Det store nashornet/9
Då dei kom ut om morgonen etterpå, då var det underleg. Det hadde komi snø, som dei hadde tenkt, fyrste snøen for i år. Og det var ikkje berre litegrann heller. Det hadde luffa ned om natta, så det var full vinter med ein gong.
Der som det i går hadde stått berre ei og anna bjørk, der var det no som ein heil villskog; og der det hadde vori tett med skog før, var det no reint i eitt med topp i topp og grein i grein som ein tjukk åker. Og øvst oppe stod dei gamle furene som svære risar med kvite kåper og hetter opp imot himmelsynet.
Dei hadde straks teki til å tenkja på kjelkane sine frå i fjor, gutane, og tala om å setja dei i stand. Men fyrst måtte dei ut og va i all denne mjuke fine snøen og gå opp til snøskogen og sjå han endå betre. Dei skunda seg og fekk på seg skor og vottar og fann seg kvar sin lang stav, og av stad bar det oppetter bakkane.
Hadde han vori rar å sjå, skogen, då dei stod heime, så var det endå mykje underlegare då dei kom opp i han. Greinene bøygde seg djupt ned under snøbyrda, og mange av ungbjørkene hang radt ned på marka med toppane. Det var som ein skulle gå under svære kvelvingar og portar oppetter. Og kvar ein liten busk stod som ei kvit såte med snø.
Det hadde letta opp med vêret frametter morgonen, og best som det var glytte sola fram or skyene og skein over all den kvite skogen. Å! det var eit glim, så det gjorde mest vondt i augo. Dei sette i og song og hua og rulla seg i snøen; og støytte dei aldri så lite bort på eit tre, så draus det med snø og stod i eit ròk. Dei var kvite som snømenner og fekk snø i augo og nedmed halsen, men det brydde dei seg ikkje om i dag.
«Eg undrast om det ikkje er såleis det er i dei ville landa, der som heidningane er,» sa han Gunnar; for nettopp såleis som bjørkene og haslane stod og lavde i dag, stod palmetrea som var skildra i bøkene.
Ja, han tykte det same han Pål, den største av dei frå andre stova. «Kanskje vi snart råkar nokre svarte heidningar òg oppi skogen,» sa han. «Huff, vi må ikkje gå altfor langt,» sa han Kolbein, bror hans, og lest som han var fælen.
«Å, trur du vi er redde nokre skarve, svarte heidningar?» sa han Pål og slo til ei bjørk så det rauk. «Men kvifor er dei alltid så svarte, heidningane?» spurde han Kolbein.
«Å, kan du undrast på det?» sa han Gunnar. «Det er heidenskapen som er så fæl i dei, så dei kan ikkje anna enn vera svarte. Du skulle høyrt kva han sa, han Palle, som preika misjonen nedpå Træ. Det var mange som var så innbarka, så det beit mest ingen ting på dei, sa han. Dei visste seg mest inga råd, misjonsfolka, kor mykje dei streva og bala med dei.»
«Det må vera eit hardbali arbeid for dei som vågar seg ut i misjonen,» sa han Kolbein.
«Ja, du kunne sjå det på han Randius, det, han som var her i fjor og hadde vori ute i heidninglanda så lenge,» sa han Pål. «Han var turr og brun som han skulle vori røykt.»
«Men koss-tru ber dei seg åt når dei skal få heidenskapen ut or dei svarte?» undrast han vesle Andres, bror hans Gunnar.
«Å, du veit, dei må preika svært for dei og lesa for dei alle slag store bøker,» sa han Paal.
«Ja, hjelpte det berre med det!» sa han Gunnar. «Nei, det må nok hardare lut til på slike folk. Dei lyt nok både dengja og banka dei fyrst, til heidenskapen mjuknar litegrann. Då kan det vera så vidt dei fer til å lyda på preikene og lesteren.»
«Huff, eg ville ikkje eg var heidning, eg!» let han Kolbein.
«Nei, men kvifor skal dei då vera så stride?» sa han Gunnar. «Kunne dei ikkje omvenda seg med det gode, toskane, så slapp ein treskja såleis på dei.»
«Ja, men når dei er heidningar, så veit dei ikkje betre og kan ikkje hjelpa det,» sa han Pål, han var den klokaste av dei og den beste til å lesa.
«Når dei då til slutt vert omvende, så vert dei vel kvite då, liksom andre folk?» spurde han Kolbein.
Ja, det var ikkje så godt å seia, sa han Pål; for du veit heidenskapen sat fælskeleg lenge i.
«Men ungane deira må då verta kvite?» meinte han Andres.
«Ja, det må vel dra seg i lengda,» trudde han Pål òg.
«Ja, du kan då vita det!» lét han Gunnar. «Det har då vori heidningar her i landet òg ein gong; men det finst ingen svart no lenger.»
«Det kunne vera slike som bekafanten,» sa han Kolbein; men etter det dei hadde høyrt, så skulle ikkje eingong han vera reint kolsvart.
Dei hadde komi opp i ein dal langs med ein bekk, og det vart tettare enn tett med skog og snølauv. Det var berre så vidt dei såg små flekker av himmelen beint oppover seg. Då fekk dei auga på ein stor underleg almestuv oppmed bekken. Han var knutut og svart av mose oppetter leggen, og oppi krona stod greinene og bøygde seg djupt ned til alle kantar under snøen. Det var som ein skulle sjå fjørene som stod ut or håret på indianarhovdingane i boka.
«Der har vi kanskje alt ein av dei svarte heidningane,» slo han Kolbein frampå.
Dei tykte mest det kunne vera likt til dess, dei andre òg. Men var det ein heidning, så tykte han det, han Gunnar, at dei kunne ikkje la han stå der reint i fred. «Vi får prøva med litegrann misjon på han,» sa han. Dei kom seg opp til stuven og såg betre på han, og då skjøna dei straks så mykje at det ikkje kunne mona stort med lesing for slik ein fæl rise. Det var nok ein av dei som ein måtte mykja med dugeleg bank fyrst. Så gav dei seg til å hamra og slå med stavane på stuven, så det dunde etter. Men det var ikkje likt til at det gjorde stort utav seg; for heidningen stod der så strid at han ikkje eingong ville sleppa snøen ned or hårfjørene sine.
«Har du sett på slik ein stridpave!» sa han Gunnar. «Men no skal han ikkje sleppa om han er verre enn ein suli-kaffert!» Dei hamra og slo att, så dei sistpå hadde flengt mosen av oppetter heile leggen, og då tok snøen endeleg til å losna oppi greinene.
«Ja, no går det til gråts med han,» sa han Kolbein, og dei var samde om at han hadde mjukna mykje no.
«Men det spørst endå korleis han er innvendes,» sa han Gunnar. Ja, for det hjelpte lite om dei lest vera skikkelege utapå, når dei var like heidenske inni, sa han Pål òg. «Sjå på farisearane,» sa han, «dei lest vera så fine og blanke utapå, så det var svært; du kunne tru dei var jamgode både med prest og klokkar. Men du må tru dei var ikkje for fine inni.»
«Ja, det er slike skarvar dei lyt halda indremisjonen på,» sa han Gunnar; for indremisjonen det var den som heldt seg til det innvendes det, sa han. Og han trong nok altfor mykje noko indremisjon denne svarte risen òg.
Dei fekk auga på eit rundt hol straks oppå leggen på stuven. Gunnar kleiv opp og kika inn, og der såg det ikkje for fjelgt ut, lét han. Der var kolende svart av berre det som vondt var. Så sette dei stavane inn i holet og ville freista å bryta det større, og dei fekk snart laust eit stort stykke halvroten trøskeved. Då ljosna det godt opp inni stuven. Dei kasta inn ein dunge med snø attpå, og dei tykte då at heidningen hadde fått nytteleg med opplysning i seg. Men dei gav han endå nokre rapp attpå, for det var aldri verdt å spara på denginga.
— Sola hadde høgna meir og meir, alt med dei hadde stulla med dette, og då dei skulle sjå til, så hadde det alt fari til å verta annleis nedetter skogen. Det draup av kvist og grein; snøen klumpa seg i hop og datt ned, så det var klask i klask, og den eine bjørka etter den andre retta seg opp att og sprikte med snaue greiner. Snøen nedpå marka fór òg til å krammast og blotna for sola. Det var nok ingen rett vintersnø enno. Dei skjøna det var best dei kom seg heim att før han blotna endå meir. Men fort gjekk det ikkje med dei nedetter bakkane; for snøen hadde no vorti så ovende god å laga snøballar og snøvelter av.
Dei rulla kvar si velte nedetter, og det hadde snart vorti til svære haugar, så dei berre så vidt orka rikka dei. Så fekk dei lempa dei ut over ein bakke, så dei fór som eit fælt ras nedetter og slo seg i filler. Dette var så gildt at dei laut opp etter nye velter gong på gong. Men så vart dei valne på hendene og våte og laut slutta, og då dei sistpå kom heim til husa, var dei ikkje mykje kipne av seg. Dei var trøytte og leie og svoltne; og Gunnar og Pål, dei to største, var heller ikkje altfor rolege i seg.
Det hadde dregi etter med dei, at det kanskje ikkje var som det skulle vera med den misjonen dei hadde fari med. Dei hugsa koss det gjekk den gongen dei kniste åt han Lamma-Lars, då han song og preika misjonen uti Marta-stova; det var berre så vidt dei slapp riset etterpå. Og dei hugsa han Truls nedmed sjøen; han ville vera klokare enn han Lamma-Lars og sa litegrann imot han den gongen dei hadde misjonsmøte hjå han Per. Men sidan gjekk dei berre olme og tala ilt om han, alle dei som vakte og skikkelege folk skulle vera. Han Lamma-Lars hadde endå slegi på at det var ikkje visst kva slag stygg mann han Truls stod i kunnskapen med. Men kva ville dei då seia, fekk dei vita om dette? Otten sat sistpå i dei som ein vond sting. Einaste råda var at dei kunne få dølja det vel ned.
Dei tok så dei minste med seg attom husa og truga dei til å teia og lova dei ris så det sveid, var så dei våga å slarva. Og sjølve kjende dei med seg at det var nok best dei ikkje drøste for mykje om heidningar og misjon no på lenge. — Då våga dei seg inn og skifte klede, og det kunne nok trengast for det var ikkje langt ifrå at dei var skjortevåte.