Um Jolesvaina
Jolesvainadn era ait Slags Haugafolk aa kallast so, taa di at dai berre era ute aa ferdast i Jolo. Tett ve Prestgarden i Vang ligg’e de ain stor’e Gard me mange Bønda paa, som aite Ellingbø, aa unde dai aine Garde e de ain Plass, som dai ifraa gomol’e Ti ha kalla Stille. Det budde før noko Aar si’a ain Mann, som aitte Lars, aa han va ain stor’e Maisterspelemann. Foreldro hass hadde fyrr butt paa ain Plass, som aite Krosshaug, aa ifraa dai Ti’enn kalla dai denne Spelemannen Krosshaugen. De hende daa ai Gong, at han vart liggjand sjuk’e i ai Sott ai Jolehelg. Fjordedags Kvelden hadde han besna noko, aa daa fekk han hoyre, at de kom ain hail’e Hop ri’ande; dai stana aa stigo taa ute, aa han hoyrde dai skraala te ina’n aa bønda Øykidn sine; han hoyrde, de skramla i Skramlgrimo aa i Milebaislo. Trast kom de inn full’e Stoga te hono me Kara aa Kvendfolk, aa imyljo dai va de ain Spelemann, som har Felehuse paa Rygge, aa de sette han paa Borde. So tok han ain liten Lykill upp or Fikkunn sinne, læste upp Felehuse aa tok upp Fela si aa sette se te aa laate. De va ogso Kar som kunna laate, so han Lars alder hadde hoyrt so fint Felelæte fyrr. Aa derme tok de te aa para se fram paa Golve tvau aa tvau me Ungdom Guta aa Gjento aa te aa dansa, aa dai voro fælt gilde te aa danse Springdans; dai hadde slike underle Snua, at han alder hadde sett slike fyrr. Spelemannen let te han vart troytt’e, som de syntest, aa so la’e han Fela paa Borde stundo aa gjekk ut, aa me’a kvilte dai som dansa. Nær Spelemannen va Ute, kom de ain liten Gut aa tok Fela aa likesom vilde lære laate, men han kunna ’ki noko vi’ar endaa. Men nær Guten tok te skurra aa let, daa lo’o dai so godt aat hono allesamne. Detta heldo dai paa me haile Natte. I dessa Hope va de tvær gamla Kjeringa, dai boro kor sin Ploggetull unde Høndenn, aa den la’e dai i Sænge hjaa hono Lars, aa so stirde dai so illt paa han, aa mulla noko, som han inki skynte; de va likesom dai voro sinna paa han. Men i dai sama Hope va de tvo unge Guta, dai sette se framafor Sængenn hass, aa soto svalla ve han haile Natte. Han Lars spurde dai ette ænkort, aa dai svara hono paa alt, som han spurde ette. Aa dai spurde han ogso ette ænkort, men de va likesom dai ’ki trengde um Svar taa hono, for nær han inki svara rett ette som dai tytte, so sa’e dai, at de va a’lais. Han spurde dai kor lengi dai heldo paa aa ri’e ikringo Gardadn i Jolo. „Aa me ri’e ut Imbereftan, aa so halde me paa te Tju’nddags Kvelden. – Men de e ’ki allestane me era like djerve“, sa’e dai. – „Kor hava de haime daa“, sa’e han Lars. – „Noko taa uss hava haime paa Helestrønd“, sa’e dai, „noko hoyre te paa Skytjestøle, aa sumle paa Bøastøle i dai store Hauge, som e synnst i Oygardstræ’e“. – De va noko taa desse Fylgi’e, som vøro so vanskapte i Andlete; dai hadde so lang’e aa skakk’e Nase, at han naadde radt ne paa Hoka, aa dai voro vi’mynnte aa tjukklepa aa storoygde aa fæle i Andlete; men sumle taa dai voro snille i Andlete som Folk era her for de meste. – „Koss kann de koma se“, sa’e han Lars, „at noko taa dikka era so snille, aa noko era so fæle aa sjaa paa?“ – „Jau de sko me segja de“, svara dai. „Desse snillaste, du ser, dai era bytte, de e Kristemanns Blo i dai“. – „Men koss kunne de faa byte?“ sa’e han Lars. – „Jau de kunne me nok“, sa’e dai, „men de e sjelda me byte no, taa di at dai, som me leggje att for dai, som me taka, dai bli sjelda ve Helsa. Men de e Folk iblandt dikka, som era fødde visse Tima, aa dai hava me Magt te taka aa byte“. – „E de nokon her i Bygdenn?“ spurde han Lars. – „De e tvau Kvendfolk nord i Garde“, sa’e dai, „aa so ain Gut, aa dai vilja me fraiste aa faa fat i no i Jole“.
Me’a dessa tvo heldo paa aa garta, gøvo hine paa aa dansa, te dai voro so svaitte, at de rann taa dai, aa so voro dai ute stundo aa kjølte se. Kor Gong dai leto upp Døre, saag han Oykidn daires støndo uti Garde. Men de va so underle; nær dai dansa paa Golve allesamne, so syntest der inki vera noko Rum helles; men nær ho Ragndi, Kona hass Lars, laut gaa over Golve daa hadde ho godt Rum, so ho alder snart dai, aa held inke gjorde ho korki høyrde ell saag nokon Ting ho. Dai tvær gamle Kjeringadn, som hadde lagt Pløggetulladn sine i Sænge hjaa hono Lars, søto i Paise haile Natte; men ra’e so stirde dai so illt paa han Lars aa mulla ve ina’n. Paa Slutna’n hadde dai kor sin liten Stav, aa so komo dai burt i Sænge te hono Lars aa støngo han me Stavo sino, so de gjorde so illt, at han skraik. No spurde han dai tvo Gutadn, koss han skulde bera se aat, at dai skulde la han vera. – „Du ska sjaa aat, at du e go te koma burt i Hægsæte aa leggje de der“, sa’e dai, „før der ha dai ’ki Magt te gjera de noko“. – Han ropte daa paa ho Ragndi, at ho skulde hjølpe hono burt i Hægsæte. „Ki vil du de ette daa?“ sa’e ho. – E faar ingi Roe her“, svara han. – Ho laga daa te ai Lego i Hægsæte aa hjølpte hono dit, aa la’e han ne. Men daa voro dai so sinna dai tvær gamle Kjeringadn; men dai komo ’ki ette aat Hægsæte. Desse tvo som hadde svalla ve han fyrr um Natte sette se daa hjaa hono. Han spurde dai, um dai ’ki snart vilde raise. „Jau“, sa’e dai, „so snart Dagsbrune visa se ljøte me raise, so snøggt som ain Vind“. – Trast dai hadde sagt de, sopte de paa Døre kor ain so snøggt som ait Øgdnblik. Daa saag han igjøno Døre, at dai stigo paa Hestadn, aa so vart de slik Skraml i Baislo aa Grimo; aa daa de bar i Vegen, høyrde han Duren taa dai ai go’e Ri.
Daa desse Jolesvainadn voro raiste, vart han Lars klenare, aa daa maatte ho Ragndi hjølpe hono burti Sænge atte, men der fekk han Ro aa kom te sovne. Daa han vakna, fortelde han baade Kjeringenn sinne aa anna Folk, koss de hadde vore der um Natte. Taa dai Spelemanne hadde han lært ain Laatt som han minntest, aa si’a daa han vart so frisk’e, at han va go’ te laate paa Fela, daa let han denne Laatten graidt.
Sama Jole komo Jolesvainadn aat nørdre Bø aa vilde ha sat i ai Gjente der. So snart de vart myrkt um Kveldadn, komo dai me Hest aa Sa’l paa, aa den saag ho sto bøndin utafor Stogodørenn, aa stundo saag ho, at de sto ain Kar aa helt Hesten me’a hine vøro inne. Stundo hadde dai faatt drage ho radt burt aat Dørenn, men so maatte Far hennar aa ain Gut, som ho si’a vart gift’e me, renne sta’ aa taka ho atte me Magt, aa daa slito dai ho imyljo se, so ho skraik, so de va raint fælande. Um Nætadn laag han aa tok ho i Fange sitt aa klembde ho innaat se aa helt ho som sterkast, aa han va ain stor’e sterk’e Kar, men han trudde inki anna, ell dai hadde take ho taa hono. De va ofto, at de maatte are Kara koma te Hjølp. Detta vara ve haile Jole kor Natt. Paa Slutna’n maatte dai saa te se Karhjølp utor are Garda te aa vera der um Nætadn, for de va ai onnor Gjente me, som dai vilde taka. Han vart so klen’e me, at ho laag haile Ti’e. Ho hadde Lega si i ain Benk, men de va ofto, at dai drogo ho ne or Benke aa radt burt aat Dørenn, fyrr nokon kom te aa sjaa ette aa hjelpe henne. Fot de va ingin a’n, som saag dai, maa veta ell dessa tvær. Men dai saago, at de va ofto full’e Stoga, aa nær Døre kom upp, saago dai, at de va full’e Garden me Hesta, som vøro Uppsa’la. Desse Jolesvainadn gjorde myki Fulskap aa lai’a Pretto ve imse kor der paa Garde. Ai Gong ain Morgo som de syntest vera noko role gjekk Mannen sjøl ut paa Dørhella so lite fere Dagen; daa kom de ain aa knaip han over Ryggen aa kasta han langt burt i Snjøhaugen, so Gauven sto ette hono. Desse tvær Gjentudn saago de, at um de va alder so mange taa dai inne aa myki Folk hellest, so hadde alle godt Rum, aa syntest inki snerte in’an. Jolesvainadn knytte Nevadn stundo aa likesom vilde slaa hine, men de gjorde dai ’ki held, som dai saago. De vart mange sjuke taa dai, som voro komne dit for aa hjølpe, nær de skulde gjelde paa.
Paa ain Gard aite Kattevøll va de for mønge Aar si’a ai Gjente som va Døtte aat Manne der, aa te henne fridde de ain Haugakar utaa dai som berre era ute i Jolo. Han fortelde henne, at han hadde ain stor rau’maala Gard paa ain Støl, som hoyre Kattevøll te aa aite Helestrønd, aa Garden laag ve ain Bekk som renn’e ne ve Sele paa dai Støle aa kallast Fossebekken. Han va hjaa henne ofto aa endele vilde hava ho te Kjering. Han va alder synle anna ell i Jolo; men daa saag ho baade nær han kom aa nær han raiste att. Paa Slutna’n hadde han faatt ho paa den Stella, at ho vilde hava han, men Foreldro hennar sette se so sterkt imot di, at de va ingi Raa, at ho fekk Løv aa taka han. Han fortelde henne, at han hadde sta’e bak ve Ryggen hennar, den Dagen som ho vart kumførmert’e, aa daa, sa’e han, hadde han ain Ring, som han hadde vilja gøve henne. „Hadde du berre take bak um de“, sa’e han, „so hadde du faatt Ringen, men e hadde ’ki Magt te aa gaa fram um de der“. Han fortelde henne de, at han likte godt, at ho va gild’e te aa lesa, for me ha nok Tru me ogso, sa’e han. – Ai Gong i Jolo sa’e han de ve ho: „i Haust va du sta aa laitte ette Sau’o, du aa so ho Ingelaiv ne’i Garde, aa so va de me dikka ain liten Gut; daa gjengo de over Fossebekken tett ovafor Garde mino aa der fønno de ai Reko, aa den mainte de hadde liggi att’e ette dai, som hadde vore ette Kvitmose, men de va Stallreka vaar de. Um Joleftan i Kveldingenn va e aat skulde faatt take de“, sa’e han; „du gjekk upp i Stabure ette Mjøl aa Brø, aa daa du gjekk ut igjøno Stogodøre her før aa gaa aat Stabure, daa raiste e taa Helestrønd. So stellte du ai liti Ri i Stabure; men hadde e ’ki vatna Heste mino i Søvølunn, saa hadde e take de; e va de so nemme, daa du gjekk inn att, at e hadde faatt Tak i Døse di, men saa bar du ait Smørstaup i høgre Hendenn dinne som va grisla paa; difør fekk e ’ki taka de. Men du gaar me ain Ring paa høgre Langetøngenn dinne,“ sa’e han, „den maa du endele ha taa de, for den gjere me stort Hinder“. – Som de e sagt, so hadde han faatt ho paa den True, at ho vilde hava han, men ho vilde nau’le gjera Foreldro imot. Ho spurde han ai Gong, um de inki va noko anna Kvendfolk, som han kunne faa aa so slutte hjaa henne. „Aa jau“, sa’e han, „de e ai te her ne’i Garde, som likesom du e fødd’e i dai Tima, at e kunna saa ho, men derme so e ho so fæl’e te aa liggje hjaa Guto, at e vil inki hava noko me henne. Aa so staar de ain svart’e Butill i ait Skrin der, som e ain Stempill paa. Hadde inki den Butillen sta’e der, so hadde e take ho sin Laurdagskveld, for ho hadde inki Guta daa“, sa’e han. Endele segje e de no de, at e kjem att’e aatte Daga i Kveld te, aa faar e de ’ki daa mæ me, so ska de vist spyrjast, kem de e, som hindra“. – Dai fraista alla Raa’e Foreldro hennar for aa saa styggt han derifraa, dai fraista aa hava Krud inn i Varmin um Kveldadn, aa dai fraista aa skjøte me laust Krud over ho, men han vyrde inki de. Men so va de ain gamall’e Mann, som aitte Thomos, han va so raa’og’e for mangt, aa han sa’e de ve dai, at dai skulde kaste Brø ell Mjøl inni Varmin; de pla aavstyggje dai de, sa’e han. Aa de va hin ogso rædd’e; han hadde sagt ai Gong, at Mjøl aa Brø e skapt te Kristemanns Upphald for Live, men Krud hava Folke te aa taka Live taa in’an me, sa’e han. So hadde han Thomos ogso raadt dai te, at dai skulde læta ain Gut gaa te Gjentunn, aa likesom aa fri te henne, aa de gjorde dai. De va ain som aitte Nils; han føngo dai de te aa gaa te henne um Nætadn, aa daa laag ho aa strævde aa vilde faa taa se den Ringen, som ho hadde paa Finge, aa som Haugafriaren hadde sagt ho skulde hava taa se, men Ringen va trong, aa so loynde han Nils se te aa drog Ringen innatt paa Fingen ette kort ho provde aa ha han taa Finge. Aa solais aa paa are Maata føngo dai gjort so myki, at Haugakaren inki fekk ho. Men dai hadde ’ki att’e for de; fysst gjorde han hono Thomos alla dai verste Prettudn, som tenkjast kunna. Ofto nær han gjekk ut um Kveldadn, so saag han ingin Ting, men han viste ’ki Ord taa, fyrr han sto paa Huvu’e burti Snjøhauge; um Nætadn, nær han laag i Fjøse, saa klypte de han i Armadn, aa Pløgge hass vorto ofto so væl burtgjoymde, at.han inki fann dai att’e paa Aar aa Dag, stundo alder. Ai Gong um Vaaren han va paa Støle aa gjerde aa brende Kol, daa vart Økse hass so tvert burte, at han inki fann ho att paa ain hail’e Dag, aa daa han va rai’og’e me Kolklyvjo aa skulde haimatt, daa vorto Oykidn so tvert burte før hono, at han inki fann dai att paa tryaa Daga, men daa gjengo dai tett ve Stølen, aa lel hadde dai ’ki vore synle for hono. Han fortelde si’a, at nær han va ait Stykki fraa Støle, daa hoyrde han Bjølla, men nær han kom atpaa Stølen hoyrde han inki ai Grand. Solais plaga dai han paa mange Maata, men de som verre va, han hadde alder ain Helsedag si’a. Me hono Nils gjekk de ogso gale; ifraa dai Ti’enn han tok te me aa fri te Gjentunn fekk han illt i aine Foten sin, aa den vart stødt verre. Paa Slutna’n vart han so halt’e, at han laut gaa me ain Stav, aa klen’e me Helsunn vart han ogso hellest. Dai sa’e jamvæl, at han doyde me dai klene Fote. Likeso gjekk de me Far aat Gjentunn, som hadde sett se so imot Giftarmaale hennar me Haugakare; han va alder frisk’e ain Dag si’a; men Gjenta sjøl slapp nokolaine, aa de va no taa di maaveta, at ho hadde vilja take han, ess ho hadde faatt Løv; men hona gifte se inki si’a.
I nordre Bø va de ain gamall’e Mann for noko monge Aar si’a, som aitte Haavar; han va so væl kjend’e me Preste, aa so gjekk han stødt te hono kor Jolefta me Gaavo. Presten gjorde hono te go’e daa me Mat aa Drykk, aa so hende de ain Jolefta, at han Haavar drygde so lengi, at de vart myrkt, fyrr han gjekk or Prestgarde. Han hadde inki fullt ain halv’e Fjordung aa gaa. Daa han kom nord um Klukkarhaugadn, me kalle, kom de ette hono ain hail’e Raig me Jolesvaina ri’ande. Han Haavar viste ’ki mair ell ai Raa han; han la’e se utum Vegen vi’opin aa slo ut Hendadn, de meste han kunna. Daa dai komo so nemme, at dai saago han, sa’e den som rai fere: „der ligg’e Kristi Kross“. Detta sa’e dai ette kort som rai um han; men ette rai de ain gamall’e Mann, aa han sa’e de: „aa nai detta e ’ki Kristi Kross; de e han gamle Haavar Bø. E ha ofto vore hjaa hono i Jolo e“, sa’e han. „Statt upp Haavar aa skunde de nord att! Svarte Merre di ha vorte so oversle klen’e taa Trøllre’, at ho vil te sturte, men du ska la’ store Dyrebyrsa di me laust Krud aa skjøte so over ho ifraa vingstre Si’unn, aa so ska du merkje henne Blo i høgre Oyra’e aa gjeva henne, so kvikna ho te att“. Han Haavar skunda se de meste han vann, aa daa han kom nord att, laag Merre ute i Garde aa spente aa sparka aa inki orka staa paa nokon Fot. Han skunda se aa ladde store Byrsa si aa skaut over ifraa vingstre Si’unn aa merkte henne Blo i høgre Oyra’e, som Jolesvainen hadde sagt. Trast rennde Merre upp aa va sprettande frisk’e att, endaa alle som saago ho fyrr trudde skile, at ho hadde sturta paa Flekke.
Paa ain Gard som aite Flaten budde for mønge Aar si’a ai Kjering, som aitte Berit, aa ho va ai navngjeti Kjering. De kunna alle segja taa henne Berit paa Flate; ho va glup’e te stelle se, aa ai gild’e Kjering va de i alle Maata. Mannen hennar aitte Ingvar. Ho Berit va framsyn’e, de vil segja, ho kunna sjaa alt, som va hyldt for hino Folke. Dai som era framsyne sjaa de som e hyldt, um dai halde att Augo ’aa halde Hendadn atfor, aa ko dai halde atfør Augo so sjaa dai, undtaken nær dai leggje Høndebaken atti Augo; daa sjaa dai inki. De kann vera godt aa vera framsyn’e, men dai hava inki godt taa di ra’e dai held. Kor Jolefta va ho raint ofre’og’e for Jolesvaino aa ofto der imyljo i Jolenn me. De va sjelda nokon Jolefta, at ho fekk sita ve Borde me hino, men ho maatte oftast liggje burti Sængenn aa leggje baa’e Høndebakadn atti Augo. Ain Jolefta ette de va myrkt gjekk ho Berit ut, aa de fylgde henne ai Gjente som aitte Gudbjørg. Derme sa’e ho Berit: „Gudbjørg! ser du de som e ser du?“ „E ser inki noko e“, svara ho Gudbjørg. „Ja so kom hit“, sa’e ho Berit, „so ska du saa sjaa ain gild’e Raig me Jolesvaina“. Ho sette daa vingstre Hønde si inn i Si’a aa ba ho Gudbjørg sjaa igjøno de Hole, som vart unde Arme hennar. Daa saag ho, de kom ri’ande ut or Ulshauge, ain stor’e Haug nordafør Bø, ai Ra so lang’e, at ho naadde radt aat Prestgarde, aa de e mest ain halv’e Fjordung. Dai hadde slike fine Hesta; aa dai børo se, saa de va Moro aa sjaa de, aa so hadde dai Sala paa Hesto sino, som va Skraml i, aa Milebaisl aa Bindsilgrimo va de paa øllo Hesto. Ette kort som rai um desse tvær, so paikte dai paa dai me Stavo sino, aa kor sin kvite Stav hadde dai i høgre Høndenn finne allesamne. – „Aa ja“, sa’e ho Berit, „i Kveld bli de væl ain orole Kveld før me“. Aa so vart de. Trast dai hadde sett se te Bords, saa komo dai inn, men de saag dai ’ki nokon a’n ell ho. Men dai klypte ho aa spennte ho, te ho maatte gaa ifraa Borde, aa daa va de fulle Stoga taa dai, so mest’e som ho tok, men likevæl hadde dai godt Rum, dai som hoyrde Huse te. Ho saag, at dai sette se innaat Borde, daa Ly’en gjekk fram att, aa ho saag, at dai aato aa drøkko ve Borde allesamne, men de synte inki paa Mate ell Drykke. Katta hadde si Oti’ før dai; hona vilde dai raint drepa, so at Folke i Huse forstøndo væl baade paa henne Berit aa paa Kattunn, at de va Jolesvaina inne, endaa dai inki saago nokon.
Paa ain Gard i Nes i Hallingdal va de før umkring tjue Aar si’a ain Mann aa at Kjering, som hadde ai vaksi Døtte. De raakte ain Dag i Jolehelgenn, at denne Gjenta gjekk over ai Brun, aa daa ho kom midt paa Brune, møtte ho ain blaaklædd’e fin’e Kar, aa han gav se te aa svalle ve ho litevætta, aa rett som de va, tok han ho paa Hesten sin aa raiste me henne. Ho vart burte, aa dai laitte aa spurde ette henne vidt aa braidt, men ingin kunna segja taa henne. Dai fraista aa ringje me Kyrkjeklukko, men dai føngo alder spurt ho. Ei Ti’ ette kom de ai Gøng ain Kar der, aa han sa’e de: „de sko ’ki laitte mair ette Døtte dikka, før de staar inki noko paa henne, ho e gift’e aa ha faatt ain snill’e Mann, aa han aig’e ain go’e Gard aa leve overmaatele væl. Men esse de ’ki vende att aa laite, so bli de klene allesamne“. Aa ja dai løto ogso stutte me Laitingenn, før dai hadde daa fraista alt som mogele va. No gjekk de over ait hailt Aar, te de lai te Jol att. Ain taa Joledøgo kom de inn ain Kar te desse Folko, Foreldro aat Gjentunn aa helsa, „Gudag Verfar, aa Gudag Vermor.“ „Gu’ sign’ de“, sa’e dai, „me kjenne ’ki de, me“. „Jau men“, sa’e han, „de va e som fekk Døtte dikka ifjor ve dette Bil. Aa no er e ute ette de“, sa’e han ve Kona; „e skulde be’a de vænt, um du vilde vera so snill’e aa koma te henne, ho e um aa ska koma i Barsæng no ve desse Ti’o, aa derme bli ho nok inki aav me Baadne, fyrr du kjem’e aa tek’e de ifraa henne“. „Ja du gjorde gale“, sa’e dai, „daa du tok aav Døtte vaar“. „Nai de gjorde e ’ki“, sa’e han, „aa de segje ’ki du held“, sa’e han ve Kjeringe, „so snart du faar sjaa koss ho leve, men de gjorde gale de som laitte so lengi ette henne, aa alleverst gjorde de, daa de toko te ramla paa dessa Skramlebjølludn som era burte i dessa store kvasrausta Huse; før hadde de ’ki vendt att me di, so hadde de vorte klene allesamne. Men de ’e ’ki mair tala um de no, vil du vera so snill’e aa vera mæ me so faa me nok ut trast“. Dai gøvo hono daa ain Dram aa lite bite i, me’a Kjeringe laga se te, aa so gøvo dai hono Øl, aa han tok te Takke ko han fekk, men han sa’e de: „de maa ’ki grisle paa noko taa di de gjeva me“. Daa no Kona va rai’og’e, so sa’e ho ve Fremandkaren: „de lyt’e væl ain vera mæ me mæ ain Hest“. „Aa nai“, sa’e han aa lo aat di, „me kome væl saint fram daa vait e; men vil du sjaa burti Glase, ska du sjaa, at e har Hest sjøl“. Aa daa ho stirde burt i Glase, daa sto de ute ain stor’e gul’e Hest me ljøs’e Mun aa Rove, aa vænare Hest tytte ho alder ho hadde set fyrr; han sto fere ain Akarsle’e. Daa ho sette se i Slein, ba han ho balle væl Pløgg ikringo se aa inki stire upp, „før me koma te fara noko snøggt“, sa’e han. Aa dai raiste ogso snøggt, so at ho tytte Anden vilde gaa or henne. Daa dai hadde fare so lengi som ain Time, ette som ho tytte, so sa’e han: „no ljøte me kvile lite, me’a Hesten pusta. No kann du sjaa upp, um du kjenne de her“. Daa ho stirde upp, voro dai paa Støle tett ve Sele hennar. Daa dai hadde ete aa drøkke kor sin Dram ette Mate, sa’e han: „no hava me ’ki Stunde te kvile lenger, for me hava atte mest likeso langt som me ha fare“, aa so bar de att i Vegen me dai, men daa ho tytte de hadde li’e ain halv Time, stana han aa ba ho sjaa upp. Daa voro dai komne aat ain stor’e raumaala væn’e Gard. Daa dai komo inn i Garden, sa’e han, at ho skulde gaa inn aa so ut i Klevin, der vilde ho finne Døtte si; ho laag i Klevasængenn. „Men nær du kjem’e inn“, sa’e han, „so sit’e de ain gamall’e Laigdakall paa Stabba, aa han grin’e aa stire so illt paa de, men gaa du aat Kleva aa alder lætst sjaa han“. Aa daa ho kom inn, so sat de ain gamall’e ill’e Kar paa Stabba som grain so illt aat henne, at ho tenkte han hadde vilja rennt paa ho; men so strauk ho aat Kleva. Der va Døtte hennar, aa ho vart no gla’e for More kom, aa fortelde, kor de va helst han kom te henne aa tok ho denne Karen Aare fyrr. „Men e leve myki væl“, sa’e ho, „me hava so stor’e Gard, at det finnst inki nokon so stor’e der i Bygdenn“. So kom Mannen inn ogso aa fann Kjeringenn baade Mat aa Drykk, men si’a vart de annsamt um Kvelden; Døtte hennar fekk baadnillt aa de hardt nok. Ho pintest haile Natte te de lai mot Dage; daa aatte ho aa fekk se ain stor’e Gut. Aa si’a va ho ogsaa klenvori noko Daga, men so besna ho no Dagen kor. – Mannen fortelde um Joleskikken daires, aa ette di vart de nokolaine hjaa dai likesom her. „Me era hjaa in’an ain Kveld hjaa kor me mæ“, sa’e han, „aa Ungdomen lyt’e nok faa koma hit ain Kveld me aa moroe se“. Aa trast de vart myrkt um Kvelden, so kom de fulle Stoga slikt som fekk Rum, aa so va de me dai ain Spelemann, aa han tok te let paa Fela. Aa so bar te aa danse. Ho stirde fram i Klevadøre ængor Gønge denne Kjeringe, men daa voro dai so ille for de, aa Mannen sa’e, at ho inki skulde gjera de, for dai kunne gjera de paa ho, at ho vorte klen’e. Men den gamle Laigdamannen, som sat der, han syntest vera illast, nær ho stirde fram. Dai dansa haile Natte radt te de tok te lyste fere Dage.
Da Kjeringe hadde vore der væl aatte Dage, so sa’e Maagen hennar de: „kanskje han Verfar bli illhuga taa du drygje for lengi?“ „E tvela nok før di“, svara ho. „Daa ska e i Dag“, sa’e han, „sende ain burt te hono aa segja hono,’ at de ’ki staar noko paa de, aa so ska han faa veta ko Dag du kjem’e att te hono“. Han sende daa ain Kar haim te Manne, aa daa han kom inn, laag Mannen burt i Sængenn aa gret. Karen spurde ko de va som felte. „Aa de e mangt som fela me“, sa’e han, „de gaar so gale te hjaa me kor Jol; ifjor miste e Døtte mi taa Jolesvaino, aa no kom de ain her før over aatte Daga si’a, som sa’e at han va Mannen aat Døtte vaare, aa han vilde at Mor hennar skulde koma te henne me’a ho skulde liggje i Barsæng; men no tvela e, at inki ho held kjem’e att“. „Jau“, sa’e denne, „ho kjem’e att um ai fire fem Daga. De e Ærende mitt no, at e skulde segja de taa di, at du ska ’ki vera illhuga“. Me di sama han hadde sagt de, so vart han osynle før Manne.
No vart Kjeringe hjaa Døtte sinne te dai Ti’enn som sagt va. Ho spurde ai Gong Maagen sin, um dai ’ki kunna faa att te se Døtte si, um de so ’ki vore anna ell som snøggast. „Nai“, svara han, „de hatt ho’ te dai svarte Manne som har kvit’e Ring ikring Halsen aa so aat dessa Huse, som store Skramlebjølludn hange, aa daa faatt e ho inki att“. Kjeringe va der, te dai føngo gøve Baadne Navn, aa daa heldo dai ait lite Gjestebo. Dai hadde sagt ve ho, at ho inki maatte grisle korki paa Baadne ell paa noko anna hjaa dai. Fyrr ho raiste spurde ho, um ho ’ki skulde faa sjaa dai ell koma te dai oftar. „Nai“, sa’e dai, „men de kann væl hende, at du faar sjaa me ai Gong te“, sa’e Døtte hennar, „men si’a ser du me alder mair“. Daa ho skulde raise, fekk ho manga Gaavo taa ollo Slago, aa so vart de ferespennt ain Hest for Akarsle’in, aa me di sama ho skulde ut, so heta dai raudt ait Jødnstykki aa kasta ut igjøno Døre ette henne. I di sama ho let upp Døre, sto ho hjaa Sle’a aa saag ingin Ting, korki Garden ell noko. Ho sette se i Sle’in, men daa va de held inki lengi fyrr ho sto i sin aigin Gard atte.
For so lengi som ain Mannsalder si’a tente de ain Gut, som aitte Mons, paa Grihamar her i Vang, aa han va ain truverdig’e Kar, som alder for me Vas. Han gjekk ut Joleftan, ette dai hadde ete te Kvelds aa skulde gjeva Oykjo. Han vart burte, aa dette undrast dai paa alle, um han skulde gaa nokorstane burt den Kvelden, for de e gjeduast so, at alle era role kor hjaa se daa; men han kom inki innatt haile Natte. Me di sama som han hadde kome ut, sto de fulle Garden me Folk aa Hesta, aa alle hadde Hatt paa Huvu’e taa Karo, men lel so høyrde han, at dai sa’e ve in’an: „kor e min Hatt, kor e min Hatt?“ No kunna det væl raake, at han Mons va lite drøkkin; derme kom han te segja so uti Vere: „kor e min Hatt?“ aa trast kom de ain taa dessa som støndo der me ain Hatt aa sette paa Huvu’e hass. No toko dai te sa’e ve in’an: „kor e min Hest, kor e min Hest?“ Han Mons hadde Hug te fraiste detta me, aa sa’e som hine: „kor e min Hest?“ Aa paa Flekke kom de ain lai’and me ain Hest aa kasta han Mons upp aa, aa me di sama bar de i Vegen me haile Fylgi’e. Dai foro baade langt aa lengi ut over haile Vang aa radt te Slidre. Der voro dai inne paa ain Gard atte Røvang, aa der aato dai aa drøkko slikt dai vilde hava. No hadde han Mons alder vore so langt som te Slidre fyrr han, aa kor han kom der, so gjorde han nokra Pretto, før at han skulde kjenne att, kor dai hadde vore inne, um han skulde koma att ai onnor Gong. Daa dai gjengo ut att paa Røvang, sto de ain Vatssele ut for Dørenn, aa den tok han Mons aa kasta han upp aa ait Hustak. Dai raiste derifraa te Store-Kvaale, der vøro dai inne aa aato aa drøkko att. Daa dai gjengo ut att taa Kvaale, raiv han Mons ne paa Golve ai Gjente, som laag i ain Benk, tryaa Gonge ette in’an. Dai raiste derifraa te Raie i Slidre, aa der vøro dai inne att aa aato aa drøkko, som dai hadde gjort arestane; men fyrr dai raiste derifraa, va han Mons aa ain taa Jolesvaino inne i ait Stabur aa børo ut i Garden Kødn aat Oykjo sino me ait Kollkjerald; men daa dai hadde brukt Kjeralde de dai vilde, tok han Mons de aa gjoymde de bakafor ai Kødnbøro, so han trudde ’ki nokon skulde finne de att so braadt. Daa dai hadde vore der so lengi dai vilde, bar de attende som han tytte, aa daa viste han inki Ord taa, fyrr han sto ve Stalldøre paa Grihamar, aa daa tok de te lyste taa Dage. So gjekk han inni Hoytreve aa gav Oykjo aa gjekk si’a inn, aa daa va Klukka lite over sjau; men daa va han so stiv’e taa Ri’ingenn, at de va nettupp han orka gaa inn. Daa han no kom inn, so spurde dai, kor han hadde vore, aa daa fortelde han alt sama.
No viste han inki endaa aa gjere Grai’e paa, ko dai Gardadn aitte, som dai hadde vore inne paa i Slidre; men daa de lai lenger ut paa Veten, vart han me Stogomanne (Manne paa Nyestogunn) aat Slidre te aa taka Toll: I dai Ti’enn hadde Bondin paa Stogunn Kødntoll hjaa Aalmuga baade i Vang aa i Slidre. Daa dai komo inn paa Røvang sa’e han Mons: „her va e um Joleftasnatte, e“. „Aa nai“, sa’e’Mannen, „de va ingin Fremand inne her daa“. „Ja de saago ’ki uss de“, sa’e han Mons, „men e va ute aa rai me Jolesvaino e, aa daa vøro me inne her lengi aa aato aa drøkko“. Mannen vilde ’ki tru de endaa aa sa’e de: „me saago daa ingin Ting va royvt paa Borde, korki Øl ell Brennevin ell Mat“. „Nai“, sa’e han Mons, „de tede alder korki paa Mat ell Drykk nokorstane, kor me voro inne; men vart de ’ki burte ain Vatssele her den Natte daa?“ „Jau“, sa’e Mannen, „de vart de, aa me ha laitt so myki ette hono, men me fønno han inki“. „E ska segja de kor han er e“, sa’e han Mons, „han sto utfor Dørenn her aa derme tok e han aa kasta han uppaa detta Take, aa der trur e at han finnst“. Aa daa dai komo uppaa Take, daa laag Vatsselen der nesnjøga. Daa laut Mannen tru. No raiste desse tvo Gard for Gard so over maaveta aa toko Toll. Saint ain Kveld komo dai te Store-Kvaale aa føngo Hus me Natte va. Dai søto aa svalla ve Mannen, aa endele sa’e han Mons: „her va e inne um Joleftasnatte e“. „Aa de va du inki“, sa’e Mannen, „for her va ingin a’n, som me veta taa ell dai, som hoyrde Garde te“. Han Mons fortelde der som han hadde fortelt paa Røvang, aa daa Mannen inki vilde tru, sa’e han: „men vart de ’ki nerivi ai Gjente or desse Benke tryaa Gønge ette in’an den Natte daa?“ „Jau, de va e de“, sa’e Gjenta, daa sat ho aa spann paa ain Rokk. „Ja e raiv de ne alla tryaa Gøngidn e“, sa’e han Mons. Daa løto dai tru. Um Morgonen ette raiste han Mons aa Stogomannen lenger so over, aa so komo dai te Raie. Dai helsa te Manne, aa han ba dai gaa inn, aa han skjenkte dai aa sat aa svalla ve dai ai Stund. So sa’e han Mons, at han hadde vore inne der Jolenatte. „Aa de va du nok inki“, sa’e Mannen, „for her va ’ki anna Folk ell Ly’en som hoyre Huse te“. Men han Mons fortelde, at han hadde fylgt Jolesvaino, aa so sa’e han de, at han aa ain taa Jolesvaino hadde vore i Stabure hass aa take Kødn. Mannen vilde inki tru aa sa’e, at han inki hadde sakna noko Kødn. Si’a gjengo dai aat Stabure alle tryaa, for der hadde Mannen de Kødne som Stogomannen skulde hava. Daa sa’e han Mons: „her i desse Børunn toko me Kødn“. „De kan inki vera mogele“, sa’e Mannen, „for e ha inki merkt at e ha mist noko der““. „Men vart de ’ki burte ait Kollkjerald daa“, sa’e han Mons, „som sto paa desse Borunn?“ „Jau“, sa’e Mannen, „me ha laitt ette di baade e aa Kjeringe, men me finne de ’ki att“. „E ska finne de e“, sa’e han Mons, „før me hadde de
te bera ut Kødn me te Oykjo vaaro, aa e gjoymde de her bakafor desse Børunn“; aa so fann han de fram att. Daa laut Mannen undrast.
Aa nær me rekne ette ko langt de e ifraa Grihamar aa te Raie, daa bli de væl halvfemte Mil, aa fram aa attende bli de nie Mil, som han Mons hadde re’e den Natte, so de va ’ki undrast, at han va stiv’e um Morgonen ette.
|
Denne teksten er offentlig eiendom fordi forfatteren døde for over 70 år siden. |