Norsk mållære/8

Ivar Høyem

Norsk mållære

Johan L. Sundt, 1880 (s. 26-29).

I. Mennevarorð.

§ 65. Desse vert brigde etter: tal, nomer, høve og (for trijeman i eint.) kjøn.

Eintal
	Førsteman.	Andreman.	Trijeman.
	Alle kjøn.	Alle kjøn.	Hankj.	Hokj.	Kjønl.
Hovuðh.	eg	du	han	ho	de
Moth.	meg	deg	han (seg)	henne (seg)	de (seg)
Siðeh.	meg	deg	honom (seg)	henne (seg)	de (seg)
Eigjeh.	(min)	(din)	hans (sin)	henna (sin)	des (sin).
Fleirtal.
			Alle kjøn.
Hovuðh.	vi (me)	di	dei
Moth.	os	døk	deim (seg)
Siðeh.
Eigjeh.	(vår)	døkka (dår)	deira (sin)

Merkn. 1 . Min, din, vår, dår er eigjentleg eigjendomsvarorð (§ 66), men mennevarorða låne deim ofte.

Merkn. 2. Seg vert bruka istaðen for moth. og siðeh., og sin istaðen for eigjeh. i alle kjøn hjå trijeman i båðe talom, men som alraoftast berre då, når dei vise at-ende på hovuðdeilen (§ 23), og denne er trijeman. Mange kalle difor seg (og sin i desse tilfellom) attervisande varorð. Han gav seg (siðeh.) ein dask; ho slo seg (moth.) til bloss. Dei gjek sin (ɔ: deira) veg.

Merkn. 3. Mange bruke: me for vi, de for di, og (i moth.) honom for han. I dagleg tale vert han (moth.) og honom (siðeh), uttalt ’en og ’om eller hom.

2. Eigjendomsvarorð.

§ 66. Desse vert brigde etter: tal, nomer og kjøn. Ei * tyðe tingorðlegt fleirtal (§ 66 merkn.).

	Varorðlegt eintal.				Varorðlegt fleirtal.
Førsteman:	min	mi	mit	mine*;	vår	vår	vårt	våre*;
Andreman:	din	di	dit	dine*;	dår	dår	dart	dåre*;
Trijeman:	sin	si	sit	sine*;	sin	si	sit	sine*.

Merkn. Tale hjå eigjendomsvarorðom er tvo slag, eit, som rette seg etter tale på de orðe, som dei er varorð for (varorðlegt tal) og eit, som rette seg etter tale på de orðe, dei er lagte til som tingfylling (§ 27 og merkn. 2) (tingorðlegt tal), t. d.

Hesten min (varorðlegt og tingorðlegt eintal).

Hestane mine (varorðlegt eintal og tingorðlegt fleirtal).

Hesten vår (varorðlegt fleirtal og tingorðlegt eintal).

Hestane våre (varorðlegt og tingorðlegt fleirtal).

For trijeman er de varorðlege eintale og fleirtale eins.

§ 67.

3. Utpeikande varorð.

Eintal.			Fleirtal.
Hankj.	Hokj.	Kjønl.	Alle Kjøn.
den	den	de.	dei
denne	denne	dette	desse
hin	hi	hit	hine

Merkn. Den, de, dei er sterkttonande og skjele seg veð dette ifrå kjønsorð (§ 14 og 57, 1, merkn.).

§ 68.

4. De atterførande varorðe

heite som og er obrigdelegt. — Er som styrt av eit høveorð (§§ 19 og 96—99), må dette altið stå siðst i setningjen: Den, som ein skal tru på, må halde seg frå å lyge.

§ 69.

5. Spørjande varorð.

Hankj. og hokj.	Kjønl.
kven	kva.

Kven heite i eigjehøve: kven sin (si, sit, sine), t. d. kven si ku er dette?

Merkn. Kva har eit siðehøve «kvi», som tyðe kvifor.

§70

6. Peiklause varorð.

Eintal.			Fleirtal.
Hankj.	Hokj.	Kjønl.	Alle kjøn
al	al	alt	alle
ankvar	ankvar	ankvart	(«)
annan	anna (onno)	anna	andre
einkvar	eikvar	eitkvart	(«)
ingjen	ingja	inkje	(ingje)
kvar	kvar	kvart	(«)
korgje	korgje	korkje (ɔ: ingjen av tvo)	(«)
nokon	noka(o)	noko	nokre
som	som	somt	some

Framleiðes: ein, båðe, mange, sjølv og de (t. d. de blæs); Ømsesiðuge varorð er: kvarannan, einannan, og (somtið) annan, som tyðe, at den same verksemda går ut ifrå tvo (el. fleire) og utover dei same tvo (el. fleire), t. d. Tor og Dag hjelpte kvarandre, (ɔ: Tor hjelpte Dag, og Dag hjelpte Tor). Dei slo annan ɔ: dei slo kvarandre.

Merkn. Dei peiklause varorða er fælt osamse i 9i brigding i dei skjelte målførom.