Norges gamle Love/I/Den ældre Bylov eller Bjarköret
III.
Den ældre By-Lov
eller
Bjarkö-Ret.
I. Bjarkö-Christenret, eller rettere de af denne fra den ældre Frostathings-Christenret afvigende Bestemmelser, indtagen i Cod. Arnamagn. 60 qv. umiddelbart efter Frostathings-Christenretten, og skreven med samme Haand som denne, see S. 120.
II. Et Brudstykke, indeholdende kun lidet mere end Mannhelgen, efter Papirshaandskriftet No. 123 qv. A. i den arnamagn. Samling, skrevet med Arne Magnussöns egen Haand. Ogsaa aftrykt hos Paus, 2den part, S. 225—254.
III. To forskjellige, temmelig vidtlöftige, Uddrag af et og samme, nu tabt, Haandskrift, der synes at have indeholdt hele Bjarköretten. Det første, her betegnet X., med Overskrift: "Þetta er ed merkilegasta sem finst i Biarkeyar lögum", efter de ligelydende Papirshaandskrifter i den arnamagn. Samling, No. 123 qv. D. (med Arne Magnussöns egen Haand) C. og B., tildeels ogsaa aftrykt hos Paus, 2den Part, S. 255—270. Det andet, her betegnet Y., med Overskrift: "Þessar greinir eru skrifadar ur Biarkeyar Rette", efter et Universitetsbibliotheket i Christiania tilhörende islandsk Papirshaandskrift fra Begyndelsen af det 18de Aarhundrede, indeholdende desforuden den nyere Eidsivalov og Brudstykket II. — De enkelte Capitler eller Paragrapher i begge Uddrag ere her saaledes aftrykte, at Y. er brugt til at supplere X., idet den Orden, hvori Capitlerne udenfor Christenretten i X. forekomme, er fulgt, men de flere Capitler, som Y. indeholder, tilföiede paa det Sted, hvor de med Hensyn til Indholdet kunne skjönnes at henhöre. Capitlerne af Christenretten ere derimod ordnede efter Frostathings Christenret.
IV. Et Pergamentsblad i Qv., indheftet i Cod. Arnamagn. No. 315 fol.; sammenhængende med det ovenfor S. 120 nævnte Brudstykke Y. af Frostathings Christenret, og indeholdende Bestemmelser af Farmannaloven, skrevet med samme Haand som hiint.I.
Christenretten efter No. 60 qv.
Kapitula af þriðia lut kristins rettar oc bærköyar rettr heitir.
i. Um barn skirsl.
ij. Hue lenge heiðin mann er föðande.
iij. Um barns vtt kast.
iiij. Vm vinnu eptir non hælghi.
v. Um fot a leko skipti.
vj. Vm brauð bacstr oc klæða þurkan.
vij. Um huða þurkan.
viij. Vm .ij. konor mundi köyptar
ix. Um kuænfangs tið eða hueria taka skal.
1 Þat er upphaf at bærköyar rette rettom. En þat er bærköyar rettr at barn huert er boret verðr skal kristna oc til kirkiu föra nema með þeím orbumblum[1] se alet sem i lagum er mællt. En oll annur born skal til kirkiu föra oc krístna. En ef barn er boret firir iola nott þa skal skirt vera firir iola nott eða bonde sa giallde biskupi .vi. aura. er barn þat husar. Sua sem fyr segir i fimta kapitula i fyrsta lut bokar.[2]
2 ij. Ef maðr hefir heiðin mann .xíj. manaðe þa er hann utlægr oc huer peningr fear hans. En slikan kristin dom eígum ver at hafa i kaupange sem i heraðe.
3 iij. En ef biskups armaðr kennir þat kono at hon hafe sleget vtt barne sinnu. þa skal su kona vitni vm bera er hialp henne at barnet var daut alet. En ef hon missir þess uitnis þa er hon sek .íij. morkum. uið biskup nema hon uili uinna .vi. eið oc fanga vitni.
4 iiij. En messo daga þa alla er non hællgr er firir oc verðr maðr hittr a uerkí með uatta .ij. siðan heilagt er. þa er hann seckr .vi. aurum uið biskup. En messo daga þa alla er heilager eru oc eigi er non hællgr firir oc verðr maðr hittr a uerki með ualta .ij. þa er hann seckr .iij. aurum uið biskup. Skip þau oll er bua a vatne fyr en þeir koma til kaupangrs oc er heilagt. þa skolu þeir ecki upp bera fata sinna nema manaðar mat miols oc annan smörs kærf riklinga oc huðfat sitt oc segl oc roðrar skips reiða allan. En hann skal bera huart er hann uil a oxl eða i hende oc ecki til salu. En ef maðr uil brott fara siðan er heilagt er. þa skal hann slikt til skips bera sem nu var sagt reiða sinn oc mat. En þegar er maðr hefir lest lasse sinn eða klyuiar vpp lagt oc er hann or garðe sinum komenn fyr en ringi til hællgar. þa skal hann fara til nesta böar at orseckiu. En ef maðr er afor til kaupangrs oc hefir annat tueggia með at fara lass eða klyuiar eða ber hann byrði. þo at hann se a Steinbiorgum þa er ringir til hællgar þa skal hann fara til kaupangrs með fot sin oc hirði sem bæzt.
5 v. En huer þeirra er kemr til kaupangrs oc hefir skip lækt eða sua litit at hann ma eigi a bua þa skal hann skirskota vndir uatta .ij. at hann ma eigi firir þui abua. En siðan bere hann fot sin upp i nesta garð er hann ma fa at orseckiu.
6 vj. En su kona er brauð bakar i kaupange þat brauð allt er tytt er i hende oc vætt er i troge þat skal baka til logs. en eigi meira nauðsynia laust. En ef biskups armaðr hittir klæðe vti siðan heilagt er. þa skal hann eptir spyria huer a. þa gere sa annat tueggia at hann festi slikt sem log eru oc þeir verða asatter. eða hann hafe klæðe brott með ser. En ef hann tækr klæðe af honom þa þa[3] skirskote hann rane a hændr honom oc æste hann taks til motz.
7 vij. En huðir þær allar er vti hanga þa er ringir til hælgar þa skolu þær hanga vm hælgi at orseckiu.
8 viij. Engi maðr skal tuær konor eiga mundi köyptar. En ef hann a þa skal hann seckr vera .iij. morkum uið biskup oc late af þeirri er hann tok siðar.
II
Brudstykket No. 128 qv. A.
Her hefr upp Biarkeyjar rétt.10 Nú skulum ver hyggia at maunhelgi várri. Ef maðr drepr mann til dauðs í kaupangi. þá er sá útlægr ok úheilagr er vann. en konungr á hvern pening fiár hans fyrir utan iörð. ef hann á. eða hús í kaupange. nema hann hafe vegit skemdarvíg eða gört níðingsverk sem í lögum er talt.
11 Þat er skemdarvíg ef maðr vegr mann á réttar[5] trygðir. þá hefir hann firirgört fé ok friði. landi ok lausum eyri. ok komi alldrigi í land aptr. Þat er annat skemdarvíg ef maðr vegr mann í griðum. þat þriðia ef maðr ðrepr mann á morð.
12 þat er níðingsverk ef maðr ræðr lönd eðr þegna undan konungi. Þat annat ef maðr hleypr út í úfriði ok heriar í land aptr ok hefir eigi sagt friði í sundr. allir eru iafnt útlægir er í þeirri för eru. Þat er hit þriðia niðingsverk ef maðr rýfr þær trygðir er at lögum eru trygðar eða hann hefir siálfr trygðir at veitt. Þat er hit fiórða níðingsverk ef maðr leggr eld í bö manns eða garð manns ok brennir upp í kaupangi. Nú eru þan skemdarvíg ok níðingsverk töld er maðr fyrirgerir iörðu sinni í heraði eða húsum ok toptum í kaupangi. ef hann verðr af.[6] En engi maðr má meira fé fyrirgera í einu sinni en því sem hann er þá eigandi.
13 Ef maðr særir mann ok verðr hann höndum fanginn. þá skal hann í fiötur setia. ok frændr hins sára skulu halda hann til rúfa er á sári ok halda í konungs húsi eðr gialdkyra ok föði sik sialfr ok fái lækni til ok allan kostnað bæði ser ok hinum sára ok læknisfé ok föðslu. En gialdkyri geri þá fullveðia at halda. En ef eigi eru frændr til at halda þann mann þá skulu böarmenn hlutast til at helmingi. en gialdkyri at helmingi. En ef þeir láta lausan. þá eru þeir sekir .xl. mörkum við konung ok við böarmenn. En ef menn taka frá þeim med ofríki þá er sá sekr .xl. mörkum er höfuðsmaðr var í. en hverr þeirra annarra .iij. marka. þat á konungr hálft. En þá er rúfa er á sári þá skal hann böta honum sárabótum. konungi ok böarmönnum .iij. merkr. Allir menn eigu sárabötr iafnar í kaupangi friálsir menn ok fulltíða. Nú ef hann verðr dauðr or sárum. þá skulu frændr hins dauða drepa þann mann á
- Jvfr. Cap. 10. F. IV. 1. Cap. 11. nedenfor 73. F. IV. 2. 3. 4. Cap. 12. F. IV. 4. Cap. 13. F. IV. 12.
fötr hinum dauða. En ef eigi eru frændr til þá skal kallari drepa þann mann. En ef hann á til .iij. marka eðr minna þá á konnngr hálft en böarmenn hálft. en þat auk er á konungr einn.
14 Ef maðr er til dauða drepinn í kaupangi. nú kennir eptírmælandi fleirum mönnum í banaorð en einum. þá skal gialdkyri ok böarmenn af móti at siá vápnastað. En þeir skulu sveria vápnastað þá er þeir koma aptr til móts. er þeir hafa sár sén ok vápnastaði. En húsfastir menn meti þat mál siðan sem lög eru. Ef maðr verðr særðr eðr lostinn ok verðr dauðr af. þá skal sá vera bani er hinn sári segir fyrst á hendr fyrir váttum ok er hann í viti sínu. En ef .ij. menn særa einn mann þá skal sína lögbauga hvárr þeirra konungi ok böarmönnum oc sínar sárabötr hvárr gialda. En ef hann greinir fyrir fyrstu váttum hverr honum veilti meiri sár eðr fleiri. ok er váttborit á hinu fyrsta móti með þeim .ij. váttum. er hinn skildi fyrir. þá skal sá böta honum meirum sárabótum. Nú ef önnur sár gróa en önnur ekki. ok fær hann af því hana. þá er sá útlægr er þau sár gerði er ekki vilia gróa. en hinn haldi upp hálfum mannagiöldum.
En ef maðr lýstr mann eðr særir eðr ryskir ok ferr svá á brant at hann er eigi takaðr til móts. þá skal gera honnm .vij. nátta stefnu aptr. ok fé hans alt í tökum á meðan. En ef hann kemr eígi þá er fé hans alt upptökt. þá skal hinn taka fyrst rétt sinn er fyrir úhlut varð. en siðar konungr ok böarmenn .iij. merkr. en ef meira er þá á konungr þat er auk er. en hann er útlægr þar til hann kemr aptr. ok böti þeim manni .iij. merkr. konungi ok böarmönnum öðrum .iij. mörkum.
15 Ef maðr veitir manni bardaga. þriú högg eða fleiri. þá er sá sekr .xl. mörkum. en hinn skal taka .x. merkr at rétti sínum af þeim .xl. mörkum. er álög fekk. en konungr ok böarmenn þat alt er auk er.
16 Ef maðr lýstr mann öxarhamre. böti .iij. (mörkum) honum. konungi ok böarmönnum .iij. mörkum. En ef hann höggr hann síðan bötí honum sárabótum ofan á. konungi ok böarmönnum .iij. mörkum.
17 Ef maðr lýstr auga ur höfði manns eðr höggr ur. böti honum .vj. mörkum. en konungi ok böarmönnum .iij. mörkum. Ef maðr lýstr auga ur höfði þeim manni eðr höggr er áðr var eineygðr. þá skal hann böta honum .vj. mörkum fyrir auga
- Jvfr. Cap. 15. nedenf. 74. Cap. 16. nedenf. 75. Cap. 17. nedenf. 76. 77. F. IV. 45.
sitt. en .iij. merkr al rétti sínum .iij. merkr konungi ok böarmönnum. Ef maðr höggr hönd eðr fót af manni böti honom .iij. mörkum fyrir afhögg. sárabötr skulu þvi fylgia oc læknisfé. konungi ok böarmönnum .iij. merkr. Ef maðr höggr hönd af þeim manni er áðr var einhendr eða einföttr. böti honum slíku sem hann hefði höggvit af honum báðar hendr eða báða fötr. en .iij. merkr við konung ok böarmenn.
18 Konur þær eru .vij. er vega má um ef maðr verðr hittr hiá þeim með úsóma: ein er kona manns. önnur dóttir. þriðia systir manns. fiórða móðir. fimta sonarkona manns. .vjta bróðurkona. .vijda stiúpmóðir manns. ok gefa dauðum sök. ok vitu váttar þat með honum. En ef eigi eru váttar til þá bera klæði vitni ef blóð er á. En um þau mál er dauðum skal sök gefa. þá skal hinn nióta vátta sinna á fyrsta móti þeirra er hann skírskotar undir. þá fellr sá útlægr hinn dauði.
19 Ef maðr höggr nef af manni böti .xij. aurum. en .iij. mörkum ef grön fylgir. en .vj. aurum ef maðr höggr eyra af manni. en .xij. aura ef kinnbein fylgir. hálfa mörk fyrir tönn hveria framan í höfði. fiórar í öndverðu höfði. en .ij. aura fyrir hveria annarra. eyri fyrir iaxl hvern. .xij. aura fyrir þumalfingr. hálfa mörk fyrir þann þar er næstr. hálfa mörk fyrir þann lengsta. .iij. anra fyrir þann þeim er næstr. eyri fyrir þann minsta. en tær mannsins eru hálfu úðýrri. svá hit sama frá hinni mestu tá.
20 Ef maðr fellir mann til iarðar eða á stokk eðr stein eðr á húsvegg. gialdi honum .iij. merkr. konungi oc böarmönnum .iij. merkr.
Ef maðr bindr mann at úsyniu. þá er sá sekr .xv. mörkum er höfðingi er í. hverr þeirra annarra .iij. mörkum er ígöngu eigu með honum. þat á konungr hálft en böarmenn hálft. oc böti hinum fullrétti síðan af því fé er bundinn var.
21 Ef maðr togar mann til sín böti .vj. aurum. en öðrum .vj. ef hann hrindr honum frá ser. þar á konungr á hvárigu því. Ef maðr öfgar vápni at manni. öxarhamri eða öxarskapti eða spiótskapti eða horni eða hnefa. böti sá honum sex aurum. þar á konungr ekki á. Ef maðr bregðr sverði at manni yfir merki. böti honum hálfri mörk. en meir[7] ef öllu bregðr. þar á konungr ekki á því. Ef maðr hleypr at manni ok verðr hann haldinn ok berr þat vitni á hendr honum. böti honum .xij. aurum
- Jvfr. Cap. 18. nedf. 84. F. IV. 39. Cap. 19. nedf. 78. F. IV. 45.46. Cap. 20. nedf. 79. F. V. 15. Cap. 21. nedf. 80-82. F. IV. 18.
ef hann hverfr áfram .xviij. aurum ef hann öfgar vápni at manni. þat á hann einn er at var hlaupit ef skírskotar. ok söki at dómum. þar á konungr ekki á.
22 Ef maðr segir sik lostinn ok er eígi vitni viðr. þá skal hann synia með settareiði ok fangavitni er kensl er á hendi. En ef einnhverr váttr er. þá er settareiðr ok nefndarvitni. En þann eið hvárntveggia á konungr hálfan ok böarmenn hálfan. en sakaráberi hálfan ok böarmenn hálfan.
23 Þá er maðr festir eið á móti eða á nefndarstefnu eða á dómí. þá skal hann fá eiðatak til þegar er hann er æstr. en sá eiðr skal standa .iij. vikur sörar ok bióða nott fyrr en vinna skuli. bæði sakarábera ok gialdkyra. En ef einn dagr er sörr í viku þá er öll vika sör. En ef hann býðr sik siálfan í eiðatak þá skal hann bióða eiðinn þar þegar. ok sveria um morguninn eptir ok gialdi fé fyrir vátta alla þá er hann má eigi til fá. En sá skal halda hann í iárnum er taks æsti hann. En ef hann sverr eigi siálfr eiðinn þá er hann sannr at því máli er honum var kent. En þar er maðr festir nefndar vitni þá nefni hann .ij. húsböndr á .ij. hendr ser ok tvá annann veg strætis. sveri síðan þeír .ij. af .iiij. er hann fær ok siálfr hinn þriði. en þeir þrír aðrir fangaváttar friálsir menn ok fulltíða er fyrir orði ok eiði kunni at hyggia. Nú ef þeírra missir er nefndir eru þá skulu .x. ertogar fyrir hvern þeirra en fimm ertogar fyrir fangavátt hvern.
24 Hvergi eiðr sem er þá skal sakaráberi bók taka ok fá í hönd verianda eða leggia á kirkiu þreskeld. en veriandi skal taka þar bók ok vinna eið sem festr var. þá skal sakaráberi eigi kenna. kenni hverr annarra er vill. þrim sinnum stal við leita. en ef hann kennir þá er sá váttr únýtr er hann kennir. Nú ef hinn segír at hann hefir eigi eið svá framförðan sem festr var. þá skal hann æsta taks til móts hins næsta er böarmenn eigu. elligar hefír hann fyrirfarit sókn sinni. Sá maðr er eið skal vinna skal koma með vátta sína at Petrs kirkiu þá hringt er til miðs morguns til Kristskírkin. ok hafa unninn eiðinn fyrr en hringi undurn at Kristskirkiu. En ef hinn kemr eigi er eiðinn skal siá ok eigi umbodsmaðr hans. þá skal hann föra fram vitni sitt þat fyrsta at hann bauð honum eiðinn sem festr var. ok nióti þess vitnis á móti. en þat mót skal vera samdögris um mannhelgi. En síðan se hann varðr at málí. Hvervitna er maðr tekr við eiðfestu. þá segi hann til hverium hann skal eið bióða ef hann er atspurðr. en ef hann víll eigi segia ok er atspurðr. þá se hinn varðr máli.
- Jvfr. Cap. 22. nedf. 83.
25 Ef manni er öfund veitt fyrir aptansöng í kaupangi. þá skal til móts blása láta þann sama dag. en ef honum er öfund veitt eptir aptansöng. þá skal krefia horns samdögris ok hafa mót at morgni eptir. elligar hefir hann niðrdrepit konungs rétti ok böarmanna. En mót skulum ver um daga hafa. en eigi (um) nætr. nema maðr se til dauða drepinn. eða elldr komi í bö eðr herr komi í land. þeim sinnum skulum ver mót hafa iafnt um nætr sem um daga. En um mannhelgi vára þá skal hverr[8] stefna manni mót.
26 Ef .iij. menn liósta einn mann þá skal hverr sekr .iij. mörkum við hinn er þeir lustu ok svá við konung ok böarmenn. En hann má veita átölu þeim öllum senn á hendr ok svá öllum senn[9] siónvætting[10] aptr gera ef þeir eru eígi takaðir til móts. En hvervitna er manni er siónvættingr aptr gerr ok hittir sakaráberi her[11] innan böar. æsti hann taks til móts ok hafi mót at um morguninn eptir. ef hann vill þat heldr en biðia[12] siónvættings (þó) at fleiri menn se skaðamenn hans. En ef .ij. menn fella einn við iörðu þá skal annarr þeirra böta rétt. fyrir því at þat verðr áföri at lögum. þar á konungr ok böarmenn .iij. merkr. söki hinn hvern er hann vill.
27 Fiórir eru mannsbanar i kaupangi. Sá er einn ef manni er heimsókn veitt í garð sinn eða hús sitt at vega mann. þá skal sá vera bani er hiún[13] segia á hendr. ok bera vitni um á fyrsta mótí hverr hann er. Annarr mannsbani er sá ef maðr er særðr ok má mæla er menn koma til hans ok segir hann siálfr hverr bani hans er. En eptirmælandi skal níóta þeirra vátta. En hvervitna þar er hinn sárí hefir sóttan mann til laga ok hinn hefir undanföri at lögum. þá spyri erfingi morðs nema víglýsing komi fram á hinu fyrsta móti. Sá er hinn þriði bani er siálfr segir maðr á hendr sér ok lýsir vígi á hinu fyrsta móti. þá skal víglýsing framkoma al fullu at náttstaðr þess manns se innan böar er vígí lýsir. En húsbóndi sá sveri um er hann hafði inni sitt at. at hann var þar þá nott ok á því máli.[14] Sá er hinn fíórði mannsbani ef gengr siálfr í gegn verkum sínum ok fylgir horni á mót ok gefr dauðum sök á.
28 Þat er i einum stað er dauðum skal sök gefa. Ef maðr höggr til manns ok særir mann. eða höggr í klæði manns eða vápn manns ok vita þat váttar með honum en hinn höggr þá ígegn ok banar þeim er til hans hió. þa fellr sá útlægr er víg vakti ok fé hans. Ef maðr vill bera vitni þar engi skírskotar undir hann. þá skal hann bera viðrvist sína. at hann sá þat eða heyrði er hann berr vitni um. þá er þat vitni iafnfullt sem skírskotat væri undir hann. Viðrvistarmenn skulu vígin skilia. Sá er útlægr er upphafi veldr en hinn heilagr er hendr sinar verr.
29 Hvervitna þar er .ij. koma vanhaldnir á móti ok hefir hinn hann[15] lostin eða særðan. ok bregðazt þeir móti viðr. þá skal sá þeirra mót eiga fyrri er fyrri krafði horns. ok nióta vátta sinna allra fyrr. en siðar hinn. ok böti hvárr öðrum slíkum rétti sem lög[16] ágeriz eða sök. en eigi döma fyrr en hvárr hefr notit vátta sinna. en síðan meti húsbóndi til laga.
30 Ef maðr brýtr garð manns. gialldi .ix. ertogar eða haldi npp settareiði ok fangavitni. Ef maðr brýtr hús manns ok lætr opit standa. þá ábyrgiz hann alt þat sem inni er ok gialdi konungi ok böarmönnum .iij. merkr. en hinum .ix. ertogar er húsit átti. ok geri hús hans iafnheilt sem áðr var ok borgi hvern pening er ur verðr tekinn. Ef maðr kastar vápni manns eðr klæði með öfund eða hveriu hann kastar svá öfund fylgi. böti .vi. aurum. þar á konungr ekki á. En ef hann syniar. sveri einn. En ef hann gerir at gamni ser. þar á konungr ekki á. því þar liggr eigi þar við. Ef maðr lýgr á mann þat er hann á eigi at segia. böti honnm .vi. aurum. þar á konungr ekki á.
31 Ef maðr bregðr manni því at hann væri stafkarl eðr ríðr honum kinn. böti honum hálfa mörk. þat er þokkabót hin mesta. eyrir hin minsta. Ef maðr iafnar manni við berkvíkindi eitthvert. þá er hann sekr við hinn er hann mælti (við). iafnt kona sem karlmaðr. þriggia marka rétti. þar á konungr á hvárigu því. Ef maðr bregðr manni því at hann væri lostinn ok má þat eigi satt gera. ok svá ef hann bregðr honum því at hann væri lostinn síðan hann tók rétt sinn fullan. böti honum fullrétti. en ekki á konungr á því. En hvervitna er maðr bötir manni fullrétti. þá skal hann vinna honum iafnaðareið. at hann mundi slíkt sáttmál ok slíkar bötr ser til handa taka af honnm. ef hann ætti slíkan hlut máls sem hann. ok væri þeir iafnir menn ok vildi hann sátt taka.
32 En iafnaðar eiðr skal fyrir trygðakaup í kaupangi. en honum skal veita trygðir í gegn. Nú ef hann vill þann eið eigi vinna. þá er hann iafnt útlægr sem aðrir þó at hann hafi fé bött.
- Jvfr. Cap. 30. nedf. 85-87. Cap. 31. nedf. 88-90. F. X. 35.
33 Þat eru fiölmæli ef maðr kallar mann ragan ok nefnir hann á nafn. þá er sá útlægr ok hverr peningr fiár hans. hann skal taka fullan rétt sinn fyrst er við var mællt. en konungr ok böarnlenn þat auk er.
34 Ef maðr bregðr manni um hvinnsku at hann hafi stolit ok nefnir hann á nafn bæði gripinn ok manninn er gripinn átti. ok mælir svá: þú stalt grip þeim frá þeim manni. þá er hann útlægr nema heimskviðr fylgi. En þat er heimskviðr er .x. memn fylgia til móts ok sveria .ij. menn á bók en álta sanni þat. at þeir hafi þann heimskvið heyrðan áðr.
35 Ef maðr bregðr konu manns um þat at annarr hafi legit með henni en bónði hennar. ok kallar hana hóru. þá er hann útlægr ok hverr peningr fiár hans. nema hans heimskviðr fylgi. en hon taki fullrétti sitt er við var mælt. nema hon verði sönn at því. Ef maðr kennir manni fordæðuskap þá er hann útlægr ok hverr peningr fíár hans nema heimskviðr fylgi. Engi skal þat við annann mæla at hann sé hórbarn eðr varpa. nema sá eínn erþatfé vill brigða. er hann er handhafi at. En ef annarr maðr mælir þat þá er hann útlægr ok hverr peningr fíár hans. nema heimiliskviðr fylgi til. Engi maðr skal þat við annann mæla. þú stalt mik. nema hann sé stolinn. ok geri þat satt. þat mál skal hann sökia er við var mælt. elligar hefir hann drepit niðr konungs rétti ok böarmanna. en hinn haldi uppi álagsbótum ef hann má þat eigi satt gera. en ef hann verðr at sönnu. þá á hann ekki at þiggia.
36 Hvervítna þar sem maðr mælir fiölmæli við mann. þá skal hann þegar skírskota ok krefia horns samdögris. ok hafa mót nm morguninn eptir ok nióta þá vátta sinna þeirra er hann skírskotaði undir. um hveria tíð er mælt var. En ef hann sökir eígi svá. þá hefir hann fyrirfarit sínu máli. ok eigi aldrigi uppreisn þess máls síðan. En ef hann vill böta fyrir. böti hinum þrim mörknm. öðrum .iij. mörkum konungi ok böarmönnum.
37 Svá skal morðs synia í kaupangi sem heraðí. nefna skal hann .xij. böndr beztu í kaupangi ok hafi .ij. menn ur. þá er geta má. ok nánustu menn .ij. ok siálfr hann hinn fimti ok þeir .vij. aðrir fangaváttar friálsir menn ok fulltíða er fyrir orði ok eiði kunnu at hyggia. Hálfa vátta skal sakaráberi ok gialdkyri nefna en veriandi
- Jvfr. Cap. 33. nedf. 91. Cap. 34. nedf. 92. Cap. 35. nedf. 93-95.
hálfa. En sá eiðr skal standa .x. viknr sörar ok sveria í Petrskirkiu fyrir sönghúsdurum ok hafa messubók í hendi. En sá prestr er heldr Petrs kirkiu hann skal skyldr at láta upp kirkiu ok fá til bók. en með því hann vill eigi kírkiu nppláta eðr bók fá. þá skal hann beiðast af honum með váttum hvárstveggia. En ef hann vill eigi. þá er hann sekr .iij. mörkum. þat skal hinn hafa hálft er eiðinn skal fram föra. en böarmenn hálft. En hann skal eið vinna at kirkinstaf hinn yzta[17] fyrir sunnan kirkiu at högri hönd er inngengr. En þann eið skal hann bióða þrim náttum fyrir bæði fyrir sakarábera ok gialdkyra. Nú ef honum fellst einn váttr þá hefir hann fyrirgört bæði landi ok lansnm eyri.
38 Nú er þar næst hversu sár manna eru gild. Eyrir er þar er á kemr. en annarr þar er eggi eðr leggr mötist. þriði þar er kemr í feiyru (feryru)[18] fyrír neðan ökkla. Ef maðr særir mann fyrir neðan kné ok verðr mergunda. þá skal hálf mörk uppi. en fyrir ofan kné er mergunda verðr þá eru .vi. aurar uppi. Ef maðr særir mann á nef þá skal álitseyrir uppi. ok skal hvervitna þar sem eigi hylr hár né klæði. Svá er mælt um liðasár. í rist er hálf mörk. en (í) kné ok í miöðm eru .vi. aurar.
39 Um voðasár skal eyrir er á kemr. en annarr þar sem inn kemr. En ef maðr er særðr í neðra hol ok verðr holunda. þá skal .vj. aura giald. en ef í efra hol kemr ok verðr holunda. þá skal hálf mörk uppi. En ef maðr er særðr fyrir framan heilabast þa er hálf mörk uppi. en fyrir aptan heilabast .vi. aurar.
40 Nú eru beingiöld hvervitna er bein ur sári manns leysir þó at (alllítit) se ok skiolldr[20] á skildi. þá skal eyrir uppi. Eyrir skal at smá beini hveriu til þess at .vj. raufar má á bora. þá skulu .vj. anrar. en beingiöld verða aldrigi meiri en .vj. anrar.
41 Ef sníða þarf sár manns. þá skal granbragseyrir. svá skal hvert sinn er sníða þarf. En ef snúa þarf á grúfu þá skal öfundarbót .vj. aurar. Læknir skal þat skilia með eiði sínum hvárttveggia. En læknisfé skal reiða. eyri at mánaði ok tveggia mánaða mat miöls ok smiörs. þat skal hinn til láta er særði.
42 Biarkeyiarréttr er á fisknesi hveriu ok í sildveri ok í kaupförum. Ef menn beriast í kaupförum ok sættast þar. þá á stýrimaðr þann rétt at taka sem konungr í
- Jvfr. Cap. 38. F. IV. 47.45. Cap. 39. F. IV. 47. 48. Cap. 40. F. IV. 49. Cap. 41. F. IV. 49.
kaupangi. en hásetar þann rétt sem böarmenn taka í kaupangi. En ef þeír koma til kaupangs þess er Biarkeyiarréttr er í at úböttu, þá á konungr ok böarmenn þann rétt at taka iafnt sem innan böar væri gert. nema þeir hafi sætzt áðr. En hvervitna er maðr lýstr mann eðr særir ok býðr hann síðan lög fyrir sik ok sinn eyri. þá friðhelgar hann sik. En ef þeir vega at honum síðan. þa vega þeir at löghelgum manni. En hann má bióða lög fyrir sik hvar hann vill ok skírskota því undir vátta.
43 Engi kaupangsmaðr skal úskil gera heraðsmönnum ok eigi heraðsmenn kaupangsmönnum Sitt skal hverr hafa ok engi skal annann ræna. Ef maðr rænir mann þiófi eða útlægum manni. þá er sá sekr .xl. mörkum er höfðingi gerist í. en hverr þeirra annarra mörkum .iij. þat á konungr hálft ok böarmenn hálft.
44 Ef maðr rænir mann hanðráni ok skírskotar hinn. þá gialdi sá .iij. merkr konungi ok böarmönnum ok fyrirtekit sókn sinni. þat heitir handrán er hann tekr ur hendi honum. en hann skírskotar. Nú ef hann gengr. þá skal hann ganga eptir honum með vátta húsfastra manna ok leggia rán við ok rétt konungs. En ef hann vill eigi selia honum grip sinn í hönd. þá er hann sekr öðrum .iij. mörkum. þá skal hann æsta hann taks til móts fyrir tvenn rán ok fyrir fc sitt. ok niótí vátta á móti. at hann rænti hann handráni ok hann fór eptir ok beiddi út ok lagði rán víðr i annat sinn. ok æsta hann til taks tíl móts. þá er hann sekr .vj. mörkum við konung ok böarmenn.
45 Þat er rán ef maðr berr í brot þat hann á ekki. þá skal hinn ganga eptir honum með húsfasta menn .ij. oc beiða út gripar síns eðr hvat fé tekit er frá honum. Ef hann selr þegar í hönd honum þá á konungr þar ekki á. en hann skal leggia á .xj.[22] ertogar. þá skal hinn hafa féit er átti. en ef hann vill eigi selia honum í hönd þá skal hann leggia honum rán við ok æsta hann taks til móts fyrir rán. þá er hann sekr .iij. mörkum við konung ok böarmenn ok .ix. ertogar.[23] en hinn skal nióta vitnis síns at hann tók frá honum ok beiddi út með vátta.
46 Ef maðr brýtr konu til sængr við sik at úvilia hennar. þá er hann útlægr ok úheilagr. en hon skal segia til samdögris ok nióta vitnis síns at um morguninn eptir. En ef hon segir eigi til samdögris. þá skal hon aldrigi síðan vitnis níóta um þat mál. en hon skal sökía hann síðan til eiða ok frændr hennar. En ef hon er blá eðr
- Jvfr. Cap. 46. nedf. 96.
blóðug eðr klæði hennar rifin þá er settar eiðr ok[24] fangavitni. En þar skal hann fá eiðar tak til. þann eið á hon hálfan en konungr hálfan.
47 Svá er staðfest at allir eigu jafnan rétt í kaupangi. hauldsrétt. þat eru .iij. merkr. slíkan rétt[25] lendr maðr sém leysingi manns sa er gert hefir frelsisöl sitt. þá skal skapdróttinn hans ganga á mót ok lýsa því fyrir mótmönnum öllum at hann hefir gert frelsisöl sitt. En ef hann lýsir eigi þá skulu .ij. váttar bera þat vitni at gert var frelsisöl hans. því at eins fær hann rétt sinn fullan. En ef eigi er gert freisisöl hans. þá skal hann taka .vj. anra í rétt sinn. konungr ok böarmenn .iij. merkr. En þyrmslamenn allir skulu þyrmast við skapdróttinn sinn. iafnt í kaupangi sem í heraði.
48 Allar þokkabötr ok öll hálfréttismál ok svá hálfrétti manna. öll þau mál skal sökia á dómi er eigi liggr við konungs réttr ok böarmanna. Faðir skal sökia ef lostinn er hálfréttismaðr eðr særðr. eða nánastr niðr. ok svá öll mál þau er hann á at sökia.
49 Maðr hverr er yngri er en .xv. vetra. sá er úmagi. En ef hann banar manni. þá skal hann fara af landi í brot ok hafa fé sitt.
50 Ef maðr býðr sik siálfan í tak nm mannhelgi vára[26] í þýfsku um langaföstu. þá skal hann um nátt í iárni halda. ok skal hann vinna eið um morguninn eptir ok gialda vátta fé. þá skal bióða hann frændum ok vinum undan at leysa. Nú ef þeir bióða eigi lög fyrir hann. þá skal sakaráberi höggva af honum hvárt sem hann vill ofan eða neðan.
51 Ef hann sitr um þat er honum er stefna í braut gerð at lögum. þá er hann útlægr ok fé hans alt. en frændr skulu fylgia konu ok úmaga af landi í brot at úsekiu. Sá sem eigi er .xij. vetra ok er yngri hann skal engan rétt taka ok eigi veita. en ef hann er .xíj. vetra ok til þess hann er .xv. vetra gamall þá skal hann taka hálfrétti ok svá böta.
- Jvfr. Cap. 47. 49. 51. nedf. 97. G. 190.
52 Ef maðr á fé at manni hvárt sem þat er meira eðr minna. ef hann gengr við fyrir húsföstum mönnum. þá skal hann æsta hann fiártaks. En þar er maðr gengr eigi viðr þá skal æsta hann taks til dóms ok eiga dóm at um morguninn eptir. ok nióta vitnis síns ef hann hefir til. En ef hann á eigi vitni til. skal þá einn eyris synia. tveir tveggia. þrír þriggia aura. En ef hálfum peningi er meiri en .iij. aurar. þá er settareiðr ok fangavitni. nema einn váttr beri. þá er nefndarvitni. Sökiandi skal nióta vitnis síns í hinum fyrsta dómi ok taks æsta til annars. en hinn skal tak fá fyrr en hann gangi af beðsetum. eða er hann sekr .iij. mörkum við konung ok böarmenn. En veriandi skal síns vitnis nióta á öðrum dómi ok haldi til þriðia dóms ef hann vill. ok til móts hins fiórða. þá skal þar ryðia dóma þeirra alla sem farit hafa. þá er mótmenn döma honum fé sitt. þá skal hann æsta hinn taks er í fiártak gékk.
Vidtlöftigt Uddrag af Bjarköretten, efter Papirshaandskrifterne X. og Y.
Hvad der alene findes i X, er her sat uden Betegning ; hvad der findes baade i X og Y, mellem | |; hvad der findes alene i Y, mellem []. Nedenfor ved Varianterne er der saaledes skjelnet mellem de tre Afskrifter af X., at Arne Magnussöns egen (No. 123. D.) er betegnet Xa. de to övrige, C. og B., ere betegnede Xc., Xb.
53 [(4.)[27] Ef prestr tortryggir at barn er skirt. þá sanni sá með eineiði er skirði. eða sá er nær var.]
54 Ef maðr brýtr á manni frið á höginda kirkiu.[28]
55 Biskup skal ráða kirkium ok kristnum dómi öllum. ok kennimenn þá til setia er hann vill. ok hann hefir oss því heitit at ver skulum hafa þá kennimenn er oss þokkast.[29] þá er kunnu þiónustu sína rétta. þat er forn réttr.
56 [(15.) Ef fylkiskirkia brennr. eðr önnur kirkia. af handvömmum prests eðr hans lagsmanna. þá skal prestr reiða timbr á tupt til iafngóðrar kirkiu. En ef annarr maðr berr eld í kirkiu. sá er úskyldr er til at bera. þá hafi hann ábyrgð á kirkiunni ok öllu því er inni er. En prestr ábyrgist allan þann eld er af hans ráði er i kirkiu borinn svá sem hann siálfr beri.]
57 [(17.) Fylkisprestr eðr annarr í stað hans skal heima vera ok gera mönnnm reiðu ef þurfa eru. En ef hann ferr á fram nauðsynialaust ok kemr maðr með
- Jvfr. Cap. 52. nedf. 98. Cap. 53. F. II 3. Cap. 54. F. II. 10. Cap. 55. F. II. 11. Cap. 56. F. II. 12. Cap. 57. F. II. 14.
náunga sinn dauðan eðr með öðrum nauðsynium ok missir hann prests. þá hefir prestr fyrirfarit reiðu sinni þá .ij. mánaði.]
58 [Fundit lík hvert ok húsgangsmanna lík skal þangat til kirkiu föra er næst er grafit at. en ef prestr meinar kirkiugarð eða upphalldsmaðr kirkiu. þá skírskoti sá undir vátta .ij. ok feli þeim ábyrgð á hendr er kirkiugarð bannar. þá varðar honum þat mál eigi síðan ef váttar duga. En hinn er bannar. flyti lík til fylkiskirkiu. ef eigi vill þar hafa. eða ábyrgist slíku sem hinn skyldi er fyrr fór með.]
59 [(31.) þetta er sú linan ok miskun er páfi Alexander iátaði at gera um síldfiski í Noregi. at síld skal fiskia hvert sinn[30] er á land gangi fyrir utan um gætsludaga.[31]]
60 [(32.) En um útróðr fátökra manna. þá skal siá vera miskun á. at þeir menn sem sitia í sultshúsi ok eiga færri búfé en .ij. hión búi um kú eðr kúgildi. ok fiska þeir þat sem þeir neyta eptir á þeim dögum er sílðfiski er leyfð. þá sekiast þeir eigi. en eigi til sölu ne til hirðslu.]
61 [36.) Ef prestr eða ármaðr kvezt hafa staðit mann á verki á einhverium þeirra daga er heilagt er. þá sveri hann einn undan ef hann syniar. eða gialdi víti slíkt er við liggr.] |En ef prestr eða ármaðr stendr ekki mann á verki. þá skal með þessu heimiliskviðarvitni sökia. Einn skal bera en .ij. sanna um þriggia aura mál. en um .vi. aura mál einn sveria en .iiij. sanna.[32] En sá skal eiðstafr. at ek skýt því til guðs at ek hefi þetta heyrt. ok þat hefir flotit um .iij. böi eða þrimr fleiri. en eigi veit ek hvat[33] satt er eðr eigi. En ef hinn veit sik loginn. þá syni hann með einseiði fullum.|[34]
62 [Gagndagavika hefst á mánadag[WS 1]fyrir uppstigningardag. týrsdag. óðinsdag ok þórsdag.]
63 [Ölmusu skulu allir menn gera á hvítasunnu. búandi hverr ok húsfreyia. sinn leif hvárt ok sufl á. en einhleypismaðr hverr pening. En allir menn er bú eiga ser. skulu gera korndeild Michialsmessu dag. fullr búandi hverr skeppu en einvirki hálfa skeppu. svá prestr sem aðrir menn. Item leifskorn.[35] Hvervitna þess er viðr eða skip eðr fiárhlut manns rekr á eign annars manns. þá hafi sá sitt er kennir ok .ij. vátta hefir til. En ef manni er kent at hann hafi fyrir hagat. þá syni hann með einseiði ef
Jvfr. Cap. 58. F. II. 16. Cap. 59. F. II. 26. Cap. 60. F. II. 27. Cap. 61. F. II. 29. Cap. 62. F. II. 31. Cap. 63. F. II. 33. 35.
- ↑ I Texten: mánaðag
64 [Eta skal þat er biörn berr ok fyrir berg fellr. ok svá ef naut stangar naut til bana. þá skal þat eta. Bana skal kona fénaði heldr en svidda liggi. ok skal þat eta er hon banar ef eigi er karlmaðr til. Ef naut kyrkist í bási. þat skal eta. En ef maðr geldir búfé sitt ok verðr dautt af því. þat skal eta. ok svá ef vargr bítr eðr hundr sá er siálfr ræðr á. en flá skal húð af nauti en skinn af sauð. ok skera af alt er tennr hafa tekit. Ef búfé gengr á sió eðr fellr. eðr á vatn eðr brunn ok drukknar. þat skal eta. Eta skal kálf ef etit hefir hann .iij. fyllar. ef hann er drepinn síðan. Ef úhreinandi fellr í mat manna eðr munngát. þat skal neyta. En villidýr hvert ætt (ok alt þat er eigi hefir at bana orðit)[36] er menn hitta. ok fiska ok fugla. þat skal eta ef vill.]
65 [(47.) En ef maðr er staddr á fiöllum eðr úteyium um langaföstu eðr endrarnær[37] ok heptir hann veðr. þá skal hann eta hvertvitna heldr en deyja. nema manninn einn. Ef maðr berr úhreinandi í mat manna. þat er fyrirboðit er at eta. þá hafi hann lýritareið fyrir ser ef hann syniar. ella fari útlægr. En ef hann kastar svá menn siá at vild sinni. ok neyta menn eigi af. gialdi vistir hinum er á tvennum giöldum. eðr syni vilia síns með lyritar eiði. eðr gialdi .vj. aura erkibistupi.]
66 [(54.) Ef maðr tekr bröðrungu sína eða systrungu. þá er þar síðast .iij. marka sekt. En upp frá því frændsemi úskyldast. þá skulu falla .ij. aurar silfrmetnir af kné hveriu. þá verðr mörk at setta kné.]
67 En ef maðr á konu undir konu sína. eða kona mann undir bónda sinn. þá sekist hvárttveggia þeirra .iij. mörkum. ef þan verða sönn at með vátta .ij. eða hon er barnbæri.[38] En þat skal vera slónarvitni þat er skírstotat er undir. En ef þat er eigi til. þá má sökia með heimskviðar vitni ok skal þó standa fyrir með lýritareiði.
68 En ef maðr legst með festarkonu sinni. þá gialdi hann nánasta nið fullrétti. En ef föður missir við fyrir brúðkaup innan þeirra .xij. mánaða. ok er barn getit. taki barn þat arf föður síns sem móðir væri muudi keypt. Eu í stað engum öðrum kemr maðr til arfs. uema móðir se mundi keypt. eða hann se með logum í ætt leiddr. En þó at maðr festi til þess frillu sína. at með þessu lögmáli skuli börn hans til arfs
- Jvfr. Cap, 64. F. II. 42. Cap. 65. F. II. 43. Cap. 66. F. III. 1. Cap. 67. F. III. 5. Cap. 68. F. III. 13.
koma. eða frestar bruðkaupi fyrir þessar sakar. þá stoðar þat ekki. því hvárki skat með þessu arfsvík gera ne bruðkaup svívirða.
69 |Ef maðr blótar á heiðnar vættir.eða ferr hann með spásögur eða með görningum. sá maðr er því hlýðir ok þann mann húsar til þess. hann er svá útlægr sem manns bani. En ef hann dular. beri karlmaðr iárn fyrir. en kona taki í ketil. En sá er þessi mál kennir manni. þá verðr hann at því fiölmælismaðr. ef skírskotat er. nema hann hafi fyrir ser heimskviðarvitni.|
70 |(66) Svá er ráð ok boð Nikuláss cardinala er páfi var síðan. Ok Jóns erkibiskups at réttarbótnm med áliti hinna vitrustu manna ok öllum lögunautum til handa. at alt þat fé er menn fá fyrir ntan erfðir. þá skal gefa fiórðnng þess fiár ser til sálubóta hverium er vill fyrir utan erfingia leyfi svá sem höfuðtíund. En kona má gefa tíund ur heimanferð sinni. en fiórdung ur þriðiungsauka um tíund fram.
71 [Sókn skal eigi hefia á týrsdegi. þvíat fimtina berr þá á sunnudag. En sá er hefr sókn sína á bönnuðum tíðum. þá hefir hann fyrirfarit sókn sinni. nema hann skióti á fernætting eða sexnætting þaðan.]
72 [Nú kemr sá aptr er útlægr var (um kristinrétt)[39] ok hefir int skript sína þá er hann skyldi utan lands inna. þá stefni hann þing ok láti gera sik ílendan. en konungr hafi áðr skógarkaup.]
73 [Þat er hit þriðia níðingsvíg. ef maðr drepr mann á morði.]
74 Ef maðr veitir manni bardaga. þriú högg eða fleiri. þá er sá sekr .xl. mörkum. en hinn skal taka x. merkr at rétti sínum af þeim[40] .xl. mörkum. en konungr ok böarmenn þat auk er.
75 Ef maðr lýstr mann öxarhamri. böti honum .iij. merkr. En ef hann höggr hann siðan. böti honum sárabótum ofan á. en konungi ok böarmönnum lögbaugum.
76 Ef maðr lýstr auga ur höfði manni eða höggr ur. böti honum .vj. merkr. ok konungi ok böarmönnum .iij. merkr. |En ef maðr lýstr[41] auga ur höfði[42] þeim manni er áðr var eineygðr þá skal hann böta honum .vj. merkr fyrir auga sitt. en .iij. merkr at rétti sínum .iij. merkr konungi ok böarmönnum.|
- Jvfr. Cap. 69. F. III. 15. Cap. 70. F. III. 17. Cap. 71. F. III. 20. Cap. 72. F. III. 24. Cap. 73. ovenf. 11. F. IV. 4. Cap. 74. ovenf. 15. Cap. 75. ovenf. 16. Cap. 76. 77. ovenf. 17. F. IV. 45. 42.
77 Ef maðr höggr höud eðr fót af manni. böti honum .iij. merkr fyrir afhögg. Sárabötr skulu þvi fylgia ok læknisfé. konungi ok böarmönnum .iij. merkr. |En ef maðr höggr hönd af þeim manni er áðr var einhendr eða einföttr. böti honum slíku sem hann hefði höggvit af honum báðar henðr eða baða fötr. en .iij. merkr við konung ok böarmenn.|
78 |En ef maðr höggr nef af manni. böti honum .xij. aurum. en .iij. mörkum ef grön fylgir. Ef maðr höggr eyra af manni. böti .vj. aurum en .xij. aurum ef bein fylgir. Hálfa mörk fyrir tönn hveria fiórar[43] í öndverðu höfði. en .ij. aura fyrir hveria[44] aðra. eyri fyrir iaxl hvern. .xij. aura fyrir þumalfingr. hálfa mörk fyrir þann sem þar er næstr. hálfa mörk fyrir hinn lengsta fingr. .iij. aura fyrir þann sem þar er næstr. eyri fyrir hinn minsta fingr. Tær eru hálfu údýrri. Svá hit sama skal telia frá mestu[45] tá.|
79 Ef maðr fellir mann til iarðar eða á stokk eða á stein eða á húsvegg. gialði honum .iij.[46] merkr. konungi ok böarmönnum .iij. merkr.
80 |Ef maðr bregðr sverði at manni yfir merki. böti honum hálfri mörk. en mörk ef öllu bregðr. þar á konungr ekki á því.| [Ef maðr togar manni til sín. böti honum .vj. aurum. en öðrum .vj. aurum ef hann hrindir honum frá ser. þá á konungr ekki á því.]
81 Ef maðr öfgar vápni at manni. öxarhamri[47] eða spiótskapti. eða horni eðr hnefa. böti sá honum .vj. aura. þar á konungr ekki á.|
82 [Ef maðr hleypr at manni ok verðr hann haldinn maðr. ok bcrr þat vitni á hendr honum. böti honum .xij. aurum ef hann hverfr á fram. en .xviij. aurum ef hann öfgar vápni. þat á einn er at var hlaupit. ef hann skírskotar. ok söki at dómum. þar á konungr ekki á.]
83 Ef maðr segir sik lostinn. ok eru eigi[48] vitni viðr. þá skal hinn synia með settareiði. ok seu faugavitni. En ef einnhverr váttr berr. þá er settareiðr ok nefndarvitni.
84 Konur eru þær .vij. er vega má um ef maðr verðr fundinn hiá þeim með usóma. Ein er kona manns. önnur dóttir. þriðia systir manns. fiórða móðir. fimta sunarkona. setta bróðurkona. siaunda stiúpmóðir manns. ok gefa dauðum sök. ok vitu váttar þat með honum. En ef ekki eru váttar til. þá beri klæði vitni ef blóð er á.
- Jvfr. Cap. 78. ovf. 19. F. IV. 45. 46. Cap. 79. ovf. 20. Cap. 80—82. ovf. 21. F. IV. 18. Cap. 83. ovf. 22. Cap. 84. ovf. 18. F. IV. 39.
85 [Ef maðr brýtr garð manns. gíaldi .ix. ertoga. eða haldi upp settareiði ok fangavitni. Ef maðr brýtr hús manns ok lætr opit standa. þá skal hann ábyrgiast alt þat er inni er. ok gialdi konungi ok böarmönnum .iij. merkr. en hinum ertoga .ix. er húsit átti. ok geri hús hans iafnheilt sem áðr var. ok gialdi hvern pening er ur verðr tekinn.]
86 |Ef maðr kastar vápni manns eða klæði eða hveriu[49] er hann kastar. þat er öfund. böti honum .vj. aurum. þar á konungr ekki á. En ef hann syniar. sveri einn.[50] En ef hann gerir at gamni.[51] þá liggr ekki við.|
87 |Ef maðr lýgr á mann nm þat mál er hann á ekki at segia. böti honum .vj. aurum. þar á konungr ekki á.|
88 |Ef maðr bregðr manni því at hann væri stafkarl. eða ríðr honum kinn. böti honum hálfa mörk. þat er þokkabót hin mesta. en eyrir hin minsta. þar á konungr ekki á.|
89 |Ef maðr iafnar manni við berkvikindi eitthvert. þá er hann sekr við hinn er hann mælti við. iafnt kona sem karlmaðr .iij. mörkum. Þar á konnngr ekki á.|
90 En hvervitna er maðr bötir manni fullrétti. þá skal hann vinna honum iafnaðareið. at hann mundi slíkt sáttmál ok slíkar bötr ser til handa taka af honum.[52] ef hann ætti slíkan hluta máls sem hann. ok væri þeir iafnir menn ok vildi hann sátt taka.[53] En ef hann vill ekki þann eið vinna. þá er hann iafnt útlægr sem aðrir. þó at hann hafi fé bött.
91 |Þat er fiölmæli.[54] ef maðr kallar mann[55] ragan ok nefnir hann á nafn. Sá er útlægr ok hverr peningr fiár hans.| [hann skal taka fullan rétt sinn fyrst er við var mælt. en konungr ok böarmenn þat er auk er.]
92 |Ef maðr bregðr manni hvinnsku. at hann hafi stolit. ok nefnir á nafn bæði gripinn ok svá manninn er gripinn átti. ok mælir svá. þú stalt grip þeim frá þeim manni. þá er hann útlægr nema heimskvittr fylgi. En þat er heimskvittr. ef .x. menn fylgia honum til móts ok sveria tveir á bók. en .viij. menn sanni[56] þat. at þeir hafi þann heimskvitt heyrðan allir áðr.|
- Jvfr. Cap. 85 — 87. ovf. 30. Cap. 88 — 90. ovf. 31. Cap. 91. ovf. 33. Cap: 92. ovf. 34.
93 [Ef maðr bregðr konu manns. at annar hafi legit með henni en bóndi hennar. ok kallar hana hóru. þá er hann útlægr ok hverr peningr fiár hans. nema heimskvittr fylgi. Hon taki fullrétti sitt er vlð var mælt. nema hon verði sönn at.]
94 |Ef maðr kennir manni fordæðuskap. þá er sá útlægr ok hverr peningr fiár hans. nema heimskvittr fylgi. Engi skal þat við annan mæla at hann se hórbarn eða verra. nema sá einn er þat fé vill brigða er hann er handhafi at.[57] En ef annarr maðr mælir þat. þá er hann últægr ok hverr peningr fiár hans. nema hann hafi heimskviðar[58] vitni til.|
95 Engi skal þat við annann mæla. þú stalt mik. nema hann se stolinn ok hann geri þal satt. Þat mál skat hann sökia er við var mælt. elligar hefir hann drepit niðr konungs rétti. En hinn[59] haldi upp álagsbótum[60] ef hann má þat ekki satt gera. þat eru .vj. aurar. En ef þat verðr at sönnu. þá á hann ekki at þiggia.|[61]
96 |Ef maðr brýtr konu til svefnis at úvilia hennar. þá er hann útlægr ok úheilagr.[62] en hon skal segia til samdögris. ok nióta vitnis sins um morguninn eptir. En ef hon segir eigi til samðögris. þá skal hon aldrigi síðan nióta vitnis um þat mál. en hon skal sökia hann siðan ok frændr hennar til eiða. En ef hon er blá eða blóðug. eða klæði hennar eru rifin. þá er settareiðr ok nefndarvitni. En ef hon er hvárki blá ne blóðug. ne klæði hennar rifin. þá er settareiðr ok fangavitni.| [En þar skal hann fá eiðartak til. Þann eið á hon hálfan en konuugr ok böarmenn hálfan. Slíkan rétt á kona at taka ef henni er misboðit í mannhelgi várri. sem karlmaðr. ok svá skal hon böta ef hon gerir úvísu sem karlmaðr.]
97 |Svá er mælt. at allir menn eigu[63] iafnan rétt í kaupangi. hauldsrétt. þat eru .iij. merkr. slíkan rett lendr maðr sem leysingi manns. sá er gört hefir frelsisöl sitt.[64] Maðr hverr er yngri er en .xv. vetra. sá er úmagi. Ef hann banar manni þá skal hann fara af landi braut ok hafa fé sitt.| [En ef hann sitr nm þat. er honum er stefna á braut gerð at lögum. þá er hann útlægr ok fé hans alt. en frændr skulu fylgia konu eðr úmaga af landi brot at orsekiu.] |Sá er eigi er .xv. vetra. ok er yngri. hann skal öngvan rétt taka ok öngvan veita. En ef hann er .xv. vetra ok til þess hann er .xx. vetra gamall. þá skal hann taka hálfrétti ok svá[65] böta.|
- Jvfr. Cap. 93-93. ovf. 35. Cap. 96. ovf. 46. Cap. 97. ovf. 47. 49. 51.
98 [Ef maðr á fé at manni. hvárt sem þat er meira eða minna. þá er hann gengr við fyrir húsföstum mönnum. þá skal hann æsta hann fiártaks. En þar er maðr gengr eigi við. þá skal æsta taks til dóms. ok eiga dom at um morguninn eptir. ok nióta vitnis síns. ef hann hefir til. En ef hann á ekki til. þá skal einn eyris synia. tveir tveggia aura. þrír þriggia aura. En ef hálfum peningi er meira en .iij. aurar. þá er seltareiðr ok fangavitni. nema einn váttr beri. þá er nefndarvitni. Fiártak skal föra þá er maðr gengr í gegn skuld fyrir húsföstnm mönnum. at hann á at gialda. eða hann festir á móti eða dómi. En ef hann býðr lagatak ok tekr hinn ekki við. þá sekist hann .iij. mörkum við konung eða böarmenn er bauð þat tak. Ef maðr tekr við lagataki. þá er fiártaks er æst. þá er fiártak farit. en lögsókn uppi. eðr sökia á dómum. En ef maðr selr fé undan tökum. eðr annan veg undan skýtr. þá söki út sakaráberi þat fé með útbeizlu ok þingstefnum ok nióti þar þeirra vátta. at þat fé var i tök fengit. ok beiði böndr atfarar dóms at taka til skuldar ok til sektanna ok hálfu meira með ok hafi þat böndr. En ef maðr þarf til landskyldar at sökia a sóknardögum. þá skal lög fyrir loð festa ok leggia fimtarstefnu. ok ryði hvárrtveggi sín vitni til bókar ok standi til sörra daga.]
99 |En kona einhleyp. ef hon á mál at sökia eða veria. þá bióði hon hverium manni er hon vill með vátta sitt mál at sökia eðr veria. iafnbornum þeim er átti hana eðr feðr sínum iafnbornum ef mær er.|
100 Svá er enn mælt. ef maðr sitr í húsnm manns lengr en hann leigt hafi. at úvilium húsbónda. þá skal svá sökia. beiða skal húsbóndi hann lás ok lykla. ok leggia honum rán viðr.
101 [Ef maðr húsar mann útlægan eða heimar. etr með honum eða drekkr. húsbúandi eða annarr maðr. sá er sekr .iij. mörkum við konung ok böarmenn. En ef úlýst er útlegð hans innan böar. þá skal sá undan förast eineiði er kenzl eru á hendi. at hann vissi eigi útlegð hans. En þó at hann ali þann mann er lýst var útlegð. ok kann hann eigi þann mann. þá hafi fyrir ser einseiði at hann vissi eigi þat.] |En ef konungr leyfir útlægum manni landsvist. þá skulu menn föða þann mann at úsekiu. en hann er þó útlægr við eptirsýnarmenn alt til þess er hann hefir bött fyrir. ok trygðir eru þeirra á millum.|
102 [Nú verðr þat. at gialdkyra skilr á dóm ok böarmenn. eða heraðsmenn ok böarmenn. um mannhelgi ossa eða um annan rétt várn. hvatki er þat er. ok krefr sakaráberi dóms. þá skulu þeir sitt mál hafa er fleiri eru saman.] |En ef[66] .xij.
- Jvfr. Cap. 98. ovf. 52. Cap. 99. F. X. 36. Cap. 101. F. IV. 41.
menn skilr á dóm. þá skulu þeir .vj. hafa sitt mál er sveria til.[67] þá er þreytt at lögmáli.|[68]
103 [Hverr þeirra manna er gengr fyrir boðseta[69] fram. nema hann eigi at sökia eða veria. nema húsböndr einir. sá er sekr .ix. ertogum við konung ok böarmenn.]
104 [Um mál þau öll er .xij. manna dómr er tilsettr í kaupangi. ok setr sá er setia á at lögum. þá skal halda. eu sá er rýfr þann ðóm. er sekr .xviij. aurum. hafi sá hálft er sökir en hálft konungr ok böarmenn. ok haldi dóminn sem áðr iafnt. En þat skal á móti sökia. En ef settr er at úlögum. þá varðar þeim er setti (á rofi)[70] en arfa alls ekki þó at hann ryfi. Ef arfi rýfr þann dóm er at lögum er settr. þá varðar honum slíkt sem hinum er setti ef hann rýfr síðan vitni eru um borin þat at sá dómr var at lögum settr. Ef maðr rýfr trygðar. sá er tryggrofi. en ef maðr rýfr þær trygðar er eigi eru at lögum trygðar. þá varðar honum alls ekki. En ef maðr rýfr þær trygðar er sá maðr trygðir er hann var arftaki. þá verðr hann eigi tryggrofi at meira fé en hann varð arftaki eptir þann mann er hann rýfr trygðar eptir.]
105 [Ef maðr skeytir iörð konu sinni fyrir þriðiungsauka. ok missir hann konu sinnar viðr síðan. þá verðr siálfr hann arfi iarðar þeirrar. fyrir því at] |þat eru lög at slíkan eyri skal hverr maðr af hendi reiða sem hann tók í heimanfylgiu.|
106 [Þat er mælt nm vitnisburð. ef sá maðr skyldi bera vitni með manni. er eigi á hag at bíða[71] þeirrar stefnu er hann þarf vitnisburðar hans. ok þat mál sé rétt at sökia. þá skal hann sveria eið fullan á bók ok bera vitni slíkt sem hann mundi bera ef hann væri þá innan böar er þat mál væri sótt. En .ij. menn skulu þar nær vera ok taka vitnisburð hans. ok bera síðan þegar[72] at þeirri stefnu kemr. er hann þarf. slíkt sem hann bar fyrir þeim. þá má hinn fara brot. ok verðr þeim[73] er sökia skal þat vitni iafnfullt. þá er hann þarf. sem hinn bæri.]
107 [Hvervitna er maðr kaupir góz at manni eða brent silfr eða hunang. eða miöl. smiör eða vax. þá skal þat alt iafngott innan sem utan. En ef menn kaupa skrúð eða lerept eða váðmál. ok draga þeir eða ölnum mæla. ök er borit um stræti hvert. ok kaupir dagr ok auga við sik. þau kaup öll skulu haldast. En ef menn kaupa lerept eðr váðmál úmælt eða údregin. ok bera heim til innis síns. þá hafi þeir reynt
- Jvfr. Cap. 104. F. X. 15. IX. 19. XI. 19. Cap. 105. F. IX. 19.
til morguninn eptir þat hvárt flærð er í eða eigi. Nú ef flærð reynist í. þá gangi þat kaup þegar aptr.]
108 [Svá hvervitna er kaup er borit um stræti hvert eða búða í millum. þat skal kaup hvert halda. nema þar hittist í fals eða flærð. eða þeir hafi í myrkri saman keypt er hvártki mátti sinn hlut siá. En ef spiöll reynast á. eða fals eða flærð hittist í. þá gangi aptr þegar þat kaup. en hiún haldi upp eins eiði fyrir. at hann vissi eigi spiöll ne flærð í. En ef hann vil eigi sveria. gialdi .iij. merkr konungi ok böarmönnum. En ef menn fara með met röng eða með pundara rangan eða vinzara.[74] eða með skeppur rangar eða blakka ranga. þar liggia .ix. ertogar við hvert þeirra. En hvervitna þess er maðr hefir keypt fals eða flærð. eða fár. eða í myrkri. þá skal hann æsta kaúpananta sinn taks til móts. én þá er hinn sekr .iij. mörkum við konung ok böarmenn. sá er seldi. nema hann þori þann eið sveria. at hann gerði eigi ok eigi vissi hann flærð í.]
109 Nú er festarpeningr reiddr ok ekki vitni viðr. syni einseiði sá er seldi ef hann vill. elligar haldi kaup þeirra.
110 [Hvervitna þar sem menn kaupast við eða skiptast húsum eða skipum eða öðrum gripum. þá þarf eigi festarpening við. þat skal kaupa með váttum ok með handsölum ok með heimildarlökum.[75] En nú iðrast annarrtveggi þeirra kaupsins. þá skal sá er halda vill veria á[76] dómi ok lögum kaup sitt. en ef svá er at hvárki kennir ser þann grip. þal heitir afgiptarfé. þat á konungr.[77] En ef maðr kennir manni þat. at hann hafi keypt grip þann er með ráni var af honum tekinn. þá syni með settar eiði ok nefndarvitni ef hinn hefir heimskviðar vitni til. en ef heimskviðar vitni er eigi til. þá se settareiðr ok fangavitni.]
111 [Vara öll ný ok únotin. hvárt sem þat er i vápnum öllnm nýium ok únotnum. eða er þat í annarri vöru. hvatki er þat er. þat skal alt hafa at strætiskaupi. bæði minna ok meira kaup. En hvervitna er maðr brigðir grip þann er nýr er ok únotinn. ok þann er at strætiskaupi skal vera. ok helmildartakar eru eigi tilmæltir. ok illir maðr grip þann. ok kallar sér þiófstolinn. en hinn kallast keypt hafa. þá skal hann æsta hann taks til móts. er keypt lézt hafa. ok skal hann þar nióta vátta sinna hvaðan honum kom. En þá skal sá er af lætr leita aura sinna til þess manns er honum seldi ef sá gripr er brigðr er eigi er heimildartaki tilmæltr. En ef sá gripr er brigðr er heimildartaki er tilmæltr. þá gangi sá er af grip lætr til heimildartaka sins ok aura sinna. en heimildartaki til sinna aura. til þess manns er hann seldi í heimildartak. elligar hafi þeir svá gert.]
112 [Sá er garðr gildr er .ij. alna er hárr ok spannar ok mæla af jörðu[78] bakka. sem garðsstaðr er. ok öln meðal staurs hvers. Ef felauss maðr spillir garði eðr spillir akri eða stelr korni. láti klæði sín ok fari réttlanss.]
113 |Ef hunðr bítr búfé manns. gialdi sá er hundinn á verð fyrir. elligar taki hann ok leggi band á huudinn ok seli í hönd honum. ef hann beiðir hundsins. En ef naut stangar annat naut í hel. eigi báðir þat er lifir. ef bæði váru iafngóð.[79] En ef annattveggia er betra. þá skal sá þat böta er verra er. ok se beggia skaði iafnt.|
114 [Ef maðr er stolinn fé sínu í kaupangi. þá skal hann beiða ransaks mann. þann er honum er grunr á heudi at hafa fé hans. en sá skal uppi láta ransak. en ef hann syniar honum ransaks. þá skal hann böta þiófssök. En hann skal hafa með ser .ij. húsfasta menn. ok eigi fleiri. ok þeir skulu láta ransaka sik áðr þeir ganga inn. Nú ef hann finnr ekki fata sinna þeirra er hann er stolinn. þá er hann hefir ransakat. þá skal hann í annat sinn hvárki uppi halda fyrir orði ne eiði. þó at hann kenni honum í annat sinn at hann hafi stolit fé hans.]
115 |Þar er ok settareiðr ok nefndarvitni. ef lykill annars manns gengr at húsi manns. Þar[80] er ok settar eiðr ok nefndarvitni. ef maðr gengr frá húsi manns. ok stígr hann í saur eða snió.[81] eða hvergi hann stígr[82] ok fellir hinn kefli í spor hans.[83]| [Sá er þióf tók sá skal hafa alt þat er hann siálfr á ok hefir á ser. ok eigi berr vitni at aðrir menn eigi. þó at hann eigi á ser til merkr gulls eða meira. En ef maðr stelr peningi. sá er merkr þiófr. til þess unz er (í) ertog kemr. en ef hálfum peningi er meira en ertog þat er hann stelr. þá er hann .iij. marka þiófr. til þess unz er í eyri kemr. en ef hálfum peningi er meira en eyrir. sá er .viij. marka þiófr. En ef maðr stelr ketti manns. sá er merkr þiófr.]
116 |En ef ellri maðr stelr en .viij. vetra gamall. gialdi hálfa þiófssök fyrir þann mann til þess unz[84] hann er .xv. vetra gamall. En ef .viij. vetra gamalt barn stelr eða yngra. þat er sprotabarn.[85] beria skal þat[86] ef vill.| [En ef þat kennir föður eða móður sinni at þau tókuvið. þá skulu þau synia síns eins eiði fyrir.][87]
117 [Ef maðr brýtr há af skipi manns eða keile.[88] eða höggr stýri frá skipi manns. gialdi .ix. ertogar fyrir hvert þeirra. þeim er skip á. Svá ef maðr dregr saum ur langskipi eða kaupskipi. gialdi .ix. ertogar. eðr syni með settareiði.] 118 [Ef maðr drekkr búfé manns ok gengr undir kýr. þá er hann útlægr ok hverr peningr fiár hans. nema hann syni með settareiði ok fangavitni. Svá ef kona miólkar búfé öðru en hon eigi. en ef hon verðr sönn at því. þá lúki þiófssök. elligar syni hon með settareiði. ef eigimá satt gera.]
119 [Ef maðr gengr í garð manns ok stelr káli eða hvönn eða laukum. ok nerðr lekinn þar með svá miklu at penings er vert. þá er sá merkrþiófr. fari hans mál sem annarra þiófa. ok réttlauss þó at hann se þar barðr.]
120 [Ef hitt verðr fé í húsi búandi í heraða. þat er stolit var í kaupangi. en sá spyrr hví þar kom. en hann lézt keypt hafa. eðr kveðr hann ser selt vera at hirða. eða segir hann ser gefit hafa. eða kallar hann fóla þann borinn á hendr ser. þá skal hann æsta hann taks til móts í kaupangi. en þá fari siðan mál þeirra sem lög eru. því þar skal hverr heill verða sem haltr varð.]
121 |Um mannhelgi vára ok um þýfsku. þá skal sökia um langaföstn ok nm iól ok á sunnudögum. sem þess ámillum. ok svá skal sá veriast er kenzl eru á hendi á þeim tíðum sem þess á medal.|[89]
122 |Ef maðr liggr með konu annars manns. þá á búandi hennar þrenna réttu á henni. ok söki á móti.|
123 |Svá er enn mælt. ef maðr giptir dóttur sína eða konu þá er hann gipta skal. þá skal hinn er eiga[90]2 skal festa henni þriðinngsauka á móti heimanfylgiu hennar. [En ef hann missir konu sinnar. þá skal hann erfingia hennar gialda ekki ur þriðiungsauka. en ef hon missir hans. þá skal hon hafa þriðiungsauka sinn allan. hvárt sem eru erfingiar til eða eigi. Svá skal vera allra manna imilli er nú lifa þá er lögbók er gör.]
124 |Engi maðr má aflaga kaupi kaupa um kvennagiptir allar. hvárki karl ne kona. en þó at kaupi. þá skal eigi haldast.|
125 [Ef maðr hleypr á brot með festarkonu manns. þá skal böta fullretti hinum er festa hafði. ok svá föður hennar ok fullrétti. En ef föður er kent hans ráð se til at hon er á brottu. þá er lýritareiðr fyrir þat mál. eða gialdi slíkt fé sem henni skyldi heiman fylgia.]
126 |Slíkan rétt á faðir at taka á dóttur sinni sem á siálfum ser. ok svá bróðir á systur. þrísvar skal böta rétti ef kona fyrirliggr sér. ok ekki optar. ok þrísvar er hon
- Jvfr. Cap. 122. 126. F. V. 27.
sek við konung.[91] en ekki optar. púta er hon siðan.| [En ef maðr æstir mann taks til dóms. ok kennir honum at hann hafi gert systur hans barn þá skal hann sveria eið. at hann á ekki þat barn er honum er þar kent. ok hann er taks fyrir æstr. þá leiti hon faðernis at barni sínu. en hann skal gialda merkr .iij. frændum hennar fyrir þat at hann lá með henni.] |nema hann þori sveria. at hann kom aldrigi þá kostu hiá henni at þau mætti barn geta.|
127 [En ef ættborin kona fyrirliggr ser ok verðr sek við konung. þá skal gialdkyri bióða frændum ok vinum at þeir leysi hana undan. en ef engi vill undan leysa. þá skal gialdkyri selia hana til þeirrar skuldar innan lands. en eigi utan. En ef leysingia manns fyrirliggr ser eða friálsgefa. þá er hon sek við skapdróttinn sinn .iij. mörkum. iafnt hinn fiórða sem hinn fyrsta. en sá er lá með er sekr .vj. aurum við hann. ekki á konungr á því.] |Tólf aura á maðr á ambátt sinni hinni beztu. ok .ij. aura á hverri annarri.|
128 |Ef maðr vænir konu hóri. ok má ekki satt gera. þá er hann útlægr.|
129 |Ef maðr tekr birgiskonu ser ok hefir vátta tvá viðr ok gengr í liósi í hvílu hennar. þar á konungr öngvan rétt á. en frændr eigu rétt á.[92]| [Nú ef hann liggr med henni í annat sinn. þá skal hann böta syni sínnm slíkan rétt sem áðr bötti hann frændum hennar. En ef annarr maðr liggr með birgiskonu hans. þá skal sá böta honum .xij. aurum at rétti sínum.]
130 |Allir skulu eld ábyrgiast. þeir er í höndum hafa. en búandi fyrir þá menn er hann skal upp halda orði ok eiði fyrir.| [Eld skal eigi bera um stræti úhuldan. en ef berr. þá skal sá skírskota er næst var staddr.]
131 [Ef eldr kemr í hús manns ok er svá mikill at logi verðr liórum hærri. þá er hann sekr ertogum .ix. þó at menn slökkvi innangarðs. en ef hann vex. ok fá þeir eigi slökkt innangarðs. þá renna menn til annann veg strætis. þá er hann sekr .iij. mörkum við konung ok böarmenn. En svá skal til elds renna. at hafa með ser vatnssá. fötur eða bytti eða bolöxi. En hverr er ekki hefir eitthvert þetta. sá er snattaðr maðr ok er sekr .iij. mörkum við konung ok böarmenn ok réttlauss. þó at hann fái úvæni.][93]
132 [Ef maðr skal láta ser vitni bera til arfs. þá skal svá bera láta. at móðir hans var mundi keypt. ok þar váru brúðmenn .ij. ok brúðkonur .ij. ok þar var innkeyptr
1) 2) 3) askr öldr eða meira. ok þar var griðmaðr ok griðkona. þá er at lögum gert ok at Bíarkeyiarrétti réttum.]
133 [Ef Íslendingr verðr dauðr í húsum manns. þá skal taka af arfi hans til .vj. aura veginna. er.lx. peningar gera eyri. þat skal gera fyrir önd hans ok hafa til alls kostnaðar er þarf um andlát hans. en eigi skal meir af arfi hans taka.]
134 [Þessar nauðsyniar setr Biarkeyiarréttr at maðr skuli hafa um skipdrátt ok kirkiu atgerð. beri maðr föt sín til skips eðr frá. reiðir manni silfr eða tekr. liggr undir eldi ok lætr brenna sik eða blóð lætr. eða sitr yfir konu sinni siúkri eða börnum. eða þeim manni er hann er arftaki at. eða förir dauða af hendi ser. En ef maðr heyrir horn. ok veit eigi til hvers blæs. sanni hann þá nauðsyn á móti því er hann er takaðr til. ok svá allar nauðsyniar.]
135 [Svá er mælt at ver skulum mót hafa Thómasmessu dag fyrir iól. ok leggia iólafrið. en sá skal standa vikur .iij. Ef manni er öfund veitt í iólafriði í orðum eða í verkum. þá skulu aukast hálfu réttir allra. Fiársóknir skulu standa allar meðan iólafriðr er lengst. en ef maðr á skuld at manni ok hefir hana eigi áðr sótt. þá gangi hann til iólaaptan með vátta .ij. ok krefi skuldar sinnar. þá er vel ef hann fær. en ef fær eigi. þá leggi hann á helmingsávöxt ok æsti hann síðan taks til sóknardaga. En ef hinn gengr ígegn skuldu ok kallar ser lengr lét vera eðr lengr leigt vera. nióti hann þá vátta sinna á sóknardögum iafnt veriandi sem sökiandi. Ef verianda fullnast eigi vitni. þá gialdi hann hálfu meira. ef sökiandi krafði iólaaptan. En ef sökianda fullnast eigi vitni. þá skal veriandi halda upp eiðum fyrir. svá miklum sem fét verðr með helmiugsauka.]
136 [Svá skal böargiald gialda. Ef .ij. menn eign afl einn. gialdi báðir eitt böargiald.]
137 Vápnaþing skulum ver eiga mánadag þann er þriár vikur eru til páska. Gialdkyri skal nefna þingstefnu friádaginn fyrir. þá skulu allir menn sökia. friálsir menn ok fulltiða. þriú vápn skal hverr maðr hafa. skiöld ok spiót ok öxi breida. En við hvern grip þenna liggia .ix. ertogar ef á skortir.
138 |Þat er enn mælt. ef hross lýstr mann eðr hnudr bítr eðr naut stangar[94]1 eða svín höggr. þá skal sá segia afhendis ser er á.[95]2 En ef eigi gerir svá. þá hefir hann svá alinn sem mannsbana. ef hann er beiddr áðr.| [En ef hann er eigi beiddr fyrir
- Jvfr. Cap. 138 — 142. F. V. 16 — 20.
fimt þá á hinn ekki á því. en sú er fimt hans. er hann er førr til.] |Til skal fara sá maðr er hundr hefir bitit. ok beiða búanda er hundinn á at hann taki hund þann ok leggi á band.[96] ok seli í hönd þeim er bitinn er. En ef hann gerir eigi svá. þá er sem hann hafi siálfr gert er hundinn á.| [En ef hann kveðr nei viðr. haldi fyrir lýritar eiði fyrir hvert þeirra .iij. mála. En ef ross lýstr mann eða naut stingr. leiti sá til er sár fékk. ok geri ur slíkt sem hann vill. en ef hann lætr eigi laust er átti. þá er sem hann hafi siálfr gert.]
139 |Svá er ok enn[97] mælt ef maðr elr[98] hund annars manns lengr en hálfan mánað. þá ábyrgist hann verk hans sem síns.[99]|
140 |Þat[100] skal vera hálfgilt ef fé spillir fé. horns ok hófs ok þræls.|[101]
141 [En hvern eið er maðr hefir festan. ok fellr hann í frá ok er eiðrinn úunninn. þá skal arfi hans hafa þann eið af hendi ser førðan á .x. vikum sørum eptir þat er hann er fulltíða. nema fiárhaldsmenn vili fyrr sættast um þat mál.]
142 En ef búanda verðr þat fyrir at hann drepr þræl ſinn til dauðs. þá skal hann segia til samdögris. þá varðar honum þat allz ekki. nema við guð. En ef hann gerir eigi svá. þá er hann morðingi réttr.
143 [Ef menn etiast vitnum á fyrir kapps sakar eða spektar. um hvatki mál er þat er. eðr hefir annarr .ij. váttum framar eða fleirum. þá nefni þeir þegar á stefnu .xij. böndr hina gegnstu ok hina elztu innan fylkis. þá er öngvan hlut hafa fyrr átt í með þeim. sex hvárr þeirra. En sá er eigi vill nefna. láti sitt mál. En þeir .xij. er til eru nefndir virði vitni þeirra. hvárt sem þeim þykkir fyrir guði réttligra vera. ok hafi sá sitt mál er þeim sýnist at réttara hafi. ef þeir verða allir á eitt sáttir. En ef þá skilr á. hafi þeir ſitt mál er fleiri verða saman. En ef allir verða iafnmargir. þá hafi þeir sitt mál ef einhverr vill or annars föruneyti því til guðs skióta fyrir sættar sakar. at þat mál sýnist oss réttligra fyrir guði. En ef serhvárir kallast rétt hafa. ok skióta því til guðs ur hvárumtveggia flokki. þá se skipt máli í miðiu í sundr. því er þá skilr á. En því er þetta mál gert at opt eru ill vitni ofsað fyrir kapps sakar. ok lætr hinn liðlausi[102] mál sitt þó hann hafi réttara.]
144 [En ef umboðsmaðr tekr leigu. ok lætr eigi landsdróttinn fá. þá beiði landsdróttinn leigunnar. ok söki með þingstefnu ok eigi með heimstefnu. En ef umboðsmaðr
Jvfr. Cap. 143. F. XIII. 24. Cap. 144. F. XIV. 1—3.
dular al hann hafi við umboði tekit. þá standi saga landsdróttins. nema því at eins. at hinn syni með einselði. en umboð haldi .iij. vetr. ok siálftekit af siðan. En ef landsdróttinn eða umboðsmaðr andast. þá haldi arðarmáli siðan. ok svá ef maðr ferr af landi. þá haldi umboð .iij. vetr. nema hinn andist fyrr. þá er umboð siálftekit af. En ef umboðsmaðr tortryggvir fráfall landsdróttins. þá hafi arfi eins vitni til þess er sveria vill at þat hyggr hanu vera satt. þá taki arfi við. Umboðsmaðr skal ekki leyfa ok siálfr í yrkia holt ne haga. nema hálfu meira en leiglendingr má leyfa. nema iá se landsdróttins til.]
145 [Raumhvalr[103] er einfyndr hauldi. En ef ættborinn maðr hittir. þá á sá hálfan er finnr. En allir minni hvalir erll einfyndir friálsum manni hverium. en dróttinn á ef þræll finnr. En ef ármaðr kemr eigi til. þá hafi hann bögsl til þings. ok beri þat honum vitni um. En allir þeir hvalir er lýðskærir eru. þá skal boða ármanni ok búöndum at þeir komi til at fimt. En ef þeir koma eigi. þá liggr hinum eigi við er festi. þó at útslíti. En ef hval rekr út fyrir fimt ok eru eigi festar á landi. þá gialdi sá er finnr .xv. merkr. nemafestar slitni. þá liggr ekki við ef sumar eru festarnar á landi.] |Sá skal festa hval er finnr. ok hafa finnanda spik. Hann skal hafa skip hlaðit. þat er kiölr se .ix. alna[104] langr. ok fiögur borð frá kili hvárn veg. ok hlaða svá miök sem hann vill at eigi sökkvi. En ef sökkr fyrr en þar kemr skútstafn sem áðr var framstafn. þá á hann ekki af. En finnandaspik skal skera niðr frá horni ok aptr á siðu. ok alt til beina inn. Einn maðr skal á skipi því vera. ok hafa eina ár ok austrker ok eina þiliu.|
146 Þá er þriár vikur eru til Jónsmessu ok .vj. vikur til jóla. þá eru selver öll heilög. at engi maðr skal í selver annars fara leyfislaust. En ef maðr er fundinn í selveri manns á þeim vikum. ok tekr hann sela í veri manns. þá verðr hann svá þar þiófr sem í búri manns| [at stuldi. En þess á meðal. þá hegni menn selver sín svá sem menn hegna eignir sínar á lönd upp með lögum. en ránbaugi ef í ferr siðan. ok landnám silfrmetit. ok sela alla er hann tók í veri hans.]
147 [Ef maðr stelr ertog eða ertog meira. þá er sá þiófr. ok þiófr verðr hverr maðr af blóðugri bráð hverri. nema hundi. Ef maðr gengr í annars manns akr ok hefir hann í brottu eitt bindi[105] eðr fleiri. þá er hann þiófr.] En ef maðr stelr minna en ertog. sá er torfs maðr ok tiöru. geri honum geilar ok kasti hverr at slíku er vill. komi hann braut sem hann má. ok eigi réttnæmr síðan. En ef minna stelr en þveiti. þá skal sá heita hvinn um allan aldr síðan. ok eigi öngvan rétt á ser.|
- Jvfr. Cap. 145. F. XIV. 10. Cap. 146. F. XIV. 11. Cap. 147. F. XIV. 12.
148 [Ef maðr legst unðir kýr manna ok drekkr. þa á sá öngvan rett á ser. Svá ef maðr gengr í laukagarð manns eða hvanngarð. sá á eigi á ser þó at menn beri eða beysti. eðr taki öll föt af honum.]
149 [Ef maðr ferr at veg sínum. þá má taka af heyvi þat er hross eti þar. en þiófr ef finzt at hann hafi nökkut á braut.]
150 |En svá skal settareið vinna. standa skal í miðri kirkiu.[106] ok hafa saltara[107] í hendi ok vinna svá eið. Nefna skal haulda sex[108] til settareiðar.[109] eða böndr hina beztu cf eigi eru hauldar til. Sakaráberi skal nefua hálfa vátta. en veriandi hálfa. ok hafa einn af þeim .vj. en annann nánasta nið. siálfr hinn þriði ok .iij. aðrir friálsir menn. þeir er kunni hyggia fyrir orði ok eiði.|
151 |Hvervitna þar sem tylflareiðr skal vera ok nefndarvitni. þá skal sakaráberi nefna hálfa vátta en veriandi hálfa. ok nefni hvárr sína vátta þegar eiðr er festr. ok nefna haulda .xij. í fylki eða böndr hina beztu ef eigi eru hauldar til. Hvárki skulu til nefndir sakaðir ne sifiaðir. Tvá skal hann hafa af þeim .xij. en tvá nánastu niði. siálfr hinn fimti. en þeir siau[110] síðan friálsir menn ok fulltíða. er hyggia kunnu bæði fyrir orði ok eiði. En fyrir altarisgólfi skulu menn sveria lylftareið ok hafa messubók í hendi ser. En ef einn váttr fellst. þá er fallinn allr eiðr.| [Sveri á kirkiudura staf. ef eigi fær bók.] |Eið hvern skal bióða til heimilis hins er heyra skal. ok bióða .iij. náttum fyrr. ef fiörðr eða fiall bannar eigi. en .v. náttum ef fiörðr eða fiall bannar. hvárt sem hinn er heima eða eigi.|
152 [Sá skal hafa heimiskviðarvitni er þat mælir. at maðr ráði land eða þegna undan konungi. Ármaðr skal eigi mæla þat án þeirra. Item heimiskviðarvitni ef kennir konu manns. dóttur eða systur. at þær liggi með manni öðrum en eiga. ella veri útlægr. Ef maðr kennir manni hvinnsku ok nefnir á grip. ok á hann eigi siálfr sókn á því máli. þá er þat fiölmæli. nema hann hafi heimiskviðarvitni til. Ef maðr
153 mælir úkveðisorð við karl eðr konu. þat er útlegð liggr við. ok verðr skírskotat. þá skal þó fullrétti uppi við þann er mælt var við. at hinn firri sik útlegð með heimiskviðarvitni. nema hinn eigi at lögum sókn á því máli. þá er þar ekki réttarfar á því máli. ok svá skal um öll fiölmæli ok fullréttisorð.]
153 [En hvervitna er menn kaupa saman lagakaupi. þá skulu menn takast í hendr ok nefna vitni við. en þau kaup skal öll halda. En ef sá vill ekki halda kaup er seldi.
- Jvfr. Cap. 148. F. XIV. 13. 14. Cap. 149. F. XIV. 15. Cap. 150. F. XV. 11. Cap.151. F. IV. 8. Cap. 152. F. V. 23—26. Hk. 37. Cap. 153. F. V. 40., som hermed kan suppleres.
þá beiði hinn kaups sins. ok bióði honum verð. ok leggi við rán ef hann heldr. ok svá ef hinn vill eigi hafa kaup er keypti. þá beiði hann verðs ok bióði honum kaup. ok leggi honum rán við ef hann heldr á. ok hafi hvárrtveggi vitni við sitt mál.]
154 [Um allar fiárskuldir er eiðar koma til. þá skal einn eyris synia. tveir tveggia. en .iij. þriggia. En þó at fé se meira. þá kemr eigi meira til en lýritareiðr. En hvar er menn kaupa saman laga kaupi ok lýrit(ar). þá skal aptr ganga oftala en fram vantala. þar til er þeir hafast réttar tölur við.]
155 [Svá er mælt ok uppsagt í lögum manna at engi skal fyrir öðrum taka ertog ne ertog meira. En ef tekit verðr. þá skal hinn er á fara eptir með váttum ok beiða út síns innan næsta mánaðar síðan hann spyrr. En hinn fyrirtekit sókn sinni þó at hann láti laust. Ok heldr á ok[111] liggr rán við. ok þó fyrirtekit sókn sinni sem áðr.]
156 |Engi skal segia skuld í garð dauðum manni nema hann hafi vitni til.[112] en engi skal eið sveria[113] fyrir dautt brióst. nema þar at eins er skilt er í bók várri.|
157 |Þat er vitafé er fest er fyrir váttum annat þat er maðr iátar fyrir kvöðuváttum. þriðia er menn festast höndnm saman. ok se .vj. menn af hvárstveggia hendi. ok alt þat er dómr dömir manni. þat er vitafé. ok ef manni verðr þing stefnt. ok döma menn öðrum manni fé af öðrum á því þingi. þá er[114] vitafé.|
158 [En svá skal vitafé sökia sem allar aðrar skuldir. beiða út þrisvar ok þó fult at um siun se. ok leggia rán við ef á heldr. ok stefna honum þing. nema hinn leggi stefnu er vörn á. þrinætting innan fimtar. ok ef þeir sættast þar þá er vel. elligar stefni sökiandi honum þing ok nióti þar allra vátta sinna. En hinn fellst at vörn. þá haldi hann upp skuld ok sekt við konung. slíkri er hinn[115] gefr sök til. þrimr mörkum við hveria útbeizlu. hvárt er beiðir um sinn eða optar. etligar þoli atför. en böndr skyldir til atfarar. En um fiársóknir allar þær er eigi má at lagakefli sökia. ok eru þó váttar til. þá skal út beiða ok leggia rán við. En ef á heldr. stefni honum þing ok nióti þar vitna sinna. En ef hann vill þá eigi lúka. þá fari böndr at honum ok taki af honum hálfu meira. ok ránbaug konungi.] |En ef þær eru skuldir er eigi[116] eru vitni til. þá skal stefna honum heim til þingstefnu[117] ok þing siðan. En hann eigi kosti tvá. lúki skuld eða vinni lögeiða. eðr böndr fari at honum ok taki hálfu meira.|[118] [En um spell öll er menn gera um fénað manna. ok svá þar sem fé
- Jvfr. Cap. 154. F. V. 42. Cap. 155. F. X. 1. Cap. 156. F. X. 23. Cap. 157. F. X. 19—22. Cap. 158. F. X. 24.
spillir fé. stá stefni heim til þingstefnu ok þing síðan. ok láti bera mannsverk á. En ef syn er fyrir. þá haldi fyrir lögeiðum. eða bæti sem menn meta. En ef hann vill hvárki. þá fari böndr at honum ok taki þat ok hálfu meira. en sá sekr baugl er eigi ferr.]
159 [Hvar er menn leggia hendr sínar saman. ok eru .vj. menn af hvárstveggia hendi. þá skal alt svá halda[119] sem dómr dömdi. En ef fé er fest ok vitu váttar þat. þá skal þat alt halda. En trygðavitni. þá[120] er skeytingarvitni er. þat skal maðr halda ábyrgð tuttugu vetr. en síðan er lýritareiðr upp frá því at þat mál er svá fornt at þat er ur vátta ábyrgð. En kaupsvátta alla aðra skal maðr halda ábyrgð tíú vetr. en upp frá því sveri hann einn. at þat mál er svá fornt. at þat er ur vátta ábyrgð.]
160 |Umboð sitt skal engi maðr meirum manni fá at metorði ne at burðum heldr en hinn er hann á sókn eða vörn við. fyrir utan sóknir konungs eða erkibiskups. En ef annann veg býðr. þá hefir hann fyrirfarit máli sínu. hvárt sem hann á at veria eðr sökia. ok fái ser þegar umboðsmann er hann þykkist þurfa. hvárt sem hann er siúkr eðr heill. hvárt er hann getr[121] eða þarf. iuuau fylkis eða utan.|
161 |Hauldr skal taka at rétti sínum .iij.merkr. En þaðan vex þriðiungi rétlr hvers manns npp frá hauldi. ok svá þvérr.|
162 |Ef maðr iafnar manni við berendi.[122] hver sem sú[123] er. þá er þat[124] fullréttisorð. ef hinn skírskotar. gialdi hauldsmanni .iij. merkr. árbornum manni .ij. merkr. reks þegni .xij. aura. leysiugia syni mörk. ok svá hinn þriði taki mörk. Silfrmetit[125] skal fullrétti hvers manns nema þyrmslamanna. ok .iij. tigir peninga í eyri hvern. hvárt sem gengr vegit eðr talit. Leysingi .vj. aura ef frelsisöl hans er gert. elligar hálfa mörk.| [En ef maðr kallar mann sannsorðinn. þá er fullrétti.] |En ef maðr iafnar manni við uxa eða við hest eða við eitthvert kvikindi þesskyns. þá skal hálfrétti uppi vera. En ef menn mælast illa við eða[126] geyast þá skal orð orðs hefna.|[127]
163 [Allir menn er ganga húsa meðal ok eru eigi þyrmslamenn. ok þó heilir ok vilia eigi vinna. þá er hverr þeirra sekr .iij. mörkum. svá karl sem kona. En ármaðr eða
- Jvfr. Cap. 159. F. X. 28. Cap. 160. F. X. 29. Cap. 161. F. X. 34. Cap. 162. F. X. 35. Cap. 163. F. X. 39.
annarr maðr taki þann mann með váttum ok hafi tis þings. en frændr leysi hann .iij. mörkum. eða hinn fénýti ser er þangat förði.]
164 [Ef maðr lýstr hross undir manni fyrir framan söðul. gialdi .vj. aura. en hálfa mörk fyrir aptan söðul. en hálfrétti ef hinn fellr af baki. En ef hann skeinist. þá er sem hann hafi siálfr gert. ef sá vill sem fyrir verdr. En ef hann skeytir eigi um. þá á konungr ekki á þvi. Jafnt er giald ef maðr lýstr hross undir konu sem karlmanni.]
165 [Nú er svá mælt. at hverr maðr skal siálfr ráða fyrir fé sínu. ámeðan hann má í sínu öndvegi sitia. ok svá kona sem karlmaðr.]
166 [Ef þræll kemr á iörð manns eða býr. þá skal hann gera frelsisöl sitt. þat er níu nætta[128] öl. ok skera á ok veðr. skal ættborinn maðr höfuð[129] afskera. en skapdróttinn skal taka hálslausn af hálsi honum.]
167 Sú er hin fyrsta fartekia. er maðr reiðir festarpening. þá er hann leigir ser far. ok hafa við þat einn vátt. Sá váttr skal svá at orði kveða. ek sá at hann reiddi þer festarpening.
168 |Nú ef maðr stell í kaupförum. þá gerir hann sik at gátu[130] þiófi. Honum skal raka koll. ok bræða skal koll hans. ok taka dún. ok dýna. þá skulu allir skiparar gera honum gátu ok standa tvá vega. ok skal hann renna til skógs ef hann má. En hverr þeirra manna er þar er. þá skal kasta steini eðr kefliveli eptir honum. en hverr þeirra manna er ekki kastar. þá er sá sekr .ix. ertognm. En þat skal á bygðu landi vera ok kristnu. Þá hefir sá þiófr rétta refsing. þiggi líf ef hann má. Eigi skal hann hafa stolit minna en til ertogar lagaeyris. þat ern .iij.[131] alnir váðmáls.|
Brudstykket paa Pergament, i Cod. Arn. No. 315 fol.
Her hæfiazc upp farrmanna logh.
169 Sv er hín fyrsta fartækia er maðr ræðir fæstar penninng. þa er hann læigir ser far. oc hafa viðr þat æin vat. Sa vatr scal sva at orðe cveða. ec sa at hann ræiddi þer fæstar penning. Sv er œnnur fartækia er tvæir vattur ero ner. ef þa scilr a noccot. þa sculu þæir bera vitni umm. þa a sa far sitt hæimilt er tækit hæfir.
- Jvfr. Cap. 164. F. X. 41. Cap. 165. F. IX. 20. Cap. 166. F. IX. 12. Cap. 167. nedenfor Brudstykket IV. Cap. 169.
Sv er hin þriðia fartækia. er maðr ber tiollð sit a scip nt oc tialdar með. þar þarf æin vatr við at vera ef þa scillr a noccot. þa a sa vitni at bera umm. þa er þat var[132] at lœgum tækit. Sv er hin fiorða fartækia ef maðr ber … sina til scips. oc viggyrðil. þar þarf æin vatr við vera. ef þa scillr a noccot. þann er scipar. oc hinn er tæcr. þa scal sa vitni umm bera er vatrenn er. Nu ero fartæckiur allar taldar upp at biarcæyar rette rettom.
170 Skip þat er ausa þarf þrim sinnum a tvæimr dögnom. þat er talt at biarcæyar rette rettom fört i farer. nema skiparar vili lecare lita.
171 A þæim dægi er styrimaðr vill skipi sinu ut læggia. þa sculu aller skiparar til coma. nema þær nauðsyniar stannde fyrir er taldar ero i biarcæyar rette rettom. en þæir sægi til nauðsynia sinna er þat mal æigu. Enn hvær þæirra manna er hæill er. oc æftir stænndr. oc kömr hann æigi til skips aðr en ræiðr se rudd. þa er hann sæcr .ix. ærtogom. Enn þegar er þar kömr scut stamn sem aðr vissi frammstamn. oc horver stamn a læiðis. þa a styrimaðr alla læigu sina. nema hann vili bætr gort hafa. hvatke er af skipi værðr. Enn hvær þæirra hæilla manna er siðar kömr en aust mal kome til hans. þa er hann sæcr .ix. ærtogom. oc ef hann kömr siðar enn tialldat er. þa er hann sæcr.ix. ærtogom. Enn ef allr er æin maðr. þa er sa sæcr .ix. aurum.
172 Þæir ero fiorir ræiðu menn. er ek vil yðr til sægia. Æin sa er hvilir i stamne. a stiornborða framme. En annar i houuð bita rumi. framme a bachorða. En sa er hinn þriði er hvilir i stamne aftr nest styrimanne. Enn sa er hinn fiorðe er recr i rumi uundir vinnd ase. oc hvilir a bacborða. þæir æigu at giæta allra mœla. oc at sökia hvær sem hvilir til. oll mœl æigu þæir at giæta a skipi sem giallkyri i caupannge. fyrir þvi at styrimaðr a ænngan mann at sökia nema æinhværr værðr sa uvr oc þriotr at aller þurfi til gannga. þa scal hann i fyrstu gannga. oc aller hanum fylgia siðan.
173 Sæcta moll oll þœlu sem a scipi værða. þa a styrimaðr hœlf en hasetar holf. nema þægn gilldi se. þat a kononngr. Þar sem þæir briota bulca sinn at hæilu. oc er cristinn kononngr. fyrir þvi at oll socnar moll æigu ræiðu menn at sökia við bryggiu sporð. oc hafa sciolld rauðann uppi æ meðan þæir liggia við land. Enn meðan þæir mego æigi lannde na. þa er mot þæirra við siglu. sem við bryggiu sporð. oll þau moll er þæir sætia sin a miðli. þau ma æigi riufa. Enn oll þau moll er usætt ero. er þæir coma i tacmærkir. þau a kononngr. þat hæitir tacmærkir. er liggr i böar manna logum.
174 Ef menn lesta scip sitt. þa sculu hasetar biða halfan manað yrcra daga ef bötande er. Enn ef þæir riufa scip fyr. þa rinfa þæir scipan undir styrimanne. þa liggr þæim slict viðr sem logh ero.
175 Ef bulki er bundinn. oc scip or hofn lagt. þa er sa sæcr. fiorom tigu marca. er fyrst ryfr scipann unndir styrimanne. Enn þo at hann riufi fyrr enn full scipat se. oc hæuir hann fott sin a. en hinna huær. þrim morcnm. er siðan gænngr af til þess er scip er ufört fyrir liðs sacar. Enn ænngu ero þæir sæckir. er siðan gannga af.
176 Berg vorð scal hæuia upp i stamne framme. oc fara aftr at scipi a stiornborða. fæsti oc fæstar vorð scal hæfia við siglu. annar er sa sitr. en annar sa er spænnir. oc föra aftr at scipi a stiornborða.
177 Hafnar anstr scal hæfiasc a bulcabrun. oc fara framm at scipi. Siglinngar austr. oc ra vorð scal hæfiasc a siglu a bacborða. oc fara framm at scipi. annar sa er sitr. enn …
- ↑ Udentv. Skrf. f. orkumblum.
- ↑ See ovenfor S. 132.
- ↑ Saaledes i Mbr.
- ↑ See ovenfor S. 150.
- ↑ Skrf. f. veittar.
- ↑ sannr at — Fr. L.
- ↑ Rigtigere mörk, see nedenfor.
- ↑ Maaskee Læsefeil f. horn.
- ↑ I Afskr. sem (ogsaa hos Paus), vistnok feilagtigt.
- ↑ Udentvivl Skrf. f. sjaunætting, her og ndfr.
- ↑ Maaskee feilagtig Oplösning af Forkortningen h ɔ: hann.
- ↑ Maaskee rettere bíða.
- ↑ I Texten: hinn, men rettet i Margen m. s. Haand som Textens.
- ↑ Maaskee Feilskr. f. móti.
- ↑ Rettet med s. H. som Textens fra hverr annann.
- ↑ R. m. s. Haand fra lá.
- ↑ I Afskrr. ystra, hvilket maaskee og kan staae f. ytra
- ↑ Saal. i begge Afskrr. Maaskee föti.
- ↑ Saavel her som nedenfor feilagtigt for vöðvasár, see Fr. L.
- ↑ Rettere skellr.
- ↑ Eller maaskee svíða, her og ndf., see Fr. L.
- ↑ Maaskee Feilskr. f. .ix.
- ↑ Saal. i Afskrr.
- ↑ Her mangler sikkert: nefndarvitni. En ef hon er hvárki blá ne bloðug. ne klæði hennar rifin. þá er settar eiðr ok — see nedf.
- ↑ Her har oprindelig været indskudt á, men dette Ord er igjen overstreget.
- ↑ Her er rimeligviis eða udeladt.
- ↑ De her i () tilföiede Tal staae i Y. i Margen og antyde rimeligviis Capitlernes Nummer i Originalen.
- ↑ Her tilf. X. denne Bemærkning: "þad synist ad vera hálfkirkia."
- ↑ ok — tilf. Fr. L.
- ↑ Rettet fra Afskriftens sem.
- ↑ Rimeligviis en blot Feillæsning af Fr. L.s ágætastu daga.
- ↑ en þeir skulu vera fylkismenn — tilf. Y.
- ↑ hvárt — Y.
- ↑ Stykket | | findes paa to Steder i Y.
- ↑ Skrf. f. Ólafskorn, see Fr. L.
- ↑ Saal. ( ) i Afskr.
- ↑ Saal. i Aftkr.
- ↑ barnsbæri — Xc. b. betri — Fr. L.
- ↑ Saal. ( ) i Afskr.
- ↑ Mgl. Xa.
- ↑ eða höggr — tilf. Y.
- ↑ Mgl. Y.
- ↑ fiögurra — Y.
- ↑ hina — tilf. Y.
- ↑ minstu — Y.
- ↑ .iiij. — Xb.
- ↑ eða öxarskapti — tilf. Y.
- ↑ eigi er sat mellem Klamrer i Xa. Xb. mgl. i Xc.
- ↑ hverge — Y.
- ↑ um — tilf. Y.
- ↑ ser — tilf. Y.
- ↑ af honum — mgl. Xa.
- ↑ satt tala — Xb.
- ↑ fjölmælgi — Xa.
- ↑ karlmann — Y.
- ↑ sana — Y.
- ↑ er hann hefir átt — Y.
- ↑ heimskviða — X.
- ↑ hann — X.
- ↑ fyrir — tilf. Y.
- ↑ Her tilföier Y. fölgende Bemærkning: "þar skipar at hálfa vátta nefni hverr, sakaráberi ok veriandi, um vígsmál. Item kallar Bjarkeyar réttr þad álitseyrir er uppi skal vera, ef madr særir mann á nef, edr þar ekki hylr hár edr klædi." See ovf. 37. 38. Fr. L. IV. 47. 45.
- ↑ ok úh. — mgl. Y.
- ↑ eigi— Y.
- ↑ hana — X.
- ↑ svara eða — tilf. X.
- ↑ þá — tilf. X.
- ↑ vill — X.
- ↑ Her tilf. Y. denne Bemærkning: "þar nefnir Beðseta. eg meina dómsmenn."
- ↑ Saal. i Afskr.
- ↑ Saal. ( ) i Afskr.
- ↑ Rettet fra Afskr.s bióða.
- ↑ Rettet hertil fra det meningslöse lengr.
- ↑ Saal. rettet fra Afskr.s þat.
- ↑ Her bemærker Y. i Margen: „máske at se bismare.“
- ↑ Stykket fra „hvervitna“ staaer paa to Steder i Y.
- ↑ Saal. i Afskr.
- ↑ Her tilföies i Y. denne Bemærkning; „Heimildartak edur Taka nefner miög vida i Biarkeyar Rette, þad merker borgun og borgunarmenn.“
- ↑ Saal. i Afskr.
- ↑ eru iöfn. — Y.
- ↑ þat — X.
- ↑ sinu — X.
- ↑ eða &c. — mgl. X.
- ↑ hans — mgl. Y.
- ↑ unz — mgl. X.
- ↑ sporabarn — X.
- ↑ þat — mgl. X.
- ↑ Her tilf. X., rimeligviis som Afskriverens Bemærkning: „Örtög er minna enn Eyrer.“
- ↑ Saal. i Y. keipi?
- ↑ Herefter bemærker Y.: „þá talar um, sie dóttur Bonda kend barneign, ad ij husfreyur skode brióst hennar hvört miólk sie í; reinest ei satt, er iij marka sekt vid kong og bæjarmenn.“
- ↑ þá ̶ Y.
- ↑ ok þrísvar er hon &c. — mgl. Y.
- ↑ en frændr &c. — mgl Xb.
- ↑ Herefter tilf. Y. fölgende Bemærkning: „þá talar um drukna menn, hvörnin þá skal heimleida, og um ruplan þeirra, þad finst mótlíkt í Biörgvinar lögum; svo ef menn hitta á konu drukna og brýtur til sæmnis og hefir at hádungu, sá er utlægr og hvers mans nídíngur. þá talar um Gestfedrismann, bæde á lande og á skipe, stendur i Gráfugl.“ (See Bergens Bylov, Bœarskipan Cap. 2. og Fr. L. IX. 5.).
- ↑ stingr — Y.
- ↑ þá skal afhendis segia ser — X.
- ↑ helse á svá at hann mege hrinda frá ser — Y. (paa sidste Sted, see Not. 6.)
- ↑ ok enn — mgl. Y.
- ↑ föðir — Y.
- ↑ hunds — tilf. Y.
- ↑ þá — Y.
- ↑ Capp. 138—140 staae paa to Steder i Y.
- ↑ Rettet efter Fr. L. fra det meningslöse „syð laust“, der findes i Y.
- ↑ Saal. i Y., f. Rafnhvalr.
- ↑ .v. alna — X.
- ↑ Denne Læsemaade: eitt bindi, er udentvivl rigtigere end Fr. L.s eyk bundinn.
- ↑ við niðri kirkiu — Fr. L.
- ↑ salt — X.
- ↑ ser — X.
- ↑ settareiða — X.
- ↑ seu — X.
- ↑ Ok heldr &c. udentvivl Skrf. f. En ef heldr á þá.
- ↑ við. — X.
- ↑ engi skal ok eið vinna — X.
- ↑ þat — tilf. X.
- ↑ honum — Fr. L. neppe rigtigt.
- ↑ eigi mgl. i Fr. L., vistnok urigtigt.
- ↑ heimstefna — Y. paa sidste Sted.
- ↑ Stykket fra En ef þær &c. staaer paa to Steder i Y.
- ↑ Stykket fra Cap.s Beg. staaer paa to Steder i Y.
- ↑ þat — Fr. L., rigtigere.
- ↑ gerir — Fr.L. mindre rigtigt.
- ↑ berkvikindi — X.
- ↑ sá — Y.
- ↑ þar — Y.
- ↑ Siálfmetit — X.
- ↑ ok — Y.
- ↑ Capp. 161 og 162 staae i aabenbar Modsigelse med Cap. 47, og ere derfor rimeligviis kun ved en Uagtsomhed her komne ind fra Landsloven.
- ↑ Saaledes i Y. mæla — Fr. L., upaatvivlelig rigtigere.
- ↑ Rettet saal. efter Fr. L. fra Afskriftens hönd, der ei giver nogen Mening.
- ↑ Baade her og nedenfor rettet i Mrg. i Xa. til gœtu; gatu — Xb.; götu — Y.
- ↑ Saal. baade X. og Y.; maaskee dog Skrivf. f. .ij.
- ↑ Saal i Mbr. for far?