iij. mörcum gullz verðr allz ertog minna en .vij. aurar vegner. oc scal því fé scipta í fimm staði oc sculo .ij. lutir niðr falla. en .iij. uppi vera. oc tace þeir menn .iij. luti er fiórða manni ero at frændsemi við hinn dauða. En hinir böti er .iiij. manne ero at frænðsemi við veganða. oc verðr þat allt saman hálf[1118] mörc vegin. Nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero. scipta enn í fimm staði. oc sculo þeir er .v. manne ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. luti af þeim .ij. lutum. oc verðr[1119] þat .ij. lutir .vij. peningar vegnir oc .v. ertogar vegnar.[1120] En þeir er .vj. manne ero at frændsemi við hinn dauða. taci þá .ij. luti er eptir ero. oc verðr þat .vj. peningum vegnum minna en eyrir veginn.[1121]
33 En um frændbót í nefgilldi af .iij. mörcum gullz. hefz at .viij. ertogum vegnum. oc scal þat fé svá fimmdeila sem hit fyrra. þeir sculo taca .iij. luti af þeim .v. lutum er .iiij. manne ero at frændsemi vid hinn dauða. en hinir böta er fiórða manne ero við veganda. oc verðr þat allz .vj. peningar vegner oc hálfr annarr eyrir veginn. Nú scal þeim .ij. lutum scipta er eptir ero. scipta enn í fimm staði. oc sculo þeir er fimta manne ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. luti af þeim .v. lutum. En þat verðr hálfum öðrum peninge vegnum minna en .ij. ertogar vegnar. En þá .ij. luti er eptir ero taci þeir er .vj. manne ero at frændsemi við hinn dauða. oc verðr þat hálfr .vj. peningr veginn oc ertog vegin.
35 Sunr þýborenn veganda scal böta syne þýbornum hins dauða .v. peninga vegna oc .vij. aura vegna. Bróðer þýborenn veganda sammöðra scal böta bróðor þýbornum hins dauða sammöðra annat slíct. Föðorfaðir oc sunarsunr veganda scal böta föðorfeðr oc sunarsyni hins dauða .v. peninga vegna oc .vij. aura vegna. En synir sacauca sculo taca .xvij. peningum minna en .v. aura vegna. En sunar synir sacauca þriðiungi minna. En þat verðr allz er sacaucar taca oc synir þeirra oc sunar synir .xij. peningar vegnir oc .ij. ertogar vegnir oc hálf .vj. mörc vegin.
36 Móðorfaðir oc dóttorsunr veganda scal böta móðorföður oc dóttorsyni hins dauða ertog vegnum minna en .vj.[1124] aurum vegnum. Móðorbróðir oc systursunr veganda sculo böta móðorbróður oc systursyni hins dauða .v. aurum vegnum. Systkina synir veganda skulo böta systkina sunum hins dauða .x. ertogum vegnum. Systra synir veganda sculo böta systra sunum hins dauða hálfan .xiiij. pening veginn oc .ij. aura vegna. En þat verðr allz er þessir menn taca .xvij. aurar vegner oc hálfr .xiiij. peningr veginn.
37 Nú hefz sú bot[1125] er menn calla nefgilldit litla. Nú scal sunar dóttor sunr veganda böta sunar dóttor syni hins dauða .xv. peningum minna en hálfa mörc vegna. Nú scal dóttordóttorsunr veganda böta dóttordóttorsyni hins dauða hálfan .viij. pening veginn oc .iij. aura vegna. Bróðordóttorsunr veganda scal böta bróðordóttorsyni hins dauða hálfan .iij. eyri veginn. Systurdóttorsunr veganda scal böta systurdóttorsyni hins dauða hálfum .viij. peningi vegnum minna en .ij. aura vegna. Systkina dötra synir veganda sculo böta systkina dötra sunum hins dauða .xv. peningum vegnum oc eyri vegnum. Systradötra synir veganda sculo böta systra dötra sunum hins dauða hálfum .iij. peningi vegnum minna en .ij. ertogar vegnar.[1126] En þat verðr allz er litla nefgilldis menn taca hálfr .viij. peningr veginn oc .xiij. aurar vegnir.
38 Bróðir þýborinn veganda scal böta bróðor þýbornum hins dauða .xv. peningum oc .vj. aurum vegnum. Bröðra synir veganda sammöðra oc eptir bröðra sunu sculo böta bröðra sunum hins dauða oc eptirbröðrasunum .ij. peninga oc hálfa mörc vegna. Móðorbróðir oc systursunr veganda sammöðra scal böta móðorbróðor oc systursyni hins dauða sammöðra .x. ertogum vegnum. Systkina synir veganda sammöðra sculo böta systkina sunum hins dauða sammöðra .xiij. peningum vegnum .ij. aurum vegnum. Systra synir veganda sammöðra sculo böta systrasunum hins dauða sammöðra hálfum .iij. peningi vegnum minna en hálfan annan eyri veginn. En þat verðr allz[1127] saman er þessir menn taca hálfr .xviij. peningr veginn oc .vij.[1128] aurar vegner.
39 En bauggilldis frændbót verðr allz af .xx. aurum gullz .iij. peningar vegner oc hálfr .vj. eyrir veginn. oc scal þat fé fimmdeila. þeir sculo taca .iij. lute er .iiij. manne ero at frændsemi við hinn dauða. en hinir sculo böta er at .iiij. manne ero at frændsemi vid veganda. En þat verðr ertog oc .iij. aurar vegner. Nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero scipta enn í fimm staði oc sculu þeir er .v. manni ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. luti af þeim .v. lutum oc verðr þat hálfum .iij. peningi vegnum minna[1129] en .iiij. ertogar vegnar. En þat m eptir er tace þeir er .vj. manne ero at frændsemi við hinn dauða. oc verðr þat .iij. peningar vegnir oc hálfr .iij. ertogr veginn.
40 En nefgilldis frændbót verðr hálfr .xiiij. peningr veginn oc .ij. aurar. oc scal henni í .v. staði scipta. þeir sculu taca .iij. luti er fiórða manni ero at frændsemi við hinn dauða en hinir sculo böta er fióra manne ero at frændsemi við vegandann. oc verða þat .iij.[1130] peningar vegnir oc ertog vegin.[1131] Nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero scipta enn í fimm staði. oc sculu þeir er at fimta manne ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. luti af þeim .v. lutum. [oc verðr þat[1132] einn peningr veginn oc eyrir[1133] veginn.
41 Nú segir til þess ef .ij. mercr gullz ero dömdar í bötrnar hvat þá scal hverr öðrum böta eða taca. Vegande eða veganda sunr scal böta syni hins dauða ertog vegnum oc .xiij. anrum vegnum i höfuðbaug. Faðir veganda scal böta feðr hins dauða annat slíct. Bróðir veganda scal böta bróðor hins dauða .x. aura vegna. Föðorbróðir oc bróðorsunr veganda sculo böta föðorbróðor oc bróðorsyni hins dauða ertog minna en .vij. aurum vegnum. Bröðra synir oc eptir bröðra sunu veganda sculo böta bröðra sunum oc eptirbröðrasunum hins dauða hálfum .iiij.[1134] peningi vegnum minna en hálfan .v. eyri veginn.[1135] En þat verðr allz er bauga menn taca hálfum .xiij. peningi vegnum minna en .viij.[1136] mercr vegnar.
42 Sunr þýborenn veganda scal böta syni hins dauðaþýbornum ertog vegnum minna en .vij.[1137] aura vegna. Bróðir veganda sammöðra scal böta bróðor hins dauða sammöðra annat slíct. Föðorfaðir oc sunarsunr veganda sculo böta föðor feðr[1138] oc sunar syni hins dauða ertog vegnum minna en .vj. aura vegna. En sunum sacauca hálfum .xiiij. peningi vegnum minna en hálfa mörc vegna. en[1139] sunar sunum sacauca þriðiungi minna. En þat verðr allz er sacaucar taca oc synir hans oc sunarsynir hálfum .xvij.[1140] peningi vegnum minna en hálf .v. mörc vegin.
43 Móðorfaðir oc dóttorsunr veganda sculo böta móðorföðor oc dóttorsyni hins dauða ertog oc .v. aurum vegnum. Móðorbróðir oc systursunr veganda scal böta módor bróðor oc systursyni hins dauða hálfa mörc vegna. Systkina synir veganda sculo böta systkina sunum hins dauða .viij. ertogum vegnum. Systrasynir veganda sculo böta systrasunum hins dauða hálfan .xvij.[1141] pening veginn oc .v. ertogar vegnar. En þat verðr allz er mycla nefgilldis menn taca hálfum .xiiij. peningi vegnum minna en .xiiij. aurar vegner.
44 Sunardóttorsunr veganda scal böta sunardóttorsyni hins dauða .iij. aura vegna. Dóttordóttorsunr veganda scal böta dóttordóttorsyni hins dauða hálfan .iij. eyri veginn. Bróðordóttorsunr veganda scal böta bróðordóttorsyni hins dauða .ij. aura vegna. Systurdóttorsunr veganda scal böta systurdóttorsyni hins dauða hálfan annann eyri veginn. Systkina dötra synir veganda sculo böta systkinadötrasunum hins dauða eyri veginn. Systra dötra synir veganda sculo böta systra dötra sunum hins dauða hálfan eyri veginn. En þat verdr allz er litla nefgilldis menn taca hálfr .xj. eyrir veginn.
45 Bródir þýborinn veganda scal böta bróðor þýbornum hins dauða .v. aurum vegnum. Bröðrasynir oc eptir bröðra sunu veganda sammöðra sculu böta bröðrasunum oc eptir bröðra sunu hins dauða sammöðra .xiij. peningum vegnnm oc .iij. aurum vegnum. Móðorbróðir oc systursun veganda sammöðra sculo böta móðorbróðor oc systursyni hins dauða sammöðra .viij. ertogum vegnum. Systkina synir veganda sammöðra sculo böta systkina sunum hins dauða sammöðra hálfan .viij. pening veginn oc ertog veginn. Systrasynir veganda sammöðra sculo böta systrasunum hins dauða sammöðra hálfa .iiij. ertog vegna.[1143] En þat verðr allz er þesser menn taca .x. peningum vegnum minna en .xiiij. aurar vegnir.
46 En í frænðbötr í bauggilldi[1144] af .ij. mörcum gullz verðr allz hálfum .iiij. peningi minna en hálfr .v. eyrir veginn. oc scal þat fé fimdeila. þeir menn sculo taca .iij. luti er .iiij. manne ero at frændsemi við hinn dauða en hinir sculo böta er .iiij. manni ero at frændsemi við veganda oc verða þat .viij. ertogar vegnar. Nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero scipta enn í fimm staði. oc sculo þeir er .v. manne ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. luti af þeim .v. lutum. en hinir sculo böta er .v. manni ero at frændsemi við veganda. oc verðr þat .iiij. peningar vegnir oc [.iij. ertogar vegnar.[1145] En þeir er at[1146] .vj. manne ero at frændseme við hinn dauða taci þá .ij. luti er eptir ero. oc verðr þat hálfr .iij. peningr veginn oc .ij. ertogar vegner.[1147]
47 En nefgilldis frændbót af .ij. mörcum gullz verðr allz .vij. peningar vegnir oc .v. ertogar vegnar. þessi frændbót scal svá scipta í .v. staði sem hinni fyrri er í nefgilldi var. oc sculo þeir er .iiij. manne ero at frændsemi við hinn dauða taca .iij. luti af þeim .v. lutum oc verða þat .iiij. peningar vegnir oc eyrir veginn. Nú scal þeim .ij. lutum er eptir ero scipta enn í .v. staði. oc sculo þeir er .v. manni ero at frændsemi við hinn dauða taca hálfan .vj. pening veginn oc ertog vegna.[1148] En þeir sem at .vj. manni ero at frændsemi við hinn dauða taci .xvij. peninga vegna.
j. Her seger til útfarar bolcs.
ij. Um smiða caup.
iij. Um naust gerð.
iiij. Um reiða fang.
v. Um reiða til segls oc trés oc framsetning scips.
vj. Um þingför.
vij. Um nefning stýrimanns oc háseta.
viij. Um manntals þing hvat við liggr.
ix. At hverr gere leiðangr.
x. Um útgerð ómaga oc þeirra manna er fara at caupum sínum í herað or caupangi.
xj. Ef maðr á hús í caupangi en bú í heraði.
xij. Ef manns missir eða matar í hömlu.
xiij. Um gilld vápn öll.
xiiij. Nú scal scipa scip.
xv. Um skiölld.
xvj. Um lícþrán ómaga.
xvij. Um fylkis prest.
xviij. At lendirmenn gere leiðangr.
xix. Um þat ef scip verðr úfört.
xx. Ef maðr leypr[1150]6 frá hömlo sinni oc um ábyrgð scips.
xxj. Jamna scal costnaðar tölo meðal bóanda oc fararmanna.
xxij. Hversu scip er fört.
xxiij. Ef menn verða matþrota oc hvat höggva scal.
xxiiij. Um matgerðarmenn.
xxv. Ef maðr heriar í land.
xxvj. Um lög til höfuðkirkiu oc leiðangrs scips[1151] eða hvar reisa scal.
xxvij. Um farbann landa á millum.[1152]
1 Konungr scal ráða boði oc banni oc ráða at lögum. en[1153] ef scip fellsc í fylki. þá liggia mercr .iij. við hömlu hveria. Nú scal leiðangrs scip[1154] gera oc til fá. þá liggia .vj. aurar við tré hvert er fellz. eða öll gerð fellz. Nú scal saum[1155] fá til scips. en ef einn nagli fellz í gerð. þá gialldi sá eyri er fá scylldi. oc eyrir liggr við nagla hvern er scortir til þess er kemr i .vj. nagla. þá sculu .vj. aurar uppi. oc fá þó saum ýrinn til. En eigi sculo meiri saumgiölld í gerð en .vj. aurar vegnir þó at einn maðr eða öll gerð fallez. Bræða scal scip þegar gört er.[1156] En ef eitt tiöru spann scortir þá liggia þar[1157] við .vj. aurar. oc svá þó at öll gerð fallez eða einn maðr láti falla. þá gialldi hann .vj. aura. en þá scal giallda .iij.[1158] aura þó at öll gerð fallez. oc svá þó at einn maðr láte fallaz.
2 En ef böndr láta gera scip oc kaupa þeir við smiða oc leggia þeir stefnu á nær[1159] verð scal reiða. þá er at þeirri stefnu er comit er reiða scal. þá sculo þeir giallda er eptir sitia í[1160] þeirri scipsýslo. En ef einnhverr ferr á braut. þá scal hann ecki gera aptr á bak ser. En hinn er í kemr scipsyslo þá fyrir þá stefno. þá scal sá giallda er kemr. svá hit sama ef böndr sculo scip caupa. þá scal svá fara sem nú var upp sagt ef gera scal. En ef einnhverr vill eigi giallda at þeirri stemnu er mællt er. þá sculo böndr fara at honum. þeir er ero í þeirri scipsýslo oc ármaðr konungs oc taca af honum slíct scipsverð sem hann scylldi reiða oc annat slíct á ofan. þat sculo böndr hafa er auc er. en ármaðr sect ef við liggr. ef hann vill til fara. En ef hann ferr eigi til þá hafi hann ecki af. en böndr fare til at orseckiu. En þegar er böndr taca til scipsgerðar oc hefz upp scipgerð.[1161] þá sculo þeir ráða er gera vilia en hinir gialldi sectena er eigi vilia gera.
3 Nú scal naust gera. ef eitt tré fellz.[1162] þá liggia .iij. aurar við. enda liggia svá við þó at öll gerð falliz. En ef maðr brýtr naust er gört er yfir leiðangrs scipi.
- Jvfr. Cap. 1. G. 295. Cap. 2. G. 306. Cap. 3. 4. 5. G. 307. 308.
þá er hann secr .iij. mörcum ef hann er saðr at. oc gere naust annat iamngótt. En ef hann syniar þá er lýritar eiðr uppi.
4 Böndr sculo fá reip til scips. en ef missir stags. þá liggia við aurar .xij. En við dragreip hvert hálf mörc. en við actaum hvárntveggia hálf mörc. en við stöðeng hvárntveggia .iij. aurar. oc .iij. við höfuðbendu hveria. En við scautreip[1163] hvárttveggia .ij. aurar. en eyrir við hefil hvern er scortir. oc eyrir við svipting hvern til þess er kemr í .vj. sviptunga. en hanca giölld i gerð verða alldri meire en .vj. aurar. oc eyrir liggr við sviptung hvern.
5 En ef segl er eigi fengit at þeirri stemnu er mællt er. þá scal giallda aura .vj. í gerð hverri. en ef einnar váðar missir. þá er sá maðr secr .vj. aurum. oc .vj. aurum þó at öll gerð falli niðr. En .iij. aurar liggia við siglutré oc .iij. aurar við rá. oc .iij. við ás. oc .iij. aurar við þat ef maðr cauper eigi lut sinn i ackeri. en .xij. aurar við allt ackeri. en scip scal i söcua liggia nætr .v. áðr en upp se ausit oc áðr en matr se áborinn. En ef scip búanda er svá fört þá er matr kemr á oc föt manna. at menn sculo ausa hálfum stundum. þá er þat fört. en ef lecara er þá er eigi fört. oc liggr eigi hásetum við þó at þeir gangi frá.[1165]
6 Sex aurar liggia búandum við þat ef hann ferr eigi til þings þess er menn sculo scip láta gera. En .iij. aurar liggia búanda við ef hann ferr eigi til þess þings er naust scal gera.
7 Konungr scal nefna stýrimenn til scipa allra. En ef stýrimaðr nemsc oc vill eigi fara. þá liggia honom mercr .vj. við. Stýrimaðr scal nemna háseta. en ef háseti nemsc á fyrsta þingi. þá liggia honum við .iij. mercr. Nemna scal hann einleypa menn fyrst. en þá er einleypir menn ero aller nemnder förer menn. þá scal nemna böndr til þá er forverc eigo ser. En ef eigi vinz þá enn. þá sculu .ij. einyrkiar fara. en [hinn þriði[1167] heima vera. oc scrásc[1168] hverr farar maðr. svá einyrki sem annarr maðr.
8 Ef menn hafa manntals þing sitt. þá sculo allir böndr til koma bædi lender menn oc ármenn oc konor þær er einar búasc búi fyrir nauðsynialaust. en ef nauðsyniar
- Jvfr. Cap, 6. G. 306. 307. Cap. 7. G. 299. Cap. 8. G. 296. 297.
syniar geraz. þá geri hon þó mann til þings at sveria manntals eið fyrir hiún sín.[1169] En ef leyndar nef finnaz í húsi hans síðan. þá liggr honum slíct við sem hann hafi siálfr svarit. Ev ef eigi kemr búandi til þings at sveria manntals eið oc engi maðr af hans hendi. þá sculo böndr scora[1170] gerðir á hendr honum svá margra manna sem þeir vilia. oc halldi hann upp gerð þeirra manna þá .xij. mánaði næsta[1171] eptir. Sex aurar liggia búanda við ef hann kemr eigi til manntals þings nauðsynia laust. oc svá við hvert þing[1172] þeirra er til leiðangrs útförslo scal hafa. oc til þess hann er á braut búinn. Þau þingvíti ero öll silfrmetin. En ef lendr maðr eða ármaðr kemr eigi til manntals þings oc engi maðr af þeirra hendi at sveria manntals eið. þá scal scora á hendr þeim svá margra manna gerðir sem böndr vilia. oc halldi þeir upp gerdum þeim þá .xij. mánaði hiua[1173] næsto eptir. Nú hafa menn gerðir settar oc deyr maðr ur gerð. þá scal eigi gera leiðangr fyrir hann. En ef matr er í kirstu[1174] eða miöl í belg. þá scal öll reiða fylgia. En ef maðr nemsc leiðangrs gerð eða leiðangrs[1175] ferð. þá hafe ármaðr sótt þat fyrr en scip kome á lunn. en[1176] ef þeir hafa verit úti leiðangrs vist fulla. eða fyrirfarit sócn sinni. En ármaðr scal sökia þat mál á þingi at hann hafi leiðangr görvan oc eigi fyrirnomiz. þá er hann varðr því máli. En ef ármaðr eða gialldkeri kennir þat manni at hann hafi leiðangr eigi einn görvan[1177] á bac ser. þá scal gillda [1178] einseiði fyrir. en ef sá eiðr fellz gialldi slíct sem lög ero.
9 Maðr scal hverr gera leiðangr sem hann er staddr þá nott er manntal er um morgunin eptir oc heimili hans er. oc þar út fara ef hann er nemndr. en ef hann gerer eigi svá. eða ferr eigi sem hann er nemndr. þá er sem hann hafi úgört eða úfaret. þó at fare[1180] í öðrum stað. gilldi hvártveggia slíct sem við liggr.
10 Fyrir sinn úmaga scal hverr gera leiðangr þar sem hann er siálfr staddr. en ef hann lætr fallaz þá varðar honum siálfum þat en ecki búendum. En fyrir hvern mann er maðr húsar oc heimar. friálsan mann oc fulltíða. þá varði þeir siálfer gerðum sínum en eigi böndr. en þó scal búandi hver augliós nef hafa af[1181] bryggiu sporði á skoru kefli fyrir ármann. En fyrir man sitt scal hverr þar gera leiðangr sem hann gerir fyrir siálfan sic.
- Jvfr. Cap. 9. G. 301. Cap. 10. 11. G. 298.
11 En ef maðr á hús í callpangi en bú í heraði oc ferr þá á millum oc er ymist. þá scal hann gera hálfr í heraði en hálfr í caupangi. oc fyrir þá menn alla er með honom fara. oc fyrir hiún þau öll er í heraði ero samfast. þá scal þar gera leiðangr fyrir þau. en í caupangi fyrir þau er þar ero samfast. Svá oc ef maðr á .ij. bú í heraði. þá scal hann þar slíc scil á gera sem nú var uppsagt. En ef maðr ferr einleypr ámeðal caupangs oc heraðs oc cauper caupum sínum oc er hann í heraði um iól. nú ef hann bindr oc leysir í caupangi húðfat sitt allan vetr þess á meðal. þá gere hann leiðangr í caupangi[WS 2]. Maðr hverr er föddr er í caupangi. oc ferr hann í herað at caupum sinum. oc hefir hvárki heimili sitt í heraðe ne í caupangi. þá scal sá gera leiðangr í caupangi. En sá er föddr er í heraði. oc ferr hann svá sem nú var sagt. þá gere hann í heraði. En ef maðr slítr búi sínu í heraði. oc ferr hann til caupangs fyrir manntal manna oc ferr hann aptr síðan í herað. þá eigi[1182] böndr gerð hans. En ef caupangs maðr á mann í heraði. þá er leiðangr ferr út or caupangi. þá scal hann gera leiðangr fyrir hann í caupangi. en ef leiðangr ferr or heraði oc eigi or caupangi. þá scal hann gera leiðangr fyrir hann í heraði. En ef maðr ferr braut or landi. þá scal hann einn leiðangr gera á bac ser aptr oc hallda vinnum upp þá .xij. mánaði næsto[1183] eptir. oc leiðangrs gerð ef þá ferr leiðángr út oc eigi lengr. Aller várer landar er her ero staðfaster með oss. þá gere þeir leiðangr með oss. En útlender menn aller sculu vera her .xij. mánaði fyrr en þeir gere leiðangr. En allir er fiórðingiar[1184] ero í heraði. gere þar leiðangr oc allar scylldir um landvörn til þess er þeir hafa verit .iij. vetr í caupangi samfast. nema þeir eigi hús í caupangi. En í þeirri scipsýslo scal telia þá er þar fara sem þeir ero födder. oc varði siálfir gerð fyrir sic. en konungr láte sökia þá ef þeir órökiaz.[1185]
12 Ef maðr gerir eigi mat í hömlu þá er hann scal. þá er hann sekr baugi. oc svá ef mann[1187] missir. [en ef missir[1188] manns oc matar. þá liggia mercr .iij. við. Svá oc[1189] ef einum manne leynir eða fleirum. þá liggia við mercr .iii. oc gera þó leiðangr. En ef til er sagt oc gerir hann eigi leiðangr gerð. þá scal hann slíct giallda or víti því sem til telsc. þat ero .xij. aurar. en við tiölld liggia .iij. aurar. en við ár hveria eyrir.
13 Boge scal liggia við þofto hveria. þann sculu sessar .ij. fá þeir er fara oc streng á eða gialldi eyre. oc fái boga eigi at síðr. oc tvennar tylftir örva scefta eða
- Jvfr. Cap. 12. G. 300. Cap. 13-15. G. 309. 301.
brodda. þá sculu böndr fá. en hálfr eyrir við ör hveria er missir. oc .vj. aurar við tvennar tylftir örva. En drengmaðr hverr scal eiga sciölld oc spiót oc sverð eða öxi. En þær öxar ero gilldar er sceftar ero oc þau spiót er sceft ero. En ef hann missir einhvárs vápns þessa .iij. þá liggia .iij. aurar við. en ef hann missir allra þá liggia við .ix. aurar. oc fare réttlaus til þess er hann á vápn ser.
14 Ef scip scal scipa. þá sculu aller til coma. en ef fallaz lætr. þá scal scorar selia ármanne í hönd. oc augliós nef þau öll gera at bryggio sporði er scorat er fyrir. En ármaðr hverr í fylki leggi mat oc fé í hömlor .iij. yfir þvert scip oc alla reiðu[1190] oc hafe af því af þeim leiðangrs víti rétt. en ef ármaðr vill eigi gera sem mællt er. þá á hann ecki á því.
15 Gilldr scal trésciölldr hverr er spengr .iij. liggia yfir þveran or iárne oc mundriði við innan.
16 Hverr maðr scal leiðangr gera fyrir úmaga sinn nema lícþrár se.
17 Prestr sá er at fylkiskirkiu sitr hann scal eigi gera leiðangr fyrir sic oc cono sína oc diákn sinn eða prest ef hann hefir með ser.
18 Svá sculu lendir menn gera leiðangr sem elli[1191] hverr búanda. oc slíct eiga í leiðangrs scipum sem var um Ólafs daga oc gera fyrir hvern mann er .vj. vetra er gamall eða .vij.[1192] vetrum ellre.
19 Ef scip verðr úfört þá er menn ero heiman farner. þá sculu þeir upp setia oc brenna oc föra búandum[1193] saum heim. en ef þeir brenna eigi. þá gialldi þeir saums verð. hálfan eyri háseti hverr. en eyri ef söcia scal til. Ef leiðangrs scip verðr úfört þá er menn ero á stadder oc matr er á kominn. oc ero þeir svá stadder aptarla í liði at þeir comaz eigi á önnor leiðangrs scip. þá leggi þeir í hirzlu mat oc leiðangrs fé þat er þeir hafa úlaunat.[1194] oc gere boð ármanne þeim er næstr er at taca matinn oc svá[1195] leiðangrs fé. en stýrimaðr oc hásetar fare til konungs ef þeir fá ser far. oc hafe þar leiðangrs gerðer er þeir höfðu heiman. en þeir er aptr hverfa taca eigi
- Jvfr. Cap. 16-19. G. 298. Cap. 19. 20. G. 301. 302.
meira til matar ser en næst til heimfarar. oc hafe heim segl oc reiða allan. en ef þeir fá ser eigi far eptir konunge þá ero þeir engo secir.
20 Sína hömlu scal hverr heim föra sá er heiman förði. nema hann fái annan scipara stýrimann[1196] meðan er hann vill taca. en ef hann leypr af scipi. þá er menn fara heim aptr. þá liggia honum við .iij. mercr. oc hans ábyrgð á scipi sem annarra manna. Þá er þeir ero heimkomnir. þá er þeirra ábyrgð á scipi netr .iij.[1197] En stýrimaðr scal láta boð upp hefia. eu böndr fare til oc seti upp scip sitt. en sá búandi er eigi vill til fara. sá er secr .vj. aurum. Oc naust scal maðr gera á iörðu konungs hverri er vill.
21 [1198] Hásetar sculo slíct reiða búöndum aptr bæði matar oc til[1199] fiár senl tala rennr oc þeir hafa úlaunat. En ef þeir ero lengr en þeim var reiða til fengin oc fé. þá sculo böndr tll böta. en ef þeir ero .v. nottom lengr eða scemr úti en tala rennr til. þá hafe svá gört sem fengit hafa hvárer tveggio.
22 En ef scip búanda er fört sem mællt er. þá er þeirra ábyrgð af þegar scútstamn cemr þar er var framstamn. oc þá er leiðangr görr fyrir þá. oc af öll þeirra ábyrgð.
23 Ef leiðangrs menn fara heim matþrota þá scal höggva fyrir búanda .ij. naut cúgilld at orsekio. oc leggia upp húð oc höfuð oc .ij. aura talda silfrs. En ef aðrer menn fara eptir oc vilia höggva enn fyrir honum. þá beri hann fram húð oc höfuð oc segi þeim til. en ef þeir höggva síðan. þá liggr þeim við búhögg. Svá liggr oc hinum við er fyrr höggva ef þeir höggva fleira en mællt er .iij. naut eða .iij. nautum fleira.
24 Ef friáls maðr gengr í matgerð á scipi þá á hann engan rétt á ser við scipara á scipi innan borðz ef hann lýtr fyrir þess sacar úvæni. at hann gerir eigi slíca reiðu hásetum oc stýrimanni sem scilt er á hendr honum. En ef honum er úvæni veitt fyrir aðrar sacar. þá taci hann slícan rétt sem hann er maðr tíl.
25 Ef maðr heriar[1202] út með ófríði oc heriar í land aptr eða á friðmenn konungs herlenzcir eða útlenzcir.[1203] sá hefir fyrirgört landi oc lausum eyri. en ef hann vill
- Jvfr. Cap. 21—23. G. 303. Cap. 24. G. 300. Cap. 25. G. 314.
bötaz fyrir. þá böti stýrimaðr konungi .xl. marca. en háseti hverr .iij. mercr. en hveriom er þeir rænto svá micit sem þeir vilia sveria er ræntir ero.
26 Ef til höfuð kirkio scal höggva eða til leiðángrs fars. þá scal höggva í hvers manns mörco er vill. oc er réttara eptir at spyria.[1204] en hinn á eigi at synia. En á bacca at reisa leiðangrs scip. þá scal reisa á hvers manns iörðu er vill. þar er hvárki se at verra acr ne eng. oc réttara at at spyria. oc á hinn þó eigi at synia. En ef griót hittiz á einshvers manns iörðu þat er þarf til kirkna at hafa. höggvi sá er þarf oc er réttara at at spyria en hinn á eigi at synia. en ef maðr bannar einhvern lut þenna með lögfesto eða með forstöðu þá seciz hann .iij. mörcum við . . . . . [1205] en hinn yrkia iamt sem áðr at orseciu. en ef spell verða á acri eða engi þá virði böndr þat.
27 Svá er mællt at fornum rétti. ef menn fara fyrir bann landa ámeðal at úleyfi konungs. þá er stýrimaðr secr .xl. marca við konung en háseti hverr .iij. mörcum. En ef konungr leggr bann fyrir miöl eða vöro einhveria landa ámedal. þá er sá secr sem förir .iij. mercr við konung. svá stýrimaðr sem háseti. þvíat engi maðr þeirra scal á annars manns vöro seciaz. En ef menn fara til Fræseyiar eða í aðrar caupstemnur at konungs leyfi. nú coma þar úfriðar menn konungs. þá scal svá caupum caupa við þá sem við friðmenn at orsekio.
j. Her hefr upp erfð hin fyrsta.[1206] (1.)
ij. Um erfð[WS 3] aðra. (2.)
iij. Um erfð oc sunarsyni
.ij. oc er faðir annars arfgengr en annars eigi. (3.)
iiij. Um erfð þriðiu. (4.)
v. Um .iiij. erfð. (5.)
vj. Um .v. erfð (6.)
vij. Um .vj. erfð. (7.)
viij. Um .vij. erfð. (8.)
ix. Um .vii. erfð. (9.)
x. Um .ix. erfð. (10.)
xj. Um .x. erfð. (11.)
xij. Um .xj. erfð. (12.)
xiij. Um .xij. erfð. (13.)
xiiij. Um .xiij. erfð. oc þat at engi maðr scal vega mann til arfs. (14.)
xv. Um .xiiij.[1207] erfð er konungar gáfu. (15.)
- Jvfr. Cap. 26. G. 306. Cap. 27. G. 313.
xvj. Um þann arf er sá maðr á at taca er utan landz er getinn (16.)
xvij. Um arfsócn oc svá iseto arfs hvesso bötr scal greiða oc svá arf (17. 18)
xviij. Um Úteyna þing. (19.)
1 (j.) Sonr scal taca arf eptir föður sinn ef at scöpum ferr. oc svá ættleiðingr sem ættborenn. en ef illa verðr. þá tecr faðir eptir sun sinn. ef hann á eigi borenn arfa.
2 (ij.) Nú er önnur erfð ef[1208] tecr dótter oc sunarsunr. sá sunarsunr er hann er scilfenginn[1209] oc svá faðer hans.
3 (iij.) En ef sunarsynir .ij. standa til arfs scilgetnir oc er annars faðir scilgetinn en annars eigi. þá taci sá arf er scilgetinn er faðir hans. en ef hann er eigi til[1210] ne dóttir. þá eigi hann arfs scipti við sunar dóttor oc scipti svá sem scipta scylldi sunarsunr[1211] oc dóttir. oc stande í öllom erfðom uppi frá því. Sama mál eigu bróðorsynir svá getnir. En þó at dóttir se ein. en þeir se allmargir. þá scal hon ganga iamt til arfs við þá. en þó at þær se allmargar en sunarsunr se einn. þá scal þó scipta iamt þeirra á meðal. En ef óðals iörð er í scipti þeirra. þá sculo þeir bröðr leysa til sín með slícu fé sem allra manna er mælt ámeðal. með gulli oc með brendu sylfri.[1212] en þat scal eigi vera ellra en .xxx. vetra oc eigi yngra en .xv. vetra. En ef missir dóttor eða sunarsunar. þá taci sunardóttir fyrr[1213] en bróðir.
4 (iv.) Nú er hin .iij. erfð er bróðir verðr bróðor arfe. oc ero þeir samfeðra. en ef bróðor missir. þá tecr systir samfeðra.
5 (v.) Nú er hin .iiij. erfð er tecr föðor faðir oc föðor bróðir oc bróðor sun. sinn þriðiung hverr þeirra. En ef föðor bróðir er einn en bróðorsynir fleiri. þá scal föðorbróðir taca hálfan arf við þá. Nú er bróðorsun einn. en föðor bröðr fleiri. enn þá scal taca hálfan arf við þá. en ef einn þeirra er til. þá á hann þann arf allan at taca er til er. En ef eigi er föðor faðir til eða föðor bróðir eða bróðor sunr. þá tecr föðor móðir arf þann allan. En ef þeirra missir við. þá tecr föðor systir scilgetin. oc móðir scilgetin. oc bróðordóttir scilfengín.[1214] en móðir tecr hálft við þær. En ef önnor tveggia þeirra er til. föðor systir eða bróðordóttir. þá tecr móðir ein hálfan arf sem áðr. En ef föðor systir er ein en bróðordötr fleiri. þá tecr föðorsystir hálfan
- Jvfr. Cap. 1—17. G. 103—106. Cap. 1—6. Hk. 55—59, (næsten ligelydende).
arf sem áðr. En ef bróðordóttir er ein en föðorsystr fleiri. þá tecr bróðordóttir hálfan arf sem áðr við þær. En ef hvárki er til föðorsystir ne bróðordóttir. þá tecr eigi móðir at fiórðu erfð.
6 (vj.) Nú er .v. erfð. er tecr bróðir sammöðra oc bröðrasynir hvártveggia. En ef eigi er bróðir sammöðra til. þá eigu bröðra synir þann arf allan at taca. En ef eigi ero bröðra synir til. þá [á bróðir[1215] sammöðra þann arf allan at taca. En ef bröðr sammöðra ero eigi til ne bröðra synir. þá sculo systr sammöðra oc bröðra dötr þann arf taca oc scipta svá sem þeir sculu scipta ef þeír væri til.
7 (vij.) Nú er .vj. erfð ef móðir verðr magar arfe scilgetin oc föðorsystir[1216] scilgetin.
8 (viij.) Nú er erfð hin .vij. er hrísungr oc sunr þýborínn oc hornungr tecr ef honum er gefit frelsi. þeir eigu aller einn arf at taca oc verðr hverr þeirra annars arfi. En ef eigi lifir fyrir siaundu erfð í bauggilldi nema bróðir scilgetinn oc fellr hann í frá. taci þá fyrr bróðir hans frillusunr í .vj. erfð ef hann andaz barnlaus helldr en í .viij. erfð gangi. en ef engi er þeirra til. þá tecr horna oc rísa oc dóttir þýborin. þær eigu allar einn arf at taca oc verðr hverr þeirra annarrar arfe.
9 (ix.) Nú er .viij. erfð er taca eptir bröðra sunu oc .iij.[1218] manne frændsemi þeirra á hvárratveggia hálfu. en ef þeirra missir. þá sculo taca conor þær er eptir ero bröðra dötr.
10 (x.) Nú er .ix. erfð er tecr móðor faðir oc dóttor sunr. þeir eigu báðir einn arf at taca oc verðr hvárrtveggi annars arfe. en ef þeirra missir. þá tecr móðormóðir oc dóttordóttir hvártveggia þeirra eptir aðra ef annarrar missir við.
11 (xj.) Nú er .x. erfð er tecr móðorbróðir oc systursunr. þeir eigu báðir einn arf at taca oc verðr hvárrtveggi annars arfe. En ef þeirra missir. þá tecr móðorsystir oc systurdóttir. þær eigu báðar einn arf at taca oc verðr hvártveggia annarrar[1219] arfe.
12 (xij.) Nú er .xj. erfð er taca þeir menn er ero .ij. systkina synir karls oc cono þeir eigu báðir einn arf at taca. oc verðr hvárrtveggi annars arfe. en ef þeirra
- Jvfr. Cap. 8—14. Hk. 61—67. (næsten ligelydende).
missir. þá sculo taca systkina dötra synir .ij. carls oc cono. þeir eigu báðir einn arf at taca. oc verðr hvárrlvegge annars arfe.
13 (xiij.) Nú er hin .xij. erfð er taca systra .ij. synir. þeir eigu báðir einn arf at taca oc verðr hvárrtveggi annars arfe. en ef þeirra missir við. þa taca þær conor er ero systra dötr. þær eigu báðar einn arf at taca. oc verðr hvártveggia annarrar arfe. Svá er oc mælt at í þeirri erfð scal hverr taca arf er hann er taldr í. oc eigi taca arf fyrir hendr öðrum fram.
14 (xiv.) Svá er oc mælt oc talt í lögum manna ef maðr verðr fyrir þeirri villu at hann vegr mann til arfs. þá hefir hann fyrirgört oc vegit arfe þeim. en arfr sá fari at erfðum réttum sem sá maðr værí eígi til er mann vegr til arfs.
15 (xv.) Nú er hin .xiiij. erfð er þeir brödr gáfn Magnús synir. Sigurðr oc Eysteinn oc Ólafr. er taca sculo föðor bröðr oc bróðorsynir. frillusynir. oc svá föðorbróðir annarr oc bróðorsunr er þeir ero sammöðra oc scilgetner. oc scipti at mannmergð. en ef þessara missir við. þá taci conor iamscylldar oc scipti sem áðan var scilt. En ef þær ero eigi til. þá taci föðorbróðer sammöðra oc eigi scilgetinn. oc bröðrasynir sammöðra hvárt er þeir[1220] ero scilgetnir eða eigi. oc scipti at mannmergð. En ef þeir ero eigi til. þá taci conor iamscylldar. oc scipti sem ádr var mælt. En ef þessa missir allra. þá taci þeir er .v. manni ero at frændsemi. nema nánara finniz fyrr en undir konung gange.
16 (xvj.) Ef maðr er utan landz getinn. oc hefir hann eigi ölldrhúsvitni. oc hefir hann iartegnir konungs eða biscops eða iarls til máls síns. þá komi hann með þeim iartegnum til iárnburðar. verðr hann scírr. lögfesti arf oc leggi fimtarstemnu oc nióti þar scíringarvitnis síns til arfs.
17 (xvij.) Svá er mælt. ef sá er eigi nær er arfi er röcr. þá er arfr tömiz. oc setsc . sá í arf er nánastr er at frændsemí. þá fare sá til er arfe er næstr oc söki hann or á einni fimtar stemnu. En þar sem arfe röcr setsc í. þá scal engi maðr hann or söcía.
18 At betra kné scal taca oc at öfra scal afgreiða[1221] oc svá arf taca.
- Jvfr. Cap. 17. G. 121.
19 (xviij.) Þann rétt hafa konungar Úteynum gefit at þeir sculo þing sitt hafa á Jórúlfsstöðum at iamfullu sem fylkismenn aller.
Um ættleiðing. (1.)
Um arf þeirra er aller deyja senn. (2.)
Hvergi má gefa arf sinn. (3.)
Hvesso cona má gefa arf. (4.)
Um gestfeðríng hvar er hann deyr. (5.)
Um arftac eptir því ef[1222] maðr deyr fyrir vestan mitt haf eða austan. (6.)
Um þess manns arf er menn ifar[1223] um faðerni.[1224] (7.)
Um iamna menn til arfs þeim er deyr. (8.)
Um þat ef[1225] dóttir á móðor í arfe. (9.)
Um vörn eða sócn ámeðal leysingia oc scapdróttins. (10.)
Um þyrmslar oc erfðir leysingia. (11.)
Um frelsis öl. (12.)
Um friálsgiafa bóanða eða kaupmenn í förum úti. (13.)
Ef maðr vill caupa þyrmslar af ser. (14.)
Um mann þann er borenn er scauta ámeðal. (15.)
Ef maðr förir leysingia manns af landi eða legz með. (16.)
Hvat fóstri má gefa fóstra sínum. (17.)
Hvat gefa má fyrír utan erfingia leyfi. (18.)
Um tryggrof ef[1226] eigi ero at lögum trygðar. (19.)
Hve lengi hverr scalfyrir síno fé ráða. (20.)
Hvesso leiða má mann í ætt. (21.)
Um fiárhalld. (22.)
Um systr fiárhalld. (23.)
Um vanröct fiárhalldsmanns. (24.)
Um fyrirhygslu ómaga til þess er hinn ellzti er .xv.[1227] vetra. (25.)
Ef maðr kallar til fiár síns fyrr en fiárhalldz maðr kallar hann til kominn. (26.)
Ef arfr bersc til handa ómaga oc hefir maðr í setsc. (27.)
At engi föri ómaga eyri af landi. (28.)
Um arfsócnar fyrnsco. (29.)
Hvesso iörð eða bú scal sökia ef í erfð ber. (30.)
1 Sá er ættleiðingr at fullu er faðer leiðir í ætt sun sinn oc þeir menn iáta er þá ero þess manns arfar næster er sun sinn leiðir í ætt. Þriggia sállda[1228] öl scal gera. oc höggva uxa þrevetran oc flá af heming af eftra[1229] föti hinum högra fyrir ofan
- Jvfr. Cap. 1. G. 58. Hk. 70.
hökilinn. oc gera scó or. þar scal faðer láta ættleiðing stíga í. oc hafa sunu sína[1230] þá í faðmi ser er í ómegð ero. en þeir sculo synir hans í þann scó stíga er fulltíða ero. En ef hann á sunu enga arfgenga. þá sculo þeir menn í þann scó stíga er þá ero arfi hans næstir. en þann mann scal leiða á reca scaut oc rygia. Iamt sculo conor bera vitni þeim manni sem carlmaðr[WS 4] [til ættleiðingar[1231] at fullu. oc scór sá er þeir stigu í ef hann er hirðr. þann þýborenn sun scal í ætt leiða er honum er frelsi gefit. oc gefr annarrtveggia faðir eða bróðir. eða hvegi maðr er arfi hans er næstr. hvárt sem sá er ungr eða gamall. oc iáta þeir menn er arfi ero þá[1232] næstir þeirra manna er þá vilia mann í ætt leiða. En iamt scal friálsrar kono sun sem þýiar í ætt leiða. Svá sculo aller bauggilldismeuu ættbornir leiða mann í ætt sem faðir eða bróðir ef þeir ero eigi til.
2 Ef menn falla í orrostu oc kemr engi[1233] á braut eða drucna allir eða inni brenna allir. þá fari arfr þeirra sem þeir hafi allir senn lálit líf sitt.
3 Menn þeir er gestfeðra ero mega[1234] gefa arf hvárt sem er carlmaðr eða cona. Carlmaðr má gefa arf sinn ef hann er heill maðr. en hann má taca aptr giöf sína. en annat sinn má hann eigi taca aptr giöf sína.
4 Kona má gefa .iij. sinnum arf sinn oc hallda hit þriðia sinni. en eigi má gefa nema heill maðr se. oc þar rýfa í[1235] þrimr stöðum þeim sem gefa scal. at kirkiu oc á þingi oc at samcundu. Með trygðum scal gefa ef iarðer ero. en ef annat fé er. se sem váttar vitu. oc þá svá at eigi komi sceyting á. en tíundar giöf er oc bersc vitni þat. oc svá ef maðr gefr fiórðung or fengnu fé oc ero iarðer í. þá scal hallða ef váttar vitu. þó at eigi se sceytt.
5 Ef maðr[1237] á iörðu manns er gestfeðri er. oc verðr hann dauðr. ef hann átti til .vj. aura eða minna. þá hafi sá er iörð á oc [bú=búlutu öll.[1238] oc allt þat er rótfast er í corni eða heyi. oc hvert tré er grafit er í iörð niðr. en ef meira má en .vj. aura. þá á konungr þat hálft er auc er. eu sá hálft er iörð á. En ef gestfeðri verðr dauðr á scipi manns. oc á hann eigi meira en .vj. aura. þá hafi scipdróttinn allt. en ef meira er þá á[1239] konungr hálft þat er auc er. en scipdróttinn hálft. En ef hann er
- Jvfr. Cap. 2—5. Hk. 71. (næsten ligelyd.) G. 108-113. 129.
upplagðr[1240] á iörð manns oc deyr hann þar. þá scal fe hans svá fara scm áðr er sagt. En ef gestfeðri er í griði[1241] með búanda. þá scal búande lýsa því at hann bindr oc leysir húðfat sitt þar með honnm þá scal sá búandi taca arf hans allan ef hann deyr. nema hann hafi gefit öðrum. En sá maðr er gestfeðri réttr er herlenzcr er Noregs maðr oc ero aller deyðer[1242] hans ættmenn er í erfðum ero talder við hann. En ef gestfeðri andaz á iörðu manns þar sem hann bió. þá halldi sá arf þann .xij. mánaðe er iörðu á til raundaga hvárt arfi er nöckurr eða engi. oc gialldi hverium sculldir er vitni berr til. en ef hann andaz í griði með manni eða á scipi. þá fari með sama hætti. En ef cona manns andaz sú er gestfeðra er. þá halldi búandi hennar .xij. mánaðe. oc fáe fullveðia til at fé halldezc.
6 Ef maðr deyr[WS 5] fyrir vestan mitthaf eða[1243] Íslande út. þá scal sá taca arfinn at lögum þeirra er þar er[1244] á landi. En ef fyrir austan mitthaf deyr. þá scal þal fé fara at Frostoþingslögum réttum.
7 Ef maðr callar til föðorarfs síns. oc hinn iátar því at hann er þess sonr er hann segir oc af friálsum kviði oc til arfs kominn. oc er hann innanlandz getinn. þá má hann ganga til föðurarfs síns. en sá fari hinn á frá er callaði hann eigi arfa vera með váttum oc með vitum. En ef hinn dular at hann se þess manns sunr er hann segir. eða [hann se[1246] af friálsum kviði comenn. þá scal hann kveðia oc fiárhalldz mann oc eigi dóm[1247] einn til oc nióti vátta sinna at hann er þess manns sunr er hann segir. En ef hann er utanlandz getinn. þá scal hann kveðia föður arfs síns. eða þess arfs er hann callar til oc nióti vátta oc vitna sinna at hann se[1248] arfs görr oc eiga doma alla[1249] nema hinn láti fyrr af.
8 Hvervitna er iamnáner ero hinum dauða carlmaðr sem cona. þá scal carlmaðr ganga til arfs en cona í frá. ef þau ero bæði í bauggilldi eða bæði í nefgilldi. En ef hon er manni nánari þá cemr hon fyrri til arfs. en[1251] bauggilldismenn ero fyrri í arfi hvárt sem er carlmaðr eða cona helldr en nefgilldismenn.
9 Þat scal dóttir taca í arfi móðor sinnar ef bróðir lifir. clæði öll nema guðvefiar sciccior oc óscoren clæði öll. þat á bróðir. En af clæðum scal bróðir taca gullað[1252]
- Jvfr. Cap. 6. G. 111. Cap. 7. 8. Hk. 74. (næsten ligelyd.) G. 124. 125. Cap. 9. Hk. 75. (ligelydende).
ef hann vill. en vefiar sciccior oc assala alla oc typt clæðar[1253] oc vævginn[1254] oc lesinn þat á dóttir. oc fiaðrclæði oc dúnclæði. En ef vefr stendr uppi. þá á sunr þat sem vofit[1255] er. en dóttir þat sem óvofit er. Sunr á særclæði[1256] öll oc beckclæði oc cofra[1257] oc húsbúnaða.[1258] en yfirbreizl á dóttir ef móðir hennar átti. en sunr á ef faðir þeirra átti. En dóttir á sauði .v. oc lín allt oc garn oc .v. reifi ullar oc gæs. en sunr á þat er auc er. En clæða ílát öll á dóttir ef móðir hennar átti. Kross[1259] scal dóttir hafa eða kingu hvárt sem hon vill eða brióstbúnað hinn[1260] bezta ef eigi er or gulli görr. oc er or sylfri görr. oc nisti öll ef vegr eyri eða eyri minna af sylfri gör. oc steina þó at sylfr se í steinum. Öll þau ker er conor dreccaz á yfir þvert gólf heima á[1261] híbýlum. þat eigo dötr oc deilikir[1262] þó at sylfr se á. En sunr á sylfrker. Munnlang eina scal dóttir hafa nema rekendi[1263] se fast ámeðal. þá scal hon hafa báðar.
10 Þess scal hverr vera leysingi er frelsi gaf. ef sá gaf er gefa átti. En ef .ij. tungum leicr hvert hann er undan þeim kominn er til varnar hans kallaði eða eigi. oc dular siálfr. þá fare sá til er scapdróttinn hans callaz. oc nióti .ij. vátta á þingi at hann er undan honum kominn. þá er hann hans. nema hinn hafe algilldis vitni á móti .ij. manna árborinna oc scilvænna at frelsisöl hans var gört eða máltrygt.[1264] þá ef hann flytr þat vitni fram. þá er hann or þyrmslum við þann mann. en ef sá callaz árborinn er fyrir söc verðr. þá teli hann fióra langfeðr sína til árborinna manna. en siálfr hann hinn .v. oc hafi til þess .ij. búanda vitni árborinna. En ef hann er svá liðlauss at hann fær þat eigi. oc hefir þó þessa vörn fyrir ser. þá sanni ætt sína árborna með guðscírslum. En ef hann verðr scírr með iárne eða vitnisburð. þá gialldi hinn honum fullrétti. en biscopi eiða sect. En ef hann fær sic eigi scírt. þá hefir hann fyrirgort fé sínu öllu við scapdróttinn. oc liggia á .iij. mercr sylfrmetnar. nema hann launi af ser. oc svá um vánar mann.[KM 3] En ef fleiri menn calla á. þá hafe hann hina sömu vörn fyrir ser.
11 Leysingia ætt ero .iiij. menn[1265] í þyrmslum. en hinn .v. er or þóat[1266] eigi se keyptr. En leysingi sá er frelsisöl sitt hefir gört eða keypt með trygðum. sá scal taca arf sunar síns oc dóttor oc leysingia síns hins þriðia. En synir leysingia sculo taca .vj. manna arf. föðor oc móðor oc sunar oc dóttor ok bróðor oc systur oc leysingia síns hins .vij. Svá scal sunr leysingia taca oc sunarsunr oc þess sunr þeir er svá taca oc svá dóttir oc systir sem sunr oc bróðir ef þeir ero eigi til. oc svá scal hvárt
- Jvfr. Cap. 10. G. 66. 67. Cap. 11. G. 66. 63.
þeirra hyggia fyrir öðru. En þegar þá .vj. menn liðr. þá hverfr aftr[1267] undir scapdróttinn arfván öll til níunda knés oc svá fyrir hyggia ef þess þarf. En ef leysingi tecr conu. hvárt sem hann tecr[1268] leysingiu[1269] eða árborna. þá hverfa .ij. lutir bæði gæzlu oc arfs undir föðor oc undir scapdróttinn hans. en þriðiungr undir móðor. oc þau or þyrmslum er til móðor hverfa ef hon er árborin.
12 Ef þræll kemr á iörð eða býr. þá scal hann gera frelsis öl sitt hverr maðr níu mæla[1270] öl. oc scera á veðr. ættborinn maðr scal höfuð afscera. en scapdróttinn hans scal taca hálslausn af hálse honum. Nú vill scapdróttinn hans leyfa honum at gera frelsis öl sitt. þá scal hann beiða hann með vátta .ij. at hann megi gera frelsis öl sitt. oc bióða honum með .v. mann til ölðrs þess er hann gerir frelsis öl sitt.[1271] þá scal hann þó gera oc láta öndvegi hans oc cono hans kyrt liggia. En ef scapdróttinn hans leitar á hvesso hann hafi gort frælsis öl sitt. þá scal hann leiða fram vátta sína þá er at vorn oc þat öl druccu. oc láta bera þat á þingi. Nú bera þeir svá at fullt se at lögum. þá scal þat vera. En uppi frá því þá se lýst á hveriom .x. vetrum. oc nióte hann þeirra vitna þegar hann þarf til at taca. oc þó fullt at eigi se lýst á hverium .x. vetrum.[1272] þegar hinir bera er[1273] heyrðu á þingi.
13 En ef bóndi vill caupa mann til frelsis eða sciparar í förum úti. þá scal sá maðr við engan mann þyrmaz. en ef hann deyr. oc er eigi gört frelsis öl hans. þá taci scapdróttinn hans arf hans. oc svá hyggi fyrir sem hann verði þrotamaðr. En ef hann vill gera frelsis öl sitt. geri svá sem áðr var sagt.
14 Ef maðr vill caupa þyrmslar af ser oc vanærð helldr en gera frelsis öl sitt. þá scal þat vera ef scapdróttinn hans vill selia með trygðum. en síðan scal alldregi riúfa.
15 Sá maðr er borinn er scauta ámeðal scal taca slícan rétt sem faðir hans hafði. en sá maðr er borinn er scauta ámeðal er feðr hans var frelsi gefit. oc fécc hann cono áðr frelsisöl hans væri gort. oc gat hann sun með þeirri cono. þá er sá maðr borinn scauta ámeðal. sá scal enscis manns arf taca.
16 Ef maðr förir þá conu af lande er vánar[1274] maðr manns er. eða leysingia manns. þá scal stýrimaðr giallda aura .xij. oc fé allt sem vitni bersc scapdróttni til
- Jvfr. Cap. 12. G. 62. Cap. 13—16. G. 61—63.
at leysingi hans átti. En ef honnm var óvisavargr. þá sanni hann með lýritar eiði. En ef leysingia manns fyrirliggr ser. þá scal hon giallda scapdróttni sínum .iij. mercr. oc reiði sá maðr fé þat er vill. En ef hon vill brigða sic síðan. þá scal hon fara at[1275] leiðzlu sem mans maðr til scapdróttins. En ef ættborinn[1276] maðr teer leysingia manns. þá er hon secc við scapdróttin sinn .iij. mercr. en börn þeirra or þyrmslum.
17 Haulldr scal gefa syni sínum þýbornum oc fóstra sínum hvárumtveggia .xij. aura sylfrmetna ef hann vill fyrir utan erfingia sátt. En þó at annarr þeirra se til. þá scal hann eigi meira gefa fyrir utan erfingia sátt en .xij. aura. svá sculo þeir oc fóstra sínum gefa ef þeir vilia. árborinn maðr mörc. svá micit hverr sem maðr[1277] er borinn til.
18 En hverr maðr scal tíunda fé sitt er vill. oc þeim um bióða er vill. hvárt er hann er heill maðr eðr eigi. at sá geri fyrir önd hans (er hann)[1278] býðr um. oc fiórðung fengins fiár. en eigi scal maðr taca or fé síno meir en nú er mællt fyrir utan erfingia sátt. nema fiórðung fiár.
19 Ef maðr rýfr trygðar. þá er hann tryggrofi. en þó at hann riúfi tryggvar . er eigi ero at lögum tryggðar. þeim er tölld ero á bóc várri. þá varðar honum þat ecki. En ef maðr sceytir iörð cono sinni fyrir þriðiungs auca. oc missir hann cono sinnar við. þá verðr hann siálfr arfe iarðar þeirrar.[1281] fyrir því at þau ero lög vár. at slícan eyri scal hverr maðr af hendi ser reiða sem hann tóc oc heimanfylgio. En ef bónda missir við fyrri. þá eignaz hon sialf þriðiungs auca. ef hon hefir eigi fyrirgört.
20 Siálfr scal hverr ráða fé síno meðan hann má sitia í öndvegi síno. svá cona sem carlmaðr. En ef maðr verðr svá vandvita[1282] at þat syniz bauggilldismönnum oc nefgilldismönnum at hann cunni eigi ráða fyrir fé síno. þá varðveiti sá er arfe er næstr. En þat fé scal eigi selia frá þeim er á. en af því fé scal hinn fá alla atvinnu svá sem þeirra er beggia sömd í.
21 Alldregi má carlmaðr cono í ætt leiða oc eigi cona carlmann.
- Jvfr. Cap. 17. 18. G. 128. 129. Cap. 20. Hk. 76. (ligelyd.)
22 Úmaga eyri scal sá taca er nánastr er í erfðum. oc gillda[1283] af allar sculldir þær er vitni veit með frænda ráði. bauggilldismanna oc nefgilldismanna. oc giallda í iördu oc tryggva ef eigi[1284] er annat fé[1285] til. en úmagi verðr iamvel tryggrofi ef hann gengr á þær tryggvar sem siálfr hefði hann tryggt. en þat er eptir er þá scal hann hafa födur frændr oc módor frændr við. oc meta hvern eyri. oc síðan scal hann hafa ávöxt oc afvöxt oc seli honum slícan sem hann tóc. En ef hann tecr úmetit fé úmaga. þá á hann cost at sveria svá micit fé á hendr honnm sem hann vill þegar hann er fulltíða .xv. vetra gamall. en hann gialldi þá hvern pening er hinn svór til. En ef hinn tecr at scilum. þá taci úmagi landa leigur allar fyrir utan forsölu iörð. En ef þá scill á fiárhalldsmann oc úmaga um landa leigur. þá scal fiárhalldsmaðr sveria hve miclar hann tóc. oc reiði fram allar. en fiárhalldsmaðr scal klæða úmaga af sínu fé. oc gera fyrir hann róðr oc reiðu. en alla aðra úmaga scal klæða af úmaga fé. oc alla atvinnu fá þeim af forlagseyri.
23 Svá er systir komin til fiárhallds sem bróðir ef hon er .xv. vetra gömul. En ef hann lifer[1286] faret fé úmaga. þá scal hann giallda sem hann má fremst. meðan honum vinz fé til. oc leggi á eið sinn at hann á ecki meira til at giallda. En sídan hvervitna er hann kennir sitt oc fé þat er faðir hans átti. eða sá maðr er hann átti at taca arf eptir. en þat annat vitni at þess misti hann af fiárhalldsmanni. oc at hann sótti hann til linda lags. þá scal hann sitt taca þar sem hann ser. En ef hinn vill á hallda. þá scírscoti hann ráni á hendr honum. oc stemni honum heim til þingstemnu oc þing sídan fyrir ránit. En ef maðr tecr virðan eyri úmaga. þá scal hann hafa vitni sitt fram á fyrsta þingi. hverso micit fé hann tóc. oc gialldi[1287] úmaga hvern pening sem vitni berr. en ef hann vill eigi. þá kveði út úmagi fiár síns. oc leggi honum rán[1288] við. oc stemni honum heim til þingstemnu um nætr .iij. en síðan þing. þar scal úmagi ryðia mál sitt á þingi. en ef honum fullnasc sócn sín. þá beiði hann böndr alfarar at taca af honum sculld sína oc hálfu meira. en konungi .iij. mercr. en hinn fari at andvirði sínu. hvar sem hann má sitt fá. En svá fremmi scal hann söcia aðra menn um fé sitt þar er hann ser. er hann hefir sótt fiárhalldzmann til. oc fiárhalldzmaðr hefir golldit honum til lindalags svá sem mælt er oc menn vitu þat.
24 Maðr sá er til fiárhalldz er kominn oc vill eigi gefa gaum at því er hann á vörð at veita. þá scal úmagi þar heimta fé sitt er hann er .xv. vetra gamall sem sá maðr er fiárhalldzmaðr er réttr.
- Jvfr. Cap. 22. Hk. 78.
25 En ef úmagar einir ero eptir hins dauða oc ecki fé. hann scal þó taca úmaga. oc föða til þess er einnhverr þeirra se .xv. vetra gamall.[1289] En þá síðan hafi hann vitni við. oc mæli svá. at ec orca eigi lengr at föða þau. þá varðar honum síðan allz ecki. at þau gangi síðan á von.
26 Ef maðr callar til fiár síns. fyrr en fiárhalldsmaðr callar hann til comenn. þá scal sveria móðir ef hon er til at hann se .xv. vetra. en ef móðir lifir eigi. þá sveri nánasti niðr í módorætt hans. en þá scal hann hafa fé sitt síðan.
27 Sá tecr arf er sýnn er arfi. Nú mæla menn úmaga mál. nú callar sá þann eigi arfa réttan er í arf sitr áðr. þá scal standa þess manns mál til þess hann er .xv. vetra. en þá scal hann siálfr söcia mál sitt. en engi maðr scal hans mál söcia fyrr.
28 Úmaga eyri scal maðr eigi[1292] föra af landi ne or lögum öllum nenla sá maðr se utan laga staddr er fiárhalldsmaðr er réttr. oc eigi iarðir innan laga þær er þeim fiárhalldsmanni sýniz fullveðia við úmaga. en[1293] innan laga várra er. til svá micils sem hann flytr á braut. En ef meira er þá varðveiti sá er næstr er fiárhalldsmaðr innan laga. En eign þá scal engi maðr selia. er í veð er lögð úmaga fiár. fyrr[1294] en úmagi er sáttr við fiárhalldsmann. siðan er hann er cominn til fiár sins. En þó[1295] at selld verði. þá fari úmagi til þegar hann er fulltiða oc lögfesti oc leggi fimtarstemnu. nióti þar[1296] vitnis síns at sú iörð var í veði við hann oc láti döma ser oc hafi síðan. oc varðveiti til þess er[1297] hann hefir sitt. En ef förir annan veg. þá scal sá er næstr[1298] er fiárhalldi fara til oc æsta þann mann tacs er á braut vill fara. En ef hann gerir eigi svá. þá gialldi hann úmaga hvern pening. slíct sem hann átti at hinum. eða at hann sveri lýritar eið fyrir. at hann vissi eigi at hinn[1299] villdi brott. En ef hann leypsc á brott með úmaga fé. þá gialldi hann þriðiungi meira fé en hann tóc ef hann kemr aptr.
29 Maðr hverr er arf á at söcia. þá scal hann hafa sótt allan fyrr en hann se .x. vetra gamall í frá því hann se fulltíða. En ef hann sitr innan lands til þess er hann er halfþrítugr. oc hefir þá eigi sótt. þá á hann enga[1300] uppreist þess máls síðan.
- Jvfr. Cap. 25. G. 130. Cap. 27. 28. G. 114. 115. Cap. 29. 30. Hk. 77. G. 120.
En ef arfr tömiz manni. þá scal hann hafa sótt á .x. vetrum næstu eftir þat er[1301] arfr tömdiz[1302] ef hann er innanlandz. En ef hann hefir þá eigi sóct. þá hefir hann fyrirfarit sócn sínni. oc svá scal um allar fiársócnir ef maðr á at söcia. En ef hann er utan landz þá hafi hann sóct fé sitt á .x. vetrum hinum næstu eptir síðan er hann cemr aptr. en þeir vetr í tölo er voro áðr en hann var í Noregi fyrr en hann föri á braut.
30 Ef maðr á[1303] iörð at söcia. þá iörð er hann scylldi tecit hafa at arfi. þá scal hann með lagar[1304] kefli sökia oc hafa þat vitni á fimtar stemnu. at sá maðr átti iörð þá er hann var arftaki[1305] at. oc hann gaf eigi ne sölum selldi. oc eigi gallt hann öðrum mönnum at lögum. Svá scal hann sökia iörð þá .x. vetr frá því er hann er fulltíða.[1306] Svá scal oc sökia með laga kefli ef loð eða bú ber í erfð. en með útbeizlo [lausa aura[1307] alla svá sem fyrr er scilt.
j. Engi scal til síns nema. (1.)[1308]
ij. Ef maðr á með öðrum nauðsynia vitni at bera. (3.)
iij. Her segir til hvesso manni má heim stemna. (4.)
iiij. Ef hinn cemr eigi heim er stemnt var. (5.)
v. Her segir til hvesso kveðia scal. (6.)
vj. Um heimstemno. (7.)
vij. Um hvat kvadd[1309] er. (8.)
viij.Um heimili manns. (9.)
ix. Um verc mannz. (10.)
x. Hve kvöðu dóm scal festa. (11.)
xj. Um heimili mannz. (12.)
xij. Um dómrof. (13.)
xiij. Um þriðia dómsetning. (14.)
xiiij. Um veðiaðar dóm. (15.)
xv. Lendr maðr scal eigi nemdr í dóm oc eígi á fimtar stemnu. (16.)
xvj.[1310] Um heimstemnu oc um dómfesto. (17.)
xvij. Um þriðia dóm. (18.)
xviij. Um vita fé. (19.)
xix. Um annat vita fé. (20.)
xx. Um þriðia vita fé. (21.)[1311]
xxj. Um dauðs mannz sculldarfar. (23.)
xxij. Um scullda sócn. (24.)
xxiij. Um dómsetning oc kemr eigi kvöðo váttar. (25.)
xxiiij. Um sócn við einleypan mann. (26.)
xxv. Um tac ef maðr gengr í. (27.)
xxvj. Um handsals bönd oc tryggva vátta. (28.)
xxvij. Hvesso maðr scal öðrum sócn sína bióða. (29.)
xxviij. Hvat fylkismenn mego döma. (30.)
xxix. Heima scal búandi veriaz. (31.)
xxx. Hvar mál scal sökiaz. (32.)[1312]
xxxj. Fylkismann hvern scal konungs ármaðr söcia. (33.)
xxxij. Um réttarfar manna. (34.)
xxxiij. Um úkveðis orð. (35.)
xxxiiij. Um sócn við cono einleypa. (36.)
xxxv. Um réttarfar kvenna. (37.)
xxxvj. Ef maðr lýstr carl eða cono. (38.)
xxxvij. Um heila húsgangsmenn. (39.)
xxxviij. Hvat fyrir þræl scal ábyrgiaz. (40.)
xxxix. Ef maðr lýstr ross undir manni. (41.)
xl. Um fornæmi. (42.)
xlj. Enn um fornæmi. (43.)
xlij. Um áfang.[1313] (44.)
xliij. Um áfang[1313] ef maðr lér ross eða scips. (45.)
xliiij. Um þat ef maðr vanar ross manns eða naut. (46.)
xlv. Um hornung eða rísung eða þýiar sun. (47.)
xlvj. Um þat ef menn caupaz rossum við. (48.)
1 (j.) þat er uppsaga laga várra í lögum manna at engi scal fyrir öðrum taca ertog eða ertog meira. En ef tecit verðr. þá scal hinn fara eptir er þau föt á með vátta. oc beiða út síns innan næsta mánaðar síðan er hann spyrr. En ef hann lætr af. þa hefir hann fyrirtekit sócn sinni. en ef helldr á oc lætr eígi laust. þá liggr rán við. oc fyrirfarit sócn sinni iamt sem áðr.
2 Heim scal búanda stemna oc til hús fara. Ef hann finnr hann innan ecru gerðis. þá stemni hann honum inn til andvegis með kvöðu váttum sínum. Nú ero þeir réttir til at bera bæði heimstemnu vitni oc kvöðu vitni.
3 (ij) Ef maðr er heimstemnu váttr eða þingstemnu eða kvöðuváttr. oc er síðan fest lög fyrir loð hans. oc ber allt á einn dag þing oc dóm oc fimtarstemnu hans. þá scal hann cost bióða þeim er lögfesti fyrir loð hans hvert er[1315] hann vill hafa
- Jvfr. Cap. 1. G. 34. Cap. 2—9. G. 35. 46.
fernæting eða sexnæting. en[1316] ef hann vill hvárkí kiósa. þá leggi .vj. næting nema helgi beri á. þá scal fernætingr. En ef allt ber á einn dag örvarþing oc vápnaþing. aller böndr er ör kemr til garðs. þá fari til örvarþings. oc hafi þangat vápn sín oc sýni þar at[1317] svá fullu sem á fylkisþingi. en ármaðr hafi umboðsmann. þá fari menn at orseckiu. En ef allt ber á einn dag. sócnarþing oc örvarþing. oc er í sínum stað hvárt. þá stemni hann honum annat þing. oc se hvártveggia máli ospillt. En ef hann fiðr eigi hann heima. oc mæli hiún[1318] svá. eigi vitum ver[1319] hvert hann er farinn. hvárt langt eða scamt. þá scal þeim manni gera .v. nátta stemnu heim til heimilis síns. En hiún segia at búandi se farinn yfír fiall upp eða út um Agðanes. eða norðr yfir eið. eða nöccut innan landz. þá scal þeim manni gera .ij. mánaða stemnu heim til heimilis síns. En ef hiún mæla svá. eigi vitum ver hvat hann fór. en þó ferr hann innan Agðanes oc þessu megin fialls eða eiðs. þeim manni scal stemnu gera heim. oc hiún gera mann eptir honnm. oc telia dagleiðar á báða vega. En ef hiún segia svá. í þeim .iiij. fylkium fyrir útan Agðanes. at maðr se innan fylkis staddr. þá scal stemna honum heim um hálfan mánað. En ef hiún segia at[1320] hann er utan fylkis farinn oc innan lands. þá scal gera honum .ij. mánaða stemnu heim til heimilis síns.
4 (iij.) Svá scal manni heim stemna. nemni þann mann á namn oc mæli svá. Ec stemni þér heim til böiar þess er þú býr á. eða til þess böiar er þú átt heimili á. oc nemni ec[1321] böinn. inn til ellz oc arins oc til þess húss er setclæði ero í breidd. til cvöðo eða til þingstemnu. oc nemni dag þann. þá er sól ríðr upp. oc þar til er hann setzc. oc nemni vitni við.
5 (iiij.) Nú scal hann heim coma nauðsynialaust. eða nauðsynia hans. En ef hvárki kemr fram. hann scal þó at hváro fara fram cvöðo sinni. en hinn er secr .iij. aurum töldum.
6 (v.) Svá scal mann cveðia. nemna mann þann á namn. oc cveði hann gripar þess er hann á at honum. oc nemni gripinn. oc cveði hann laga cvöð oc lýritar. oc nemni vitni við. Eigi scolo fleiri menn ganga í hús inn en .iiij. menn. ef fleiri ero þá er floccr manna fullr. en hinn scal eigi dóm festa nema[1323] vili.
7 (vj.) Heim scal stemnamanni á hverium degi er vill. oc hafa hvárn tilfriálsan manna er vill til þingstemnu vitnis. oc váttbærr má vera. en cvöðovátta scal hann taca böndr til í því fylki er veriandi býr í. En ef maðr syniar manni heimstemnu vitnis eða cvöðuvitnis eða þingstemnu vitnis. þá er sá secr .iij. aurum töldum. eda hann sveri einn undan. En til þingstemnu scal stemna heim [hvárt er vill[1324] .iij. nottum fyrir. eða .v. nottum ef[1325] fiall eða fiörðr er ámeðal. En ef hvárki er ámeðal þá stemni sacaráberi hvárt er hann vill .iij. nætr eða fimm.
8 (vij.) Nú er sá er cvaddr var heim cominn til andvegis síns. þá scal hinn lagacvöð réttri cveðia. Sá scal dóm festa er cvaddr er. en hverr sem dóm festir. þá scal hann at váttum spyria. en hinn scal nemna ef hann er spurðr. þá scal hafa þá vátta. er hann má fá at sveria með ser.
9 (viij.) Engi scal heimili síno scióta í lends manns garð. oc eigi í ármanns garð. en ef maðr á lifanda[1327] föður eða móður. þá scal hann þangat stemna manne til heimilis. oc eigi þarf at heimili hann at spyria ef þau bæði eða annat þeirra býr þar innan fylkis. þeim er mál cemr á hendr. En ef hann vinnr fyrir búanda oc vitu menn þat. þá[1328] scal þangat heim stemna honum.
10 (ix.) Ef vercmaðr gengr or vist sinni. þá gialldi hann slíct fé þeim er leigði hann sem honom var fest. oc svá myclu sekiz sá er tecr hann við hinn er fyrr tóc ef hann vissi. oc stemni búandi þeim þing. oc sættiz þeir ef þeir vilia. en ef þeir vilia eigi. þá fari böndr at þeim oc taci hálfu meira. en sá er eigi ferr gialldi .vj. aura silfrmetna konungi. En hvar er .ij. leigia einn vercmann. hafi sá er fyrr leigði. En ef búanði recr vercmann or vist sinni. þá[1330] hafi hann oc slícan dóm sem áðr var um sagt.
11 (x.) Sá scal dóm festa er cvaddr er. oc casta fram laga kefli. en sá scal leggia dóm á er cvaddi á .v. nátta fresti á dómstað þeim er menn hafa fyrr haft. oc nemni böinn sá er leggr dóm. Nú ero cvöðo váttar réttir til at bera vitni bæði með söcianda oc svá verianda. Nú sculo þeir fara til dóms söciandi oc veriandi. oc bíða hverr annars til middags. en ef eigi kemr annarr tveggia. þá scal þó dóm setia saman. oc .vj. menn af hvárstveggia hendi. En ef öðrum þeirra brestr einhverr er í dóme[1331] seylldi sitia. þá er þeim fallin sócn.
- Jvfr. Cap. 10. G. 70. Cap. 11—18. G. 37.
12 (xj.) En ef söcianði kemr eigi til dóms. þá er hann af sócn sinni. Nú scal veriandi föra fram vitni. cvöðo vatta sina. oc geri sva söcianda dómfloga. En ef eigi kemr veriandi til dóms. þá er hann secr .iij. aurum. en söciandi seti dóm sinn [a varo[1332] oc föri fram cvöðo vátta sína. oc svá annat vitni sitt. Nú er söcianda borit vitni at fnllu. þá sculo dömendr[1333] dóms orð á leggia. at hann er cominn at sócn sinni. En söciandi leggi þar dómstemnu í sama stað á fimm nátta fresti. Nú cemr söciandi til annars dóms en veriandi cemr eigi. þá hefir hann fyrirfarit sócn sinní. oc secr .iij. aurum. nú[1334] ef hann cemr til annars dóms. þá scal hann nióta vitnis síns alls í[1335] öðrum dómi. En leggia scal dóm hin þriðia í sama stað á fimm nátta fresti. oc scal söciandi leggia.
13 (xij.) En hvar er maðr rýfr .xij. manna dóm. ef hann siálfr gerir þá er hann secr .xviij. aurum silfrmetnum. en þat ero .xij. aurar vegnir. oc þó hallda dóm sem áðr. Stíct liggr erfingia hans við ef hann rýfr sem honum er sættu[1336] síðan vitni er um borit. Sacaráberi scal stemna honum heim til þingstemnu oc þing síðan. oc af því þingi hafi hann fram vátta þá. at hann hafi rofit .xij. manna dóm. en ármaðr scal hafa hálft fé þat. en hálft sacaráberi.
14 (xiij.) Nú coma þeir báðir til hins þriðia dóms. oc hafi dömendr hvárstveggia til dóms með ser. þá sculo dömendr hvárstveggia á tvá vega sitia. Eigi sculo bauggilldis menn í þeim dómi oc eigi nefgilldis menn. oc eigi námágar oc eigi barnfóstrar. oc eigi þyrmslamenn.
15 (xiv.) En ef fullr er dómr hvárstveggia. Nú sculo dömendr söcianda veðian bióða. oc sitia kyrrir. Nú mego þeir eigi höndum saman taca. þá sculo þeir fara sitiandi at þeim er veðian bióða. En ef maðr rís or dómi annarstveggia. þá er dómr únýtr. Nú ero .xj. í öðrum stað en í öðrum .xij. þá sculo þeir föra vitni sitt fram er .xij. ero saman. en þat calla menn dómstaura er utan sculo standa. menn af hvárstveggia hendi oc eyra[1338] mál þeirra. þá sculo þeir bera á hendr hinum er .xj. ero saman at þeir ero felldir at máli. En ef þá scill á mál sitt. þá sculo þeir hafa lut er .ij. váttom hafa fleira. hvárs þeir hafa veðiað. En .ij. aura silfrs scal hverr þeirra veðia oc hafa þat silfr þar hvárertveggia. oc leggia undir iamnaðar hönd. en þó at eins eyris missi. þá hefir sá fyrirfarit máli síno. En ef veðiat er.[1339] þá scal söciandi stemna veðianda heim. oc síðan fylkisþing. oc ryðia dóma alla þá. oc nióta hvárstveggia[1340] vátta sinna þar.
16 (xv.) Eigi scal lendr maðr coma til dóms oc eigi á þann bö er dómr er á. nema hann fari at götu sinni. en ef hann cemr. þá fari þeir báðir til söciandi oc veriandi oc vísi honum á braut. En ef annarrtveggia nemsc. þá hefir sá fyrirfarit sócn sinni. Oc eigi scal lendr maðr coma á fimtarstemnu helldr en í dóm. nema hann söci sitt mál eða veri.
17 (xvj.) Nú er búanda heim stemnt. Nú finnr hann eigi hann heima er dóm festir. þá er hann secr aurum .iij. töldum. Nú stemni hann heim honum með þeim váttum sömu. oc comi hann þar um morginin ár morgins ef svá er dögum farit. Nú cemr hann þar oc cveðr hann oc tecr dóm. ef heimamaðr festir fyrr en hann comi fyrir utan þeciuna. En ef hann tecr við festu síðan er hann cemr fyrir utan þeciuna. þá er hann secr .iij. aurum töldum. Nú er engi sá til er dóm festir. þá er hinn secr .iij. aurum. En ef hann þolir .iij. cvöður. þá scal sacaráberi stemna þing þeim manni. oc scal hann hafa fram vitni sitt allt á því þingi saman bæði um heimstemnu oc um cvöðovátta. Nú hefir hann sótt mál sitt at lögum. nú biðr hann at hinn reiði honum sitt. en hann reiðir allz ecki. þá scal hann æsta liðs oc fara at honum oc taca af honum hálfu meira. Hafi hinn sitt fyrst er cvaddi. en ármaðr níu aura or búi hans. en búendr þat er auc er. En ef þeir[1342] standa fyrir þá ero þeir útlagir. en hinir helgir er til söcia. En ef menn synia honum liðs af þingi. sá er secr .vj. aurum hverr þeirra er eigi ferr at honum. enda liggia .vj. aurar við ef eigi söcir þing. þat ero aurar .xij. er hinn er secr er eigi cemr til þings oc eigi ferr at honum.
18 (xvij.) Hverr maðr má hallda máli sínu til hins þriðia dóms. þá scal annat tveggia fé[1343] festa eða scal hann við.[1344]
19 (xviij.) Þat er vita fé er fest er fyrir váttum.
20 (xix.) Þat er annat vita fé er[1345] maðr iátar fyrir váttum.
- Jvfr. Cap. 19—24. G. 36. 38.
21 (xx.) þat er hit þriðia vita fé er menn festaz höndum saman. oc se .vi. menn at[1346] hvárstveggia hendi.
22 Allt þat er dómr dömir manni. þat er vita fé. enn ef maðr stefnir manni þing. oc döma menn öðrum manni fé af hinum þar á þinginu.
23 (xxj) Eigi scal segia sculld í garð dauðum manni nema hann hafi vitni til. en eigi scal eið sveria fyrir dautt brióst. uema þar at eins er scilt er í bóc várri.
24 (xxij.) Svá scal vita fé söcia sem allar sculldir. beiða út þrysvár oc þó fullt at um sinn se. oc leggia rán við ef á er halldit. oc stemna honum þing. nema hinn stemni þrínætting innan fimtar sá er vörn á. En ef þeir sættaz[1347] þar þá er vel. en elligar stemni söciandi honum þing. oc nióti þar allra vitna sinna. En ef honum fellsc [at vörn.[1348] þá halldi hann upp sculld oc sect við konung. slícri sem honum gefr söc til .iij. mercr við hverin útbeizlu. hvárt er beiðir eitt sinn eða optar. eða þoli atför. en böndr scylldir til atfarar. En um fiársócnir þær allar er eigi má með lagakefli söcia oc ero þó[1349] váttar til. þá scal út beiða oc leggia rán við. en ef á helldr. stefni honum þing. oc nióti þar vitna sinna. En ef hann vill eigi þá lúca. þá fari böndr at honum. oc taci af honum hálfu meira oc ránbaug konungi. En um þær fiársculldir er vitni ero til. þá scal stemna heim til þingstemnu oc þing sídan. en hann hafi costi .ij. lúci sculld eda vinni lögeiða. en böndr fari at honum oc taci hálfu meira. En um þau spell öll er gera um fénað manna. oc svá þar er fé spillir fé. þá stemni hann til þingstemnu oc þing síðan. þá láti bera mannsverc á. oc svá ef fé spillir fé. þá stemni heim til þingstemnu. En ef hann hefir syn fyrir ser. þá halldi hann upp lögeiðum. eða böti sem menn meta. En ef hann vill hvárki. þá fari böndr at honum oc taci af honum hálfu meira. En sá er eigi ferr til. hann er secr baugi.
25 (xxiij.) En ef menn hafa dóm sinn settan oc cemr eigi cvöðováttr annars. þá scal hann bíða hans til middags oc setia dóm síðan. En ef annarr setr eigi sinn dóm ígegn. þá er hann secr aurum .iij. en hinn scal mæla cvöðováttr annarr[1350] slíct sem hann vill bóca á öðrum dómi. Nú coma báðir cvöðováttar til annars dóms. oc bera þeir at fullu með hinum er cvaddi. þá sculu báðir at fullu halldnir þeir dómar. Nú er sá hinn þriði dómr er cveðia scal. eða láti af máli sínu. Hvert mál þeirra er maðr væniz heimilldar manni at. þá scal festa scila dóm fyrir.
26 (xxiv.) Ef maðr hittir mann einleypan innan fylkis. oc vill söcia hann. þá scal hann spyria hann at heimili sinu. en hinn scal segia heimili sitt.[1351] En ef hann villir heimili sitt. þá scal hann gera honum heimili innan fylkis. oc hafa vitni við. oc söci hann þar. Hann scal hann hafa heim með ser. oc hefla[1352] hann sem hann vill at hann meiðiz ecki. oc kenni[1353] þing at. oc hafi hann til þings. oc nióti vátta sinna allra slíct sem vitni bersc honum. En ef hinn vill eigi reiða. þá scal hann bióða frændum at þeir leysi hann slícu fé sem hann er secr. oc váttar vitu at hann á at giallda. En ef þeir vilia eigi leysa hann undan. þá scal met[1354] limi hann til sculldar þaðan fyrri sem hann er údýrri. oc úgilld frændum. en hann er boðinn áðr. En ef sá fær ser heimili. þá scal hann æsta hann tacs til heimilis síns. en hinn[1355] scal tac fá. en söciandi scal fylgia honum þangat sem hann segir tacs ván. En ef þar fellsc honum tac. þá scal hann fylgia honum þangat til .ij. búenda[1356] hinna næsto. oc bióða þeim at ganga í tac fyrir hann. en ef þeir vilia eigi. þá scal hann hafa heim með ser. oc gera slíct við hann sem áðr var sagt.
27 (xxv.) En ef hann fær honum tac til heimilis síns. þá scal hann þar söcia hann. en ef missir hans at heimili. þá scal söcia þann er í tac geck fyrir hann.
28 (xxvj.) Hvar er menn leggia hendr sínar saman. oc ero .vj menn af hvárstveggia hendi. þá scal allt svá hallda sem dómr dömdi. En ef fé er fest. oc vitu þat váttar. þá scal þat hallda. En tryggva vitni þat er sceytingar vitni er. þat scal maðr hallda ábyrgð .xx. vetr. en síðan lýritar eið upp frá því. at þat mál er svá fornt at þat er or tryggva vátta ábyrgð. En caupvátta[1357] alla aðra scal maðr hallda ábyrgð á[1358] .x. vetr. en upp frá því sveri hann einn. at þat mál er svá fornt. at þat er or vátta ábyrgð.
29 (xxvij.) Umboð sitt scal engi maðr meira manni at burðum bióða ne at metorði helldr en hinn er hann á sócn vid eða vörn. fyrir utan sócnir konungs eða erkibiscops. En ef hann býðr annan veg. þá hefir hann fyrirfarit máli sínu. hvert er
- Jvfr. Cap. 26. G. 46. Cap. 28. G. 40. Cap. 29. G. 46.
hann á at[1359] sökia eða veria. oc fær ser þegar umboðs mann ef hann þyckiz þess þurfa. iamvel heill maðr sem siúcr. hvárt er hann gerir oc hann þarf innan fylkis eða utan.
30 (xxviij.) Mál hvert þeirra er allir fylkismenn ero á eitt.[1360] þá scal þat hvergi riúfa er þeir döma [lög um[1361] þau mál öll er þeir eigu um at döma. þó at frá hverfi[1362] bauggilldismenn oc nefgilldismenn eða námagar. En ef frá hverfr fiórðungr manna eða fleiri þingmanna réttra. þá scal bera þingrof aptr á þing. oc scióta máli til .ij. fylkna þings. En þó at engi beri þing aptr. þá er engi búandi secr er af þingi gecc með honum. En ef menn verða eigi sáttir á .ij. fylkna þingi. þá scal scióta til .iiij. fylkna þings. En ef þeir verða eigi þar sáttir. þá scal scióta til átta fylkna þings. hafa þat þar er allir verða á sáttir oc í lögréttu kemr. Nú er fylkit scipat í sundr. þá er svá mælt. at svá scal standa mál þeirra sem fylkismanna allra.
31 (xxix.) Heima scal búandi veriazc at búi sínu nm fiársócnir allar. nema um þat mál eitt er hann hefir[1363] fé í caupangi. En ef búandi er tacs æstr í caupangi. þá fái hann tac tit stemnu til mótz fiala[1364] þó at hann se til dóms æstr tacs. En ef þá scil á hvert málit var gört í caupangi eða heraði. þá scióti búandi því til guðz at þat mál var gört í heraði. oc föri vörn sína í herað. oc fái brautar tac til heimilis síns. oc látí bú taci varða. En mansleigu oc landsleigu scal at Frostoþings[1365] söcia.
32 (xxx.) En ef þat mál scal söcia í heraði sem gört er í caupangi. þá scal söcia at Frostoþings rétti. oc döma um at Biarceyiar rétti. en ef þat mál scal söcia í caupangi er gört er í heraði. þá scal þat söcia at Biarceyiar rétti. en döma um at Frostoþings lögum [ef á dóm kemr.[1366] Nú hefir maðr sóct mál sitt at lögum Frostoþings. þat er döma scal at Biarceyiar rétti. oc ber einn váttr á þeim dómi[1367] með söcianda sculld á hendr verianda. þá halldi veriandi settar eiði fyrir oc nemndar vitni. En nemna scal .iiij. búendr þá er næstir búa heimili hans innan fylkis. oc hafi veriandi þá .ij. af þeim .iiij. er hann má fá til eiðar með ser. en hann siálfr hinn .iij. En ef hann færr eigi þá vátta er nemndir váro. þá reiði hann .x. ertogar fyrir fangavátt
- Jvfr. Cap. 32. G. 120.
hvern. en ef hann er eigi siálfr. þá er hann saðr at máli þvi er hann festi eið fyrir. En ef söciandi hefir eigi vátt til máls síns á dómi. þá halldi veriandi uþþ .vj. eiði fanga ef þat er meira fé en til .iij. aura silfrmetinna. En sacaráberi á vátta fé þat allt[1368] er veriandi á at giallda fyrir vátta þá er honum fallaz.
33 (xxxj.) Ef maðr gerir til vitis við konung. þá scal sinn fylkismann ármaðr söcia. En ef hann scal sína sócn siálfs. þá söci haun sem hann vill. oc svá scal ármann söcia sem elli hvern búanda. ef hann gerir úscil búanda eða öðrum manni oc eigi scal ármaðr taca fyrir búanda ertog eða ertog meira. En ef hann tecr. fari sá til er hann hefir af tecit oc beiði ármann fíár síns. en ef hann lætr eigi laust. þá stemni honnm heim til þiugstemnu oc þing síðan. En ef hann vill eigi afláta. þá æsti hann böndr atfarar at taca af honum fé hins. oc leggi á .iij. mercr. En þat fé scolo böndr hafa allir saman. Sacaráberi scal söcia ármanninn til vítis þess er við liggr. en böndr týa[1369] honum oc hafa sectina.[1370] En ef böndr synia liðs. þá ero þeir sekir .vj. aurum töldum hverr þeirra. En sacaráberi söki víti af þeim oc böndr allir. oc hafi þeir vítit er viðliggr.
34 (xxxij.) Haulldr scal taca at fullrétti sínu mercr .iij. Nú scal þriðiungi vaxa upp frá haulldi réttr hvers manns. oc svá þverra annan veg frá haulldi oc[1371] þriðiungi.
35 (xxxiij.) Ef maðr iamnar manni við berendi. hver sem hon er. þá er þat fullréttisorð ef hann scírscotar. En ef hann mælir við haulldmann. gialldi .iij. mercr. árbornum manni .ij. mercr. recsþegni .xij. aura. leysingia (syni)[1372] mörc. [ocsvá hinn .iij. taca mörc.[1373] Silfrmetit scal fullrétti hvers manns. nema þyrmslamanna. En .xxx. peninga scal í eyri hvern hvárt sem gengr vegit eða talt. Leysingi .vj. aura ef frelsisöl hans er gört. en ef eigi er gört. þá er hálf mörc. En ef maðr kallar mann sannsorðinn. þá scal hann böta honum fullrétti. En ef maðr iamnar manni við oxa eða við hest eða við eitthvert cvicindi þesskyns. þá scal hálfrétti uppi. En ef menn mælaz illa við [oc oæfarz þeir[1374] þá scal orð orðs hemna.
36 (xxxiiij.) Ef maðr vill söcia cono einleypa. þá stemni hann henni[1375] heim oc svá varnarmanni hennar til heimilis hennar oc svá cveði sitt mál. en hon taci ser
- Jvfr. Cap. 34. G. 200 Cap. 35, G. 196. Cap. 36. G. 47.
varnarmann iafnborinn þeim manni er hana átti næst áðr. En ef hon býðr betr bornum manni. þá hefir hon fyrirfarit sócn sinni. En ef mær[1376] er sú er hvárki lifir faðir ne bróðir. þá scal hon bióða um iamnbornum manni feðr sínum. Svá hit sama ef faðir oc bróðir lifir. oc gefa þeir eigi gaum um hennar far. þá bióði hon um iamnbornum manni þeim.
37 (xxxv.) Nú er um réttarfar cvenna. Hverr maðr á fullrétti um cono sína. haulldr á mercr .iij. ef hon er lostin. En eckia scal siolf hafa rétt sinn. oc scal sá söcia er hon vill. slícan rétt er sá átti er næst átti hana. En ef mær verðr lostin. þá scal sá taca er nánastr er slícan rétt á henni sem hann á at taca á siálfum ser. En ef hon siolf scal þann rétt hafa. stefni sá þing er sócnari er réttr.
38 (xxxvj.) Ef cona manns lýstr cono aðra. hann scal böta hálfum minna rétti en búandi hennar átti á ser eða faðir hennar. oc se þat af hennar fé tecit. oc svá ef hon stell oc sættaz fyrir. En ef cona manns lýstr mann. þá scal búanði hennar böta fullrétti af hennar fé. En einn maðr scal taca rétt á friálsri cono hverri nema á festar cono manns. þar scal faðir taca oc festar maðr slícan sem hverr er borinn til.
39 (xxxvij.) Allir menn er ganga húsa ámeðal. oc ero eigi þyrmsla menn. oc ero heilir oc vilia eigi vinna. þá er sá secr mörcum .iij. svá carl sem cona. en ármaðr eða annarr maðr taci þann mann með váttum oc hafi til þings. En frændr hans leysi hann þá .iij. mörcum. eda hinn fénýti ser er þangat hafði sem hann vill.
40 (xxxviij.) Halldi hverr upp fyrir þræl sinn herlenzcan orði oc eiði eða því er til cemr í orði eða verci. En ef hann leypz frá dróttni[WS 6] sínum. þá scal haun hafa hýtt hann fyrir fimt ef hann nær honum. En ef hann vill eigi. þá taci ármaðr. oc hafi hýtt fyrir fimt oc nýti ser. En búandi á kost at leysa húð hans .vj. aurum töldum. oc hafi siálfr þræl sinn. En ef ármaðr vill eigi beria. þá hafi búandi þræl sinn. En ef útlenzcr þræll er oc kemr honum mál í hendr. þá scal dróttinn hans selia þræl þann í hendr sacarábera. en hann scal pína hann til sannrar sögu svá at hann se hvárki verri at verði ne verci. en búandi taci þræl sinn síðan[1377] ef hann er scírr oc nýti ser. En ef útlenzcr þræll leypr frá dróttni sínum. nú tecr hann þræl þann síðan. þá scal hann hafa gelldan hann fyrir fimt. eða búandi hafi þræl sinn.
- Jvfr. Cap. 37. 38. G. 197. 201. Cap. 40. G. 68. 69. 163.
En ef þræll leypr frá dróttni sinum innan laga várra oc utan fylkis. þá leysi dróttinn hans hann undan með .ij. aurum silfrmetnum af þeim er tóc at unningia lausn. en utan laga várra at hálfri mörk.
41 (xxxix.) Ef maðr sitr á rossbaki en annarr lýstr ross undir honum fyrir framan söðul. þá scal sá giallda .vj. aura. en hálfa mörc fyrir aptan söðul. En ef hann fellr af baki þá er fullrétti uppi. En ef hann skeiniz. þá er sem hann hafi siálfr gört ef hinn vill er fyrir verðr. En ef hann leggr ekki í. þá á konungr ekki á því. En ef lýstr ross þat er cona sitr á baki. þá liggr iamt við oc undir carlmanne se lostinn. en ef hon fellr af baki. böti henni hálfrétti. en búanda hennar öfundarbót En ef lýstr ross við garð bundit. gialldi eyri þeim er á. En ef maðr tecr ross manns hvárgi sem bundit er oc ríðr í brott frá honum. þeim sem rossit á. hann scal böta aurum .vj. silfrmetnum haulldi. hálfa mörc árbornum manni. þrimr aurum recsþegni. .ij. aura[1378] leysingia.
42 (xl.) Þat er annat fornæmi ef maðr tecr scip manns með árum oc með þilium. hvárt er eigande ser eða eigi. þá liggr þar sama gialld við oc sama hætti. En hvárt sem maðr tecr ross eða scip þá hafi sá ábyrgð er tóc til þess er aptr cemr.
43 (xlj ) En þat er .iij. fornæmi ef maðr tecr screiði manns ef hann ferr til þings eða til kyrkiu eða ferr hann leiðar sinnar. þá er oc[1379] sama gialld. En ef maðr tecr ross manns í haga úti eða scip í[1380] nausti at úleyfi hins er á. þar scal eigi meira giallda en .ij. aura silfrmetna at áfangi. En um öll fornæmi oc áfang þá scal hverr giallda fulla sect. hvegi margir er at voro.
44 (xlij.) Konungr á ekki[1381] áfang á hirðscipum sínum oc á hirðhestum. en þræll á ekki áfang á sinu fé. En ef maðr hittir þræl manns á hesti sínum eða á scipi. þá á hann ecki á ser þó at hann se barðr. en dróttinn hans gialldi ekki áfang hvert er þræll tecr ross manns eða scip.
45 (xliij.) Ef maðr lér manni ross síns eða scips. oc vill sá hafa at þörf sinni er léð var. en hinn ferr til er léði oc tecr af honum lánit. þá gialldi sá áfang er átti scip eða ross. en ef hann hefir lengr en lét var. þá gialldi sá áfang.
- Jvfr. Cap. 41—44. G. 92.
46 (xliij.) Ef maðr scerr af rossi manns tögl. þá gialldi aura .iij. En ef hala höggr af. þá scal meta ross. en hinn reiði þeim verð fyrir er átti oc öfundarbót[1382] á ofan. haulldi aura .vj. en árbornum manni hálfa mörc. recsþegni .iij. aura. leysingia syni .ij. aura. en leysingia eyri. en silfrmetit er árborinna fé. en sacgilt þyrmslamanna fé. En ef maðr lýstr tenn or höfði rossi manns. hafi sá ross er laust. en hinn verð er átti oc öfundarbót á ofan. oc svá ef hann höggr hala af rossi svá at rófa fylgir. En ef hestavíg verðr hafi sic siálfan [hverr abyrgðan.[1383] en ef lýstr hest[1384] á vígi nauðsynialaust. gialldi öfundarbót þeim er hest á eptir því sem hann er maðr til. En ef maðr tecr hepting af rossi manns fyrir ráð þess er á. gialldi aura .iij. þeim er á. oc þess ábyrgð á rossi oc öllum vercum þess til þess er eigandi kemr höndum á. oc sveri eið fyrir. En ef topp scerr or höfði rossi manns. sá er secr aurum .ij. En ef ross rennr eptir ríðanda manni. þá láti hann ross til varðveizlu fyrr en hann hafi riðit um .iij. böi. eða ábyrgiz siálfr elligar. En ef hala höggr af nauti manns. þá scal giallda hálfan eyri silfrmetinn oc öfundarbót sem hvervitna scal þar er[1385] maðr gerir spell á búfé manns.
47 (xlv.) En ef maðr legz með friálsri cono í scógi. oc getr sun með þeirri cono. þá heitir sá rísungr. hann scal taca slícan rétt sem faðir hans átti. En ef hann legz með friálsri cono heima á bö[1386] í húsum. oc getr hann sun með þeirri cono. þá heitir sá hornungr. hann scal oc taca slícan rétt sem faðir hans. En sunr þýborinn ef honum er frelsi gefit frá horni oc frá nappi. oc eigi elldra en þrévetrum. oc tóc hann hvárki til reips ne til reko. þá scal hann taca þriðiungi minna rétt en faðir hans. en hann scal við engi mann þyrmasc. En ef árborins manns syni er frelsi gefit oc ambottar. oc gefr faðir frelsi eða hvergi bauggilldismanna ættborinna er gefr. þá á sá maðr við engan mann at þyrmasc. En ef hann fær cono árborinnar at scilum oc at lögum. oc getr börn með[1387] henni. þá hverfa þau aptr í átt at rétti sínum. oc taki rétt eptir föðorfeðr sínum at seti oc at arftöcu allri. en þau börn heita betrfeðrungar.[1388]
48 (xlvj) Ef menn caupaz rossum við. laga kaupi réttu. þá scal þat hallda. en aptr má föra innan fimtar ef leynandi lestir finnaz á. En þessir eru leynandi lestir. deyfð oc blindi. kvíðdrag oc vamhellti. stiarft[1389] eða statt. En þetta caup má eigi slítaz nema innan fimtar se aptr fört. En ef maðr er á ferð sinni með rossi keyptu. oc
- Jvfr. Cap. 46. G. 96. Cap. 47. G. 104. Cap. 48. G. 44.
fiðr þar löst á innan fimtar. þá sanni þat með einseiði at sá löstr finnz á innan fimtar. en þat se hans fimt ef[1390] hann kemr við aptr at föra rossit. oc leggi við einseiði at nauðsyn olli at hann mátti eigi föra[1391] ross aptr innan fimtar. oc taci síðan andvirði sitt. en hinn ross er selldi. Oc ef önnur spell hafa síðan á görzc á rossi manns af hins völldum er með fór. meti þat sannsýnir menn. en hinn leiðrétti er rossit hafði. En ef hinn vill eigi við taka. þá bióði hann honum með vátta .ij. oc segi hann af sína ábyrgð. en ef hann helldr þá enn á verði. þá leggi hann honum rán við oc rétt konungs oc stemni honum þing.
Um festarcono manns ef maðr leypr. (1.)
Um forræði meyia oc heimanferð. (2.)
Um iamnaðarscipti[1392] dötra ámeðal. (3.)
Um gripalán til heimanferðar. (4.)
Um fiárfar cono við búanda sinn. (5.)
Um úvirðan eyri. (6.)
Um hveriar sculldir cona scal lúca eptir fráfall búanda síns. (7.)
Nær lög leggia fé hiúna saman. (8.)
Ef mey scal gipta þá er fiárhalld hefir bróður síns. (9.)
Um heimanferð systur af bróður hendi. (10.)
Um úfest réttarmál eptir framfarinn mann. (11.)
Hvern rétt er festarmaðr eða faðir eða bróðir eigu á cono. (12.)
Ef annattveggia hiúna hórar annat. (13.)
Ef cona legz með manni undir búanda sinn. (14.)
Um landscylldar teciu. (15.)
Engi kemr þriðiungsauci móti úheimilli heimanfylgiu. (16.)
Siolf scal úröct cona fyrir ser ráða. (17.)
Um mey þá er manns arfi verðr. (18.)
Um hvat er maðr verðr tryggrofi. (19.)
Ef maðr sell þræl af landi. (20.)
Um hiúna rétt oc mans búanda. (21.)
Hvat cona má caupa fyrir ráð búanda síns. (22.)
Um leysingia caup oc heraz cono. (23.)
Um hunda dráp. (24.)
Ef haukr verðr drepinn. (25.)
Um sauða bit. (26.)
1 Ef maðr leypr á brott með festarcono manns. þá scal hann böta honum fullrétti er festa hafði innan þeirra .xij. mánaða er hann festi hana. nema fyrir þeirra nauðsynia sacir se frestat er scildar eru í kristnum rétti. oc svá föður hennar oc
- Jvfr. Cap. 1—4. G. 51. Hk. 50.
fullrétti En ef feðr eða forræðismanni er kent at hans ráð se til at hon[1393] se á brottu. þá sveri hann lýritar eið eða gialldi slíct sem henni scylldi heiman fylgia.
2 Faðir oc móðir scal ráða giptingum dötra sinna eða sá maðr er giptingarmaðr er at. En enga heimanfylgiu má arfi giptingarmanns riúfa. nema um[1394] unnd se.[1395] En ef dötr verda föður síns arfar eða móður eða bróður. eða hverskis arfar er þær verða. en sumar giptar en sumar úgiptar. þá sculo þær er úgiptar eru taca svá mikit af úsciptum arfi sent þær höfðu er giptar eru heiman.
3 En þó at allar se heiman giptar. oc er eigi scipt heimanfylgiu til iamnaðar þeirra á millum. þá taci af úsciptum arfi svá micit sem sú hafði er mest hafði heiman [æ meðan vinz til.[1396]
4 Gripir þeir allir er léðir eru til heimanfylgiu. oc eru þeir metnir oc myndir í hendr þeim er conu fær. þá á hann þá iamnheimila sem faðir eða móðir léti heiman fylgia. En ef maðr segir at hann léði eigi til þess þeirra gripa. þá sveri hann einseiði carl sem cona. en hann söci til iammycils giptingarmann konunnar. oc kemr þar eigi þriðiungsauci í mót. En ef eckia giptir sic heiman oc lætr meta fé annarra manna í heimanfylgiu sína. oc lér hinn til er átti. þá á hann þat iamnheimillt sem þat er eckian átti. En ef maðr cvezc eigi til þess hafa lét. þá syni með einseiði. en heimanfylgia hennar[1397] því minni.
5 Karlmaðr scal conu eyri ráða[1398] meðan þau ero hiún oc er úscilt þeirra ámeðal. nema því einu er scilt er at festum eða at samfangi[1399] þeirra. þat fé scal hon siolf ábyrgiaz oc fyrir ráða. En ef cono manns tömiz arfr til handa oc eru úmagar í erfd þeirri en eigi fé. scal búandi hennar fyrir þeim hyggia. oc gera fyrir þau róðr oc reiðu. en eigi scal heimanfylgia hennar af því þverra er lýsing kemr á í ölldrhúsi. En ef fé er í erfð þeirri. þá scal virða iarðir oc lansa aura alla oc hafi hann með ábyrgð oc með ávexti. oc greiði slícan eyri af höndum ser sem hann tóc. nema landaleigur þær er hann tóc síðan.
- Jvfr. Cap. 5. G. 52.
6 En ef hann tóc úvirðan eyri. þá sver hon siolf til fiár síns. En ef hann lifir lengr. þá reiði af hendi ser svá mycit sem hann tóc erfingium heima[1401] oc sveri at eigi tóc hann meira. En ef cona missir búanda síns. oc hafi þau .xij. mánaði saman verit. þá á cona þriðiung í búi oc í lausum aurum öllum oc clæði sín at fornaði.
7 Landsleigu scal hon lúca [scullda oc landsleigu[1402] at þriðiungi oc engum sculldum öðrum. En ef þau búa á annars tveggia iörðu. þá scal hvárki þeirra leigia iörð af öðru. En ef hon callasc eigi hafa fé sitt allt. þá bióði hon manni um vörn sína oc um sócn sína iambornum manni þeim er næst átti hana. at söcia til fiár síns. En ef erfingiar hins dauða segia at hon hafi þá meira fé. þá söci þeir hana. En ef þau hafa eigi .xij. mánaði saman verit. þá cveði hon fiár síns þess er hon kallaz missa.
8 Ef[1403] maðr gengr í bú með eckiu eða með meyiu. þá á hann þó ecki í búinu fyrr en þau hafa .xij. mánaði saman verit. þá leggia lög fé þeirra saman. En ef öreigar .ij.[1404] koma saman at lands lögum oc aucaz þeim fé.[1405] hafi hann .ij. luti. en hon þriðiung bæði í landi oc lausum eyri. En ef annattveggia missir annars við. oc þrýtr öldrhúsvitni. vinni siálft eið til fiár síns en .ij. scilvænir menn oc réttnæmir sanni eið hans eða hennar. en fé greiðiz eptir lögum. En ef caupir iörð með gripum eða lausafé eða búfé cono sinnar oc lifir hon honum lengr. þá scal hon þat eitt hafa í iörðu af örfum hans sem henni fylgði heiman oc þriðiungsauca með. enn þó at hann leiði hana til bócar. sceyting at taca. því at lög riúfa þat mál. oc lausafé er arfar greiða í hönd henni. En ef hon tecr fé i erfð síðan er þau komu saman. oc verðr þat fé í iörð reitt. þá scal sú iörð hennar.
9 Ef mær hefir fiárhalld bróður síns. þá se[1406] föðorfrændr oc móðorfrændr sveinsins slíct henni til heimanfylgiu af fiárlutum sveinsins sem þeim sýniz er hyggnastir eru. en ef þá scill á. þá ráði þeir bauggilldis menn er arfi þeirra eru næstir ef þeir hafa vit til. En ef arfi gefr þá söc þá er hann er fulltíða. at þeir hafi tecit fé á gipting systur hans. þá standi sá fyrir með einseiði er sú söc cemr á hönd. En ef einnhverr verðr sannr at því at hann hafi til þess mútu tecit. reiði slíct[1407] upp sveininum sem hann tóc mútuna oc heiti drengr at verri. En um fram ráð þeirra manna
- Jvfr. Cap. 8. Hk. 52. G. 53. Cap. 9. Hk. 53.
er nú ero tilscildir. þá scal hon eigi eiga cost meira at taca ser til heimanfylgiu. En ef hon tecr annan veg en nú er scilt þá halldi því at eins at broðir hennar vili þegar hann verðr fulltiða.
10 Ef bróðir giptir systur sína með frænða ráði sá er ellztr er. oc eru sumir í úmegð. þá scal þat hallda svá sem þeir væri allir fulltíða.
11 Ef maðr sneypir dóttur manns eða kono. eða viðr hann eitthvert verc þat er maðr á réttarfar á. oc er þat öllum [mönnum heyrum[1408] cunt. oc fellr svá í frá at engi[1409] cemr festa á mál þeirra. þá á hinn sócn við arfa hans ef arfi hefir fiárlut eptir hinn dauða. En því at eins scal arfi greiða þann rétt er úfestr var. ef hins fiárlutir vinnaz til er frá er fallinn um fram forlagseyri oc aðrar sculldir. hvárt sem vinz til hálfréttis eða fullréttis.
12 Maðr hverr á fullrétti á festarkonu sinni iamt sem eigincono svá lengi sem scilt er. en ef hon sitr heima á föður fleti eða bróður. þá eigu þeir oc fullrétti á henni sem festarmaðr hennar.
13 Ef maðr á eigna[1410] cono ser oc legz hann með annarri cono. hvárt er þat er utan húss eða innan húss. gialldi henni .iij. mercr hvert sinn.
14 Ef cona legz með manni undir búanda sinn eða scilsc hon við hann saclaust móti guðs lögum. þá hefir hon fyrirgört mundi sínum oc þriðiungsauca. En ef búandinn býðr henni samvist. en hon vill eigi. þá scal öllum fiárlutum búandi hennar varðveita (meðan hon lifir. en síðan take sá heimanfylgio hennar)[1411] er þá er arfi hennar næstr. oc engan þriðiungsauca. En ef þau sættaz á mál sín octecr hann við henni.[1412] þá fari fé þeirra sem mál þeirra væri spellalaust. En ef henni verðr sá glöpr optar fyrir. þá scal hann þó fiárlutum varðveita meðan hann er lífs.[KM 4] at hann vili eigi[1413] við henni taca. en síðan fari sem áðr var mælt. En ef hon hefir eigi verit við þann glöp kend. oc heitir hon yfirbótum við guð oc búanda sinn. oc býðr búanða sínnm samvist. en hann vill eigi eiga hana. þá hafi hon heimanfylgiu sína.
- Jvfr. Cap. 12. G. 197. 201. Cap. 13. 14. Hk. 54.
oc eigi þriðiungs auca. En ef búandinn vill firra hana heimanferð sinni. oc segir svá at hana hafi[1414] fyrrmeir slícr glöpr hent. oc var sú sacargipt eigi fyrrmeir af hendi hans við hana svá at mönnum væri heyrum cunt. þa standi hon fyrir einseiði. oc hafi heimanfylgð sína ef hann vill eigi við henni taca. en eigi þriðiungsauca. En ef meinleiki sundrar samvist þeirra með þess ráði er sundra á at guðs lögum. hafi sitt fé[1415] hvárt þeirra. En ef (maðr)[1416] sættiz við mann þann er legit hefir cono hans. þá scal sá veita trygðar er cono á. En ef hann tecr cono sína i hiúscap aptr oc fyrirliggr hinn hana sinn annat meðan þan eru saman. þá er hann tryggrofi iamvel sem hinn ef hann vegr á tryggvar úspilltar. En ef búandi conunnar vinnr síðan á honum. þá vinnr hann á tryggrofa manni oc úgilldum bæði konungi oc frændum.
15 Ef misdauði verðr hiúna tveggia. oc andaz cona hans eptir .ij. postola messu daga[1417] er fyrstr er í sumri. þá scal búandi taca landskylld um haustit eptir af hennar iörðum oc ecki greiða örfum hennar af þeirri sculld. En cona fylgi sinni sculld þeirri allri er útekin er oc þriðiungs auca. nergi er búandi hennar fellr frá. Svá ef maðr hefir tecit mála á iörðu. oc andaz annarrtveggia landsdróttinn eða umboðs maðr fyrir þann messudag. þá á leigu (liði)[1418] einnar[1419] arðar mála. En ef landsdróttinn andaz eptir þann messudag. þá á leiguliði .ij. mála arða. þá íörð[1420] eina er landsdróttinn andaz á oc aðra næstu eptir.
16 Hverr giptingarmaðr er réttr (er)[1421] at cono láti allt vera heimillt í heimanfylgiu. en allt þat er söcia scat at lögsócnum. þá scal eigi þriðiungsauci coma mót því.
17 Ef frændr vilia eigi gefa gaum at þeim conum er þeir eigu fyrir at hyggia. oc fá þær siálfar ser atvinnu. þær sculu ráða svá sínu ráði sem þær vilia. En þar [scal eigi frændr engan[1422] rétt á því eiga. nema hon liggi með manne. þá scal nánasti niðr taca rétt á henni. hvárt sem hann er í bauggilldi eða nefgilldi. En ef .ij. ero iamnánir conunni at frændsemi eða fleiri. aðrir í bauggilldi en aðrir í nefgilldi. taci allir einn rétt. oc scipti at manntali oc at mannmergð sín ámeðal at iamnaði. En ef sunr er atfyrsta barni. þá scal hann ecki í fyrsta rétti oc sæti þeim er síðan verða.[1423] En sá heimti rétt til handa barninu er nánastr er í nefgilldi. ef af feðr barnsins er at heimta. en ef af öðrum er at heimta. þá heimti faðir barnsins barninu til handa oc hirði til þess er þat er fulltíða. En ef barnit anðaz hafi sá réttinn er helldr.
18 Mær sú er arfi verðr. hverskis arfi er hon verðr. hon ma gipta sic siaif peim er hon vill. þá er hon er .xv. vetra gömul. með þeirra frænda ráði er nánastir ero oc vitrastir. bæði í bauggilldi oc í nefgilldi.
19 Ef maðr rýfr tryggvar þær er sá maðr trygði er hann var arfi. þá verðr hann eigi tryggrofi at meira fé en hann var arftaci eptir þann mann er hann rýfr tryggvar eptir.
20 Engi scal selia þræl ne ambátt af landi brott. en ef sell gialldi konungi .iij. mercr. nema údáðamaðr se. oc vitu[1424] menn þat.
21 Haulldr scal taca .iij. aura talda á bryta[1426] sínum oc þióni oc deigiu oc setu. en á öllum ödrum mansmönnum .ij. aura. En þræll scal taca .ij. lutum minna rétt en dróttinn hans. En ef þræll lýstr annann þræl[1427] þá scal svá hit sömu. en dróttinn á ecki á því.
22 Haullz cona má caupa eyris caupi oc[1428] eigi meira. en ef hon caupir meira caupi. þá halldiz eigi nema búandi hennar vili. En hallda scal öll þau caup er búandi hennar vill.
23 Svá sculu leysingia caup fara þeirra er eigi hafa ceypt þyrmslar af ser. land scal hann leigia[1429] svá mikit sem hann þarf oc frió þar til auc .vj. aurum töldum. En öll caup önnur sculu því at eins halldaz ef scapdróttinn vill. Engi[1430] scal herazcona caupa meira í caupangi en í heraðum.
24 Ef maðr drepr cofanracka fyrir manni. gialldi .xij. aura. en þat er cofan ef maðr tecr hendi sinni um hálsinn svá at saman taci fingrinn. En .vj. aurar fyrir mióhund. En fyrir veiðihund hálfa mörc. oc svá fyrir nautahund ef hann er inn
- Jvfr. Cap. 21. G. 198. Cap. 22. 23. G. 56. Cap. 24. 25. G. 96.
bundinn at hinu öfsta nauti oc út leystr at hinu fyrsta nauti. oc svá scat at grindum[1431] hit sömu. En fyrir húsvörð eyri ef drepinn verðr.
25 Ef maðr drepr hauc á hendi manni. gialldi mörc tallda silfrmetna oc öfundarbót. en hálfa mörc ef í öðrum stað drepr. en þetta scal ailt silfrmetit.
26 Ef hundr bítr sauði. þá er sá hundr úgillðr. eða gialldi sá er á holf giölld. nema maðr fylgi. en þá se full giölld. en annat sinni gialldi fullum giölldum.
j. Um iarða caup. (1.)
ij. Um forsölu iörð. (2. 3.)
iij. Um iarða bod svá oc[1432] ef maðr sell iörð oe vill eigi við verði taca. eða vill eigi sceyta at verði tecnu. (4.)
iiij. Systir scal systur iörð bióða ef þær verða arfar óðala. (5.)
v. Um iarða brigð. (6.)
vj. Um iarða caup.
vij. Um iarða brigð innan .xx. vetra. (7.)
viij. Enn um iarða brigð. (8.)
1' (j) Svá scal caup hvert sem[1433] vitni veit. En ef maðr caupir iörð at manni. þá scal tryggva vátta nióta ef iörð ceypti innan .xx. vetra hversu undir tryggvar var scilt. en síðan scírscoti tryggva vátta ábyrgð hvárt sem er innan garðz eða utan. En ef sá cvez eiga lausn á iörðu er selt hefir. þá scal hann vitni til hafa .ij. manna þeirra er við sceyting várn eða þeirra .iiij. er við þeirra .ij. vitni hafa at lögum tekit. oc scal hafa leyst iörð innan .xx. vetra eptir þessum vitnisburð. En ef sá[1434] andaz er lausn cvaz á iörðu eiga. oc er sá í úmegð er arfi var hans. er einn sunr eða fleiri eða[WS 7] dötr. þá scal hinn ellzti hafa sótt til lausnar öllnm þeim til handa innan þeirra .x. vetra síðan hann verðr fulltíða. en síðan scal lausn af. En sá[1435] scal eiðstafr[1436] þeirra er sveria lausnina. at þat com undir caup oc svá sceyting oc svá tryggvar. at sá scylldi eiga lausn á iörðu er selldi. oc þat mál var gört vélalaust við hinn er ceypti. En ef silfr gengr betra eða dæligra þá lausn er á iörðu borin helldr en þá géck er[1437] iörð var ceypt. þá scal hyggia at hver þá váru auralög er caupinu var ceypt. oc scal þetta fé gera iamgótt hinn er þá var til auralaga at virða. En ef sá hefir iörð húsat eða bött er ceypt hefir. þá scal virða hverium mun hon er þá
- Jvfr. Cap. 26. G. 97.
betri er lausn bersc á. helldr en þá er hon var selld. oc scal hann þat upptaca í slícum fiárlutum sem þá gengr. nema þeir sættiz á um lut or iörðunni. En ef[1438] þetta er um þau mál er síðan geraz er bóc siá var tecin. en hin fyrru fari svá sem vitni bersc.
2 (ij.) Ef maðr vill iörð sína selia at forsölu. sá er forsölu máli réttr. at slícan eyri scal maðr taca sem hann reiðir. oc vill hinn er á iörð sína leysa. þá scal hann[1439] hafa boðit hinum fé sitt fyrir helgu nott oc eptir Michialsmessu. oc hafa reitt í gangföstu[1440] á þváttdegi siauvicnaföstu. en hinn scal reiða brent silfr eða gull móti iamnmiclu sem hann mátti caupa með því fé. þá er hann ceypti iörðina með. oc þá gécc gull eða brent silfr. En ef hinn vill fé sitt hafa. þá scal hann beiða fiár síns fyrir helgu nott með váttum. En ef cona er fiárhalldsmaðr oc á hon búanda. þá scal bióða báðum ef báðir eru nær. en öðru einu ef annat er nær. oc svá beiða hit sömu. En ef hann fær eigi fé sitt. þá scal eyri leggia á .v. aura oc fylgia landsleigan. oc leggia á laga leigu tólf mánaða hina næstu. en þat er laga leiga. eyrir á .v. aura hveria. Nú ef hinn villdi hafa fé sitt. þá cveði hann fé sitt eptir föstu oc nióti gagna sinna at dómi. En ef hann missir vátta þeirra er nær váru þá er hann fécc fé fyrir iörð. þá nióti hann þeirra vátta at hann bygði oc leigu tóc af næstu .xij. mánaði. En ef þá scill á hve scilt fé þat var. oc hefir sá eigi vitni til er fyrir fécc. sanni hinn einseiði er gelldr. at her er iamnmicit oc iamngótt sem fyrir var fengit. En ef hann vill eigi lúca við hann. þá stemni honum heim til iarðar þeirrar er hann á fé fyrir til stemnu oc þing síðan. oc kalli fullverði fyrir iörð þeirri. oc nióti vitnis síns allz á þingi. oc æsti búenðr vápnatacs at honum se siálfsceytt af iörðu svá micit sem hann tóc leigu af. nema hann reiði honum þá fé sitt. En ef féit slendr þá cyrt á .xij. mánaði. þá scal hann fara til annat vár eptir iól. oc kalla fullt iarðarverdit ef hann vill. oc stemni honum heim til iarðar þeirrar til þingstemnu. oc bióði hann sceytingar. En ef hann vill eigi sceyta honum iörðina. þá stemni hann honum þing. oc föri fram vátta sína alla á þingi at svá er farit allt sem hann segir. Nú ef honum fullnast vitni sitt til máls síns. þá sculu allir þingmenn veita honum vápnatac. þá scal iörð hans vera svá heimil sem óðal hans. svá micit or iörðunni sem hann fann fé fyrir iörðina. oc hann tóc leigu af. eða hinn reiði honum fé sitt.
4 (iij.) Ef maðr vill óðal sitt selia. þá scal hann bióða á þingi þar innan fylkis sem iörðin liggr bauggilldismönnum. En þeir eru kaupi næstir er nánastir eru. oc eigu þó allir bauggilldismenn boðo[1443] á. Nú scal hann gera þeim mánaðar stemnu til iarðar verðs. En ef þá scill á iarðar verðit. þá scal sá sveria er selia[1444] vill. at svá micit var honum boðit fyrir. oc bauð sá er svá villdi reiða. En sá scal eigi ábyrgiaz þá boðsvátta lengr en .x. vetr. En ef hinn hefir fé til fengit. en óðalsmaðr vill þá eigi selia sem hann görði honum stemnu til. þá scal sá er selia villdi leysa undan með cauprofum.[1445] eyri .x. aura caup hvert. En ef sá tortryggvir er selia vill. hverr aura þá eigi er hinn vill fyrir iörðina greiða. þá sveri sá er caupa vill. at hann hefir þat í sinni ætlan[1446] at caupa ser til óðals. oc eigi með arfsvicum undir annann. oc caupi slíct sem þá hefir hann verð til. oc eigi ecki boð optar á. En cauprof coma hvergi til nema her. En verði honum fúst eða falt óðal þat er hann ceypti. þá scal bióða enn aptr hinum er hann ceypti at.[1447] ef hans óðal var. En hann scal iörð selia sem honum er þá boðit við. oc hann vill sveria at honum var boðit við. Engum manni verðr iörð at óðali fyrr en .iij.[1448] langfeðr hafa átt oc kemr undir hinn .iiij. samfleytt. En ef konungr sceytir manni iörð. þá scal þá iörð engum manni bióða þó[1449] at hann vili selia. hvergi er átti áðr. ef konungr átti síðan heimila. En ef[1450] maðr scal bióða konungi iörð. oc eigi konungr öðrum manni. Nú caupir maðr óðalsiörð úboðna. þá scal hann bióða at iamfullu sem óðalsmaðrinn oc með sama hætti. en ef óðals menn leysa eigi at aura stemnu. þá hafi hann iörð iamheimila[1451] sem óðalsmaðr bygði. En ef maðr býðr verð fyrir iörð eða greitt hefir hinum er selldi með vátta. en hinn vill eigi við taca. þá beiði hann hinn sceytingar. En ef hann syniar honum. þá stemni hann honum þing til þess fylkisþings er eigniu liggr í um svá margar nætr sem fiarvist hans gegnir. oc nióti þar vitnis síns oc bióði honum fiárlut þar fram at reiða oc beiði[1452] hann sceytingar. En ef hann syniar þá. eða kemr eigi. þá beiði hann böndr sceytingar með vápnataci. En böndr seciaz bangi ef þeir synia. hverr þeirra .xij. eyringi. en hann tryggrofi ef hann gengr á þá sceyting. sem hann hafi siálfr sceytt.
5 (iiij. Kona scal eigi carlmanni iörð bióða ne carlmaðr cono. En systir scal systnr iörð bióða. ef þær verða arfi óðala.
- Jvfr. Cap. 4. G. 270-272. 276-279. 292.
6 (v.) Ef maðr á iörð at brigða. þá scal hann hefia brigð sína eptir Michialsmessu um haust. oc hann scal hafa átt sciladóm einn fyrir iól. nema hann megi fleiri hafa. En ef maðr býr á iörðu þeirri er hann á suma siálfr en suma aðrir menn. nú ferr maðr til oc brigðir iörð þá. þá scal hann festa sciladóm[1453] fyrir oc nemna heimilldarmann sinn at cvöð. þá scal sá kiósa er cvaddi. hvárt hann vill brigða þann lut einn er hann á. eða bíða þeírrar stemnu at þeir komi til er eigu með honum.
7 (vij.) Hverr maðr er brigð hefr upp. hafi sótt mál sitt á .xij. mánaðum nauðsynialaust. eða hefir hann farit sócn sinni. En hinn scal halldaz við vörn þá .xij. mánaði iamt sem hinn við sócn. svá er oc[1454] mællt at lýsa scal iarðarbrigði á .xx. vetrum. oc lýsa innan fylkis þar sem iörð liggr. En ef hinn sitr innanlanðs vetr .xx. at úlýstu. þá á hann eigi brigð til síðan. oc eigi meira af hinum er ceypt hefir iörð þá en lýritar=eíð. þá scal hann sveria svá. at hann er or tryggva vátta ábyrgð. þá á hann engi[1455] tiltölu síðan.
8 (viij.) Þann scal cveðia er býr á iörðu. en hann scal festa sciladóm. oc scal at váttum spyria oc heimilldarmann sinn nemna. oc söciandi scal nemna vitni sitt at cvöð ef hann er atspurðr. oc hafa þat vitni fram á fyrsta dómi. En ef hann er atspurðr at vitni. oc nefnir hann eigi. þá scal einscis vitnis nióta. En leysingia[1456] vitni scal hann hafa fram á scila dómi oc þá vátta at hann se sýnn at brigðarmanni oc at hans er óðal. En veriandi scal nemna vitni sitt á fyrsta dómi oc hafa fram vitni sitt allt á öðrum dómi. En ef dömendr eru allir á eitt sáttir. þá scal gera stemnu leiglendingi at fara eptir heimilldarmanni[1457] sínum. svá lengi sem hann má fara tvívegis til hans oc í frá. oc stemni landsdróttni til at hann veri iörð sína. En ef landsdróttinn er fyrir utan Agðanes. eda fyrir ofan fiall. eða fyrir norðan eið. þá scal gera þeim manni .ij. mánaða stemnu heim at veria iörð sína. ef hann er nöckurr innanlands. En ef hann er utanlands. þá scal bíða hans .xij. mánaði. En þá scal bíða svá hit sömu[1458] vitnis manns ef hann er utanlands. Nú scal brigðandi cveðia leiglending þá er hann cemr aptr þó at landsdróttinn siti inni. En ef landsdróttinn vill festa lagadóm. þá scal leiglendingr lauss við vörn. En ef landsdróttinn vill eigi festa lagadóm. þá scal leiglendingr festa. en söciandi scal leggia dóm á fimm nátta fresti í dómslað réttum. Þá sculu þeir þann dóm söcia. En ef landsdróttinn
- Jvfr. Cap. 6-8. G. 265-269.
er þar þá. oc vill nemna dóm sinn. þá er leiglendingr lauss við vörn. En ef hann vill eigi þann dóm nemna. þá scal leiglendingr nemna lagadóm landsdróttins síns. hvárt er hann er til kominn eða eigi. oc föri fram vátta sína þá at hann stemni dróttni þangat. þá er leiglendingr lauss við vörn. En söciandi scal leggia dóm við varnarmann á fimm nátta fresti á dómstað réttum. hvert sem hann er þar eðr eigi. oc sitia[1459] þann dóm oc hallda. oc bíða til middags. En þá er middag[1460] líðr. þá scal söciandi leggia veðiaðardóm á dómstað réttum við verianda á fimm nátta fresti. en söciandi scal þann dóm oc hallda oc hafa dömendr[WS 8] .xij. hvárrtveggia. en dómstaurar fylgi. enda bídi til middags.[1461] Nú kemr eigi veriandi til dóms. þá sculu dömendr hins veðian bióða. oc rétti fram hendr oc nemni vitni við. at söciandi er cominn at iörðu þeirri er hann brigði.
Her hefr upp capitula af .xiij. lut bócar.
Um landaleigur oc ábúnað. (1.)
Um húsbruna ef gerir kalldakol á iörðu manns. (2.)
Ef maðr deyr fyrír vestan mitt haf. (3.)
Hvat maðr má vinna á[1462] leigumála sínum án leyfi landsdróttins. (4.)
Landsdróttinn á gáshauka. (5.)
Um biarnarveiði. (6.)
Um gilldrur tíl dyra. (7.)
Um scips uppsát hvessu leiglendingr má leyfa. (8.)
Um veiðistaðir. (9.)
Um eikiutac oc lendístöð ef vegr bannar. (10.)
Ef ort er í haga manns eða natascóg. Um epli oc um humla. (11.)
Um marcarspell. (12.)
Ef brend eru andvirci manna. (13.)
Hvar lögfesta scal hollt oc veiðistaðir. (14.)
Hversu menn sculu landnám taca hverr í sína tigund. (15.)
Um landnám eptír því sem menn eru til. oc ef sumir leyfa íneyzlu en sumir eigi. (16.)
Um landaleigur. (17.)
Um sambúnað manna. (18.)
Um nautarecstr. (19.)
Um sambúð oc um hegning acrs oc engs. (20.)
Um garð gilldan. (21.)
Um traðarlög (22.)
Um hollt oc haga oc lögfestnr. (23.)
Um ræði móti scröcvitnum á fimtarstemnu.[1463] (24.)
Um scröcvátta fé. (25.)
Hve loð scal lögfesta. (26.)
1 Með váttum scal land leiga[1464] oc svá leigu giallda. Ábúð iarðar heimilar teciu. en landsleiga heimilar loð oc allan áverca. Sá er farðagr hinn fyrsti er rúmheilagr er eptir þrettánda dag um iól. En ef maðr reiðir fararlass it fyrsta í garð. þá hafi með ser vátta .ij. oc segi þeim til er á iörðu býr. En ef sá kallaz eiga[1465] töcu. þá festi hann lög fyrir oc leggi fimtarstemnu með þeim sömu váttum. nema hann fái aðra til. En ef hann leggr eigi fimtarstemnu. þá hafi sá iörð er til reidd.[1466] En ef sá er eigi heima er á iörðu býr. þá fari hann[1467] með vátta til hins oc segi honum sem fyrst má hann eða bíði hans heiman. þá fari sem áðan var sagt. Hinn scal láta töma holf hús er á býr til þess er hinn tekr iörð ser. ok mánað frá því er hann hefir tekit iörð.[1468] hafi hann holf hús. En at útekinni iörðu á hann holf hús til sumarmála oc fiórðung til grass[KM 5] ef hann er búslítsmaðr. En fiórðung scal hann leggia í tröð [oc fiórðung or tröð[1469] ef vill með rúg. oc ef gerðir um. þá scal hann hafa alt um haust þó at hann fari af iörðunni. En ef eigi er gerðt um. oc scal hann ecki hafa af nema friólaun eina. Naut scal hafa á sálldssáði hveriu eða gialldi hálfan eyri fyrir hvert er missir. Fimm=mæla land oc þriðiung rossfóðrs. þat eru .x. sumarlöss. ma hann selia öðrum manni at afsáði at orsekiu. oc leyfa má. v. löss viðar oc .iij. scaps.[1470] Vetrarmyki scal reiða alla í tröð þar sem úmykiat[1471] er. nema þá nott eina er hann ferr á braut um morguninn eptir. En ef tröðin er mykiat. þá scal þar reiða er mest er þörf. oc sanna þat eiði sínum ef landsdróttinn vill. Hús beðo eina skal hafa ef vill. eða giallði landnám ef fleiri eru. Leigu scal lúca at sumarmáli eða sær eða slær þeim er iörð á. Hús scal gera sem scilt er. en ef eigi er gört. þá á landsdróttinn í loði svá micit sem hús metzt.[1472] oc se svá sem úlokit se iammicit í landsleigunni. En ef hús ern færri[1473] en mælt er. þá scal meta hús þat er[1474] hinn scal böta sem metit verðr. oc ef hús fellr niðr. þá scal ecki tré af ellda. en ef elldir. föri nýtt tré í staðinn. eða gialldi landnám eða syni einseiði. oc[1475] þá alla er hann á at ábyrgiaz fyrir. En ef fornt hús scal uppreisa oc verðr eigi uppreist. þá scal böta sem menn meta. en ef eigi vill. þá scal landsdróttinn leggia fimtarstefnu oc festa lög fyrir loð hans. oc scal landsdróttinn eiga svá micit í loðinni sem menn meta húsgerðina. nema hann hafi vitni til á fimtarstemnu. at ecki hús var scilt á hendr honum. Landsdróttins saga scal standa um alla ábúð iarðar. nema leiglendingr reki aptr með vitni. Standa scal lanðsdróttins saga .xij. mánaði frá því er hann ferr af iörðu. nema vitni hans er á
- Jvfr. Cap. 1. G. 72. 73.
bió viti annat sannara. En ef maðr andast sá er á iörðu bió. oc kallar landsdróttinn úlokit lanðskylld. þá nióti arfi hins dauða vitnis síns at lokit er. oc svá um alla ábúð iarðar. ef ecki er vitni til. þá sveri landsdróttinn til síns máls. oc svá ef landbúi var útlagr görr.
2 Ef madr brennir hús af iörðu manns. þá scal hafa gört hús a .xij. mánaðum næstum ef hann á mála á iörðu. En ef eigi er máli tekinn. þá hafi fört timbr á tupt til iamgóðra húsa oc allt þat er til þarf nema torf. oc hafa reitt fyrir mitt sumar hit næsta. En ef eigi er svá reitt. þá scal landsdróttinn hans cveðia hann til þess alls er eigi er til fengit. ok landnám á ofan. En ef maðr gerir kalldakol a iörðu manns. þá er þat ef maðr ferr af iörðu fyrir nott helgu. þá scal hann giallda mercr .iij. oc scal landsdróttinn hafa þat allt er eptir er. En landbúi scal engum manni (lofa)[1476] reit at gera nema syni sínum oc sveinum eða friálsum manni þeim er vinnr með honum. nema leyfi landsdróttins se til. oc hvergi gera nema falli við acr eða við engi. En ef .ij. menn búa á iörðu einni. þá scal sín hús hverr hafa ábyrgð við elldi oc svá um marcir. þó at af annars þeirra elldi komi. En ef leiglendingr ferr af iörðu manns oc hefir upp slitit stöðu garði. þá scal hann reiða vönd oc staura til garðs. En ef ferr af iörðu oc hefir eigi reitt. þá reiði hann síðan oc leggi á landnám. Traðargarði ödrum scal hann eigi upp slíta. en ef[1477] upp slítr. gialldi landnám. En hvanngarð gerir eða lauca. hafi brott með ser hálft hvárttveggia. oc bleðia af til miðsumars lauca. En ef maðr tecr mála. þá scal sá halldaz[1478] sem vitni fullnast til framast. þó at landsdróttinn seli iörð. En ef landsdróttinn er búslítsmaðr oc vill fara til sinnar iarðar. þá scal hann undan leysa iörð sína einni iarðar leigu[KM 6] oc segi honum til fyrir nott helgu. at hann er búslítsmaðr. oc sanni þat með eiði sínum.
3 Ef maðr hefir reitt forleigu fyrir iörð manns. þá scal hann hafa mála sinn sem vitni berr til. oc svá arfi hins dauða ef hann deyr. En ef maðr deyr oc hefir hann eigi innt mála sinn. þá hafi arfi hans eina örð[1479] síðan. oe svá þó at prestr byggi. En ef maðr segir eigi iörð manns lausa fyrir helgu nott. þá scal hann hafa þá iörð ef landsdróttinn vill hallda (við)[1480] hendr honum[1481] at leigu slícri sem næst var. En eptir helgu nott. þá bióði landsdróttinn honum[1482] iörð þá. Nú vill hann[1483]
- Jvfr. Cap. 2. G. 73. 74. 75. 98. 99. Cap. 3. G. 72.
eigi hafa. þá hafi landsdróttinn siálfr [iörð sína oc leigu með[1484] af hinum er af fór. slíca sem áðr var sagt.
4 Höggva scal maðr í leigu mála sinn til scips tólfærs[1485] eða minna. en eigi til meira scips. oc eigi fleiri en til eins scips. nema landsdróttinn leyfi. en landnám ef meira höggr. meðan sá leigumáli hans vinz. Yrkia scal maðr[WS 9] næfrar oc börku af leigu mála sínum til húsa þacs. oc caupa ser neyzlu sallt með. oc sallt scal hann gera ef hann býr við sió. þat er hann caupi ser næfrar oc börcu með. oc þat er hann þarf siálfr at neyta. en ecki fleira.
5 Gáshauca alla er í reiðri eru teknir oc í goll. þá á landsdróttinn. en sá er tecr. föri aptr oc leggi á landnám.
6 Hafi sá biörn er veiddi nema inni se viðaðr. þá hafi sá er inni viðaði.
7 Engi maðr scal gilldra í mörcu annars til einigra dýra. nema til varga oc refa oc til otra. en engi grafa á iörðu manns. nema hinn leyfi er á. oc eigi urð brióta.
8 Leiglendingr scal eigi leyfa at setia upp scip á iörðu. þá er hann á býr lengr en .v. nætr at föru veðri.
9 Hverr scal eiga vatn oc veiðistöð fyrir iörð sinni nema með lögum se frá comit. En ef á fellir iörð manns. þá scal mæla[1487] frá grönu[1488] grasi af hvárotveggia landi eða her bunni hizcu.[1489] oc brióta í miðiu í sundr. hafi þat hvárrtveggia er þá lýtr. En ef eigi hefir á brotit oc er fasta land eða berg hvárntveggia veg. þá scal mæla frá grönu grasi oc heilli torfu. En ef eyr[1490] gerist í miðri á eða nærmeir öðru tveggia lanði. eða er hólmr í. oc hefir þó af hvárgu landi heila torfu slitit. oc stendr þar í gras. eða her bua.[1491] oc kemr þat á annars lut en á annars eigi. þá scal sá eiga er þat gras lýtr. mæla þaðan á hins luta er ána á við hann nema lita hinu[1492] er áðr rann taumburðr til. en þar scal beint á yfir mæla sem menn scill á. oc þenna[1493] taum úscact landa ámeðal. En ef heila torfu hefir af annarstveggia landi slitit oc er þar
- Jvfr. Cap. 4. G. 75. Cap. 5—7. G. 75. 93. 94. Cap. 9. G. 85. 93.
gras á.[1494] þá má frá grasi mæling hefia. En um þær ár allar er eigi eru flotrennar. þá scal þar gerða yfir ef vill. oc á hann iörð báðum megin til. ef þeir er fyrir ofan sitia segia at eigi var svá gört um daga Ólafs hins helga. þá fari þeir til oc festi lög fyrir oc leggi fimtarstemnu oc nióti sá vitnis síns er gerði.
10 Ef maðr tecr eikiu manns or eicliði. oc hefir annattveggia upp at á eða niðr. þá hafi hann á byrgt til þess er aptr kemr. oc gialldi áfang[1495] þeim er á. yfir á þvera scal hafa eikiu hverr er vill at orsekiu. Upp scal draga eða festa eikiu manns. eða ábyrgiz hann er út recr. oc geri sá festi í er á. En ef maðr hefir haft lendistöð á iörðu manns [á .x. vetrum[1496] eða lengr. þá scal engi öðrum banna. oc svá vegu alla tit sallts oc til sióar oc til marcar upp oc svá at endilöngu heraði. En ef maðr bannar veg þann manni. þá scal hinn beiðaz[1497] vegar með vátta. En ef hann lætr hann eigi hafa veg þann. þá scal hinn þing kenna oc hafi þar vátta sína frammi at þingi. at hann hafði þar veg at fornu fari. þá sculu þeir þann veg hafa. en ef þeir standa fyrir. þá eru þeir allir útlagir hvat sem þeim verðr veitt. en hinir helgir er til sökia. Sama hætti ferr um lendistöð[1498] ef bannat er. En ef maðr höggr við í mörcu manns at úleyfi. þá scal hann leiða menn til stoms.[1499] oc láta siá viðarhöggit. söki hinn síðan til landnáms oc til viðarverðs. oc meta scal þann í mörcinni þar[1500] sem höggvinn var. En ecki scal höggva í annars manns mörcu nema farargreiða bót. hvárt er bilar at sleða eða at scipi. eða til elldsneytis ef úti býr. eða gialldi landnám.
11 Ef maðr festir lög fyrir haga sinn oc er ort í síðan. sá er secr ránbaugi við konung oc landnám silfrmetnu þeim er iörð á ef hann verðr sannr at. En ef hann stendr hann eigi. þá leiði menn til stoms oc sýni áverca oc láti meta viðarspell oc kenni þeim er hann vill. oc stemni honnm heim til þingstemnu oc þing síðan. en hann sýni ef hann vill með lýritar eiði. En ef eiðr fellz. þá gialldi hann landnám silfrmetit oc viðarverð oc ránbaug konungi. En ef hann vill eigi[1501] fé festa ne eið. þá beiði sökiandi böndr atfarar at taca fé slíct sem hann er secr. oc annat slíct á ofan. oc hafi böndr eið. En ef festir eið oc fellz. þá hafi sökiandi kent þing á mánaðar fresti. oc þat þing siálfstemnt. þá beiði sökiandi böndr atfarar sem áðr var sagt. oc taci fé slíct sem áðr var upp sagt. Engi scal fara í natascóg annars. en ef
- Jvfr. Cap. 10. G. 92.
ferr. láti netrnar oc gialldi landnám. En fyrir epli oc humla[1502] scal verð giallda oc landnám á ofan.
12 En ef landsdróttinn leyfir manni nöccur þarfendi at vinna í mörcu sinni. oc verðr meira marcarspell af elldi hins en hann leyfði honum. þá scal hann synia vilia síns með lýritar eiði oc böta marcarspell sem böndr meta. En ef eiðr fellz. eða gengr hann í gegn. þá gialldi marcar spell oc landnám á ofan oc .iij. mercr konungi. En ef hann syniar. syni með lýritar eiði.
13 En ef menn brenna andvirci[1503] manna. vönd eða staura. eða þann garð er sá scal upphallda. eða sætrs innan stafs. oc þau er eigi eru í almenningum. böti spell sem menn meta. oc landnám oc öfundarbót eiganda. En ef hann syniar. þá syni með lýritar eiði.
14 Ef maðr lögfestir holt eða haga eða veiðistaðir. þá scal lögfesta at kirkiu eða á þingi þar sem iörðin liggr. En sú lögfesta scal standa .xij. mánaði hina næstu eptir ef eigandi lögfestir eða umboðsmaðr hans.
15 At landnámi scal haulldr taca .vj. aura. lendir menn .ix. aura. oc sacgillt allt nema lögfest se. En byscop .ij. mercr. oc iarl .ij. mercr. en konungr .iij. mercr. ercibyscop .xx. aura. ábóti .xij. aura oc svá abbadís. en árborinn maðr .iiij. aura. recsþegn .iij. aura. leysingia sunr .ij. aura. leysingi .iiij. ertogar.
16 Ef fleiri menn eigu iörð saman. þá sculu allir eptir hinum bezta manni landnám taca. þeim er í[1504] iörðu á. En mær taci landnám eptir föður sínum. en eckia eptir þeim er næst átti hana. En ef sumir leyfa íneyzlu í mörcu en sumir eigi. þá taci sá er eigi leyfði landnám sitt fullt. en slíct af áverca sem á í eign. En ef fleiri hafa úleyft. þá taci allir landnám.
17 Ef .ij. menn eign tekiu á iörðu einni oc segir sá er fyrri tóc vátta sína aflendis. þá scal hann hafa .xij. mánaði þá iörð ef menn vitu þat. En ef þeir váttar bresta honum á .xij. mánaða fresti. þá scal hann eiga er tóc með váttum loðina alla er úneytt er. en verð þeirrar er neytt er. þá scal vera mörc tölu eyrir sálldssáð hvert oc fylgi heyit. en landsdróttinn scal hafa leigu af þeim er loð eignaz. en landnám
- Jvfr. Cap. 12. 13. G. 98. 99. Cap. 15. 16. G. 91. Cap. 17. G. 78.
silfrmetit af þeim er á bió. En ef .ij. menn taca iörð eina oc festa báðir lög fyrir. þá scal fimtarstemnu til hafa oc nióti sá vitnis síns er fyrr tóc. en hinn lauss frá er síðar tóc. oc hafi hann leigu af landsdróttni eða iörð iamngóða innan fylkis. En ef hann býðr þriót oc vill eigi af fara. þá fari hinn til með vátta. oc leysi naut hans út[1505] gögnum[1506] hans. En ef hann stendrfyrir. þá leggi[1507] rán við oc stemni honum heim til þingstemnu en þing síðan. oc hafi fram vitni sitt á þingi at þeir höfðu fimtarstefnu oc at honum var vitni borit at hann tóc iörð þá fyrri. þá scal hann æsta böndr atfarar oc föra hann af iörðu oc taca ránbaug konungi.[1508] En ef maðr slær engi annars manns. þá scal hinn sem á fara til oc festa lög fyrir engit. hvárt sem heyit liggr á eða eigi. En sá leggi fimtarstemnu er helldr þyckiz þurfa. en á þeirri fimt þá nióti þeir vitnis síns. hvárr þeirra er í fiorð hafði. Svá scal um acr hit sömu[1509] ef annarr maðr scerr. En ef hins verðr acr eða eng[1510] er lög festi fyrir. þá scal hann beiða aptrförslu at aptr se komit fyrir fimt. oc leggi á landnám silfrmetit. En ef hann förir eigi aptr. þá stemni hann honum þing fyrir ránit oc beiði hann landnáms silfrmetins oc stemni honum heim til þingstemnu oc þing síðan.
18 Ef .ij. búa báðir á einni iörðu. oc scill þá á garðafar sitt. nú vill annarr gerða þar sem hann hefir fyrr gerðt. hinn scal fara til oc beiða hann gerðingar. En ef hann vill eigi. þá bióði honum heim beggia þeirra naut oc hafi hann á byrgt oc usla allann böta þeim þann sem beggia þeirra smali gerir oc allt þat er höggvit verðr. En úskiptum haga má engi öðrum banna.
19 En hvervitna er marcrá er meðal manna. þá má banna nautum manna í at ganga ef hirðir er at oc lög eru fyrir fest. En ef í er (gengit)[1511] sídan oc helldr hinn þangat smala. þá liggr landnám við oc ránbaugr konungi ef lögfest er. En ef hinn recr or er[1512] á þá liggr ecki við. En ef hirðir er eigi at. þá má eigi banna. En ef hinn vill cviðia[1513] haga sinn. þá seti hann garð meðal. oc gerði á sinni iörðu eða gialldi landnám.
20 Ef .ij. menn búa á einni iörðu oc sá báðir[1514] einni acrugerði.[1515] nú hefir annarr fyrr scorit oc laðit. nú vill sá lata fénað í gerði. þá scal hann svá láta hallda smala
- Jvfr. Cap. 18—21. G. 81. 82. 89.
sinn. af eigi comi í acr granna síns. eða gialldi landnám oc korn þat er spillt verðr. Nú hefir hann laðit korni sinu er síðarr scar. þá scal hinn enn svá hallda sinn smala at eigi comi í bit granna síns fyrr en iamnbitit er. eða gialldi landnám. Svá oc ef fénaðr manns gengr í acr töa eng at görðum gilldum.
21 En sá garðr er gilldr er öln er ámeðal staurs hvers. en hiástaurr hinn þriði hverr. oc iaðarr er yfir. svá at eigi komi svín i gegnum þat er súlu hefir a hálsi. en sú súla scal vera þumalalna .ij. þá scal þó bióða honum naut[1516] heim til hús. Nú hirðir hinn eigi naut sín þá helldr en áðr. þá scal hann höggva .ij. naut cúgilld at úgilldu. En ef hann hirðir þá[1517] eigi. þá bióði honum annat sinni heim eða höggvi .ij. naut cúgilld at orsekiu. oc bióða honurn heim hit þriðia sinn oc höggva .ij. naut. nú eru .vj. naut úgilld. Nú er höggvit naut eða fénaðr manns oc er eigi boðit heim at úgilldum görðum. þá sculu uppi holf giölld ef þræll hefir drepit. en sá hafi húð af[1518] oc átu er fénað átti. En effriáls maðr drepr. þá sculu uppi full giölld. en húð oc átu hafi eigandi. En ef ross gengr í acr manns eða[1519] eng. hann scal taca ross þat oc[1520] inn setia. oc fara til hins er rossit á með vátta oc beiði usla bót oc festi lög fyrir rossit oc sýni mönnum uslann. En ef hann tecr út rossit at úböttu. gialldi ránbaug konungi en hinum landnám er iörð á oc böti usla bót
22 Ef maðr leggr tröð sina við acr eða engi annars manns. þá scal hann hverfa garði gilldum um.
24 Ef menn etiaz vitnum á fyrir ..aups[1522] sacar eða sveitar. um hvatki mál er þat er. oc hefir annarr tveim váttum fleira. þá nemni þeir[1523] þegar á stemnu .xij. böndr hina gegnstu oc hina ellztu innan fylkis oc þá er engan lut hafi átt í með þeím .vj. hvárrtveggia þeirra. En sá er eigi vill nemna. láti sitt mál. en þeir .xij. er til eru nemndir. þá virði vitni þeirra hvárt sem[1524] þeim þyckir fyrir guði réttligra vera. oc hafi sá sitt mál er[1525] þeim sýniz at réttara[1526] hafi[1527] ef þeir verða allir á eitt sáttir. En ef þá scill á. þá hafi þeir sitt mál er fleiri eru saman. En ef allir verða iammargir. þá hafi þeir sitt mál er einhverr vill or annars föruneyti því til guðs scióta fyrir sættar sacar at þess mál sýniz oss réttligra fyrir guði. En ef ser hvárir kallaz rétt hafa. oc scióta því til guðs or hvárumtveggia flocci. þá se scipt máli með þeim í miðiu í sundr er þá scill á. En því er þetta mál gört at opt eru ill vitni ofsuð[1528] fyrir scaps sacar. oc lætr opt hinn liðlausi sitt mál þó at hann hafi réttare.
25 Ef[1529] þeir menn er at scröcváttum verða. þeir eru sekir .iij. mörcum konungi hverr þeirra. oc vera alldregi váttbærir síðan. oc enskis vitnis nióta oc réttarlausir. En ef báðum bersc hafnarvitni. en hvárgum óðalsvitni. þá ef annarr er óðalsmaðr en annarr cauplendingr. þá scal óðalsmaðr einn sveria til þar sem hann festi lög fyrir framast. En ef óðalsmaðr vill eigi sveria. þá scal cauplendingr sveria til ef hann vill sem hann festi lög framast fyrir. En ef hvárgi vill sveria. þá scipti þeir í miðiu í sundr. En ef annarr vill sveria en annarr eigi. þá scal oc sá hafa sitt mál er sverr. En ef þeir sveria báðir. þá scal scipta í sundr í miðiu. En þess cauplendings vitni scal standa er sá maðr ber vitni með er óðalsmaðr er at iörðu þeirri. En ef annarr hefir hafnarvitni en annarr ecki. þá scal sá sveria er hamnarvitni hefir. en hinn sökia er ekki vitni hefir. En um hollt oc haga þá er iamnfullt .ij. manna vitni sem .x. En engi maðr scal vinna í hollti eða haga til fimtarstemnu ef[1530] lög eru fyrir fest. En ef maðr festir lög fyrir loð eða fé manns á týsdegi þar sem hann á festa fyrir. þá scal hann bióða hinum slemnu hvárt sem hann vill hafa á laugardegi eða á[1531] mánaðegi. En ef hann vill eigi kiósa. þá scal vera á mánadegi. nema heilagt se. þá scal á þváttdegi vera fimtar stemnan. oc svá scal í ödrum dag[1532] ef messudag ber á fimtina.
- Jvfr. Cap. 24. 25. G. 60.
26 Festa scal lög fyrir loð oc fyrir áverca. hvar sem hann hittir hann sialfan er á orti innan fylkis. En ef hann hittir hann eigi. þá fari hann til loðs oc tit áverca. oc festi lög fyrir. oc segi honum siálfum síðan til eða hiúnum ef eigi má hann hitta. En ef heimilldar maðr er svá langt frá at hann má eigi coma tit fimtar. þá scal gera honum lagastemnu sem til dóms. En hann scal neyta meðan or loðinni svá micit sem hann þarf. En ef hins verðr loð er lög festi fyrir. þá sculu iamnyndir menn meta hve micit hann neytti til lagastemnu.
j. Til allra eigna innan fylkis scal umboðsmann hafa. (1.)
ij. En[1533] .íij. vetr halldi umboð oc máli eptir fráfall manns. (2.)
iij. Hvessu umboð scal hallda.
iiij. Um iarðarscipti oc hvat umboðsmaðr má leyfa oc um kyrkiu eignir. (3.)
v. Um iarðarstípti. (4.)
vj. Ef sá er utanlands er sculldir á at giallda. (5.)
vij. Um þat ef maðr er utanlands oc spyrr arfi andlát hans. (6.)
viij. Um almenningar oc sócnir þar til. (7.)
ix. Um sel í almenningi.[1534] (8.)
x. Um dýrgarda. (9.)
xj. Um hvalfund oc um scurð. (10.) xij. Um selver. (11.)
xiij. Um þiófa mál (12.)
xiiij. Um kúðreck. (13.)[1535]
xv. Um heytöcu. (15.)
1 (j) Hverr maðr innan laga várra er iörð á scal hafa umboðsmann innan fylkis þar sem iörðin liggr. En sá er umboð hefir þá söki hann lanðnám um allan áverca sem hann eigi siálfr. hálft landsdróttni en[1536] hálft ser. oc iarðir byggi oc eigi siálfum. oc leigur af taci ef landsdróttinn vill. En ef umboðsmaðr tecr leigu oc vill eigi láta landsdróttinn fá. beiði landsdróttinn leigunnar oc söki með þingstemnu. En ef umboðsmaðr dular at hann hafi við umboði tecit. þá standi saga landsdróttins nema hinn[1537] syni[1538] með einseiði. en umboð halldi .iij. vetr. oc siálftecit af síðan.
2 (ij. iij.) En ef maðr er utan laga várra oc innanlands sá er iörð á. þá halldi umboð meðan hann vill. En ef hann vill af honum taca. bióði um þeim er hann vill at taci umboð af honum. en sá hafi vitni til at landsdróttinn bauð honum at taca af þeim er áðr hafði. fái[1539] sá síðan umboð þeim er hann vill at iamfullu sem landsdróttinn siálfr. En ef landsdróttinn callar svá at umboðsmaðr hafi tecit af eign hans oc ser nýtt. hvárt sem þat er innan garðs eða utan. oc vitu á því góðir menn scil. en ef sá callaz ceypt hafa er handhafi er at. at þeim manni er þá var eigandi at. at[1540] hann cvaðz caupa. þá hafi hann vitni sitt svá tengi ábyrgt sem önnur caupsvitni oc sceytingar. En ef honum brestr þat vitni. þá meti iamnyndir menn hvárs hann hefir mist. oc söki hann út með útbeizlu oc leggi á landnám ofan oc scal þar[1541] eigi fyrnsca fyrirganga. söki þann er af dró eða hans arfa. en honum til eignar er þá er handhafi at. En ef sá sitr á iörðu er af iörðu dró. þá er sem hann siti á útecinni iörðu. En ef[1542] annarr býr. þá se sá sykn saca fyrir utan landscylld. En[1543] landsdróttinn á cost at taca af honum umboð þegar er hann vill. en máli halldiz at váro[1544] sem hann á at byggia. þat ero .iij. arðir. En umboðsmaðr scal eigi byggia annann mála fyrr en annarr er farinn. En ef landsdróttinn eða umboðsmaðr andaz. þá halldi[1545] arðarmáli síðan. oc svá ef maðr ferr af landi. þá halldi umboð .iij. vetr. nema hinn andiz[1546] fyrr. þá er umboð oc siálftecit af síðan. En ef umboðsmaðr tortryggvir fráfall landsdróttins. þá hafi arfi eins vitni til þess er sveria vill at hann hyggr þat vera satt.
3 (iiij.) Umboðsmaðr má ecki leyfa oc ecki siálfr yrkia hollt ne haga nema hálfu meira en leiglendingr má leyfa. nema iá se landsdróttins til. Sá scal umboð hafa[1547] kirkiu iarða innan heraðs oc innan kirkiusócnar er scilvænstr er oc erkibyscop vill setia upphallzmann kirkiu ef til er. en landbúi hverr taci heimillð af presti hverium eptir annann er til cemr. hvárt sem sá er upphalldsmaðr kirkiu eðr eigi er umboð hefir. En eigi scal kirkia týna eign sinni fyrir fyrnscu sacar eða af vangæzlu kennimanns eða af[1548] ágirnd umboðsmanns. En þat verðr kirkiu at óðali ef hon hefir at .xxx. vetra. en þat vitni beri henni kirkiusócnar menn.
3 (v.) Umboðsmaðr scipti iörðu til handa landsdróttni. en hinn er scipta vill lýsi á þingi at hann vill iarðarscipti hafa. hafnscipti. En ef hinn vill eigi til koma er iörð á með honum. þá scal umboðsmaðr hafa böndr með ser oc scipta[1549] hafnscipti við annann landsdróttinn oc kasta lut hans úmerctum [en sión oc merctan.[1550] oc hafi lut iarðar til þess er[1551] báðir eru iamnhafðir. En ef menn vilia scipta óðalsscipti
- Jvfr. Cap. 4. G. 87.
oc eru sumir utan laga várra oc innan lands. þá scal gera þeim .ij. mánaða stemnu til iarðar. En ef þeir coma eigi í þá stemnu. þá scipti hinn er gerði stemnu til oc böndr með honum. oc beri lut í scaut sem áðr var mælt. En ef hinir coma eigi til. oc vilia eigi sceyta honum iörð. þá kenni sá þing oc nióti sá vátta sinna oc æsti böndr vápnatacs. oc se iörð sú siálfsceytt. en af þeirri sceyting verðr hinn svá tryggrofi sem hann hafi siálfr sceytt. En ef landsdróttinn er[1552] utanlands. þá geri sá er scipta vill honnm .xij. mánaða stemnu til iarðar sciptis. En ef hann cemr eigi. þa fari þat scipti sem áðr var uppsagt. En slíct sem aðrir tveggia hafa bött iörð. oc menn meta til. stanði fyrir iörðu þess. oc se at forsölu mála sem menn vilia sveria um. En óðals scipti scal um haust scipta oc stemnu gera til at fimt innan fylkis. En ef svá margir eigu iörð saman at eigi má þeim saman koma á fimt. þá scal leggia fimtarstemnu þeim öllum á þingi innan fylkis. en utan fylkis oc innan laga várra seal gera mánaðar stemnu.
5 (vj.) Ef maðr ferr af landi á braut oc á hann sculldir at giallda eða gerir hann síðan er[1553] hann er brott farinn. þá greiði umboðsmaðr hans meðan hann hefir umboð hans. ef hann verðr sóttr til at lögum. eða elligar arfi hans þegar lagastemna umboðsmanns liðr. meðan þess manns fiárlutr[1554] vinz er sculldir gerði. sem vitni bæri til. En arfi gialldi eigi sitt fé fyrr en hinn er sannspurðr andaðr er sculld[1555] gerði. oc váttar .ij. bera.
6 (vij.) Ef maðr ferr af landi brott oc spyrr arfi andlát hans. oc hefir þau vitni frammi á fimtarstemnu er[1556] þeir menn bera er annattveggia voru í för med honum eða hafa spurt sannliga af þeim er í för voru með honum. oc þeir sögðu svá. at þat vissu þeir fyrir guði sannast um þat mál. þá siti[1557] hann í arfi. oc svá (arfi)[1558] hans ef hann fellr í frá. til þess er þat reyniz sannara at hinn lifði er fé átti. þat mund er sá[1559] andaðiz er í arf hafði setzc fyrst. En hvárki málum er lýzc hafa fyrir nýmæli[1560] um slíc[1561] mál. þá standi svá sem þau hafa gör verit.
7 (viij.) Svá sculu almenningar vera sem verit hafa fyrr at fornu fari bæði hit öfra oc hit ytra. En ef menn scill á. callar annarr ser en annarr callar almenning.
- Jvfr. Cap. 7. 8. G. 84. 90. 145.
þá festi sá lög fyrir er ser callar. oc kenni þing síðan. hvárt sem þar er fylkisþing eða hálfuþing er menn eigu því máli at scipta. oc hafi haft upp þingboð fyrir fimt. En ef hann gerir eigi svá. þá er únýt lögfesta hans at[1562] því sinni. En á þingi sculu þeir nemna haullda .xij. eða böndr hina beztu ef eigi eru haulldar til .vj. hvárr þeirra í þingá þeirri. oc hafa fram[1563] af þeim .xij. er geta má. oc sveria hvárt er eign hans eða almenningr. En af því þingi leggi sá fimtarstemnu er ser callar iörð þá. oc nióti þar vitnis síns þess er á þingi var nemnt. En ef fimt berr á helgan dag. þá se stemna hinn fyrsta rúmhelgan dag eptir. oc föri þar þat vitni fram at iamnfullu sem á fimtarstemnu. En svá scal þann eið sveria. at þat hefir ek heyrt at þat scill marca ámeðal eignar búanda oc almennings. oc eigi veit ec annat sannara í því máli. En sídan se sett fimtarstemna oc dömi þar þat hvárum[1564] sem hafa scal. En ef ármaðr eða erendreki konungs kennir þat manni. at hann se handhafi at iörðu þeirri er í almenningi hefir verit gör at úleyfi konungs. en ef handhafi svarar. siá iörð var gör fyrir .iij. konunga æfi þeirra er engi var scemr at landi en .x. vetr. en ef ármaðr eða erendreki konungs tortryggvir þat mál. þá scal hann nióta vitnis síns sem áðr var scilt at maðr scylldi hafa meðal almennings oc eignar manns.
9 (x.) Dýrgarða scal gera hverr er vill í almenningi svá at eigi spilli veiðiván annars. Eigi scal nærmeir gera en eigi megi heyra högg til garðs þess er stendr. Bera[1570] scal or annars garði ef hann vill. Ef grasgarðr[1571] stendr lengr en .xx. vetr. þá geri sá upp er vill oc nýti ser. meðan er hann vill upphallda. En spiótgarðr scal eigi lengr liggia en .x. vetr. en ef liggr. þá fari sem áðr var scilt.
10 (xi.) Rafnhvalr er einfyndr haulldi. En ef árborinn maðr finnr þá á sá hálfan er finnr. En allir minni hvalar eru einfyndir friálsum manni hverium. en dróttinn á ef þræll finnr. En ef ármaðr kemr eigi til. þá hafi hann böxl til þings oc þat vitni honum um. En þeir allir hvalar er lýðscærir eru. þá scal boða ármanni oc búandum at comi til at fimt. en ef þeir coma eigi. þá liggr honum ekki við at útslíti er festi. En ef hval recr út fyrir fimt oc eru (eigi festar)[1572] á landi. þá gialldi sá er finnr mercr .xv. nema festar slitni. þá liggr ecki við ef sumar festar eru á landi. Sá scal festa er finnr oc hafa finnandaspic. hann scal hafa scip laðit. þat er .ix. alna er langr kiölr í. oc .iiij. borð frá kili hvárn veg. oc laða svá miöc sem hann vill svá at eigi söccvi. En ef söccr fyrr en scútstamn kemr þar sem áðr[1573] var framstamn. þá á hann ecki af. En finnandaspic scal scera niðr frá horni oc aptr í síðu allt til beina inn. Einn maðr scal á scipi því vera oc hafa eina ár oc austker oc eina þiliu. En ef hval recr í stöð manns lýðscæran. þá á sá þann lut allan er í stöðinni liggr. er stöðina á. en konungr oc bönðr þann lut er um gengr stöðina út.
11 (xij.) Svá er mællt um selver manna. at þá er .iij. vicur eru til Jóansmessu. oc .vj. vicur til ióla. þá eru selver öll heilög at engi maðr scal þá í annars selver fara leyfislaust. En ef maðr er fundinn í sellveri manns á þeim vicum oc tecr hann sela í veri manns. þá verðr hann svá þiófr þar sem í búri manns oc vili hann þar.[1574] En þess á milli þá hegni þeir selver sín sem menn hegna eignir sínar á land upp með lagakefli. en ránbaugi ef í ferr síðan. oc landnám silfrmetit. oc sela alla er hann tóc í veri hins.
12 (xiij.) Ef maðr stell ertog eða ertog meira. þá er sá þiófr. oc þiófr verðr maðr af blóðugri bráð hverri nema af hundi. Ef maðr gengr í acr. oc hefir á braut eyk
- Jvfr. Cap.9. G.95. Cap. 10. G. 149. Cap.ll. G.91. Cap. 12—15. G. 253.263. Hk. 132.
bundinn eða fleiri. þá er hann þiófr. Ef þiófr er fundinn í búri manns eða í öðrnm stað. þá scal binda á bac honum fóla í því fylki er þiófr er tecinn oc föra ármanni bundinn. oc halldi ármaðr til þings oc af þingi í fiöru. en ármaðr fái mann til at drepa hann. oc svá þiófa alla. En böndr scylldir til at fylgia þiófi til dráps. þá er af þeirra ábyrgð. En ef þeir vilia eigi fylgia. þá liggr slíct við sem þeir[1575] eigi þat þing. En fé allt er tecit er af þiófi. þá á sá er þióf tecr. ef eigi bersc öðrum manni vitni[1576] til. en alla aðra lausa aura á konungr. Sá ábyrgiz þióf er bindr .xv. mörcum við konung. þar til er hann setr hann bundinn á flet ármanni. oc hafi vitni við. En ef þiófr vill veriaz. þá fari hann útlagr. En ef setr[1577] þióf lausan. þá er sá secr .xv. mörcum við konung svá ármaðr sem annarr maðr. En ef maðr stell minna en ertog. sá er torfs maðr oc tiöru. geri honum geilar oc casti at honum slícu hverr sem vill. oc comiz hann á braut sem hann má. oc eigi réttnæmr síðan. En ef maðr stelr minna en þveiti. þá scal heita hvinn um alldr síðan. oc eigi engan rétt á sér síðan.
13 (xiiij) Ef maðr legz nndir kýr manna oc dreccr. sá maðr á engan rétt á ser.
14 (xiiij) Ef[1578] maðr gengr í laucagarð manns eða[1579] hvanngarð. sá a ecki á ser þó at menn beri hann oc beysti oc taki öll föt af honum.
15 (xiiij) (xv.) Ef maðr ferr at veg með rossi. oc stendr hey nær götu. þá ef hann þarf. þá taci hann sem ross hans þarf at eta. en ef hann hefir brott. oc verðr hann fundinn með því. þá er hann þiófr.
Tylftareiðr um landráð. (1.)
Tylftareiðr um húsbruna [oc loðbruna.[1580] (2.)
Tylftareiðr fyrir morð. (4.)
Tylftareiðr um tryggrof. (3.)
Um sílldfisci. (5.)
Enn um sílldfisci. (6.)
Hér hefr upp átta settareiða. Er hinn fyrsti um naut manns. (7.)
Um annan settareið. (8.)
Um hinn þriðia settareíð. (9.)
Um fiórða settareið um rossspell. (10.)
Um hinn .v. settareíð. (11.)
Setti eiðr um húsbruna. (12.)
Siaundi settareiðr um cornsláttu. (13.)
Atti um morðráð oc griðspellaráð. (14.)
Um hullt fé oc úhullt með þýfscu. þar er lýritar eiðr. (15.)
Um þióffólgin föt. (16.)
1 Þar cemr tylftáreiðr til. ef konungr kennir manni at hann ráði lönd oc þegna undan konungi. En ef kennir manni landráð. þá scal[1581] nemna mann or hirð sinni iamborinn mann þeim er máli á at svara. en ef leysingi á því máli at svara eða þyrmslamenn. þá scal búanda son nemna or hirð. oc hafi rit oc innsigli konungs til oc söki þat mál. þá er konungr er eigi innan fylkis. Eið þann scal bióða til konungs húss innan fylkis þrimr náttum nema hann vili eið fyrir vinna.
2 Þat er tylftareiðr ef maðr kennir þat manni at hann hafi brent hús hans eða loð er innangarðs er. oc er þess ván at allr bör brenni upp.
3 Þat er oc tylftareiðr ef kent er at maðr hafi vegit á veittar trygðar.
4 Þat er oc tylftareiðr ef manni er kent morð oc er úlýst vígi. ör scal láta fara oc komi til þings á .iij. nátta fresti innan fylkis. en .v. nátta fresti ef fiörðr[1582] bannar. þá scal hann festa þar eið á fyrsta þingi eða fari útlægr. ef allir þingmenn eru á eitt sáttir.
5 Svá er mællt ef menn fara í sílldfisci. þá scal bæði verpa á acr oc á eng oc hvar sem hann vill. oc hafa af allt at páscum. en ef hann hefir eigi þá allt af. þá á landsdróttinn hvárt sem hann vill af honum. landnám eða sílldar þær er áliggia. En þó at ármaðr festi lög fyrir. þá varðar hann ecki til pásca.
6 En ef menn ausa sílld or netium manna oc eru þeir eigi húsgangsmenn eða hiún þeirra. þá scírscoti þeir því er net eigu oc eigniz þá sílld alla er hinn hafði á braut borit er or netium hans iós at úleyfi. En ef maðr rífr net manna at vilia
- Jvfr. Cap. 1-4. G. 132.
sínum eða scerr at láta sílld or scera.[1583] þá er hann þar réttlauss. hvatki er hann þiggr fár á ser. oc secr við konung .iij. mercr. böti netia spell oc öfundarbót hinum er net átti ef hann scírscotaði.
7 þetta eru settareiðar. sá er einn ef naut er stolit frá manni. hinn ferr eptir er átti til þess er hann hyggr á hendr. oc cemr þar með böndr er næstir búa honum. oc kallar út húsbúanda. Nú cemr sá út. en hinn berr upp sitt mál oc segir í frá at honum er naut horfit. oc svá litt sem ec segi. nú hefi ek spurt oc heyrt at þú hafir því nauti stolit. ac vill ek hafa ransókn af þer. hann er þiófr ef hann syniar ransacs. En ef hann mælir svá. eigi gerir þú nú vel. sátt þú naut þat er ek hió. oc segir þú þann lit á sem þú sátt á minu nauti. nú ganga þeir inn oc finna húð oc höfuð oc þær iartegnir sem hinn sagði. þá scal þar[1584] settar eiðr fyrir.
8 þat er annarr settareiðr er föt manns eru horfin. hinn scal taca búa sína oc fara þangat er hann veit mest líkendi á. ok kalla út búanda oc beiði[1585] ransacs. þá scal sá búandi svá mæla. biði þer fyrst. oc gangi þer eigi inn. fyrr en þer seð ransacaðir. en ec man ganga til granna minna oc hafa þá við. en ef þer gangit úransacaðir. þá er borafóli. oc liggi ecki búanða við. En ef þeir ransaca. þá scal spyria búanda at. fara fleiri menn með lycli en þú oc cona þín gengr? cveðr hann. þræll mínn oc ambátt. Nú ef vindauga er á búrinu. þá ef utan má í stinga. þá scal fimtareiðr uppi. en ef eigi má utan í casta. þá er þræll þiófr ef carlföt eru. en ef kvennföt eru. þá er ambátt þiófr. en ef eigi gengr þræll í ne ambátt. ok má eigi utan í casta. þá er settareiðr uppi. en þó at í byrðu se oc í keri læstu. þá kemr eigi framar til.
9 þat er .iij. settareiðr ef silfr er horfit manni. oc ferr sá eptir er stolinn er oc ransacar at. Nú fiðr hann þat í sióði annars manns. ef hann svarar því. ef þat er silfr þitt. þá létstu siálfr í sióð minn. þá scal sá hafa silfr þat er ransacaði oc stolinn var. En ef hann mælir svá. silfr þat gallztu mer. þá scal sá hafa silfr þat er fyrir kenzlum varð[1586] oc sveri settareið.
10 Sá er hinn .iiij. settareiðr. ef rossi verðr spillt mercr verðu[1587] eða betra. eða er þat höggvit. eða nautum .iij. cúgilldum verðr spillt eða höggvit. eða þrimr fleira.
- Jvfr. Cap. 7—9. G. 254-257.
11 Sá er .v. settareiðr ef maðr brennir naust manns oc scip .vj. ært eða meira. svá oc ef hann brýtr eða höggr hvar er hann hittir. En ef hann gengr við at hann brennir eða höggr eða brýtr. þá bióði hann þeim er átti verð fyrir. eða fari útlagr. En ef[1588] maðr brýtr leiðangrsscip til þess er mercr scaði er á. þá er lýritar eiðr ef hann syniar. en útlagr ef hann er saðr at. En ef meira er en mercr scaði. þá se settareiðr. eða útlegð ef hann verðr sannr at. En svá scal settareið vinna. við niðri kirkiu scal standa oc hafa sallter í hendi ser oc þar vinna eiðinn. oc nemna scal haullda .vj. til settareiðs. eða böndr hina bestu ef eigi eru haulldar til. Sacaráberi scal nemna hálfa vátta. en veriandi hálfa oc hafa einn or þeim .vj. en annann nánasta nið. siálfr hinn þriði oc .iij. aðrir friálsir menn. þeir er kunnu hyggia bæði fyrir orði oc eiði.
12 Sá er .vj. settareiðr ef maðr brennir heylað manns utangarðs. eða spillir lassi eða lassi meira. oc eigi ván at allr bör gangi upp.
13 Sá er hinn .vij. settareiðr ef maðr slær upp fyrir manni .v. mæla sáð eða .v. meira. þá er sá útlagr ef hann verðr sannr at. eða gialldi verð þeim er átti svá sem menn meta. en ef hann syniar. þá halldi hann npp settareiði eða fari útlagr.
14 Sá er hinn átti settareiðr. ef manni er þat kent at hann ráði[1589] manna[1590] morð eða í griðum.
15 Ef maðr hittir föt sín í durum utar. eða hvar er hann hittir innan hús eða utan úhullt. oc svá utangarðs eða innan úhullt. þá er lýritar eiðr. ef sá vill kenna er á. en ef grafit er í ellds[1591] gólfi eða hullt. þá er þræll þiófr. nema búandi vili sveria fyrir hann lýritar eið.
16 Ef maðr hittir föt sín í löðu eða í hiálmi eða viðkesti. þar er utan má í stinga. þá er þar lýritareiðr. en ef unðir laði annattveggia í hiálmi eða undir vidkesti. þar
- Jvfr. Cap. 15. 16. G. 255.
er eigi má hendi í fara. þá scal sá vera þiófr er lað þat lóð. hvárt sem þat var þræll eða búandi.
þann rétt hafa konnngar gefit Úteyium.[1592] at þeir sculu þing sitt hafa á Jórúlfsstöðum at iamfullu sem fylkismenn allir.
Um réttarbötr er konungar hafa gefit. (1.)
Enn um sama mál. (2.)
Um réttarbötr er konungar gáfu Naumdölum. (3.)
Um réttarbötr (4.)
Enn um sama mál.
1 Her hefr upp réttarbötr þær er konungar gáfu. Sigurðr konungr. Eysteinn[1593] oc Ólafr[1593] gáfu öllum lögunautum. þat er fyrst giafir allar nýiar oc fornar. reycmæla oc afráð öc landaura alla. öllum þeim mönnum er her eru í útgarðum[1594] með oss oc scipleigur allar. En ef maðr verðr útlagr oc ferr hann af landi oc tömiz arfr sá er útlagr maðr átti. þá scal hinn nánasti niðr sá er í erfðum er taldr taca arf þann. en eigi konnngr. En ef hann kemr aptr oc sættiz við konnng. taci siálfr þann arf. Siálflofat er manni hverium af landi at fara at friði görfum af hendi konunga várra. Maðr hverr er af landi ferr. scal þar vera sem hann vill. oc enga stemnu scal gera þeim manni. aptr scal hann hafa sitt allt. nema hann fari með herscilldi hingat aptr at siálfræði sínu. Jarðfólgit fé á[1595] sá er fiðr en landsdróttinn landnám af þeim er gróf at úleyfi hans. Hús scal ármaðr gera konungi en eigi böndr. nema veitt vili hafa.
2 þessa réttarbót hafa konungar gefit Háleygium öllum. þat eru fiscigiafir allar bæði af nesium öllum oc af öllum fiskistöðum. fyrir utan þat er menn hafa gefit konungi .v. fisca. þat scal hverr maðr fá er í fisci er í Vágum. reycmæla oc rygiar tó oc viniar spönn.[1596] Hafa þeir oc gefit almennillga alla slíca sem þeir höfðu um hins helga Ólafs ðaga. bæði hit ytra oc hit öfra. sunnarla oc norðarla. En klóvöru alla fyrir norðan Umeyiarsund. þar á konungr einn caup á. En ef ármaðr kennir þat manni at hann hafi þar vöru ceypt. þá scal koma fyrir lýritar eiðr. oc secr .iij. mörcum við konung ef hann hefir ceypt. oc láta scinnin. En engi maðr scal ransaca háleyscan mann nema sá einn lendr maðr eða ármaðr er sócn á. nema því at eins at maðr laupiz undan töcu oc sócn. þá scal gialldkyri æsta þann mann tacs til heimilis síns. oc engi eiga meiri sócn á því en svá.
3 Syniarspönn[1597] oc rygiar (tó)[1598] oc reycmæla. þat hafa konungar gefit Naumdölum. oc þeir sculu eigi helldr greiða en allir aðrir Þröndir.
4 Þessa réttarbót gaf Haralldr konungr oc Magnús Þröndum oc öllum lögunautum. Lög þau öll er hinn helgi Ólafr konungr gaf oc setti. oc réttarbót þá alla er frændr þeirra hafa síðan gefit. þeir sem konungar hafa at landi setit. þá scal halldaz.[1599]
- ↑ í — tilföier b. c. e.
- ↑ mgl. i alle Afsrkrifter, men maa nödvendigviis tilföies.
- ↑ Saaledes i alle Afskrr.
- ↑ oc — tilf. c. e.
- ↑ í — b. vistnok rigtigere.
- ↑ er — mgl. a. b. d. e.
- ↑ hans — mgl. c. e.
- ↑ lögleigðar — c. e.
- ↑ til — mgl. c, d. e. f.
- ↑ þessum — mgl. b. f.
- ↑ I alle Afskrr. hinn, Læsefeil for honum.
- ↑ at því sama — c. e.
- ↑ enu — a. b. d. f.
- ↑ Udeladt i alle Afskrr. aabenbar ved Forglemmelse.
- ↑ Dette því er i Afskrr. feilagtigt indskudt foran i Linien mellem scilt og at maðr, men mangler her paa det rette Sted.
- ↑ verði — c. e.
- ↑ lengr — c.
- ↑ [mgl. c.f.
- ↑ kostr — mgl. c. f.
- ↑ Rettere oc. Jfr. Hk. Cap. 20.
- ↑ dauðr - c. e. dæyðr - f.
- ↑ capitulum — e.
- ↑ brott — mgl. c. e.
- ↑ oc — b. c.
- ↑ Tilföiet i Margen i a. med en anden (Asgeir Jonssöns?) Haand.
- ↑ refsingar — b. refsigar — f.
- ↑ slíct — mgl. f.
- ↑ Saaledes e. De övrige blot "Um".
- ↑ Her bemærkes i a. og e., at der mangler et Blad i Mbr. Slutningen af Cap. 13 kan udfyldes efter den nyere Landslov IX. 16.
- ↑ [Maaskee: innan ðinghár (þinghár).
- ↑ þá — f.
- ↑ i Afskrr.: þær sculldir, hvilket ei giver nogen Mening.
- ↑ saka áberi — a. b. d.
- ↑ stefnu — mgl. b.
- ↑ [eigi mega — c. e. [(eigi)mega — b. f.
- ↑ scilr — c. d. e. f.
- ↑ Ordet "síðan" staaer dobbelt i alle Afskrifter undtagen b.
- ↑ Ólafs — tilf. c., ligesaa e. oprindeligen, men det er her overströget med lysere Blæk.
- ↑ [á lögmanns orskurð — b. [lögmanns orskurð — f.
- ↑ sár — b. c. d. e. f.
- ↑ uppi — c. e.
- ↑ þær er — b. f. þær — mgl. c. e.
- ↑ Arne M.s Rettelse i a. istf. det meningslöse helldr, der findes i alle Afskrifter. Ogsaa i e. er med lysere Blæk tilföiet "lege böndur".
- ↑ skule — c. e.
- ↑ láta — tilf. b. f.
- ↑ þat — tilf. b. f.
- ↑ [mgl. i c. tilf. i Marg. med lysere Blæk — e.
- ↑ oc — mgl. c. e.
- ↑ oc — mgl. b. c. d. e. f.
- ↑ konung — f.
- ↑ útlenzka — e.
- ↑ eigi — b. enge — a. c. d. f.
- ↑ 3die og 4de Punkt ombyttes i b.
- ↑ at — mgl. f.
- ↑ 55,0 55,1 55,2 þessi — c. e.
- ↑ útlagr — c.
- ↑ sitt — mgl. b. c. d.
- ↑ mann — c. e.
- ↑ rangbaug — a. b. c. d. e.
- ↑ Frostoþings — b. c. e. f.
- ↑ auðvelldara — c. e. f.
- ↑ Her bemærkes i a. e. f. at et Blad mangler i Mbr. Paa dette Blad maa Iste Part antages at have begyndt.
- ↑ [talið — f.
- ↑ [mgl. b.
- ↑ úleggia — c. e.
- ↑ segia. — c. e.
- ↑ vitni - a. b. c. e.
- ↑ Ordet hafa er tilföiet med anden Haand og lysere Blæk i a.
- ↑ haft — b
- ↑ fé - mgl. f
- ↑ hinn — c. e.
- ↑ sök — b. c. d. e. f.
- ↑ söc — f.
- ↑ ef — c. e.
- ↑ forn - c. e.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.
- ↑ víð vera — tilf. a. c. d.
- ↑ Her synes þeir at være udeladt.
- ↑ menn — tilf. b. c. e. f.
- ↑ gegnstir — c. d. e.
- ↑ [þegar — e. [þá — f.
- ↑ mykla — c. e.
- ↑ klocklo — b. f. overalt i Capitlet.
- ↑ í - mgl. b. f.
- ↑ Frosto — c. e. f.
- ↑ Frostoþings — e.
- ↑ þingboð — b. f.
- ↑ færi - c. e.
- ↑ menn — a. e.
- ↑ þingboð — f.
- ↑ Her synes Ordet hverr at være udeglemt.
- ↑ laga er tilföiet med anden Haand og forskjelligt Blæk i a. d. e.
- ↑ Foran dette Cap. indskyder A. fölgende Titel: "í. Hinn fyrsti capituli i cristnum rette um konongs kosning" De fölgende Capitler indtil Cap. .xij. (um kirkiubruna) have derfor i Indholdslisten i A. et Nummer mere.
- ↑ ij. Vm barn burð ok faðerni. — A.
- ↑ v. Hvern varnað ver skolum víð heimamenn hafa — A.
- ↑ klukko — A.
- ↑ ok kristinsdoms — A.
- ↑ Dette Cap. er i Indholdslisten i A. uden Nummer, og de fölgende indtil Cap. xxiiij have saaledes der og her samme Tal.
- ↑ kirkio — tilf. A.
- ↑ oc hofuð tiund — tilf. A.
- ↑ ok lutar korns tiund — tilf. A.
- ↑ kross skurð — A.
- ↑ Vm boðsburð oc stafkarla. — A.
- ↑ Begge disse Capitler (xxiiij og xxv) have i Indholdslisten i A. den fælles Titel: xxiiij. Vm helga daga (ok — tilf. c. d. e. f.) hverir nónhelgi hafa eða hverir eigi. De fölgende Capitel-Tal i A. ere som en Fölge deraf eet mindre end de tilsvarende i 60. qv.
- ↑ huesso Alexander pafe leyfði — tilf. A.
- ↑ manna — mgl. A.
- ↑ eða armaðr með hveriom — tilf. A.
- ↑ xxx. Vm gagndaga helgi. - A
- ↑ um dæilldar gærð — A.
- ↑ eða ef við rekr a annars manz æign - tilf. A.
- ↑ [Herscip — Ac. Ae.
- ↑ kna - A.
- ↑ [oziðum — A.
- ↑ Her anmærkes i Aa. og Af., at et eller to Blade mangle i Codex. I de övrige Afskrifter af A. er Lacunen tilkjendegivet ved et lille aabentstaaende Rum. Da A. strax derefter fortsætter midt i Overskriften til Cap. 1. (om Börns Opfödsel), synes det Manglende at have maattet indeholde det i Listen antydede Capitel om Kongevalg, og kan maaskee suppleres efter Hk. Cap. 7 — 13 incl.
- ↑ At ala skal barn huert ok kristna. ok huerso faðærni skal sanna eða ef moðer döyr fra ok er faðærni eigi uist til. — Overskrift i B. Samme Oversk. synes at have været i A., der begynder ved … faðærni skal sanna o. s. v. — 1 60. qv. findes gjennem hele denne (IIden) Part Sideoverskriften „kristins doms rettr.“
- ↑ [Þat er þui nest at ala skal — A. B.
- ↑ at barne — mgl. A. vera — tilf. A. B.
- ↑ með lyritar eiði — tilf. A.
- ↑ Her begynder Brudst. X.
- ↑ sva — tilf. X.
- ↑ ef hann syniar — B.
- ↑ lyrittar — tilf. A. B.
- ↑ eða þeim sem uttan landz (orlendis — X.) er - tilf. B. X.
- ↑ ok sua &c. — mgl. B. X.
- ↑ barne — mgl. A.
- ↑ dauðu — ved en Skrivfeil — 60. qv.
- ↑ firir — mgl. A.
- ↑ til þings — A.
- ↑ at — tilf. A. B. X.
- ↑ arboren — A.
- ↑ silvrs — mgl. A. B. X.
- ↑ Heretter gaaer A., sandsynligviis ved en blot Feilskrift, umiddelbar over til „gange til skrípta“ i Begyndelsen af næste Capitel. Der findes saaledes heller ikke nogen Capitel-Afdeling; med mindre man derfor vil regne at Af. efter. „iij. morkom“ ved „En ef maðr neittar“ begynder en ny Linje, og har i Margen Tegnet §.
- ↑ erkibiskupi — B., der fremdeles overalt nævner Erkebiskoppen, hvor de övrige Codd. nævne Biskoppen.
- ↑ nittir - A.
- ↑ æigi - tilf. A.<
- ↑ barne — A. B.
- ↑ friols — tilf. X.
- ↑ hilpr — A.
- ↑ være — X.
- ↑ hann — mgl. A.
- ↑ ut boret — A.
- ↑ berr — A.
- ↑ ne — A. oc — B.
- ↑ sygn — A. B.
- ↑ þræll — tilf. A. B.
- ↑ fra „er hann atte“ og hertil har X: „at firir hallda. þa giælldi hann .vi. aura … ne sinu giælldi .vi. aura. eða láte þræll“ …
- ↑ [biscop — A. erkibiskup — B.
- ↑ fea — B.
- ↑ [late — X.
- ↑ þrælinn — tilf. X.
- ↑ [nema dr. hans leysi — A. [eða læysi dr. - X.
- ↑ lata bera — Aa. Rettet i Ad. med Blyant til l. bera. De övr. Afskr. af A. l. föra.
- ↑ þat - mgl. A.
- ↑ kristna — A.
- ↑ bioðe — A. X.
- ↑ manni — mgl. X.
- ↑ at — mgl. X.
- ↑ oc … nyta — mgl. A.
- ↑ oc … þakka — mgl. X.
- ↑ fylgia kopp — mgl. i Aa., der heller ikke sætter noget Rum aabent. De övrige Afskr. af A. have et aabent Rum for disse Ord.
- ↑ fra taka: þa abyrgizt sa barn er æigi vill við … með vitnum at osæckiu - X.
- ↑ lovat - X.
- ↑ at barne — A.
- ↑ til f. við — mgl. A.
- ↑ vinna — A.
- ↑ þat — X.
- ↑ skira — A. X.
- ↑ til — mgl. A.
- ↑ eða sio — mgl. A
- ↑ taka — mgl. A. (Ac. og Ae. udelade raka).
- ↑ Her ophörer X.
- ↑ sætt — A.
- ↑ barne — tilf. B.
- ↑ er — Ab. c. d. e. f., hvilke, tilligemed Aa., udelade det fölgende vera.
- ↑ þat — tilf. Ac. d. e. f.
- ↑ þa före þat Barn — A.
- ↑ er — A.
- ↑ eins — mgl. A.
- ↑ er skirði — mgl. A.
- ↑ Hvern vamað ver skolum við heima menn hafa. — Overskr. i A.
- ↑ riki — A.
- ↑ cna — Aa.d.f.
- ↑ sitr — A.
- ↑ sitr —Ac.
- ↑ fare — A.
- ↑ oc ef &c. — mgl. A.
- ↑ Born oll þau er borin verða — A.
- ↑ husi. — A. B.
- ↑ vera — mgl. A.
- ↑ utlægan — B.
- ↑ hans — tilf. B.
- ↑ heit er ok — tilf. A.
- ↑ við — tilf. A.
- ↑ En ef eigi … manaðe — mgl. A. B.
- ↑ hanna (hana — c. e.) — A.
- ↑ [biscopi — A.
- ↑ allir — A. B.
- ↑ vittrari — A.
- ↑ þeim — tilf. A.
- ↑ falliz — A.
- ↑ menn — tilf. A. B.
- ↑ niðr — tilf. A.
- ↑ tre — mgl. A.
- ↑ Her ophörer Aa.
- ↑ [stein kirkiu skal gera — A. B.
- ↑ tre — A.
- ↑ sem — A.
- ↑ giallde — B.
- ↑ fellr — B.
- ↑ i (maaskee Taltegn) — A.
- ↑ uæl — B. mgl. i A.
- ↑ oc klucko kaup — Ac. e. mgl. ellers i A.
- ↑ uaðmal — mgl. i A., dog med aabent Rum i Stedet, undt. i Af.
- ↑ oc — mgl. A.
- ↑ manaðum — B.
- ↑ [er kirkian er buin — A.
- ↑ vecr — A.
- ↑ konungr — mgl. A.
- ↑ var — A.
- ↑ eða særðr — mgl. Ab. Af.
- ↑ [hinn er fyrer verðr (rettet til veðr i Ad.) vex at halfo — A.
- ↑ [hann fær — A.
- ↑ [fari sva sem bok segir — A.
- ↑ i fylkis — tilf. B. Ac. d. e.
- ↑ eða kirkiu — mgl. Ab. f.
- ↑ sialfmetnar — A.
- ↑ I Codex ved Skrivfeil: kirkunni.
- ↑ kirkio — tilf. A.
- ↑ sialfmetna — A.
- ↑ [kirkio — A.
- ↑ [tyner kirkian vixlo — A.
- ↑ [er lostit — A.
- ↑ vixlunne — A.
- ↑ fa — A.
- ↑ gangi — A
- ↑ þui — tilf. A.
- ↑ þat — A
- ↑ kirkio þa — A.
- ↑ [þa se þat erkibiskup — B. [þa se þat undir valldi ærkibiscops — Ab. f. [þa se þat ærkibiscops (ell. ærkibiscop), Abbr. bps) — de övr. Afskr. af A., dog er „undir valldi“ i d. tilföiet i Margen med Arne M.s Haand, og i e. med den anden, der har gjort flere Rettelser i denne Afskrift.
- ↑ Um kirkna skipti ok cristinnzdoms. — A.
- ↑ hann — tilf. A. B.
- ↑ sa — tilf. A.
- ↑ um kirkiuna — A.
- ↑ [inni — A.
- ↑ til kirkio — A.
- ↑ allan — mgl. B.
- ↑ hafi borit — A.
- ↑ Um högenda kirkio — A.
- ↑ högenda — A.
- ↑ ærkibiscopi — A.
- ↑ gialldi aðrar .iij. merkr ærkibiscopi — tilf. A.
- ↑ [en ef hon liggr .iij. .xij. manaðe — A.
- ↑ [ei meira en — mgl. A.
- ↑ .xij. — Ac. e.
- ↑ ærkibiscopi — tt>A.
- ↑ kirkio — tilf. A.
- ↑ sina — tilf. A.
- ↑ sina - mgl. A
- ↑ þeim — mgl A. B.
- ↑ [ef þurfba ero — A.
- ↑ sa — tilf. A. B.
- ↑ til kirkio — tilf. A.
- ↑ eða hann hafe borit uapn j olyðni j kirkiu eða j kirkiu garðe oc verðr þar af tekinn — tilf. B.
- ↑ [dauðan mann — A.
- ↑ gisti — Ac. d. e.I Ad. rettet med Arne M.s Haand til nisti.
- ↑ Her begynder S.
- ↑ hana — tilf. B.
- ↑ huert — tilf. B.
- ↑ oc stafkarla — mgl. S.
- ↑ garð — mgl. Ab. f.
- ↑ förö — S.
- ↑ vattar — A.
- ↑ eigi — mgl. S.
- ↑ hanum — S.
- ↑ skilldi — mgl. A.
- ↑ ok hafuð tiund — tilf. A. B.
- ↑ oleanar — A. S.
- ↑ hann — mgl. S.
- ↑ fæizt — A.
- ↑ hann — A. S.
- ↑ hann — mgl. S.
- ↑ með — mgl. A., dog med aabentstaaende Rum.
- ↑ eigi — mgl. S.
- ↑ malavæxti — A. S.
- ↑ gærð — A. Overskr. mgl. S.
- ↑ menn — A. S.
- ↑ tiund sina — A. tiundir sinar — S.
- ↑ sæðe — B.
- ↑ laða — S.
- ↑ aura — mgl. S.
- ↑ sialfmetnar — A. sylfuers — S.
- ↑ .iij. — A. S.
- ↑ ærkibiscop — A.
- ↑ a friadaghan nesta — S.
- ↑ þeir — A. S.
- ↑ [er synistz af — S.
- ↑ Dette og naestfölgende Capitel staae i B. i omvendt Orden.
- ↑ oc lutar korns tiund — tilf. A.
- ↑ [En skeiðar tiund — S.
- ↑ laðs — A. lanz — S.
- ↑ huergi — Ae. B. S. verge (maaskee feilagtig Læsning istf. nerge, der ligner uerge) — Ab. c. d. f.
- ↑ maðr — mgl. S.
- ↑ tiunda — mgl. Ac. e.
- ↑ giallda — A.
- ↑ begge disse Ord mgl. i Ac. Aabent Rum i Stedet i Ae.
- ↑ sin — tilf. S.
- ↑ einfolld — mgl A.
- ↑ hvern — tilf. A.
- ↑ Bonde skal oll æiga — Overskr. i S.
- ↑ messo — A. S.
- ↑ ol buandi hvcr — tilf. A. S.
- ↑ biskup — S.
- ↑ ef — A.
- ↑ saman — tilf. A.
- ↑ þat — A.
- ↑ þo — mgl. A. S.
- ↑ ærkibiscopi — A., som herefter overalt nævner Erkebiskoppen.
- ↑ Um krossburð — Ac. e. Huar prestr skall kross skera — S.
- ↑ verða — A.
- ↑ sa — A.
- ↑ vti — B.
- ↑ apter — S.
- ↑ honum — S.
- ↑ æins æiði — S.
- ↑ hinn — S.
- ↑ aa — S.
- ↑ [liðs til atfara — A.[liðs at fara — S.
- ↑ halft — S.
- ↑ atfara — S.
- ↑ huær — mgl. S.
- ↑ Overskr. mgl. S.
- ↑ hussa — S.
- ↑ huarthuægghia — S.
- ↑ ræfsa — Ab. f.
- ↑ rikr (rycr Ac. d. f.) ræykr — A.
- ↑ af — A. mgl. S.
- ↑ mællt — B.
- ↑ með ser — mgl. S.
- ↑ sker — S.
- ↑ eigi (eigi i — Ae.) — A. i — S.
- ↑ boðburðum — S.
- ↑ crossburð — A. S.
- ↑ böndr oc — mgl. A. S.
- ↑ vm — B. mgl. A. S.
- ↑ bonda — mgl. S.
- ↑ staði — A. S.
- ↑ ok — tilf. A
- ↑ Dette Ord mgl. ved Skrivfeil i 60 qv.
- ↑ boð — A. S.
- ↑ gerir — B.
- ↑ sua — tilf. B.
- ↑ böndr — A. S.
- ↑ Um helga daga hverir nonhelgi hafa eða hverir eigi. — Overskr. i A. Vm svnnu daghs halld. — Overskr. i S.
- ↑ þuatdæigi — A. S.
- ↑ langafasto — S.
- ↑ messa mgl. ved Skrivfeil i 60 qv.
- ↑ fyrri — tilf. Ab., men i Parenthes. Tilföiet i Ad. over Linjen med Arne M.s Haand. I Ae. med den sædvanlige Marginalhaand. Mgl. aldeles i Ac.
- ↑ nonhælgr — B.
- ↑ Overskr. mgl. S. Ingen Cap. Afdeling i A.
- ↑ dagar — mgl. A. mössudaghar — S.
- ↑ [er nonhelgi fyrir — A. S. En þesser &c. — mgl. B
- ↑ Michials — (feilaktigt) S.
- ↑ Fiorða Magnus messa —- mgl. A. B. S., og de övrige Dage have derfor i disse Codd. et Nummer mindre, saa at Capitlet ender med "Sextanda er Thomasmessa."
- ↑ [eptir huita sunnu dagh — B.
- ↑ j stað Brettiue mmesso — tilf. A. B. S.
- ↑ Um silldfiski ok leyfe paxa ok Eysteins ærckibiskops. — Overskr. i Ab. f. Um silldfiski hvesso Alexander pafe læyfðe — Overskr. i Ac. e d., men rettes i den sidste med Arne M.s Haand som i Ab. Overskr. mgl. S.
- ↑ liðan — A.
- ↑ [ mgl. A. S.
- ↑ Eysteini ærkibiskopi — tilf. A.
- ↑ epter bön Magnuss konongs oc Erlings iarls foðr hans oc Eysteins ærkibiskops — tilf. A.
- ↑ [fiskisz — S.
- ↑ [messa — S.
- ↑ mgl. Ab. f.
- ↑ messodagar — A.
- ↑ .vij. daghr oc — tilf. A.
- ↑ [ mgl. S.
- ↑ [ sua a — S.
- ↑ sendr — A. S.
- ↑ at lande — mgl. A. B. S.
- ↑ eða brimlöysi — B. brimlöyso — A. i brimlöyssi — S.
- ↑ verðær — S.
- ↑ fatökra manna — B. Ingen Cap.-Afdeling eller Overskr. i A., kun i Af. ny Linje. Overskr. mgl. S.
- ↑ eigi — mgl. A.
- ↑ frekara — A. S.
- ↑ hverr — Ab. c. d. f. þeir — Ae.
- ↑ lest — mgl. S.
- ↑ at — mgl. A. S.
- ↑ [tæinar ero — A. S.
- ↑ efni — mgl. A.
- ↑ hialm viðr — S.
- ↑ vinnazst — S.
- ↑ Vm silldfiski ok leyfi Pafans ok Eysteins ærkibiscops. — Overskr. (feilagtig) Ac. d. e.
- ↑ frials - tilf. A. S
- ↑ aptni — A. æftæn — S.
- ↑ aptna — A.
- ↑ cna a — A.
- ↑ [ mgl. A.
- ↑ eigi — mgl S.
- ↑ se — A. S.
- ↑ Overskr. mgl. S.
- ↑ fuezt — A. B. S.
- ↑ latinn — tilf. A.
- ↑ [sekt slika — A.
- ↑ eigi — mgl. A.
- ↑ heímis — Ab. f. Rettet dertil af Arne M. i Ad.
- ↑ at — mgl. A. S.
- ↑ a — tilf. S.
- ↑ skal — mgl. A.
- ↑ oc — A.
- ↑ fullum — mgl. B. Herefter indskyder A., uagtet tvertimod Indholdslistens Orden, Capitlet „Um olmoso gerð“, see nedenfor Cap. 33.
- ↑ Overskr. mgl. S.
- ↑ Saaledes Ae., ellers stufri — A
- ↑ þo — tilf. S.
- ↑ hialm — S.
- ↑ höy — mgl. Ab. f.
- ↑ dagh paska — tilf. A. B. S.
- ↑ ærkibiscopi — tilf. A.
- ↑ [hann vinnr — A. [þa vinner — S.
- ↑ alla — mgl. A. Overskr. mgl. S.
- ↑ Gangdagha dagh — S.
- ↑ fysta ok litla — A. fysta slisla — S.
- ↑ þeir þrir — A, B. S.
- ↑ cna — A.
- ↑ þa — tilf. A.B.S.
- ↑ uppstigu — A.
- ↑ mgl. A. S.
- ↑ Vatnfasta Mariu messo aptan — Overskr. Ab. f. Vatnfasta — Overskr. Ac. e. Ligesaa i Ad. oprindelig, men foröget som i Ab. med Arne M.s Haand. Overskr. mgl. S.
- ↑ aptan — oftere A.
- ↑ aller — mgl. S.
- ↑ vatn — tilf. A. vant — tilf. S.
- ↑ [er gamall eða — A. [eru — S.
- ↑ arfs — S.
- ↑ .iij. — Ab. f.
- ↑ mgl. S.
- ↑ æymom — Ab. c. d. f. aumom — Ae.
- ↑ þeim — A. þeir þa — B.
- ↑ [ mgl. A S.
- ↑ [sua sem vgort se — A. B. S.
- ↑ er — A. S.
- ↑ fört — A. B. S.
- ↑ i — S.
- ↑ oueðre — S.
- ↑ þengat fara — A. B. S.
- ↑ Um olmoso gerð. — Overskr. i A., hvor dette Cap. indskydes foran, mellem Cap. 29. og 30. Overskr. mgl. S.
- ↑ þeirra — mgl. A.
- ↑ Oc Olafs messo dag — tilf. A. B. S.
- ↑ Annat huert — A.
- ↑ gefua — S.
- ↑ aura — mgl- S.
- ↑ [sama hætti — A. [same hattr — S.
- ↑ græiða — S.
- ↑ korndeilld — B. ei Ol. korn — mgl. S. Det sidste Punktum lyder saaledes i A: Sua er (oc) um korndeilld hins heilaga Olafs konungs. þa liggr slict við sem aðann var uppsagt.
- ↑ Ingen Cap. Afd. i S.
- ↑ reiða — mgl. A.
- ↑ hinir — tilf. A. B. S.
- ↑ .vij. — A.
- ↑ .vij. — A.
- ↑ liggia — mgl. A. S.
- ↑ Oc sua ef við rekr a annars manz eign — tilf. A. Overskr. mgl. S
- ↑ [ mgl. S.
- ↑ vm - A. um þa — S.
- ↑ eða — S.
- ↑ kyrt — mgl. S.
- ↑ epter — tilf. A.
- ↑ oll — mgl. A.
- ↑ hus — tilf. A.
- ↑ En fetla &c. — mgl. A.
- ↑ þa — Ab. f.
- ↑ helgi — mgl. S.
- ↑ viðir eða skip eða fearlutir manz reka — S.
- ↑ eng — S
- ↑ hinn — A. æin — S.
- ↑ vert — mgl Ab. tilf. i Ad. af Arne M., og i Ae med den sædv. Marginalhaand.
- ↑ allar — tilf. A. S.
- ↑ Kaupsk. sk. e. rioða um hælgi. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ ma — S.
- ↑ at orseckiu — tilf. A. S.
- ↑ þat — S.
- ↑ skipp — mgl. A
- ↑ varit — A. en i kaupangi i nesto buð þa er hann ferr — tilf. A.
- ↑ vppi — mgl. A.
- ↑ vppi — tilf. A S.
- ↑ maðr — mgl. A.
- ↑ ofan — A. S.
- ↑ for — B.
- ↑ Ef menn koma til kaupangs. — Overskr. A. Overskr. mgl. S.
- ↑ enn — tilf. A. B.
- ↑ fara — mgl. A.
- ↑ sitt — mgl. A.
- ↑ skipsreiði — A. S.
- ↑ Um kiot at. — Overskr. Ab. f. a otiðum oc sunnu d. verk — tilf. Ac. d. e., men dette Tillæg er i d. udströget af Arne M. Overskr. mgl. S.
- ↑ en fyrir annan friadag aðra .vj. aura — tilf. A.
- ↑ [ sunnudaga — A. oll — mgl. S.
- ↑ hann — tilf. A. S.
- ↑ [ mgl. S.
- ↑ Um logfostr — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ .xij. — S.
- ↑ hinn fyrra — tilf. A. S.
- ↑ At hverr maðr .vij. (.vj. — Ac. e.) vetra taki þionosto a Páskadag. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ .vj. — Ac. e.
- ↑ [ mgl. A. S.
- ↑ [ husl — A. huls — S. ogsaa nedenfor.
- ↑ ælligr — mgl. S.
- ↑ hann — B.
- ↑ eigi sua — mgl. A.
- ↑ hann — tilf. A. S.
- ↑ [ bröðra at kristkirkiu — A. B.
- ↑ fyr — tilf. S.
- ↑ sinu — mgl. S.
- ↑ Um kiot att um langa fostu. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ fullvita — A. Herefter i A. nyt Cap. med Overskr.: „Um langa friadags fosto.“
- ↑ [ mgl. A. S.
- ↑ Eta sk. þ. er biorn berr. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ dautt — S.
- ↑ verði — A.
- ↑ En ef naut &c. — mgl. S.
- ↑ Ef maðr &c. — mgl. A.
- ↑ fællr — mgl. A.
- ↑ [ hefir etit þriar fyllar — A. [ hefir fullar .iij. neter — S.
- ↑ eðr — S.
- ↑ prests sins — A. S.
- ↑ urðir — A. S.
- ↑ er ætt — tilf. A.
- ↑ Vm oreinændes ato j nauðsyn. vm langafastu — Overskr. B. Ef maðr er staðinn a fiollom — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ uppi — tilf. B.
- ↑ hefir — S.
- ↑ er han fær — tilf. S.
- ↑ æighi — S.
- ↑ hann — tilf. S.
- ↑ aurum — mgl. S.
- ↑ kallar — S.
- ↑ gangi — A.
- ↑ Ærkibiskop skal koma. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ þeirrar — mgl. B.
- ↑ [ mgl. A.
- ↑ [ er kommen a — S.
- ↑ uegð — B.
- ↑ Overskr. mgl. S.
- ↑ [ þat æitt — S.
- ↑ ofriðe — Ac. e. d. (dog i denne rettet af Arne M. til ofrike). S.
- ↑ annattveggia — tilf. A.
- ↑ ælligar — mgl. S.
- ↑ hæima — S.
- ↑ en at — tilf. A. en — tilf. B. at — tilf. S.
- ↑ er skild — A. er skippat — S.
- ↑ fylkiskirkiunnar — S.
- ↑ Um rangann eið. — Overskr. A. Vm ranga eiða. — S.
- ↑ ærkibiscopi — tilf. A.
- ↑ heimis — A.
- ↑ hafue veret sua — S.
- ↑ Nyt Cap. i A. med Overskr.: „En um æiða mal.“
- ↑ Denne Overskr. mgl. i A. Ligeledes i S., hvor heller ikke nogen Indholdsliste eller overhovedet nogen anden end simpel Capitelinddeling findes. Sideoverskriften i denne Part er i 60 qv. overalt: „annar lutr kristins rettar.“
- ↑ [ at eigi — A.
- ↑ þrimr skylldom konom ok .vij. oskylldom utlægæz maðr — A.
- ↑ orð — A.
- ↑ [ sinni eða systor eða dottor kono sinnar — A. Dog sætte Ab. d. f. feilagtigen Tallet .vij. foran „eða systor“ o. s, v., hvilket derfor staaer som en egen Titel. De övrige Capiteltal indtil .jiiij. ere derfor i Ab. d. f. eet höiere end i A. og i Texten.
- ↑ Enn um horan. — A. Denne og næstforegaaende Titel ere i B. udeglemte af Indholdslisten.
- ↑ Hverri tið bruðlaup má gera. — Overskr. A.
- ↑ ok at born komast eigi til arfs er getin verða með siðarri kono — tilf. A.
- ↑ ok getr onnor born siðarr með - tilf. A.
- ↑ At fengit se festar cono innann .xij. mánaða. — A. Vm festar kono manz — B.
- ↑ Vm festar kono ef legzt með — B. Denne Titel mgl. i A., hvorfor Capiteltallene i b. d. f. herfra stemme med dem i Texten, i c. e. ere eet mindre.
- ↑ Um þat ef kona vill lata vigia sic til nunnu — A.
- ↑ Ef maðr blótar a heiðnar vætter oc um greiningar (Feillæsning f. gerningar) — A. Vm blot — B.
- ↑ [maðr ma gefa — A. B
- ↑ eða með hueriom hætte — tilf. A.
- ↑ Hver (Hve — c. d. e.) maðr sk. ser raðafars leita. — A. Vm kuænbön — B.
- ↑ [at logum — B.
- ↑ Overskr. mgl. A S.
- ↑ enn — tilf. A.
- ↑ maðr — tilf. A. B.
- ↑ monstrar — S.
- ↑ mgl. i Ac. e. Tilf. i Ad. af Arne M. Mgl. ligel. i S.
- ↑ ok — tilf. A. B. S.
- ↑ [þat skal sva — A. [þat skall ok sua — B. [þat sk. sa — S.
- ↑ kono frændkono — A. frændkono kono — S.
- ↑ lata — mgl. A.
- ↑ hinn — A. S.
- ↑ mann i — S.
- ↑ at hann — mgl. A.
- ↑ negi — A. (dog c. og e. megi).
- ↑ hana — mgl. A.
- ↑ þeim — mgl. S.
- ↑ at — S.
- ↑ menn - tilf. A. B. S.
- ↑ .xij. — tilf. B.
- ↑ honom — S.
- ↑ bond — A.
- ↑ [meðal — S.
- ↑ brullaups — S.
- ↑ löyst — A. B. S.
- ↑ hann — (feilagtigt) A.
- ↑ [mgl. A.
- ↑ late hann af ok — tilf. S.
- ↑ en — mgl. S.
- ↑ [ kæmr þa en æigi — A. S.
- ↑ Capitel-Afdeling i A. med Overskr.: „Ef maðr tekr brøðrungu sina.“
- ↑ 598,0 598,1 bröðrungu — systrungu — A.
- ↑ hann — S.
- ↑ sekkr — S.
- ↑ silfrmetnir — tilf. A. B. S.
- ↑ Til hegningar cristnis (spellz) retz. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ doms — tilf. B.
- ↑ sæctar far — A. S.
- ↑ sok ok — tilf. S.
- ↑ boð — A.
- ↑ oll — mgl. S
- ↑ Þetta ero þær konor er maðr verðr utlagr af. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ Þetta — A. Þæssær — S.
- ↑ [ mgl. A.
- ↑ er — A. B. S.
- ↑ verðr utlægr — A. S.
- ↑ kono — mgl. B.
- ↑ fimta dotter &c. — mgl. S.
- ↑ siðann — tilf. A.
- ↑ [ er hann sva sæcr — A.
- ↑ ligger — S.
- ↑ þeirra — S.
- ↑ sen — mgl. A.
- ↑ syniligt — tilf. Ac. e. syniligt, rettet til syn. — Ad.
- ↑ siðan — tilf A.
- ↑ [fyrrisc hon sæctena — A.
- ↑ [honom — A.
- ↑ hann — mgl. S.
- ↑ fellzc — A. S.
- ↑ hans — tilf. S.
- ↑ æiðfoll — tilf. A. S.
- ↑ eigi — mgl. (ved Feilskrift) A.
- ↑ Ef k. lægz m. manni. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ cna — A.
- ↑ at skillum — tilf. S.
- ↑ henni — tilf. A.
- ↑ hafe — tilf. A. S.
- ↑ Ef m. a kono — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ tecr — tilf. A.
- ↑ sokinni — tilf. A.
- ↑ [Saaledes oprindelig; men med en langt nyere Haand — fra det 16de Aarh.— forandret til: „fleiri. ef hon er“; med samme Haand er nedenfor tilskrevet: „cor. aff then gamle norske lagbok. i christen retten.“ [hon — A.
- ↑ skal — A. S.
- ↑ [lyr. æið. — S.
- ↑ Ef særir kono. — Overskr. A. (mgl. i c. e. Tilf. af Arne M. i d) mgl. S.
- ↑ kono — tilf. A. (undtagen f.).
- ↑ [systur sinne — A.
- ↑ likams — A. B. S.
- ↑ aðra — tilf. A. B. S.
- ↑ karlmenn — A.
- ↑ vera — S.
- ↑ sua — tilf. B.
- ↑ Overskr. mgl. A. S.
- ↑ undir — tilf. Ac., ligeledes Ad. oprindelig, men udströget af Arne M. Ogsaa i Ae., men senere udströget. Tilf. S.
- ↑ j — A. B.
- ↑ eiga kost at — mgl. S. eiga kost á at — A.
- ↑ ef hann vill — tilf. B.
- ↑ æiga — tilf A. æighi — tilf. S.
- ↑ Um guðsifiar við kono. — Orerskr. A. mgl. S.
- ↑ sealft — mgl. A.
- ↑ vndir — mgl. S.
- ↑ 657,0 657,1 657,2 hinar — tilf. A. B.
- ↑ þær inar fimtu &c. — mgl. S.
- ↑ 659,0 659,1 bröðrungu — systrungu — A.
- ↑ Kono sk. e. fa er .iij. v. ero til jola. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ æigi — tilf. A. S.
- ↑ æi — tilf. S.
- ↑ ne — S.
- ↑ æi — tilf. S.
- ↑ messo — A
- ↑ [æi — A.
- ↑ kono — mgl. B.
- ↑ [engi — A. [æingha nott — S.
- ↑ þa — S.
- ↑ eða a æinhurri þeirre nott er iamdyrar ero sem sunnunott — tilf. A. eða æinni huæri nott þæirri er iamdyr er — S.
- ↑ eða ymbru nottum &c. — mgl. S.
- ↑ Æina kono sk. hv. m. æiga cristinn. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ æiginfegna — S.
- ↑ þau er — S.
- ↑ [ok huarrar tueggio at skilom fengit — A. [huarthuæggia at skillum fengæn — S.
- ↑ æigi — tilf. A. S.
- ↑ ok þa — S.
- ↑ guðs — mgl. A.
- ↑ henna — Ab. f. hennar — Ad.
- ↑ En um qvanfang. — Overskr. A. (mgl. i c. e.; tilf. i d. af Arne M.). mgl. S
- ↑ brullaup — mgl. A.
- ↑ arfua — S.
- ↑ föð — tilf. S.
- ↑ þa — A.
- ↑ [er getit — A. [verðer fött — S.
- ↑ onnr — tilf. A.
- ↑ arfs — S.
- ↑ öftir — S.
- ↑ getin — A.
- ↑ þenna — S.
- ↑ ero — S.
- ↑ En huerge &c. — mgl. A.
- ↑ Ef m. festir kono. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ þat — A. B. S.
- ↑ innan — nesta — mgl. A.
- ↑ frestanar — B.
- ↑ [fyr er mællt — S.
- ↑ at — S.
- ↑ sinni — mgl. S.
- ↑ bruðkaup — Ac. e. ogsaa opr. i d., men rettet af Arne M.
- ↑ hafi — Ab. f.
- ↑ firir — S.
- ↑ kemz — A.
- ↑ uæri — A.
- ↑ maðr — A. S.
- ↑ [mgl. Af.
- ↑ Ef k. vil l. v. s. til nunnu. — Overskr. A. S.
- ↑ hana — tilf. A. S.
- ↑ siðan — tilf. A.
- ↑ [fare — S.
- ↑ Ef m. blotar a h. v. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ ok hæimar — tilf. A.
- ↑ til þess — mgl. S.
- ↑ hann dyl — B. h. dular — A.
- ↑ Ef m. verðr æiðrofa oc skriptrofa. — Overskr. A. Ef m. v. æiðrofa. — Overskr. S.
- ↑ ok — Af.
- ↑ farit — A. S.
- ↑ boðen — mgl. A. S.
- ↑ [fe hanz alt — A.
- ↑ [maðr renni — A. S.
- ↑ Þat er rað oc boð Niculas Pafa. — Overskr. A. Hele Capitlet mgl. S.
- ↑ goða — mgl. A.
- ↑ at hyggia — mgl. A.
- ↑ oc — mgl. B.
- ↑ ser — mgl. A.
- ↑ heimanferð — A.
- ↑ Ef m. blandaz við fenoð. — Overskr. A. mgl. S.
- ↑ messo — A. S.
- ↑ skipræiðu — S.
- ↑ þær ár — A.
- ↑ hálft — tilf. A. S.
- ↑ [mgl. S.
- ↑ [mælt er i lögom várom — A. [m. var i laugum — S.
- ↑ [guði heitit — A.
- ↑ raði — A.
- ↑ Æigi sk. sökia ne þing stemna. — Overskr. A. Ner æi skal sockia ok æi vinna. — Overskr. S.
- ↑ eiða — mgl. S.
- ↑ æi — tilf. S.
- ↑ þrir — mgl. S.
- ↑ Jóans — A.
- ↑ soc — A. S.
- ↑ fae — A. B. S.
- ↑ hann — mgl. S.
- ↑ myckit — S.
- ↑ silfmetnom — A. B. sem aðr — tilf. S.
- ↑ er — mgl. A.
- ↑ taclaus — A. S.
- ↑ [mgl. A. S.
- ↑ löypsc — A. S.
- ↑ [mork — S.
- ↑ [er hinn — S.
- ↑ allar — mgl. S.
- ↑ [mgl. S.
- ↑ böndr — mgl. S.
- ↑ sectanna — A. S.
- ↑ hafue — S.
- ↑ settar — A. B. S.
- ↑ æingin — S.
- ↑ hafua — S.
- ↑ firirgort — S.
- ↑ fiornætting — B. fernætting — A.
- ↑ [taldir — S.
- ↑ han — S.
- ↑ festom — B. Herefter nyt Cap. i A. med Overskr.: Til landskylldar at sökia.
- ↑ a — A. S.
- ↑ soknar — Ac. e. soknar, rettet af Arne M. til osoknar — Ad. sonknar — S.
- ↑ a — mgl. A. S.
- ↑ Ef maðr bannsez. — Overskr. A. En biskup bansatter men. — Overskr. S.
- ↑ Ef m. gipter dottor sina. — Overskr. A. Vm gíftingar. — Overskr. S.
- ↑ hana — tilf. A.
- ↑ firir henne — S.
- ↑ þa — tilf. S.
- ↑ sa — mgl. S.
- ↑ vattar — A.
- ↑ kuæzt — A. B. S.
- ↑ [mgl. S.
- ↑ af hennar orðom — tilf. S.
- ↑ [honom bilar — A. S.
- ↑ æinsæiði — A. S.
- ↑ Her begynder Brudst. Y., og vedvarer til Enden.
- ↑ vinir — S. með henni — tilf. A.
- ↑ i — mgl. A.
- ↑ skillum — S.
- ↑ þæirra var — tilf. S.
- ↑ sins — mgl. A. B.
- ↑ Ef m. verðr utlagr. — Overskr. A. Overskr. mgl. S. Vmm utlægðar m. … i cristnum rette. — Overskr. Y.
- ↑ þui — mgl. Y.
- ↑ æsta þann — A.
- ↑ af þui þingi — tilf. A. Y.
- ↑ mænn — tilf. A. B. S. Y.
- ↑ dömpdom — S.
- ↑ þæirra — mgl. A. S. Y.
- ↑ uiðr biskup — mgl. Y.
- ↑ þingstemnu — Y.
- ↑ menn — mgl. A. Y.
- ↑ j samuistu — B.
- ↑ þæir — tilf. A. S. Y.
- ↑ utlegð — A. Y.
- ↑ Um þat at engi verði útlagr nema honom stemni þing. — Overskr. A. Um uttlægh. — Overskr. S. (i hvilken Codex dette samme Stykke ogsaa findes særskilt uden Overskrift: S*.). Huer utlagr verðr at logum eða huæssu frammleiðis skall … — Overskr. Y.
- ↑ enn — tilf. Y.
- ↑ maðr — tilf. A. S. S.* Y.
- ↑ hann — mgl. S*
- ↑ kome — S*
- ↑ hendr — S.*
- ↑ i — S*
- ↑ sætt er — Ab. sætter — Ad. f.
- ↑ [samvistum — A. S* Y. [i samuistum — S.
- ↑ [viðr Erchibiskup — S.*
- ↑ [hann hefir fyrir hann lagt — A.
- ↑ konongs syslomenn — Ac. d. e.
- ↑ gefua — S.
- ↑ nytt — S.
- ↑ vinna — S.*
- ↑ kenni — A. Y. kræfue — S.*
- ↑ þings — S.*
- ↑ hafe þar — mgl. S.* þar — mgl. Y.
- ↑ bref — S.* við — Ac., og opr. i Ad. og Ae., men rettet til rit.
- ↑ værðr — S. S.* Y.
- ↑ [hafue æigi il. gorz — S.*
- ↑ siðan &c. — mgl. S.
- ↑ oc at — Y. at — S.*
- ↑ [liðu — A. (rettet i Ad. af Arne M. til liður.) [liða — S.* Herefter tilföier 60. qv. endnu en tredie Afdeling, indeholdende Bjarkö-Christenret, see nedenfor ved Bjarkö-Retten.
- ↑ Noget Cap. af dette Indhold findes ikke i Texten paa dette Sted.
- ↑ löglýsing — b. f.
- ↑ marga — e.
- ↑ Feilskr. f. eið.
- ↑ oc — b. f.
- ↑ rinðlan — c. e., ogsaa i d., men rettet af Arne M. til ranðlan.
- ↑ los — c.
- ↑ Her indsk. i Texten Cap. med Overskr.: Ef maðr særer .ij. menn á götu úti.
- ↑ hús — mgl. b.f.
- ↑ bannar — c. e.
- ↑ ligesaa.
- ↑ Her indsk. i Texten Cap. med Overskr.: faðer ábyrgizt verc barns.
- ↑ I Cod. feilagtigt „allar“ og „jamhelgar“.
- ↑ Saaledes c. d. e. samt Hk. hann — b. e.
- ↑ mönnom — udelade b. f.
- ↑ Saal. c. e. samt Hk. menn — b. d. f.
- ↑ manne — c. e.
- ↑ ferð — mgl. c. d. e., men er af Arne M. tilf. i d.
- ↑ Saal. d. e. f. samt Hk. elldi — b. c.
- ↑ maðr — tilf. c. d. e.
- ↑ a þeim degi — c. d. e. I d. er degi af Arne M. rettet til degne.
- ↑ samdögnes — d. (rettet af Arne M. fra samdögres).
- ↑ Saaledes ogsaa Hk. .iij. — c. e. samt d. oprindelig; her er det ene i bortranderet.
- ↑ í — c. d. e.
- ↑ bócuð — c. e.
- ↑ hann — c. e.
- ↑ valle — c. samt opr. i d. e., men senere rettet til vallde.
- ↑ at — b. f.
- ↑ böte — c. Rettet derfra af Arne M. til bere — d.
- ↑ samdögris — c. e. Rettet derfra af Arne M. til samdægnis — d. Saaledes oftere.
- ↑ ættnamz — c. ligesaa d. opr., men rettet af Arne M. til rettnamz. rætz nafns — Hk. (feilagtigt).
- ↑ at — Hk. (rigtigere).
- ↑ fimta — b.
- ↑ Saal. ogsaa Hk. I den nyere Landslov, hvor dette Cap. er optaget med faa Forandringer, staaer i mannhelgi istf. innan helgi.
- ↑ sem menn hava tekit — Hk., upaatvivlelig rigtigere.
- ↑ fe oc friðe — tilf. Hk.
- ↑ oc berr þó morð af v. at h. se útlægr — Hk. og de nyere Landslove.
- ↑ heimsóknar — Hk. og d. n. Ldslove.
- ↑ Saal. e. let — b. c. d. f. let sek — Hk. og de n. Ldslove.
- ↑ friasler — b.
- ↑ hinn — e.
- ↑ sculo — mgl. b. f.
- ↑ eiða — e.
- ↑ oc — c, e., ogsaa i d., men rettet her af Arne M. til í.
- ↑ at — mgl. c. d. e.
- ↑ vitni — c. e., ligesaa d., men rettet af Arne M. til víti.
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter.
- ↑ þat þing — mgl c. Tilf. i d. med Arne M.s Haand. Tilf. senere i e., men foran siálfstemnt.
- ↑ handlaðr — Hk.
- ↑ [af Arne M. rettet til buandenn kona i d.
- ↑ brytia — c. d. e.
- ↑ Maaske Feilskr. f. oc.
- ↑ þá — mgl. c. e.
- ↑ þó — f.
- ↑ Dette Ord, som mangler i Texten aabenbar ved Forglemmelse, tilföies her i Medhold af Hk., i hvilken hele dette Capitel er optaget.
- ↑ hann — tilf. c. d. e.
- ↑ Dette Ord mangler i Texten, aabenbar ved Forglemmelse.
- ↑ hinu — tilf. c. d. e.
- ↑ fyrr — d.
- ↑ .xv. — c. e.
- ↑ hann — mgl. c. e.
- ↑ varð — c. e. Opr. i d., men rettet af Arne M. til var.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.
- ↑ upp sagt — c. d. e.
- ↑ En ef — c. d. e.
- ↑ Istf. oc söki har c. sökia, ligeledes d. og e., men i d. er af Arne M. oc tilföiet foran sökiu, i e. af en anden Haand end Textens.
- ↑ Dette Ord mgl. i c. Er i d. tilf. af Arne M., i e. med en anden H. end Textens.
- ↑ lögbaug or lande — c. Ogsaa d. opr., men rettet af Arne M. til lögbauge kononge. Samme Rettelse med en fra Texten forskjellig Haand i e.
- ↑ scemir — c. Ligesaa d. opr., men rettet af Arne M. skemmir — e.
- ↑ mann — tilf. e.
- ↑ með — tilf. b. e. Tilskrevet af Arne M. i d.
- ↑ eða — tilf. paa dette Sted Hk. (runnr eða risla hylr), hvilket upaatvivlelig er rigtigt.
- ↑ iarð — b. f.
- ↑ ser — c. d. f.
- ↑ fá — c. Opr. i d., men rettet af Arne M. til taca.
- ↑ Denne Overskr. mgl. i c. d. e. f.
- ↑ segande — b.
- ↑ Feilskrift for þeir?
- ↑ hvarum tveggium — d. opr., men rettet af Arne M. til hvarum tveggia.
- ↑ annat — c. d. e.
- ↑ eftermælendr — c., ligesaa d., men rettet af Arne M. til eftermælandi; ligesaa e., men rettet med en fra Textens forskjellig Haand til eftermælandi.
- ↑ kenne — c., ligesaa d., men rettet af Arne M. til kemr, ligesaa e., men rettet med f. H. til kemr.
- ↑ á — mgl. b. f.
- ↑ eða mán. stefno — mgl. b. f.
- ↑ verðr — c. d. e.
- ↑ eiðs — c. d. e.
- ↑ at — c. d. e.
- ↑ á braut — tilf. c. e., ogsaa d., men udslettet af Arne M.
- ↑ at — tilf. c. d. e.
- ↑ á — tilf. c. e., ogsaa d., men udslettet af Arne M.
- ↑ Ef menn .ij. fara saman í scóg. — Overskr. c. e., ligesaa d., men rettet af Arne M. som i Texten.
- ↑ oc höggva — mgl. f.
- ↑ leyzc — c. e., ogsaa d., men rettet af Arne M. til scýtz.
- ↑ hann — mgl. c. d. e.
- ↑ Sandsynligviis Feilskr. f. ör.
- ↑ manne — mgl. c. d. e.
- ↑ útlægr — c. d. e.
- ↑ syniaz — c. e., ogsaa d., men rettet af Arne M. til syniar.
- ↑ Dette Ord tilf. i Hk.
- ↑ Dette Ord staaer mellem ( ) i b. f., ligesaa i d., hvor Parentheserne ere tilf. af Arne M.
- ↑ á þann — f.
- ↑ tortrygg — b. c. d. f.
- ↑ öðrum — b. f.
- ↑ sinna — c. e., ogsaa d., men rettet af Arne M. til síns.
- ↑ er — c. e., ogsaa d., men r. af A. M. til verþr.
- ↑ viti. — b. f.
- ↑ kost — mgl. b. f.
- ↑ hana indsl. i ( ) af Arne M. i d.
- ↑ í — mgl. f.
- ↑ at — c. e., ogsaa d., men rettet af Arne M. til er
- ↑ sins — tilf. c. e., ogsaa d., men udsl. af Arne M.
- ↑ at — c. e., ogsaa d., men rettet af Arne M. til er.
- ↑ maðr — tilf. c., ogsaa d., men udsl. af Arne M., ligeledes c., hvor det er udsl. med lysere Blek. f. udel. ogsaa gamall.
- ↑ fiarscaða — b.
- ↑ fiarscaða — b. f., ogsaa d., rcttet dertil fra fiörsaða af Arne M.
- ↑ hann — mgl. c. e.
- ↑ ef — tilf. i d. af Arne M.
- ↑ eigi — mgl. b. f.
- ↑ gangs — b. f.
- ↑ for eða?
- ↑ En þo … fylkis — mgl. b.
- ↑ Her synes eða at væra udeladt.
- ↑ aðr — b. f.
- ↑ En — udelader b. f.
- ↑ þann mann— mgl. c. d. e.
- ↑ er — e.
- ↑ hinn inn — c. d. e
- ↑ ser — mgl. c. d.
- ↑ eyre — c. e
- ↑ hár — b. f.
- ↑ særer ?
- ↑ miöðm? Saal. Bj.
- ↑ af — b. f.
- ↑ þá — b. f.
- ↑ Saaledes c. e. fæyri — d. fleiri — b. f.feiyru (feryru) Bj. föti?
- ↑ neðr — b. f.
- ↑ heila bæst - c. d. heila bezt — e
- ↑ skylldi — b. d.
- ↑ eyre — b. f.
- ↑ eyre — b. f.
- ↑ eyre — b.
- ↑ mánaða — b. c. e.
- ↑ .iij. — c. e.
- ↑ innan — tilf. i d. af Arne M.
- ↑ riðr — b.
- ↑ sanna — mgl. f.
- ↑ .iiij. — c. d. e. f.
- ↑ eða — tilf. c. e.
- ↑ inn í Þrándheimi er udentvivl ved en Forglemmelse udeladt.
- ↑ En — ekki mgl. oprindelig i e., men tilf. med en fra Texten forskj. Haand.
- ↑ er — e
- ↑ einn — mgl. f.
- ↑ þat — b. f.
- ↑ [hans vera — d. f. [vera — c. e
- ↑ eigu — c. d. e.
- ↑ menn — tilf. e.
- ↑ maðr — mgl. c. e.
- ↑ Maaskee: [of aðra sveina ef böta scal?
- ↑ þrælinom — c. e. f.
- ↑ um — mgl. c. e.
- ↑ yferbótar — e.
- ↑ Hve — c. d. e.
- ↑ satt — f.
- ↑ Herefter indskyder c. d. e: vij. Hverr sitt mál scal fyrri ryðia.
- ↑ viij. — c. d. e., og saa fremdeles e., eet Tal höiere, c. og d. indtil xiij.
- ↑ trygdir?
- ↑ framleiðis — mgl. c. e
- ↑ Uden Nummer c. d., hvor derfor herefter Nummerne stemme med b. f.; i d. kun til Cap. xxi., som der har Nummer xxij.
- ↑ Findes i Texten mellem xvj. og xvij.
- ↑ xxxix. — f. hvor saaledes de fölgende Nummere ere 5 Tal höiere.
- ↑ maðr — mgl. f.
- ↑ arfataci — b.
- ↑ Saaledes i Afskriftene paa dette Sted. Nedenfor i Cap. 43 staaer der saavel i Text som Overskrift: árs
- ↑ Her er en Lacune, der efter Indholdslisten kan skjönnes at omfatte det hele Stykke fra Slutn. af lste Capitel til Begyndelsen af 6te. En Deel af det Manglende, nemlig 3die, 4de og 5te Capitel, kan udfyldes efter Hk. Cap. 31, og Begyndelsen af 6te Cap. efter Hk.Cap.33.
- ↑ Saaledes i Hk. Afskrifterne have her feilagtigt griðsölo.
- ↑ veðe (maaskee rigtigere) Hk.
- ↑ Saal. Hk. Afskrifterne feilagtigt gerða.
- ↑ ryðia — Hk.
- ↑ fyrst — b. f.
- ↑ gerer udeladt, men med aabentstaaende Rum — c. Udeladt i e., men senere tilf. af en anden Haand.
- ↑ Saaledes rettet. I Afskrifterne: til.
- ↑ er selia mönnum grið — tilf. c. d. e.
- ↑ manne — c. d. e.
- ↑ stemna — c. e.
- ↑ Engi — c. d. e.
- ↑ cemnum (urigtigt) — b.
- ↑ Saaledes rettet. I Afskrifterne: bóc.
- ↑ trygðer — f.
- ↑ tryggvar — c. d. e. f.
- ↑ eð — b. f.
- ↑ En fyrer &c. — mgl. e.
- ↑ hemna — c. d. e.
- ↑ á — mgl. b. f.
- ↑ svá — tilf. c. e.
- ↑ áðan — c. d. e. f.
- ↑ hverr — b. f.
- ↑ a — b. f.
- ↑ var — c. e.
- ↑ þá sculo þeir &c. — mgl. b. f.
- ↑ manni — mgl. f.
- ↑ vera — tilf. c. d. e.
- ↑ skarta — b.
- ↑ at — f.
- ↑ ef — mgl. b.
- ↑ en þat er halfr .iij. eyrer — mgl. b. f.
- ↑ Saal. i Afskrifterne baade her og nedenfor. Maaskee Skrivfeil istf. stangar.
- ↑ En ef — c. e.
- ↑ Dette Capitel synes ifölge Indholdsfortegnelsen, hvor det er betegnet med xxix, her at være kommet paa et urigtigt Sted.
- ↑ hvergni — b.
- ↑ þat — mgl. c. d. e.
- ↑ Her er en Lacune, der af Indholdslisten kan skjönnes at omfatte det hele Stykke fra Midten af xix (22) til Slutningen af Cap. xxxviij (40). En Deel af det Manglende antages at kunne udfyldes efter Hk.; nemlig Cap. xix—xxi (22—24) ved Hk. 37; Cap. xxiiij—xxvj (27—29) ved Hk. 38; Cap. xxvij (30) ved Hk. 39; Cap. xxviij (31) ved Hk. 22; Cap. xxx (32) ved Hk. 40; Cap. xxxv (37) ved Hk. 41; Cap. xxxvij (39) ved Hk. 79.
- ↑ vígaferðe — c. d. e. f.
- ↑ úteþyfscu — f.
- ↑ aðra — tilf. e.
- ↑ rena — c. d. ræna — Hk. og de fleste Codd. af den nyere Landslov.
- ↑ Her begynder f. et nyt Capitel (.xlix., hvilket sandsynligviis er Feilskrift for .xliv., see Indholdslisten).
- ↑ á — mgl. b. f.
- ↑ I Afskrifterne feilagtigt bend
- ↑ fyrste — b.
- ↑ svá — tilf. c. e. f.
- ↑ var — c. e.
- ↑ þing — c. d.
- ↑ er — e.
- ↑ á — mgl. c., ogsaa opr. e., men tilf. med en fra Texten forskj. Haand.
- ↑ fyrr — Afskrr., meningslöst; Hk. og den nyere Landslov, hvor dette Sted ogsaa findes, har frýr, hvilken Læsemaade derfor er optagen i Texten.
- ↑ luta — c. e.
- ↑ óaukin — Afskrr., hvilket er meningslöst; Hk. og den nyere Landslov har aukinn.
- ↑ eflde — Hk. ylfði — d. nyere Ldsl.
- ↑ Maaske rettere þær.
- ↑ veganda — mgl. b. f.
- ↑ sunr — e.
- ↑ .iij. — b. f.
- ↑ at — c. d. e.
- ↑ ein barni — b. f.
- ↑ sacauca — b. c. d. f.
- ↑ bróðor — c. f.
- ↑ söctala — b. f.
- ↑ föðorföðor — b. f.
- ↑ vegandom — b. f.
- ↑ vegner — d. e. f. Hankjönsformen af Ordet ertog (ertogr) findes gjennem hele Loven vexlende med den almindelige Hunkjönsform.
- ↑ veganda — mgl. b. c. d. f.
- ↑ .iij. — c. d. e. f.
- ↑ söctal — c. d.
- ↑ at — tilf. c. e.
- ↑ sammöddr — e.
- ↑ Feilskr. f. .x.
- ↑ Saaledes i Afskrr. Rettere vistnok sonum.
- ↑ Feilskr. f. .v.
- ↑ bröðr — c. d.
- ↑ Her synes Angivelsen af Totalsummen at mangle.
- ↑ Rettet fra oc, der ei giver nogen Mening.
- ↑ Enn — b. f.
- ↑ Dette Tal mgl. i A., men maa nödvendigviis tilföies.
- ↑ Sandsynl. Feilskr. f. .ij.
- ↑ hálfr — mgl. e.
- ↑ Sandsynligviis Skrivf. f. .vij.
- ↑ Sandsynl. Skrf. f. .iiij.
- ↑ Skrivf. f. moðorföðor.
- ↑ Maaskee heller [þrim peningum, see nedenfor.
- ↑ Her staaer i alle Afskrifter fiortan (fiogurtan), hvilket er en aabenbar Feil.
- ↑ vegna — d.
- ↑ vegner — e.
- ↑ .iiij. — b. f.
- ↑ [Rigtigere .iiij. pen. vegna.
- ↑ I alle Afskrifter .vj. aabenbar en Skrivfeil.
- ↑ .iij. — b. f.
- ↑ vegner — e.
- ↑ frændsemi — b. f.
- ↑ vegnum — tilf. e.
- ↑ Dette Minus (þrim pen.) skulde egentlig være borte.
- ↑ Rettere fiórði.
- ↑ Rettere þriði.
- ↑ sunu — e.
- ↑ [.vij. peningum — (urigtigt) b. f.
- ↑ Rettere hálfum .vij. peninge. Ved en feilagtig Oplösning af Forkortningen staaer her i Afskrifterne .vij. peningar vegner.
- ↑ Rettere .xj.
- ↑ sunar — tilf. b. c. d.
- ↑ hins — tilf. c. d. e.
- ↑ bætala — b. f.
- ↑ en — mgl. b. f.
- ↑ efter — b. d.
- ↑ Her mgl. (jfr. Totalsummen) „.iij. peninga vegna oc“ (egentl. 3 1⁄3 pen.).
- ↑ Feilskr. f. fiorða.
- ↑ [ Mangler i Afskrifterne, men aabenbart kun ved en Forglemmelse.
- ↑ Skrivfeil for .xxj.
- ↑ vegnom — e.
- ↑ [ mgl. b. f. (urigtigt).
- ↑ Skrivfeil fór .iiij.
- ↑ þriðia — b. f.
- ↑ Dette maa aabeabar være Skrivfeil eller Misforstaaelse for „fimtungr .xij. penings“.
- ↑ Dette föðor er aabenbar kun ved en Skrivfeil kommet ind, saavel her, som nedenfor.
- ↑ Skrf. f. .xiiij.
- ↑ Her er ved en Feiltagelse den for Sönnesönnerne bestemte Sum sat istedetfor Sönnernes, og saaledes et Led udeladt. Stedet skulde egentlig lydé saaledes: En sunum sacauca ertog minna en. vj. aurum vegnum. en sunarsunum sacaucu scal böta þriðiungi minna. þat er hálfum .xiiij. pen. o.s.v.
- ↑ [mgl. i Afskrifterne, men aabenbar blot ved en Forglemmelse.
- ↑ Her er i b. ved en Uagtsomhedsfeil det hele Stykke fra „hins dauða hálfan fimta“ gjentaget. Ligeledes i f., der allerede begynder Gjentagelsen ved „sunardóttursyni“, der staaer istedetfor „systurdóttorsyni“.
- ↑ Her tilf. Afskrifterne fiórða, öiensynl. ved Skrf.
- ↑ verða — b. d. f.
- ↑ Dette Sted skulde maaskee lyde saaledes: „verða þeir iij. lutir .vj. peningar vegner oc hálf .v. ertog vegin.“
- ↑ Maaskee Skrf. for „.iiij. peningar vegnir oc eyr. veginn.“
- ↑ Rettere .iiij.
- ↑ Broðer — b. c. d. f.
- ↑ Skrf. f. .vij.
- ↑ upp — tilf. c. d. e.
- ↑ ertogum vegnum — e.
- ↑ allt — b.
- ↑ Skrf. f. .xvij.
- ↑ Dette Minus er overflödigt.
- ↑ Maaskee Skrf. f. .xij.
- ↑ Denne Sum, der nærmest svarer til de 5te Mænds Bod (.xij. peningar vegnir oc ertog vegin), maa ved en Feiltagelse være indfört her istedetfor de 4de Mænds (.iiij. ertogar v.), medens den nedenfor mangler paa sit rette Sted.
- ↑ [ er verðr. þat er — b. c. d. f. Her maae nödvendigviis disse Ord: „.xij. peningar vegnir oc ertog vegin. en þá .ij. luti er eptir ero tace þeir er .vj. manne ero at frændsemi við hinn dauða. oc verðr þat“ indskydes.
- ↑ Skrf. f. ertog.
- ↑ .iij. — b. f.
- ↑ hálfum — vegnum — b.
- ↑ Skrf. f. .vj.
- ↑ Skrf. f. .vj.
- ↑ bróðor — c. d. e. f.
- ↑ oc — b. f.
- ↑ Skrf. f. .vij.
- ↑ Skrf. f. .vij.
- ↑ veganda — mgl. e.
- ↑ Aabenbar Feilskrift eller Feilregning istf. „hálvan .vij. pening veginn oc .v. ertogar vegnar.“
- ↑ Saavel her som i Overskr. findes i alle Afskrífter nefgilldi, hvilket, som aabenbar Feil, er rettet.
- ↑ [ ertogr (Skrf. f. eyrir) veginn — c. d. e.
- ↑ at — mgl. e.
- ↑ ertoga minna — b. f.
- ↑ vegin — e.
- ↑ .viij. — b. f.
- ↑ leyps — c. d. e. leyp — f.
- ↑ scip — e.
- ↑ Denne Titel anföres i b. c. d. e. som Overskr. til förste Capitel.
- ↑ oc — b. f.
- ↑ scip — mgl. b. f.
- ↑ til — tilf. c. d. e.
- ↑ er — mgl. f.
- ↑ þar — mgl. c. d. e.
- ↑ .vj. — e. vistnok rigtigere.
- ↑ hvenær — c. d. e.
- ↑ á — b. f.
- ↑ scipgarð — f.
- ↑ fellr — b. d. f.
- ↑ skatreip — b. f.
- ↑ sǫgl — c. d. f.
- ↑ af — c. d. e. f.
- ↑ Um sǫglreiða — e. d. f. um seglreiða — e.
- ↑ [einn — e.
- ↑ Alle Afskrifterne have opr. seralc, hvilket ei giver nogen Mening; men i d. er med Arne M.s Haand, og i e. med den sædv. Marg. Haand tilf. i Margen: scrásc.
- ↑ syn — b.
- ↑ scera — b. f.
- ↑ næstö — c. d. e.
- ↑ þing — mgl. c., ogsaa e. opr., men senere tilf.
- ↑ þá — c. e.
- ↑ kirft — b. kirst — f.
- ↑ mgl. c. e.
- ↑ Dette „en“ synes ved en Skrf. at være blevet tilf.
- ↑ eingörvan — b. d.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.
- ↑ giallda — e.
- ↑ gere — c. d. e.
- ↑ at — c. d. e.
- ↑ eigu — c. d. e.
- ↑ næst — b. f.
- ↑ Arne M. har i Margen i d. tilskrevet fæðingiar, maaskee blot en Conjectur.
- ↑ orsekiaz — e.
- ↑ Overskr. mgl. c. d. e. f.
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter istf. manns.
- ↑ [mgl. b. f.
- ↑ oc — mgl. c. d. e.
- ↑ ræðu — c. e. f.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.
- ↑ búandanum — c.
- ↑ útlaunat — b. f.
- ↑ svá — mgl. c. d. e.
- ↑ Sandsynl. Skrf. f. stýrimanni.
- ↑ .iiij. — c.
- ↑ Overskr. mgl. i alle Afskrifter.
- ↑ Dette Ord synes ved en Uagtsomhedsfeil at være kommet ind paa dette Sted istedetfor lidt længere nede, strax efter „rennr“.
- ↑ á — c. e.
- ↑ Overskr. mgl. i c. d. e. f.
- ↑ Sandsynl. Skrf. f. leypr.
- ↑ Maaskee Skrf. eller urigtig Oplösning af Forkortning f. herlenzca e. útlenzca.
- ↑ syria — c.
- ↑ Aabent Rum i alle Afskrifter.
- ↑ hina fyrztu — c. e.
- ↑ .xiij. — b.
- ↑ er — Hk.
- ↑ scilgetinn — Hk.
- ↑ til — mgl. b. f.
- ↑ sunarsunar — b. f.
- ↑ Her synes Ordene: „með vöru oc með kvikfé“ at være udeglemte, see Hk. 56. Maaskee endog ordene „oc mani“ oprindelig have staaet paa dette Sted, umiddelbar foran „en þat“, see G. 223.
- ↑ fyrri — f.
- ↑ moð. scilfengin - brð. scilfgetin. — Hk.
- ↑ [eigu bröðr — c. d. e. [e. bröðra synir — f.
- ↑ feðrsystir — b.
- ↑ Overskr. mgl. c. d. f.
- ↑ .iiij. — c. e.
- ↑ annarra — b. f.
- ↑ þeir — mgl. c. d. e.
- ↑ afreiða — c. d. e. f.
- ↑ er — c. e.
- ↑ ifa — f.
- ↑ fæðerni — c. d.
- ↑ Rettere: er.
- ↑ er — c. d. e.
- ↑ .xvij. — b. d. f.
- ↑ fallda — b. f.
- ↑ aftra — e.
- ↑ sæna — c. d. sana — b. f.
- ↑ [ mgl. f.
- ↑ þa — mgl. e.
- ↑ maðr — tilf. e.
- ↑ mego — c. e. f.
- ↑ á — b. f.
- ↑ er — mgl. b. f.
- ↑ Her synes et Ord som býr eller noget lignende at være udeglemt. See Hk. 71.
- ↑ [ buluto alla — Hk.
- ↑ á — mgl. b.
- ↑ útlagðr — b. f
- ↑ ondi — b. f.; oriði — c., og opr. i d. og e., men rettet til griði i d. af Arne M. selv.
- ↑ dauðer — e.
- ↑ á synes her at være glemt.
- ↑ ero — e.
- ↑ ifar — c. e.
- ↑ [ mgl. c. d. e.
- ↑ döm — c. f.
- ↑ til — udeglemt, see Hk. 74.
- ↑ til — tilf. c. d. e.
- ↑ iamnananar — c.
- ↑ ef — tilf. b.
- ↑ gull allt — Hk.
- ↑ klæðe — Hk.
- ↑ væiguð — Hk.
- ↑ hofet — c. d. e. f.
- ↑ selklæði — Hk.
- ↑ kǪgra — Hk.
- ↑ húsbúnað — Hk.
- ↑ rós — Hk.
- ↑ hina — b. f.
- ↑ í — f.
- ↑ heilikir — b. f.
- ↑ rekenndr — Hk.
- ↑ mál trygt — c. d. e.
- ↑ menn — mgl. f.
- ↑ þó — e.
- ↑ arfr — b. f.
- ↑ tecr — mgl. c.
- ↑ leysingia — b. c. d. f.
- ↑ mála — b. f.
- ↑ Her synes noget at være udeglemt.
- ↑ oc nióti &c. — mgl. e.
- ↑ bera er — mgl. b. f.
- ↑ Saal. i alle Afskrr. varnaðar?
- ↑ til — b.
- ↑ árborinn — e.
- ↑ áðr — f.
- ↑ ( ) mgl. i Afskrifterne.
- ↑ ef — b. f.
- ↑ er — c. d. e.
- ↑ þeirra — b. f.
- ↑ vanvita — Hk.
- ↑ Saal. i alle Alskrifter.
- ↑ eigi — mgl. c. e.
- ↑ fé — mgl. c. d. e.
- ↑ Feilskrift f. hefer?
- ↑ giallda — b. f.
- ↑ mgl. i c., ogsaa opr. i e., men tilf. med lysere Blæk.
- ↑ gamall — mgl. c. d. e.
- ↑ berc — c. d. f.
- ↑ ok hefir — tilf. c. d. f.
- ↑ mgl. b. c. d. f.
- ↑ for er?
- ↑ fyrri — b. f.
- ↑ þá — f.
- ↑ þá — b. f.
- ↑ er — mgl. b. f.
- ↑ næst — c. d. e.
- ↑ hann — c. e.
- ↑ eigi — e.
- ↑ at — f.
- ↑ tömiz — b. e.
- ↑ á — mgl. d. f.
- ↑ Saaledes i Afskrr.
- ↑ arftoku — b. f.
- ↑ fullda — d. f.
- ↑ [ lausnar — b. [ lausar — f.
- ↑ Titelen „Um heimstemnu“ (2) mangler.
- ↑ kvaðt — e.
- ↑ Dette, saavelsom de efterfölgende Tal i hele Rækken, mgl. b. f.
- ↑ Her mgl. Titlen „Um fiórða vita fé.“ (22).
- ↑ Denne Titel mgl. b. f.
- ↑ 1313,0 1313,1 afgang — c. e.
- ↑ vætt — f.
- ↑ er — mgl. c. d. e.
- ↑ en — mgl. c. d. e. f.
- ↑ á — b. d. f.
- ↑ I Afskrr. hinn, hvilket er en aabenbar Feillæsning af Mbr., see nedenfor.
- ↑ ver — mgl. b. f.
- ↑ at — mgl. b. f.
- ↑ ec — mgl. e.
- ↑ er — c. d. e.
- ↑ hann — tilf. c. d. e.
- ↑ [ burde udentvivl være borte.
- ↑ ef — mgl. c. d. f.
- ↑ oc — c. e.
- ↑ lifandi — b. f.
- ↑ þá — mgl. c. d. e.
- ↑ leiga — c. d. e.
- ↑ svá — b. f.
- ↑ dóm — b.
- ↑ Sandsynligviis Skriv- eller Læse-Feil istf. at hváro.
- ↑ dómendr b. f.
- ↑ nú — mgl. b. f.
- ↑ á — c. d. e.
- ↑ Maaskee istf. sættiz eller sætti
- ↑ Ingen Afdeling eller Overskrift i b. Ny Afdeling uden Overskr. i f.
- ↑ Maaskee eira eller heyra.
- ↑ er — mgl. b. f.
- ↑ Maaskee Feilskr. istf. nióti hvárrtveggi.
- ↑ dómstemnu — b. ef búande — tilf. b. c. d. f.
- ↑ þeir — mgl. c. e.
- ↑ fé — mgl. c. e
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter.
- ↑ ef — c. d. e.
- ↑ af — c. d. e.
- ↑ söcia — b. f.
- ↑ [ atvörn — c. d. e. f.
- ↑ þá — f.
- ↑ annat — b. c. f.
- ↑ þá scal hann gera honum heimili innan fylkis. — tilf. c. d. e. f.
- ↑ hefta — c. d.
- ↑ stemni — b.
- ↑ mæt — c. d. með — e.
- ↑ Rettet hertil af Arne M. fra honum i d.; ligeledes rettet med lysere Blæk i e.; honum — b. c. f.
- ↑ búanda — c. e. f.
- ↑ caups vátta — c. d. e.
- ↑ í — c. e.
- ↑ at — mgl. d. f.
- ↑ sátter — er udentvivl udeglemt.
- ↑ [ lögum — e.
- ↑ Saaledes rettet, da det kort efter forekommende hverfr noksom viser, at her maa læses hverfi. b. og e. have hverio, men c. og f. hveriu, hvilket meget let kan være Læse-Feil istf. hverui, der i enhver Mbr., hvor Bogstaven i ei er betegnet ved Prik, seer ligedan ud.
- ↑ festir — c. d. e.
- ↑ við fiala — c. e. I d. synes ogsaa við (v') at være tilfoiet med Arne M.s Haand, men igjen at være næsten udslettet.
- ↑ lögum — tilf. i d. i Margen mellem Klamrer med Arne M.s Haand; ligesaa i e. over Linjen med lysere Blæk.
- ↑ [ mgl. e.
- ↑ degi — b. f.
- ↑ allt — mgl. b. f.
- ↑ Saaledes rettet af Arne M. i d.; saavel her oprindeligen, som i de övrige Afskrifter rya eller ryia.
- ↑ Saal. rettet af Arne M. i d.; i Afskrr. ellers sættina.
- ↑ Rettet i d. (af Arne M.) og i e. til at.
- ↑ () maa her nödvendig tilföies.
- ↑ [mgl. c. e.
- ↑ [Saal. i alle Afekrifter. I Bjarköretten, hvor dette Sted er heelt optaget, staaer: „eða geyaz.“
- ↑ henni — mgl. c. d. e. f.
- ↑ mær — mgl. b. f.
- ↑ enn — tilf. c. d. e.
- ↑ leysingia syni. eyri — synes her at være udeglemt, jfr. Cap. 46.
- ↑ oc — mgl. e.
- ↑ or — c. d. e.
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter.
- ↑ öfundabót — b. f.
- ↑ [á byrgðan hverr — b. f.
- ↑ hest — mgl. b. f.
- ↑ er — mgl. b. f.
- ↑ heima — tilf. e.
- ↑ við — b. f.
- ↑ betrfeðringar — c. d. e.
- ↑ stiarf — c. d. e.
- ↑ For er?
- ↑ flytia — c. d. e.
- ↑ arfs — tilf. c. d. e.
- ↑ Rettet saaledes af Arne M. i d.; hann — de övrige.
- ↑ um — mgl. b. f.
- ↑ Herefter en Aabning som til et Ord i b. f.
- ↑ [ mgl. c. e.
- ↑ er — tilf. Arne M. i Margen i d.
- ↑ æ — tilf. c. f. á — tilf. e.
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter; for samgangi?
- ↑ virðan — c. f., ogsaa opr. i d., men rettet af Arne M. til úvirðan.
- ↑ Maaskee hennar?
- ↑ [Synes at staae aldeles overflödigt.
- ↑ En ef — c. d. e.
- ↑ .ij. — mgl. b. f.
- ↑ þá — tílf. b. f.
- ↑ fáe — c. e.
- ↑ fé — tilf. c. d. e.
- ↑ [ heyrum mönnum — b. f.
- ↑ eigi — e.
- ↑ Saaledes rettet af Arne M. fra æinga i d. æinga — b. c. e. f.
- ↑ ( ) mangler i alle Afskrifter, men findes i det næsten ligelydende Cap. i Hk., ligesom og i det tilsvarende Cap. i den nyere Landslov, og er aldeles uundværligt for Meningens Skyld.
- ↑ henni mgl. — c. d. e. f.
- ↑ eigi — mgl. b. f.
- ↑ hefir — b. d. f.
- ↑ þá — tilf. c. d. e.
- ↑ Tilf. af Arne M. i Margen i d., saavelsom af en senere Haand i e.; oprindelig mangler det i alle Afskrifter.
- ↑ Feilskrift for dag?
- ↑ liði er tilf. i Klamrer i d. og over Linien med en anden Haánd i e., mgl. i de övrige Afskrifter.
- ↑ einn — d.; rimeligviis Conjectur af Ame M.
- ↑ Saaledes bör udentvivl Ordet læses, hvis det ikke er en blot Feilskrift for örð?
- ↑ Tilf. over Linien af Arne M. i d., med en anden Haand i e., mgl. i b. c. f.
- ↑ [Saaledes i alle Afskrifter.
- ↑ En ef sunr &c. — saaledes i alle Afskrifter.
- ↑ viti — c. d. e.
- ↑ brytia — c. d. e.
- ↑ brytia — c. e.
- ↑ þræl — mgl. b. f.
- ↑ en — c. d. e.
- ↑ leyga — c. d.
- ↑ Saaledes d. opr., men rettet af Arne M. til "eigi."
- ↑ greyjum?
- ↑ oc — mgl. c. d. e.
- ↑ er — b. f.
- ↑ maðr — tilf. c. e.
- ↑ þá — c. e.
- ↑ vera — tilf. c. d. e.
- ↑ þá — b.
- ↑ Ordet ef synes her at staae overflödigt.
- ↑ hinn — b. f.
- ↑ gagnföstu — e.
- ↑ stoðum — b. f.
- ↑ hann — c. gialldi hann — d. böti hann — e.
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter.
- ↑ söcia — b. f.
- ↑ Saaledes rettet fra caupronum (cauprouum — cauprovum — cauprofum; see nedenfor cauprof) efter den nyere Landslov VI. 5. hvor det Meste af dette Cap. er indtaget.
- ↑ ætlan — mgl. b. f.
- ↑ af — b.
- ↑ I Afskrifterne ved en aabenbar Feil .ij.; jvfr. den nyere Landslov VI. 2.
- ↑ þá — d. f. Rettet dertil fra þó i c.
- ↑ Ordet ef synes her enten at staae overflödigt, eller snarere at være en Feilskrift for engi.
- ↑ heimila — b. f.
- ↑ beiða — b. f.
- ↑ dóm — c. e.
- ↑ oc — mgl. c. d. e.
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter.
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter; udentvivl Feilskrift for lýsingar.
- ↑ heimilismanni — c. e.
- ↑ sama — e.
- ↑ setia — c. d. e.
- ↑ miðian dag — c. d. e.
- ↑ miðs dax — d.
- ↑ í — c. e.
- ↑ fimtarstemnum — b.
- ↑ leigia — b. f.
- ↑ eigi — c. e.
- ↑ Maaskee reiddi eller reið?
- ↑ sá — c. d. e.
- ↑ ser — tilf. c. d. e. f.
- ↑ [ mgl. b. f.
- ↑ f. stafs.
- ↑ mykiat — f.
- ↑ Saaledes rettet efter den nyere Landslov VII. 2, hvor dette Stykke er optaget. I A. staaer kun mei og derefter et aabent Rum, som til et Par Bogstaver.
- ↑ verri — den nyere Landslov, sikkert rigtigere.
- ↑ Udentvivl Feilskrift f. en.
- ↑ fyrir udeladt?
- ↑ Ordet lofa er her tilföiet efter den nyere Landslov VII. 18., hvor dette Sted er optaget.
- ↑ hann — tilf. b. f.
- ↑ hallda — e. d. e. f.
- ↑ Rettet fra Afskrifternes iörð efter den nyere Landslov VII. 1.
- ↑ Mgl. i Afskrifterne, men tilf. efter den nyere Landslov VII. 7.
- ↑ Her synes „þá tólf mánaði“ at være udeladt, see den nyere Landslov VII. 7; eller ogsaa staaer i det Foregaaende iörð f. örð. [KM 7]
- ↑ hínum — c. d. e.
- ↑ hinn — c. d.
- ↑ [leigu sína oc iörð með — c. e.
- ↑ torfærs — b. f.
- ↑ Denne Overskrift, som her er tilföiet efter Indholdslisten, mgl. i alle Afskrifter.
- ↑ meta — b. e.
- ↑ gröna — b.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.
- ↑ Maaskee Feilskr. f. eyri.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.
- ↑ Maaskee þenia?
- ↑ í — c. d.
- ↑ afgang — c. e.
- ↑ [ .x. uetr — c. d. e.
- ↑ beiða — c. e.
- ↑ lendisto — c. d. e. f.
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter for stomns eller stofns.
- ↑ þá — b. f.
- ↑ eigi — mgl c. e.
- ↑ humlu — e.
- ↑ andyrki — c. d.
- ↑ í — mgl. b. d.
- ↑ Maaskee f. ur?
- ↑ göngum — b. f.
- ↑ hann (Feilskrift for honum?) — tilf. c. d. e.
- ↑ Rettet fra konungs, der findes i alle Afskrr.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.
- ↑ engi — c. d. e.
- ↑ Dette Ord mgl. i alle Afskrr., men synes neppe at kunne undværes.
- ↑ eða — b. f.
- ↑ cveðia — b. f.
- ↑ í — lilf. c. e.
- ↑ Feilskrift f. ecrugerði?
- ↑ sín — tilf. c. d. e.
- ↑ enn tilf. e.
- ↑ af — mgl. c. d. e.
- ↑ í — tilf. c. d. f.
- ↑ oc — mgl. b.
- ↑ oc — b.
- ↑ Saaledes i alle Afskrifter undtagen i e., der ikke lader Rum aabent til noget Bogstav foran aups. Maaskee scaps — see ved Capitlets Ende.
- ↑ Maaskee Feilskrift for þar?
- ↑ sem — mgl. c. e.
- ↑ at — b. f.
- ↑ réttra — b. réttare — c. d.
- ↑ hefir — c. d. e.
- ↑ ofsað — c. d. e.
- ↑ Maaskee Feilskrift for En?
- ↑ oc — b. f.
- ↑ á — mgl. b. f.
- ↑ stað — b.
- ↑ Ef — b. f.
- ↑ almenningo — c. d. e. f.
- ↑ Her mangler Titlen: Ef maðr gengr í laucagarð. (14.)
- ↑ oc — b. f.
- ↑ hinn — mgl. f.
- ↑ sveri — e.
- ↑ fá — c. d. e. f.
- ↑ Feilskrift for er — see den nyere Lmdslov VI. 17., hvor dette Cap. er indtaget.
- ↑ þá — b. d. f.
- ↑ ef — mgl. c. d. e. f.
- ↑ Her indskyde alle Afskrifter feilagtigt ef.
- ↑ hváro?
- ↑ halldiz?
- ↑ andaz — b.
- ↑ hafa — mgl. b. f.
- ↑ af — mgl. b. d. f.
- ↑ hafa — e.
- ↑ [ Saal. i alle Afskrr., maaskee Feilskrift for: í skaut en hins merctum.
- ↑ at — b.
- ↑ sialfr — tilf. e.
- ↑ er — mgl. c. e.
- ↑ fiárluti — c. e.
- ↑ sculldir — b.
- ↑ en — b. f.
- ↑ sitr — e.
- ↑ Dette Ord mgl. i alle Afskrifter, men maa nödvendigviis tilföies.
- ↑ siá — c. d. e.
- ↑ Rettet hertil fra neymæli, hvilket er en aabenbar Skrivfeil.
- ↑ slíct — b.
- ↑ á — c. d. e.
- ↑ Udentvivl en Skrivfeil for tvá, jfr. den nyere Landslóv VII. 61.
- ↑ hverium — b. f.
- ↑ [ hvarger — b. d. f. [ hvarg er — c.
- ↑ tiöruvirki? jfr. den nyere Landslov VII. 62.
- ↑ váða — c. d. e. f.
- ↑ báðir — tilf. c. d. e.
- ↑ .ix. — e.
- ↑ Gera? jfr. den nyere Landslov VII. 63.
- ↑ Saaledes i alle Afskrr. for dýrgarðr?
- ↑ Disse Ord, der neppe kunne undværes, indskydes her i Bj., hvor dette Sted forekommer.
- ↑ áðr — mgl. b. f.
- ↑ Ordene „oc vili hann þar“ udelades i Bj., hvor dette Sted forekommer.
- ↑ Udeglemt sötti, see Hk.
- ↑ vitni — mgl. f.
- ↑ lætr — Hk.
- ↑ En ef — c. d. e.
- ↑ í — tilf. c. d. e.
- ↑ [ mgl. e.
- ↑ hann — tilf. c. d. e.
- ↑ Rettet hertil fra fiör.
- ↑ scǫra — c. d. e. f.
- ↑ þar — mgl. b. f.
- ↑ beiða — c. e.
- ↑ var — c. d. e.
- ↑ verða — c.
- ↑ ef — mgl. b.f.
- ↑ ræði — b. mgl. f.
- ↑ manni?
- ↑ elldhús?
- ↑ Skrf. f. Úteynum, see S. 208.
- ↑ 1593,0 1593,1 konungr — tilf. e.
- ↑ Saal. i alle Afskrr.; udentvivl Skrivfeil for útgerðum.
- ↑ hafi — c. e. ha.. — d. aa — f.
- ↑ Hvis her ikke den gamle Afskriver ved en Uagtsomhedsfeil har udeladt Ordene „toddi ok smiör“, saaledes at der her skal læses viniar eller vinar toddi oc smiörspann, er dog maaskee idetmindste Ordet viniar Skriv- eller Læse-Feil for smiör; det samme er upaatvivleligen Tilfældet med det í næste Cap. forekommende syniar (siniar — smiar — smiör), see Olaf d. Hell. Saga Cap. 223.
- ↑ 1597,0 1597,1 See foregaaende S. Not. 5.
- ↑ ( ) mgl. i alle Afskrifter.
- ↑ Saal. i alle Afskrr. f. hallda.
- ↑ Side 182 Linie 8 og 9 f. n. þyfsku l. þýfsku
- ↑ Side 182 Linie 8 og 9 f. n. þyfsku l. þýfsku
- ↑ vánar mann rigtigere vanar mann, der uden Tvivl er en feilagtig Oplösning af en Forkortning f. varnar maðr eller varnaðar m. jvfr. S. 212, L. 2 f. n.
- ↑ meðan hann er lífs maaskee rigtigere meðan hon er lífs; jvfr. Hk. 54.
- ↑ oc fiórðung til grass — maaskee er her grass en feilagtig Oplösning i den gamle Afskrift af en Forkortning i dens Original, hvilken har skullet betegne crossmessu; jvfr. den nyere Landslov VIII. 8.
- ↑ einni iarðar leigu uden Tvivl feilagtigt f. einni arðar leigu; jvfr. d. n. Landsl. VII. 1.
- ↑ Rettelse fra siste side.