Hurdabak’en
Før umkring hundre Aar si’a va de ain Mann paa ain Gard aite Hurdabak i Hemsedal, men ko Mannen aitte vait e ’ki skile visst. Han hadde faatt se fat paa ain Hyldrahatt, aa me dai Hatte for han baade Land aa Strand. Han for umkring baade i Sverig aa i Norig aa stal aa strauk so omogele, at de va utaa Lage raint. Men so hadde han inki paa Garden de, som han hadde stole aa kom me; men han grov de ne aa gjoymde de paa vissa Stello ikring i Fjello. De e ain Stølsdal, som hoyre Hemsedal te, aite Hydalen, aa der e ogso Støl, som hoyre Hurdabak te den Dag i Dag. Men de e den rikaste Stølsdal, som baade har fønnest aa finnst, for der va de Hurdabak’en hadde sin meste Medel. Aa no kann du veta, at de va ’ki Smaating han hadde, for han hadde Hest som han rai paa ell la’e Klyv paa, aa den va hyld’e so væl som han sjøl. Han ferdast paa alle Martnasta’e baade i Sverig aa Norig, aa han trengde se inn hjaa Storfolk aa ve Tingborde aa i Gjestebø, snøgt sagt allestane der de fannst Pe’ing aa kostasama Varo. Alt slikt sopte han me se aa hadde de aat Hydale ell der nemme ve, aa sumt grov han ne i Hauga aa sumt gjoymde han i Jordhytto, som han hadde grave arestane der ikring. Paa Hestoyno, ain Støl som hoyre Tune te, e de ain Stain, som dai kalle Hurdabakstainen, han e so laga, at mange Kara faa Rum i hono, for han e innholin attve han e stor’e. I dai Staine skulde han hava sitt Tehald attimyljo aa helst um Sumaren. Elles va de ovisst kor han helt te, for nær han va hyld’e, kann du veta, at de va ’ki vandt før hono aa faa se baade Hus aa Mat der, som han likte se. Men endele hadde han, som e fyrr ha sagt, grave se Hytto i Jordenn te aa gjoyme Medelen sin. Solais hadde han – som han laut fortelja sjøl ette han vart uppedaga – føruta manga Smaahytto, tvær serdaildes stora Hytto; den aine kalla han Helgedagshuse sitt, aa den va att Stykki ovafør Vabakko, ait Slaattelende som hoyre Hurdabak te aa ligg’e uppaa Ranastøngrovunn, me kalle. Ranastøngrova e ai Fjelsegg, som e noko lægre ell de Fjelle som aite Ranastønge. Denna Hytta laut han syne dai, ette dai føngo han sat, aa ho innehelt ain store Mengde me alleslags kostasama Varo; men den gildaste Hytta som han hadde de allegrussaste, Gull aa Sylv, aa slikt i, den føngo dai inki veta, held inki daa dai drøpo han. Men dai hadde trjuga han te sagt ko Slag der va, aa daa hadde han sagt, at han hadde Sylvkanno aa Sylvstaup, som toko ai Par Potta kor taa dai, aa at han hadde Gullpe’inga so store som desse gamle Femmarkadalaradn dai hadde fyrr i Verd’n, foruta anna me Gullkje’e aa Sylvkje’e aa slikt; men taa di føngo dai ’ki de minnste Slag. Ai Gøng fyrr han vart uppedaga, va de ain som hadde set, at han hadde braidt ut Sylki’e sitt, sor de vilde væl fara ille i Jordhytto maa veta; men daa va de utbraidt at hail’e Lø’oslætt; daa denne vilde gaa inn paa Lø’oslætte aa taka de, daa saag han alder ai Grand, før daa va de hvldt att’e maaveta. Den Lo’oslætte va tett ne’afør der som han hadde Helgedagshuse sitt.
No kann du tru de va mange, som lurde paa aa vilde faa fat i han, baade ifraa Hemsedal aa ifraa vaaro Prestegjeld, aa dai fraista aa vilde passe paa, um han ængor Gønge som snøggast kunna ha sett taa se Hyldrahatten sin, men de va ’ki Raa. Men endele so va de væl so, at han va lage te bli uppedaga, før han skulde koma taa Verd’n. De va noko Bønda ifraa Slidre, e trur dai aatte haime paa Vik aa Fristad, aa noko Storknaapa vøro dai; dai raiste radt te ai Viskjering paa Kungsberg aa spurde hona, koss dai skulde fara aat aa faa taka han; De va ai taa dai som visste mair ell mata se de; ho va go te syne dai haile dealen aa Fjell aa Finne umkring; dai saago Vatne der aa Støladn, aa dai saago Osen, der som Aane Hydøla renn’e otor Hydalsfjorde aa ne’over aat Hestoyno; der kjem’e ho ihop me Smaadølunnn, som renn’e igjøno Smaadalen, ain Stølsdal, som hoyre vaaro Prestegjeld te. Den sama Kjeringe sa’e de, „at de saa nok fat paa hono snart no, for han har væl stole aa stroke so lengi han sta no, so han e væl inki lage te halde paa lenger. Men likevæl ljøte de akte dikka væl koss de fara fram. De bli væl de likaste, at de halde dikka ve Hydalsosen, for de kann raake, at de vørte vare, at han re’e over i Ose, aa daa sjaa de nok inki korki han ell Hesten hass; men høvde de so te, at han re’e over Osen, so set de Vatssputeren for Hesteføto, aa daa faatt de fraiste aa skjøte so høgt, at de kunna skyne, at de raakt Hesten; aa raake de han, so bli Karen uppedagele me, sko de sjaa. Men Karen vilde de væl inki skjøte“, sa’e ho, „for daa faatt de ’ki mair veta, kor Medelen hass e“. – Desse Karadn raiste haimatt me dai Ti’endenn, som ho hadde gøve dai; men dai gøto inki ve nokon, at dai hadde vore hjaa henne, aa held inki ko ho hadde sagt. Trast dai komo haimatt, laga dai se te aa raiske aat Hydale. De va myki Skog der i Hydale i dai Døgo, aa de va Lykka daires, før daa saag inki han dai so skile held. No hava Hemsedølidn Stølsvegen sin over Hydalsosen, aa desse Karadn la’e se i Skoge me kor si Byrse tett attaat Vege som gaar over Osen. De for mange over der me Klyvja aa anna, men dai saago inki desse, som laago me Byrso; men desse saago væl dai aa kunna ha skote dai i Hel, nær dai hadde vilja. Endele raakte de ain Dag de va godt Ver, at dai vorto vare som ain Vatssputer før Hesteføta, men noko anna saago dai ’ki held. Aa derme heldt den aine taa dai paa detta aa klembde laust paa ai Von; men i Smelle so stupte Hesten dau’e, aa Hurdabak’en rulla taa Heste aa aat Aa’nn. Daa datt Hatten taa hono, aa den tok Aane, so dai alder saago han mair. No fanga dai Karen, aa fælt ille ve va han me di; de bar daa te aa trjugast ve han, um kor han hadde sin Medel, aa han vilde ’ki ut me di; men so dengde dai aa slo’o han so omogele, at han laut koma fram me myki utaa øllo Slago, som han hadde i vissa Gjøymslo baade i Hydale aa arestane; men nær han hadde synt dai noko aa inki vilde syne dai mair, so dengde dai han att paa Tima. Han prøvde daa aa segja, at han hadde noko negrave der aa der ikring, aa tenkte at han skulde faatt dai ifraa se; men kor han sa’e at han hadde noko, so trjuga dai han te vera me dit, aa fønno dai daa ’ki noko, nær dai komo fram, so vart de Denging paa han att paa Flekke. Men endele laut han fortelja dai, at han hadde ait Hus, som han kalla Helgedagshuse sitt, aa so laut han trast vera me, aa daa va de nok ogso Helgedaga aa koma dit. For der va me Sylki aa alleslags Klæ’isvaro, aa me Sængjepløgg utaa Ty, som alder nokon korki hadde set ell faar sjaa Make aat; der va me Sylkipløgg aa me Kaapa utaa Sylki aa Fløjil aa anna Slag, so de e sainre ell Dagen aa rekne de upp. Aa so va de daa me sine Sængjepløgg; Sængi som voro fyllde me noko dai kalle Ederdun, aa noko Ryo som vøro undele aa sjaa. De finnst ai taa desse Ryo paa ain Gard aite Remme, som ha gjenge i Arv i tre’a Le, aa de finnst inki Make aat di, so vidt som nokon ha høyrt gjete ell set. De finnst ogso ait Skrin hjaa Klukkare i Vang, som ogso ha gjenge i Arv aa e taa Medele ette Hurdabake. Far aat Klukkare aitte Ola aa va fødd’e i Slidre, so myki e vait, paa Fristad, aa han hadde arvt detta Skrine ette Foreldro sino. Han vart gift’e te Tune i Vang, aa so’lais kom Skrine hit, aa Klukkaren, som e Son ette hono gamle Ola Tune, han ha arvt Skrine ette Foreldro sino. De e so omogele sterkt jødna aa slegi, so de ha no visst vore ait Pe’ingskrin. For de fannst nok Pe’ing i Hydale maaveta ette Hurdabake; taa di dai som fanga han, trjuga han te segja kor han hadde slikt, endaa dai inki føngo veta de gildaste Huse hass. Ette at Hurdabak’en vart fanga, hadde de vore noko hjaa dai sama Viskjeringenn paa Kungsberg aa spurt ho, kor dai skulde laite, aa ho hadde sagt de, at esse de laite væl i Grytehauge aa i Kjelhauge so hava de visst att’e for Arbaie. Aa dai Haugadn era i søre Hydale attaat Fjorde; de e noko smaae runde Hauga, som era uppkasta paa slette Markenn; men de ter, at dai era utgravne, aa at de ha sta’e Pe’ingskrin der, de e føruta Tvel. De segjest taa sannfærle Folk, at de ha før inki myki lengi si’a tismair vore fønne Pe’ing i Hydale baade taa Hemsedøle aa Valdrisa. Men ho hadde sagt de denne Kjeringe, at all’e den Rikdomen som finnst i Hydale bli alder uppedagele, so lengi Verde staar, aa de trur e; men difør so halde dai paa aa laite enno.
Men fælande styggt stellte dai me Hurdabake før aa faa han te aa segja fraa um Medelen sin. Dai hadde lovt hono, at dai ’ki skulde drepa han, men de vart no te de likevæl. Dai bøndo han i ain Baat aa rodde ette Fjorde me hono te aa faa han te segja fraa, men so va de ’ki lengi han orka halde ut de, aa so doyde han fere dai. Si’a ha Folk hoyrt, at de ha ropt uti Fjorde: „dai lovde me Liv, men e fekk de ’ki“. No kunna de vera mangt aa fortelja mair um Hurdabak’en aa allehelst um ait aa, anna som finnst att’e ette hono, men de vil e læta vera aa berre no fortelja dikka, kor han doyde aa kor han vart negravin. Ette dai sama Elvadrage, som gaar or Hydale, bli de mange Smaafjorda, aa ain taa dai kallast Hanafjorden. De va ute paa dai Fjorde dai rodde me hono, aa daa han doyde, rodde dai te Lands aa grovo han ne i ai Myr aa kasta ovapaa ain Dunge me Stain. Men nær de e illt Ver ell imot di, daa hoyre dai enno, at de skrik’e ute i Fjorde detta sama: „au, au! dai lovde me Liv, men e fekk de ’ki“.
Men de gildaste Huse hass, som han hadde sin meste Medel i, føngo dai inki veta, aa han hadde ogso sagt dai, at anten dai vilde drepa han, ell koss dai vilde fara aat me hono, so skulde dai inki saa veta de. Difor e de væl, at mange laite enno, men nær de ’ki ha fønnest fyrr, so finnst de væl ’ki herette held; aa ko de finnst ell inki, so vil inki e fraiste aa laite ette di, aa alder ha e laitt held. Men detta som e ha fortelt um Hurdabak’en e skile sannt, de ska ingin tvela paa.
|
Denne teksten er offentlig eiendom fordi forfatteren døde for over 70 år siden. |