Store Hallvord

Store Hallvord

Segner fraa Bygdom utgjevna av det norske Samlaget, H. E: Larsen, 1871, I (s. 58-67).

Store Hallvord kom ut fraa Foreldro sine, daa han va aatjan Aar gamall aa sette se fysst i Aarstenest hjaa Lensmanne hono Torkjell Sundre. De va endaa i dai Ti’o Torkjell hadde hoggje Timbere te Tingstugunn, som no staar paa Sundre. Noko taa desse, som skulde vera te Sperru i Stuguhimlingenn, voro so drjuge, at dai ’ki funnost arestane en sy i Nupgardsstogo. Desse hadde Torkjell lete hoggje Aare fyrr aa firtelgt dai, taa di han trudde inki, at tvo Hesta drogo dai, uta dai voro solais laga, før dai era sume taa dai ai Ale i Tvermaal, som me kunne sjaa i Bygna’e. Hallvord vart daa fysst sett te aa kjøyre haim desse Sperrudn. Daa han skulde i Vegen fysste Dagen, sa’e Torkjell de: „Gulen min e nok go Hallvord, men du lyt faa de ain Hest te.“ Hallvord svara: „du har væl ait Raip aa ain Haki, Torkjell, som e fær slaa i Stokken, so ska e nuppe ti me Gule e me, før ain evle de inki.“ Fysste Venda gikk godt aa hine likeso, aa alle Sperrudn era komne i Tingstugo, aa kor ain kann sjaa, at de ha vore tvo Hesteavla te kor Sperre før aa faa dai fram.

Daa Hallvord va komin i Tenest paa Sundre, toko Kjempudn i Aal te aa ottast før dai Ovdigra^[1] hass, men likevæl hadde dai Hug te aa ama me hono, før aa koma i flengjand me hono aa royne Avlen hass. Ain Sunndagskveld va de noko Kjempefanta fyri i Aasegarde (paa Sundre) aa dai soto der aa drukko. Hallvord hoyrde Svaalen taa dai aa gikk inn aa vilde sjaa, ko dai stuka me. Daa han kom inn i Stugu, toko dai te aa ama me hono paa mangfelte Haatta aa te aa skuve aa yte paa han. Hallvord va go i Lynde aa letst inki gaa de anna han tukka se att te Dynns. Han va komin so langt, at han hadde naatt i Klinka me Vingstrunn aa hadde faatt lete upp Hurde paa Grøtt; daa kjem den største Kjempa aa giv hono ain Skump i Ryggen; han tenkte, han skulde faatt Hallvord huvustup ut over Duratroppe. Men Hallvord va før snøgg; han hukte se ne aa traiv attende me høgre Neva aa fekk Tak i Klæ’udn paa hino, aa derme tverkasta han Fanten over Skallin paa se, so han flaug ut gjøno Dydne aa langt burt i Garden. Me’a detta gikk for se, knart de bak hjaa dai, som Gumpen gav. Hallvord sa’e berre de: „de braka bak hjaa Skiddekvigunn“^[2]; aa derette lufsa han ne att te Lensmannsgarde.

Hallvord drogst me ain Tydskar. Me’a han laag i Sjæland ve Livvakte, hende de ai Gøng, daa haile Regimente va samla te Eksis, at de kom fram ai Taksmaalkjempe fraa Tydskland, som, hadde gingi fri i mange Bya aa mange Lønd. Detta va unde Kvilingenn, aa han bau fritt Taksmaal ve haile Regimente, men de torde ingin seta te me hono, taa di han va lang aa hadde digar Ovalut, aa de sto stort Gitord taa hono. Ovseradn gingo fraa ait Gelid te de are aa frega, um de va nokon som torde vaaga ait Tak me hono, men ingin va huga te di. So gikk Skadronskjæven te hono Hallvord, „tore den sterke Hallvord Gunnarsson held ’ki vaaga ait Taksmaal me desse Tydskare,“ sa’e han. Store Hallvord svara: „Skjæven fær bi’e lite, te e fær moykt me ette Ri’ingenn, so e de daa ait Prøve i di.“ Som han daa hadde vunne Ti lite, kom Tydskaren fram aa han Tak atte, av derme føllo dai ihop, fortalde Hallvord; han traiv Tydskaren i Føto^[3] der han sto aa tok han over Ryggen aa langboygde han me Armo ende ne. Aa derme sprang store Hallvord taa hono aa sa’e so uti Vere: „no sku alle Folk kalle de ain Daare, som bau takast, aa no fysst ser e at du inki aig Kalva i Leggjo, aa lel tore du takast me ain norsk Gut.“ Daa skraik haile Regimente Hurra aa klappa uti Nevadn, sa’e han Hallvord.

Prinseteringi. Ain Dag dai hadde Eksis me Karabinu kom Gjeneralen aa skødde paa, aa nær han hadde skødt ait Bel, likte han de inki aa totte dai toko for laust i Karabinudn. Han gikk te hono Hallvord Floymanne aa sa’e: „du staar aa kæler dai du tykke Normand; du gider ikke tage i Karabinen so det kunde give Klang.“ So sette han Skadronskjæven te taka upp atte Handgripe; han vilde sjaa um dai inki kunna slaa bære i nær dai prinseterte, sa’e Gjeneralen. Aa derme kumederte Skadronskjæven Prinsetering atte. Store Hallvord hadde vorte tjonve, aa i di han prinseterte slo han so hardt ti Karabina, at Byrsestokken datt tvert aav imyljo Loko hass. Han rette fram Lutidn aa sa’e: „sjaa der hava de dai.“

Store Hallvord hjaa hono Mette-Elling. Daa Hallvord va komin or Livvaktenn^[4] sette han se i Tenest hjaa hono Mette-Elling, som daa budde paa Foss. Elling va ofto skamfullt vanskipa mot hono Hallvord aa fann aat hono før Digra hass jamt nær han va full aa uppøst. Hallvord tok dette lengi godsle, men so hende de tesidst, at dai føllo i Uvinskap. Elling hadde ai Gøng vore uppe i Hove hjaa Ættingo sine aa va komin so langt att paa Kvislasi’a som te Hamarsbøen te Lensmanne der. I sama Ti’enn hadde Hallvord tiki se ai Rangling haime i Kvislenn, aa no raaktest Karadn der. Elling tok te aa alke me hono paa mange Haatta aa han blokka^[5] han jamvæl paa Nasa^[6] aa kalla halt Raintokyre; han skulde ’ki faa svalle ai Gøng. Kjeringi hass Elling gret aa ba han Hallvord, at han maatte ’ki fara ette^[7] Manne, nær han va so drukkin, men Elling kunna inki slutte. Daa sa’e han Hallvord de: „no fær e brette Bukkekillingi i Spæle litevætta,“ aa derme graip han Ellingi Troyelimpadn aa kasta han tvert over Stuguborde upp i Langbenken. Men Elling basa like godt, aa Kjeringi skura paa, at dai skulde paa Haimvegen atte. Hallvord sa’e: „no ha du vorte alt for drukkin Elling, ser du ’ki Kjeringi græt aa vil haimatte?“ Men han Elling berre vanskipa se aa va ill. Kjeringi raiste daa i Vegen, aa Hallvord va atte me hono Elling aa ba han fylgje se haim so skulde han kjoyre Hesten; men Elling vilde inki; han fann berre aat hono Hallvord. Daa Hallvord saag at de inki munte, tok han Elling unde Hønde aa bar han ut i Sle’en aa sette han unde i den aa se sjølv uppaa i Fange. So kjoyrde han i Vegen aa Elling orka ’ki le’a se. Daa dai komo haim, vart de ’ki Ende me desse endaa. Elling tok atte te skjeppe se^[8] aa riste aa skok me ain Salttunnesekk som sto paa Golve. Hallvord letst inki vi’are gaa anna sa’e: „staar Saltposin de att i Vegi du, so fær e faa han ifraa de;“ aa me di sama sløngde han Salttunna burt paa Borde. Folke som i Huse voro toko Nøgg aa rippa te Dynns. Um ait Bel hækte dai se innatt, aa daa laag Mette-Elling i Sængenn aa gret, men Hallvord hadde berre blokka han lite. Elling gret mest taa Skam for di han rauk.

Detta va i Romhelgenn (Klavadøgo)^[9]. Elling vilde te Byars me Varu aa Hesta Dagen ette desse Tehøve, aa dai skulde daa skipa te Utekjesløsse^[10]. Daa de va taagjort so nemme at Løsse skulde gjurdast, vart Hallvord sett te aa gjera detta, aa Elllng sto upp ivi aa va gretten. Hallvord snørde aat de fysste Raipe, aa de va noko gamalt. Han laga se so, at han la’e Raipe over Mjærmidn paa se aa sette Knette paa Varski’idn aa tverroynte te, so at Raipe datt tvert aav midt over Raipsulenn^[11]. Elling sa’e berre de: „de va ait Raam; Raipe va gamalt, men slit du de som e bak i aa e nytt, so ska e se’a du e Kar.“ Hallvord svara: „de vil sterkt te, ska de halde me i Dag Elling, for du ha elda me so godt denne Jole;“ aa derme gjorde han sama Spike som ve hitt. Daa sa’e Elling: „aa du e ai Tremens Kyr so evlug.“

Inki lengi ette desse Tehøvo kom store Halvord att taa Skogi me ait Baitalass som han hadde vore ette. I Bakka norda myljo-Foss møtte han tryaa taa dai likaste Karo i Li’enn, aa han gikk daa i Attendin paa Lasse. Daa dai møttest, tok han unde Bjørketoppadn aa sløngde haile Lasse or Vegi, aa so sa’e han: „no ser e, e møte tryaa Kara, men e tru held de e tryaa L –; de vilja væl hava Vegen fri?“ Men ingin taa dai torde la de knuste ti se.

Hallvord aa Asle flo’o ait Naut. De hende paa Nerhol, at store Hallvord aa Asle slagta ait Naut aa flo’o de. Daa dai hadde rist upp Hu’e paa alle fire Kantadn, aa losa, so de va Tak før Nevo daires baa’e tvo, so rende dai i ain paa kor Le aa flette Hu’e radt te Ryggjebaine kor paa si Si’e. So skulde dai te aa flaa Føtadn aa skjera taa Fetidn. Asle skar daa over Le’en me Knive aa la’e so Foten over Ølbogstriken sin aa vilde brjøte sund Le’en. Han nuppa te, men braut av sjølve Baindokka^[12] i Sta’en for at Foten skulde rokje i Le’e. Ve dette vart Hallvord augundsjuk aa sa’e: „detta vil vera ain før Mann ser e;“ men han bidde te at Hu’e va losa over alt. Daa skar han Hol paa Høkiladn, Framfot aa Bakfot paa dai Si’unn han sto, aa so sa’e han: „me ljote væl snu Gjaite no du;“ aa kasta haile Nauteskrove ikring, likesom de hadde vore ai Gjait.

Svarvaren vart lauga. Taa di at store Hallvord stødt va; go’lyndt, va de mange Skalka, som vaaga se te aa gjera Prainu ve han. I ait Gravarøl paa ain Gard i Kvislenn hadde Hallvord vorte drukkin. Me’a han sat paa Paiskrakke, va de ain Skalk dai kalla Svarvaren, som spikka noko Bjørkjenubba aa kloyvde i dai aa hækte se te aa sette dai paa Troyekvaalen^[13] hass Hallvord. Detta gaadde inki Hallvord paa ait langt Bel, men ette dai hadde tiki ut Liki aa voro komne me di i ain a’n Gard, daa kjende han fysst, at de takka inn paa Lære hass. Han glainte umkring se paa dai som me voro, aa no va Svarvaren inki go te halde se, anna han tok te flire. Daa tottest Hallvord skyne, at de va han som hadde gjort hono denne Praina, aa han sa’e de: „de e best e gaar burt aa lauga de, Bukkekillingen, lite;“ derme tok han Svarvaren unde Hønde aa kasta, han uppaa Mjærmknuten^[14] sin aa rasla te me hono radt nord i Vatsølda paa Garde. Der vart Svarvaren endesnudd aa sett me Skalla baint ne i Ølda, so at noko are maatte tevle ette aa renne i Troya hass Hallvord, so han kom paa Ap aa Svarvaren slapp upp att or Øldunn.

Taa desse Laugenn vart Svarvaren myki vraiskin. Nær dai voro komne atte fraa Kyrkjunn aa hadde jarda Like, komo Øltroysidn paa Borde, aa daa fekk Hallvord i Skallin aa vart so drukkin, at han sat aa luvde^[15] ne paa Armo sine aa svav. Daa hadde Svarvaren se aat aa vilde hebne Laugi han hadde faatt. Han tok se ain Stain i Hønde aa gikk burt te hono Hallvord aa smelte te hono i Hausen me dai. Hallvord lyste berre paa Skallin aa sa’e: „du slo som ain Vaae, du skarve Svarvaren,“ aa derme la’e han Skallin ne paa Armadn aa svav aa raut like godt. Svarvaren vart fylin^[16] aa vart te Narr i Lagi haile Naatte ette.

Store Hallvord slær Hydna taa Stuguborde. I ait Samvære som sto i nørdre Garde Givsjordenn va han Hallvord me; han kom endaa ube’en, aa ain som de gjere skulde sita i Søplero’nn, sigi Ordtøki. I desse Samvære va de inki snaudt korki me Øl ell Brennevin. Daa de tukka ut paa Kvelden, so va de tvo Kjempu som toko te aa ørtast me hono Hallvord førdi han va komin ube’en te Lags, aa dai spurde kor Sæte hass retto skulde vera. Han letst ’ki varde^[17] desse større paa noko Bel; men dai govo paa me sama Alkingenn, so at han tesidst vart rai aa tok te aa hyfse aa akle^[18] paa se aa te aa rækspenne me dai aine Fote uppunde Kruna^[19] i Stugunn so denne berre derra; aa so sa’e han de ve hine tvo Selladn: „e ska spenne so høgt me dai aine Fote e, so de Killingadn orka ’ki spenne so me baa’e Foto.“ Taa desse Snai’ordo vorto hine Kjempudn tjonve aa toko te aa ord-rengjast grepale, aa nemma se innaat hono store Hallvord aa gilda se te som um dai vilde rennt buss paa han. Daa sa’e han: „e lyt lære dikka Smaatjæsadn litevætta.“ Hine tvo sto’o baint fram fyri hono; derme va han snøgg aa slo den aine Loka si burt i Økle paa dai som sto attast, aa gav att Tverrykk so sast, at baa’e Fantadn ruko flatt aat Golve som fella Mysa. Ette desse Varpe vorto dai fylen aa krupo burt i ai Ron aa soto kurr aa still der. Store Hallvord brumla atte paa Golve att lite Bel aa aattest ve hine, men dai torde ’ki le’a se or Sæte sino. Derette rusla han aav burt aat Borde te noko øldruge Menna som soto der fyri aa toytte^[20] Øl. Desse Kalladn sa’e daa te hono: „rett no gjorde du ait slikt Ovgrep, at me alder ha oygt sovore taa nokon Kjempekar i all vaar Ti, so øldruge me her sita.“ „Lokudn te Gunnarssone era vono tyngre,“ sa’e han store Hallvord, aa hov upp den aine Loka si aa klampa te nepaa de aine Hydna paa Stuguborde aa slo tvert ne taa desse ait firkantutt Spuns, som e te aa sjaa enno den Dag i Dag, aa de e umkring ait Kvart-Alen i Storlaiki.

Store Hallvord paa Friing. Endaa ette, han va komin i Legd, hadde han Hug te aa sjaa te Gjento. Paa ain Gard i Kvislenn laag de ai gamal Gjente paa att Stalltrev; detta va um Vaaren, aa

Hallvord visste um kor ho laag. Tvo Skalka hadde faatt Nysn um, at Hallvord vilde te desse Gjentunn, aa dai tenkte se te aa gjera ai Praine ve han aa la’e se paa Skugl te aa sjaa ette, nær han kom. Hallvord kom aa tasla uppaa Treve; han strauk radt inn igjøno Dydne aa kurra se der. Daa alt va stillt, hækte desse Skalkadn se fram aat Hurdenn aa toko ain Hardtre-Strangi so tjukk som ai Skaak aa la’e tvert over Dydne aa spennte ain Vidjuspenning umkring Bøngi^[21] inni ain Ring i Hurdenn, aa so la’e dai se atte paa Skugling te Hallvord skulde koma ut atte. De va role ait noko Bel, men so hoyrde dai han tok te grøsja^[22]. Dai kvokko aa skvette se lenger burt paa Marki. Trast derette tok Hurde te aa bende se, aa dai sogo i Fingadn hass Hallvord. Derme gjorde han ait Tverroynand so at Hardtre-bøngi^[23] sprang tvert aav, aa Gutadn te Laups aa torde ’ki mair sko’a paa han. Hallvord sto att aa trappa aa skyrpte paa dai.

Denne teksten er offentlig eiendom fordi forfatteren døde for over 70 år siden.

1. Digre, Subst, m., Digrleik.
2. Skiddekrytyr, eit turt magert K.
3. d. e. angreb ham paa staaende Fod; „traiv han i Føtadn,“ vilde tyda nokot annat.
4. Han fekk Heimlov or Hertenesta Aar 1787 „Haimparse“ hans finnst enno, det er underskrivet av Carl Joseph von Wolfsgeil „Generalmajor og Chef for siellandske Regiment Rytterie.“
5. d. e. blodka, „smikka paa, so myki de kjem Blo fram.“
6. Dativ av Nase m.
7. inkje laast gaa.
8. egla, erta.
9. Alle Kyr stodo med Klave paa imillom Jolaftan og Tjugandeaftan.
10. Utfararlass, Bylass.
11. Hegd, Reiphelde.
12. Beinet imillom tvo Ledar.
13. Rand, Fald.
14. Hofte, mjøðm.
15. drupa med Hovudet.
16. skamfull.
17. han letst inkje gaa; gamalnorsk, varða.
18. aksla.
19. Tverstokken under Slindarne.
20. drikka storo.
21. d. e. Strangen. Ei Tverbøng = Tverslaa.
22. rækja, grynte.
23. Tverstaangi.