Han Stor-Jo og han Hans Hollbø

Ivar Kleiven

I gamle Daagaa

H. Aschehoug & Co., 1908 (s. 171-176).

Han Stor-Jo og han Hans Hollbø.

Di tvo største og sterkaste Karann i Bygden for Hal’thondrede Aar sia’, ette som Folk trudde, va han Stor-Jo og han Hans Hollbø. Døm va som like høge di tvo, for da døm va onde Sylater-Maal hengde døm Kraaka^[1] paa Øyra deres og ette di va døm minst 4 Tumme paa fjorde Alne. Men like paa Vakst va ikje di tvo Karann, han Jo va ein turr-lagd, hardvuksin og senolagd Kar, lang i Hendom og naagaa slutin over Kruggen, han va ikje nettup vakkert vukse. Hollbø’n, da, va fru’ug og tjukk-vuksin, bein og røsle me ein Vokst saa vakker all upp, at de er ikje godt um aa sjaa hans Maakaa. Kem, som va den magtogaste ’taa døm, va de ingen som visste.

Han Stor-Jo va upp-alin paa Svare nord-i Skogbygden paa Vaagaa; ette han vart vaksin Kar og ha tent Sylater, ha han ein liten Gard i Romsdale ei Ti’. Te-sist kom han se inn-paa ein Gard i Skogbygden i Heidale som heitte Kaggro og her livde han si Ti’; summe kalla han Jo Svare og summe Jo Kaggro, men Stor-Jo va de Namne, som baade va brukt mest og som høvde ’om best.

De tok te staa Ord ’taa Magten hans Jo førr for han vart Kongens Kar, og tri ’taa sterkaste Karom paa Vaagaa ba han aat se eingong i ei Julhelg og vilde freiste, um han va saa go Kar, som Orde gjekk. De skulde elles berre vera paa Go’o og for Moro. Alle tri desse Karann va helde for Kjempo og døm va i sine beste Aar ou, naagaa eldre hell han Jo; den eine ’taa døm heitte Jo Gjeffse og skulde vera den føraste ’taa døm. Da døm kom te-samen barst de te me Brennvin og han Jo Svare tok Drammann sine, men agta se væl for aa drikke meir, hell han ha godt ’taa, for han ha nok sine Tanke han, ou. Da de lei ut-i Leiken taalaa han Jo Gjeffse fram-paa um, at de skulde vore Moro, no, døm va fire saa utu Grase vuksne Kare te-samen, aa tikji eit Ryggje-Tak paa Venskaps-Maate. Detta ha ikje han Jo Svare større Hog paa og skulda paa, at han kunna ikje rart aa taakaas ivi Ryggen. Men de enda no saa, lell, at han og Gjeffsin knepte ihop. De va ikje lang Heto førr Gjeffsin rouk og han Jo Svare kom enda te, aa leggje han hardare aat, hell han ha vilja, for han vart liggjande over Klevadør-Stokken me Smal-Ryggje. Gjeffsin laag still ei lang Stonn, dime trevla han se me Haann ivi Smalryggen og reiste se upp att: „F. hakke meg, gjorde de ikje illt te-gagns ou, detta!“ sa han. No skulde han spenne ihop ve den andre og mea’ gjekk den treja ne-i Kjellar’n ette ei Trøys me Øl. Men han rouk enno verre, hell Gjeffsin, ou, og vart liggjande tverrt over Kjellar-Gape saa han heldt paa skulde faaraa ne-i Kjellar’n att-paa. Den treja vilde ikje eingong bjoe te da han saag, kaarles de gjekk me hine.

Di Aare, han Jo budde i Romsdale, va han stødt paa Romsdals-Markna’e te kaar Houst og den Ti’e va de grovt te Leik me Ovenskap og Slaasting paa Dansar-Salom, der. Mang-ein Gong gjekk de baade paa Liv og Helse og de va visst Mark, at kom de ein før og ruvele Kar paa Sal’n, saa va han viss paa aa bli forr. Va de ikje anna, saa sette døm paa og danse han ’taa Golve, de va slik ein Mote der, de Bele. Ein Houst han Jo kom paa Markna’n, va de tvo Brør fraa Dovre som spela reint Mester paa Dansar-sale, døm ha gjort Skam paa den eine etter di andre ’taa gjilde Kare, me aa dansa døm ’taa Golve. Han Jo gjekk inn paa Sal’n ein Kvell og saag paa Leiken og da ha Døvrann^[2] dansa Golve snoutt aa kalle, de va att nogre Par som gjorde Streit-Leggje, de døm evla, for aa halde se paa Dansar-Golve. Jou, da gjekk han Jo ut og hemta fulle di store Lummunn paa Graaveste sine me Neva-Fylling^[3] og kom inn-att og tok me se ei Jente og bar te aa danse Spring-Leik. Og no vart de Dans! For han Stor-Jo va Gut, som kom fort umkring Golve og den, som skulde kaamaa onda ’om, fekk vera kring-føtt vilde han berge Hælann sine. Dansen gjekk saa heile Huse ristast og naar han Jo sette Foten i Golve, imillom, ette Fot-Slagje^[4], ga de ein Ruff saa de skrangla baade i Glas og Døre. De bar te aa bli andsamt for Døvrom – kaa døm onna se, ha døm han Jo atti Hæl-Stegom^[5] sine og denna store Furken saag ikje ut te, aa vilja gjeva se. Nei da sette han paa aa snurre, enda verre, saa Graavest-Flakje hans sto ende ut og Døvrann fekk eine Gjøyven ette hine ’taa Lummom hans, saa døm kom paa alle Fire burt-onde Benkjinn te siste Slutt. Da Spring-Leiken va Ende va han Jo og Jenta, han ha me se, de einslege Pare paa Golve og di tvo Døvrann ha havt se paa Gard’n.

Di tvo saamaa Karann kom han fram-i att seinar Eingong, ou, og da ha døm etla se te aa dengt han og takka ’om for sist. Han Jo kom fraa Romsdale og raakaa døm paa eit Kvile-Stelle paa Dovre og um Kvell’n, da han Jo skulde ut te Natten, gouv døm paa han. Men da gjekk de enno laakar for døm, hell paa Dansar-Sale – den eine vart sløngd saa han gjekk ette Endom eit langt Skjei’ og den andre vart kjørd burt-i ei Møkjakok-Toft saa Lande og Oreinska slo ihop att over ’om.

Eingong paa Romsdals-Markna’e sto han Jo og høyrde paa ein fraa Storvik paa Vaagaa dreiv paa skrytte saa grovt ’taa ein Gamp han heldt i Hendom. Han fordømde se paa, at de fannst ikje Kar paa heile Markna’e som orka leggje upp tyngre Kløv, hell Gampen hans skulde bera. Da gjekk han Jo burti eit Salt-La’ og tok ein Tynn-Sekk me Salt og la uppaa Ryggen paa Gampe, saa lett som de skulde vore ein Agn-Sekk^[6]. „Disom eg tek ein te og legg uppa Ryggen, saa trur eg ikje Gampen din evla meir,“ sa han Jo. Storvik’n vart som sli’i paa Naasan, han.

De va Mange, som ha Hog te aa sjaa han Jo tok eit Stor-Tak. Ein Vaar reiste han aat Fron og kjøpte tri Tynno Rog ’taa ’om Gullbran Forr, og, ette som han fekk Rogen i-vogje, sette han Sekkjinn paa ei vi’ Helle øvst i Staburs-Troppen. Da den siste Sekken va fyllt sa han Gullbran: „Kann du no bera alle tri Sekkjinn i ei Vending burt-paa Slean, saa ska døm vera betalde me di, ou!“! Han Jo sto og saag paa Sekkjinn lite; dime fløtte han døm te saales, at tvo sto’ paa jemt me ei Kars-Breidd imillom, den treja sette han atta’-for, midt for Luka. Saa sette han se millom di tvo Sekkjom, la den ba’kaste paa Ryggen og beit i Sekkje-Munnin, di hine tvo tok han, ein onde kaar Arm, reiste se og rugga burt-paa Slean me døm som de skulde vore berre ein høvele Børd! Og han tykte nok, at han fekk horvele Kjøp paa Rog hjaa ’om Gullbran Forr, den Gongen.

Han Stor-Jo va ein go’-vordin og fre’ele Kar, reint eit Go’-Menne, aa seja. De skulde Aarsak te, førr han vart sinnt, men vart han fyst sinnt for Aalvor, saa va de ikje stor Hogna i, aa kaamaa i Henn paa ’om. Og naar han va sinnt, saa kjytte han grovt og fortalde, kaa Kar han va: „Kome, kem som vil, fraa tie Mil paa kaar Kant! de ha vore Orde mitt stødt, de!“ sa han. Men de henda nok ikje, at nugun tordest melle se, naar han bou falt paa den Visen. Elles brukte alder han Stor-Jo aa skryte ’taa Magten sine.

For Hal’thondrede Aar att-ende va de mykjy ’taa Slaasting og Ovenskap i alle Danse og Aksione uppi Heidale; mange go’e Kare og fæle Slaast-Bikkjo ha døm i Bygden, og va de ein stor Aksion imillom, saa møtte de upp ’taa saamaa Slagje fraa andre Stelle att-aat. Summe Gongo kunde de bli slikt Ostyr og Staak, at de saag ut te aa bli Manna-Mord. Naar de bar te saales, va han Stor-Jo go aa finne, for han va ikje sein paa aa av- styre, naar han vart be’in um de og ofte slapp han me di, han tro’ dugele i Golve nogre Gongo saa Golv-Fjølinn bjugtast som Spildro onde ’om. I ein Aksion i Øver-Heidale, va de nogre Slaast-Bikkjo fraa Kvam, som skapte se saa stygge og galne, at døm skremde alle Folk, for døm va sporde vidt og breidt for di verste Ovørdunn som fannst ette Bygdom i Nordale. No ha døm nok etla se te aa dengt forr-ende ’taa døm, som skulde heitast aa vera naagaa te Kare i Heidale. Døm heldt paa i Kleva i eine Stugun, øvde og rengde me alle og skapte se verre og verre og Folke skjøna, at de va trast før døm vilde sleppe se louse for Aalvor. Da va de nugun, som gjekk ette ’om Stor-Jo. Han va i Aksione, men heldt se i ei annor Stugu; han va langt ut-i Aare ou, da, og va ikje saa lite ørin. Men da han høyrde, at Kvam-Verinn ha sett slik Redd-Aagaa i Folke, vart han tvingende sinnt og kom staamaandes burti Stugo, der døm heldt Hus. Og Firibo’e bar han sjøl: han tro ne-i Golve for kaart Føt, saa døm trudde han ha fare ne-igjønom. „Dj. annamme, som er redd Kar, tie Mil paa kaar Kant, de ha eg sagt stødt, og de sii eg enno!“ sa han og gjekk burti Kleva-Døre. „Hei, Kare!“ sa han og breidde ut Armann, vilde Kvamverinn ha kli’i se, saa skulde de no bli Raa’ te di. Men da va de som de skulde vorte skvetta Vat’n paa døm – døm stilna av me di saamaa og skout se fram-igjønom Kleva-Døre onde Armom hans Jo og strouk fraa Aksione me einn Gong.

Te dagle og i Arbeis’-Lag va han Stor-Jo gaamaa-full og go vera i Lag me; men va de nugun, han ha imot, saa kunde de radt hende han gjorde Gaamaa paa slik Gjerd, at de va ikje berre Moro for den, som forr vart. De va Eingong han kom gaa-ande ette Gong-Stigje over Aaseng-Jorde og raakaa tvo Kare, som dreiv og pløgde i ein ’taa Skogbygds-Gardom. Den eine va ei namn-spord Slaast-Kjempe og den andre va ou ein stor, før Kar og han Stor-Jo ha ikje naagaa Godt aat nugun ’taa døm. Di tvo vilde gjera Moro og bou ’om Jo paa eit Ryggje-Tak, men døm vilde faa Lov aa vera baade tvo imot ’om. Ja, de va han Jo a-latt me og saa barst de ihop. Han Jo tok baae paa einn Gong og la døm i Plogfaare saa Jorde gouv, men denna Slaast-Kjempa fekk smetta se utu Hendom hans og tok Sprange, for han venta se nok Ymse ’taa ’om Jo, men hinn slap ikje saa lett. Han tok den store, tjukke Mann og sette se paa Forr-Bakkjin me ’om, løyste ne Brokje hans som paa ein Ongje og dengde han paa Stor-Endin me ein turr, hard Plog-Spenning han fekk Tak i. Ha ikje den andre kome se lous, ha han faatt ’taa saamaa Skaal’n.

Ette han Jo ha vorte gomol og graa, kom han inn paa Bue hjaa Kremare paa Vaagaa, ein Dag. Derinne gjekk de ein halv-ørin Lø^[7] som va ha’le styrandes ’taa se; de va ein stor, brei-vuksin Kar som ruvde hardt og Magte si gjekk han og skrytte hardt ’taa. „Tak eit Tak ve denna Kroppen du, Jo!“ sa Kremar’n. „Nei, eg er vorte forr-gomol te aa taakaast, eg no,“ svaaraa han. Kremar’n slo i ein stor Dram me Frans-Brennvin aat ’om Jo og ba han vera saa go, „men tek du ikje Tak ve denna Lom-Ver’n, saa kalla eg deg ikje Stor-Jo meir, da kalla eg deg Laak-Jo,“ sa Kremar’n. Han Jo drakk ut Drammen og takka for Skjenken, saa saag han att-um se paa denna halv-drukne Lom-Ver’n som gjekk der sveiv, va vi’ og sto ferdog te aa taakaa ihop i fyste Orde. „Du fær kaamaa, da, Kropp!“ sa han Jo aat ’om. Lom-Ver’n kom i full Bør og skulde golve Gamlin me ein Gong, men att-i Sta’n vart han tikjin som ein Gut-Ongje og lagt lengst ette Diskje. „Der ha du han der, da!“ sa han Jo ve Kremar’n.

Han Hans Hollbø va ou eit fre’ele Menneskje og ein go-eine Kar; han likna ’om Stor-Jo baade me di, at han va tøyg førr han vart sinnt og at han va hard-sinnt, naar de fyst beit han. Han va alder fram-i Slaasting hell Ovenskap, for Slaast-Bikkjo tordest alder gaa paa han og elles ha han ingen Hog te, aa syne fram Magte si. De va reint rart aa sjaa han Hans i ein stor Folke-Skare, du saag Hugue hans og langt ne-ivi Bringa ogo-for alle di andre, saales va han meir hell Hugue høgre, hell allt Folke, som de ha vore sagt.

De skulde hengje i baade ’om Stor-Jo og ’om Hans Hollbø, at døm ha vore hoga te aa freistast og Eingong vart døm forlikte um, aa møtast ein Dag paa Øya-Vollom og gjera de av. Han Stor-Jo møtte, da Dagen kom, men han Hans kom ikje. „Eg møtte eg,“ sa han Jo, „men han kom ikje, han Hans. Eg tok paa meg tvæ Stri’-Skjurto og gjekk for-utta Trøye, for de ha nok ikje hulde Trøye aat di Beiste. Eg tenkje mest eg skulde tikji han Hans; de kunde nok vera Von te, han Hans va sterkare hell eg, men eg va meire upp-lagd^[8] og viss-saa nøytog, eg.“ Kaarles de ha se, at han Hans ikje møtte, er ikje saa godt aa veta; helst va de full for di, at han ottast ’taa, at de skulde enda me di, at døm baae tvo ha vorte sinnte saa de ha enda me eit styggt Slagsmaal, kaar tøyge og go’-lynde døm elles va, baae tvo. Og saales fekk ikje Folke veta, kem som va den magtogaste ’taa di tvo.

1. Sylater-Maale ha ein Tverr-Arm øvst paa som fall ne-paa Krona, naar Sylater’n vart mælt; den Armen kallas Kraaka.
2. Døvrann, Fleirt. ’taa Døvre: Mann fraa Dovre; Døvre og Døvring er brukt um ein a’an.
3. Neva-Fyllinge: Stein saa stor, at han fylle Nevan.
4. Fot-Slagje: „Takten“.
5. Hæl-Stegom, eit Hæl-Steg: Hælstykkjy i Sko.
6. Agn-Sekk: Sekk me Agne („Avner“).
7. Lø: Mann fraa Lom; brukt um ein a’an me Lom-Ver. Lø ha vore halde for aa vera saa hal’t eit Sløngje-Ord, men de er ikje saa da Orde finns brukt i Skjinn-Brev fraa 1465.
8. upp-lagd: upp-øvd, kunna Knep og Konste.