Han Edvard Storm
Diktar’n fraa Vaagaa, han Edvard Storm, er fødd i Vaagaa-Prestgarde den 21 August 1749. Far hans, han Johan Storm, vart Sokneprest her 1745 og va Prest i 31 Aar te han do 1776. Han Johan Storm va Son’n aat ein vælstaa-andes Sme ve „Sagene“ i Kristian, heitte Mekkel Sme, Mekkel Kjelsen, som han skreiv se for. Sme’en va gjift me henne Elisabet Storm og ette henne tok Bone deres Namne Storm te Te-Namn. Han Johan Storm va den einaste ’taa Syn’om hans Mekkel Sme som studera og da han va ferdog me Prestlærun, vart han Hus-Kapplan uppi Lom hjaa Preste der, han Hans Frisak. Der vart han gjift me Syster aat Fru Frisak, heitte Magdalene Stub. I 1745 fekk Storm eit Soknekall paa Sjælland i Dannemark og skulde fløtja dit, men han gruvde se for di lange og dyre Ferd’n me Kjering og Bon og Raa’e va nok ikje større, hell ho jamnast va, for ein Hus-Kapplan. Presten paa Vaagaa den Ti’e heitte Herman Treschow; han vilde gjenne ha eit lettvintar og rolegare Kall, hell de store Vaagaa me di lange, tonge Ri’-Vegjom aat di tvæ Anneksom, og difor bou han ’om Johan Storm aa byte Kall ve se. Og de Te-Baa’e tok Storm ve me Gle’e, Vaagaa va eit godt Kall og han aatte baade Arbei’shog og Mo’, saa han gruva ikje for Arbei’e. Døm fullgjorde Byte og fekk de go-kjennt ’taa Kongen.
Han Johan Storm va ein ’taa di beste Prestom Vaagaa ha havt og han laag ikje paa Lat-Sia me aa røkte Kalle sitt paa alle Lei’e. De va ikje nettup den beste Gjerde paa Live i Bygden, da han kom her; de ha ouka fælt paa me Drykk og me honom fyl’de de Lous-Livna og mangt anna Illt. Dette let ikje Storm haa Gonga si o-endsa; han heldt ein Kjørkje-Aagaa, som ikje va te aa spøkje me, men de er Oskjeel aa skulde han for, at han va for-hard ve Sokne-Bone sine. Og saa va de de go’e me Kjørkje-Aagaa hans, at han let alle faa drikke den saamaa Skaale, antell de va Høg hell Laag. Um de saa va ein høg Offeser, som laag i Olivna, saa gjekk han ikje meire fri hell andre, hjolp ikje di Karann va ikje go’e aa draagaast me i di Daag’om. ’Taa all hans Ferd, syne de se, at han va ein rett-tenkt og rett-vis Mann som gjorde Aalvor ’taa aa bera Umsorg for Sokne-Bonom sine. Den store Prestgard’n dreiv han ou godt; de va lite me Husrum i Prestgarde den Gongen og difor sette han upp den tvihøge Stugo, som enno staar og som er kalla „Gullbran-Kammerse“. Fram-me henne stellte han te ein Haagaa me Stakall-Verk[1] umkring. Storm va ein liten, kverv, lettliva og go-vorin Mann; heime i Huse va han gla-verd og song saa vakkert. Eit ’taa fyste Aarom ette han kom aat Vaagaa misste han Kjeringje si og ette henna ha han att tri Bon, ein Son som heitte Aksel og tvæ Døtt’; den yngste Dotteri, ho Kristine, vart fram i Ti’n gjift me Ette-Manne aat Storm, han Peter Munk. Storm gjifta se upp-att me ei Skrivar-Dotter fraa Øvre Romerikje, ho Ingeborg Birgitte Røring, og me henne fekk han ou 3 Bon. Den eldste ’taa døm va Diktaren fraa Vaagaa, men den yngste, ho Gidsken Edvardine, lyt ou nemnast, ho vart gjift me Apotekare i Bern, heitte Bull, og vart Bestemor aat de namngjetne Storspellmanne han Ola Bull.
Heime i Vaagaa-Prestgarde va han Edvard Storm i Upp-Vekste te han va tolv Aar, da vart han havd aat Kristian i Skule. Den gjekk han igjønom paa tri Aar og fekk overlag te go’e Skaa’smaal. Og no bar de aat Kjøpenhamn me ’om da han va seksten Aar gomol, for de va Meiningje, at han, likesom han Aksel, Halvbror hans, skulde studere te Prest. Men da han ha lese eitt Aar i Kjøpenhamn, kom han heim att, kaarles de no ha se, helst va de full saa, at han forr-las se, for han va no ein liten, veikgjord Kar all si Ti’ me ei kløye Helse. Han vart verande heime i 3 Aar saaner, som han belom-te va Huslærar hjaa Preste paa Lesja.
I desse tri Aarom han va fraa Lesna’e og Studeringom, livde han Edvard se saales ihop me Bonn’live og Bygda-Vise, at de visst ska faa leitast ette nugun Konsenert, som naar ’om paa den Hande. Baade Maale og Tankann aat Bygdafolkje eigna han aat se heilt upp og livde se saales inn-i døm, at døm vart som naagaa ’taa ’om sjøl – han skjøna Bonn’live inn i di innaste Tægen og attaat heldt han ’taa di me fullt Hjerta. De glett ikje, at di kjæraste Dromann aat di onge Studentere va um, aa bli ein Vaagaa-Bonde all upp.
Ette som ein kan sjaa, va de mesta’ millom Smaafolk han heldt se, di beste Vennann hans va nogre Jemn-Aldringe uppi Skogbygden og Samlive me døm og me Tenarom og Arbei’sfolkje heime paa Garde, va de forr-meste han visste ’taa. Han livde saa heilhoga me i desse friske, frie og endeframme Live, at de va tett-ve han gløymde baade Græsk og Latin og ingen kom ihog, at de va baade ein Prest-Son og eit Prest-Emne døm va i Lag me.
De laag Diktar-Gaavo i ’om Edvard og me Diktar-Ougo og Diktar-Øyro saag og høyrde han paa Bonn-live umkring se; for honom var de, allt me se, som eit vakkert Dikt antell de va „naar Plog og Horv lyt laagaas te“, naar Sæter-Ferde va i Gjerdom, naar Bufaar-Dagen kom, hell de va ei Ferd-Reise som skulde gjerast. Me hans Hog-Lynne og i hans Aar, er de helst Sol-Sia ’taa Live ein held se aat og difor vart Bonn’live for honom te ein lang og tyle Solskjens-Dag. Fraa Sol-Siun ’taa Live er døm tikji desse 9 Dølavisunn, han Edvard Storm ha dikta, og døm er vorte te desse Aare, han laag heime, helst i 1768 og 69. Nogre ’taa desse Visom er saa levandes friske og har ein saa egte heimle Daam ve se, at døm alder vil eldast burt, saa lengje Vaagaamaale livi paa Tongun.
De va gjete paa, at desse Visunn er tikji i Sol-Siun ’taa Bonn’live, men difor ber de ikje te, aa skulde Storm for, at han saag gronnt og loust paa Live umkring se og berre heldt se aat di ut-vendes[2]. Ein kan berre høyre paa Visa um Alderdommen – ho er ikje høyrande te aa vera ette ein tjuge Aar gomol Studenter. Nettup den Maatin han ha brukt Vaagaa-Maale paa, kan ikje vera saa overlag alle Sta’ann; Maalbragde er ofte fælt brengd og me inkor o-egte Gjerde paa se. Men den fine Daamen fraa Dale og Li’n og Fjelle, han ha lagt inni døm, den friske Gusten fraa Live sjøl, er maakaa-lous. De er som aa høyre ei Søljufløyte ein Vaar-Maargaa, hell ei Munnhorpe ein Sondags-Efta i ei ’taa di store, rumme Bonn’-Stuguom paa Vaagaa. Og um de no finnst ein og a’an Snu, som ikje er heilt ægte og inkort Orde, som er laant fraa andre Maalføre, saa er dette Smaa-Ting som mest ikje er verd aa taakaa paa Namn. De va ikje saa reint endefram aa vera den fyste, som dikta paa Vaagaa-Maale og ikje haa nogor Mønster firi se, men lota skaapaa se den sjøl. Og de er største Vone te, at Storm er den fyste, reint avgjort er de ikje, for de heng imillom honom og ’om Knut Soksen i Heidale, for hann ha dikta ei Vise paa saamaa Versmaale som „Stusle Sondagskvellen“ og som lyt ha vorte te saamaa Leite. Um de kan le’ se gjera, aa koma ette dessa, er nok berre paa Vone. Kaarles no dette kan vera og ikje, lite og smaatt va de, han Edvard kunde ha firi se og difor va ikje Vandskann saa vetle for ’om. No budde han paa Lesja ou, tiom-te dette Leite, og de er ikje saa reint otenkjele, at Maale i Visom hans kan haa eitt og anna Merkje derfraa. Og saa er de ein Ting te, som lyt minnast: de einaste Stelle Dølavisunn no finnst fraa eldre Daagaa er i ei „Ordsamling af Hallager“ fraa 1801 og der er Visunn saa fulle me Missprent, at de er ein heil Houg me Ord, ein berre lyt gjeta paa Meiningje ’taa. Difor kan somt ’taa di, som ikje er heilt ægte, kaamaa se ’taa di, ou, attaat.
Kaar mykje desse Visunn vart kjennde og songje i Bygden me di saamaa, er de ingen, som veit naagaa um. De er mogele, at di beste Vennann hans fekk lære døm og at døm paa den Visen kom ut imillom Folk, men de kan godt vera, at døm lite og inkje va i-bruk i mesta 60 Aar, heilt te Prosten Krag kom aat Vaagaa i 1832. Han vekte Liv i døm att, saa døm vart songje i kaar ein Krok.
Han Edvard Storm va ein stø og still-ferle Ongdom, hell lite forr se, framifraa snill og vitug, saa alle kom te aa halde ’taa ’om, som lærde aa kjenne te ’om. Slikt va de Minne, han la att ette se fraa di Aarom, han va paa Vaagaa. Vennann og Leikar-Brør’n hans ser ut te aa ha vore han Eirik Jørnsson, som sia’ var Skulmestar, han Ola Galsta, han Eirik Synsteng og han Ellan Bakka. Men den beste Venn hans ’taa alle, va han Jakup Danielson, han som seinare vart heitande „Sambus-Klukkar’n“. Og difor lyt de bli gjete lite meir um han.
Um Vaaren i 1763 hell 64 kom han Jakup Danielson aat Vaagaa-Prestgarde te Gjætar, han skulde gjæte Vaar-Gjætla[3] for de fyste og sia’ uppaa „Prestsæter’n“ um Saamaar’n. Han va den Gongen paa-lag 14 Aar og da han kom paa Gard’n gjekk han i Labbe; Far hans va dø og Enkja sat att i Armo’n me ’om Jakup og tvæ Vetl-Jento yngre, hell han. Bestefar hans Jakup va kome fraa Nigard-Bergje, ei Syster aat Bestefare va Kjering paa Bergje og ein Bror budde paa Aabakka og ein a’an i Øver-Skaar paa Lalm. Elles er de lite aa veta um Ægte hans Jakup meir hell de, at ho visst ha halde se paa Bergje i Nordhera’ i lang Ti’ att-igjønom. Ette Gjætla i Prestgarde va Ende um Housten, vart han verande paa Garde; han skulde staa me paa Laava um Vinter’n og sia’ gjera de, han va go-te, attaat skulde han gaa aat Preste og bli konformert te Vaars. Ein Dag vart Presten var, at han Jakup ha liggjande Sporsmaals-Bokje si ope i Laav-Gluggje, saa de va snøgt aa snerte se sta’ aa lesa paa Leksa imillom, naar han livde paa lite me Tusten. Detta tykte Presten va eit godt Merkje paa, haa som budde i ’om Jakup, og ette den Dag tok han se meir ’taa ’om. Da han slapp fram, leigde Presten han te Tenest-Kar, og han kom te aa tene i Prestgarde i nogre Aar. I 1766 kom han Edvard heim att fraa Kjøpenhamn og di tvo Jemn-Aldringan vart Go-Vini me Eingong. Trast han Edvard merkte de, at han Jakup va nem og ha stor Hog te aa lære, tok han se forr aa halde likesom Skule aat ’om paa di Fri-Stondom, han Jakup ha fraa Arbei’e. Me di fekk han Jakup lære baade Skriving og Rekning og sia’ a’an Skul’-Kunnskap saa langt, døm kunde røkkje paa Smaa-Stondom. Og han Jakup mona se baade snøgt og væl og kom saa langt, at Presten tok han te Skulmestar i Bygden i 1771. Detta ha han ’om Edvard aa takke for, og de gløymde han hell-ikje nugun Gong.
De va naagaa ’taa Kaart som lagdest te for ’om Edvard Storm desse tri Aare, han budde heime, og somt ’taa di sette Merkje i Hogje hans, lange Ti’e fram-igjønom Live. I ein ’taa Grann-Gardom, trule i ein ’taa Kvarbers-Gardom, tente de ei ong Jente fraa Nistugun-Haamaar paa Lalm, heitte Ragnhil Olsdotter. Ho va tri Aar eldre hell han Edvard og va ei snodig og tyle Jente, blispent og vakker me myrkt Haar og blaae Ougo. Denne Jenta kom han Edvard te aa leggje Hogen sin aat og de er Von te, at de va paa saamaa Gjerde me henna. Kaar mykjy de va ’taa desse Kjennskape deres, er ikje godt aa veta naagaa visst um; de kann ikje merkjast, at de hjaa honom laag att nogor djup Sorg ette, men han va no slik, at han bar de meste hjaa se sjøl, all sin Dag. Hjaa henna skulde de setja att eit saart Minne lengje ette, ha de vore sagt. Ska ein tru, at de ligg nogor Sanning onde i „Skogmøte hans Torgjer Skjelle“, saa henda de full inkun Gongen, at desse tvoug, den onge Studenter’n og den onge Tenest-Jenta, møttest i „Ulvhusdale trong“. Døl’t gjekk nok dette forr se, um saa va, og han Edvard trudde nok, at han ha gjøymt væl de, han va mest redd ’taa; men den gløgge Far’n ha likevæl vorte var, at „Sinne“ aat Studentere „utta-for se sjøl i Laagaa brann“. Og ein Dag, han Edvard gjekk der og ingen Fare ottast, ba Far’n han burt-aat se og ba han aa sjaa paa ein Haanaa ut paa Garde. „Kom, Edvard, og se hvor forlibt den er! der fattes intet andet, end at den skulde gjøre Vers!“ Desse lite o-vørdne Orde va nok ei kald Vassbytte ivi den heite Hogen og ette Spøk kom de Aalvor, for Presten vilde nok ikje haa meir ’taa Leikje. Og saa lout han Edvard paa vakraste Saamaare i 1769 skjøljast ve Heimen og den vakre Heimbygde, for aa faaraa aat Kjøpenhamn og taakaa upp att Stræve me Prestlærun. De va ein tong Skjølna paa „Skjedslykkjun“ ein ljos Saamaar-Kvell me honom og ’om Jakup Danielson, ’om Ola Galsta og ’om Eirik Synsteng – kanhende de va enno tyngre aa veta, at de va Skjølna’n me henne Ragnhil Haamaar ou, for alle Ti’e, men de gjet han ikje. Han døl nok burt de, som gjekk hardast inn-aat ’om.
Sjøl trudde han nok ikje, den Kvell’n, at de skulde bli mange Aare førr han saag att baade Vaagaa og Vennann sine, men Verde kom te aa laagaa se slik for ’om, at han alder fekk sjaa att meir korkje Bygde hell døm. I Fystningen fekk han de andsamt me Lesna’e, fælt smaatt va de for ’om og attaat va de berre saa ymse me Helsfare. Aare kom te aa gaa, men nugun Eksamen kom han ikje te aa taakaa. Me Utkommun laagaa de se bere, ette de lei’ paa Ti’e; han dreiv me aa skrive og fekk eit godt Ord paa se for Diktar. I 1778 fekk han ei Æreløn baade hjaa Konga og Kronprinse paa 200 Riksdale um Aare saa lengje han livde; de va for eit Dikt han skreiv um „Indfødsretten“ og dette Dikte sto de stort Ord ’taa, den Gongen. Me desse Løn og di, han tente aataat, livde han væl, for han va ein smaa-nøgd Kar, heile si Ti’; han fekk de enda te aa røkkje, saa han laagaa se ein tyleg Heim han hygde se mykjy ve. De eine Aare gjekk ette hine og da han Edvard Storm va kome ivi 30 Aars Alderen, sii han sjøl, at han er vorte ein „indgroet Kjøbenhavner“; han la nok reint av aa tenkje se aat Vaagaa meir. Helsa va ou jemnast saa av og te, at de va ikje radt aa vaage se paa den lange Ferde for ’om.
I mange Aar ha han Brev-Byte millom se og ’om Jakup Danielson; han Jakup vart Klukkar paa Vaagaa i 1776 og de va me go Hjolp ’taa om Edvard, at han fekk Ombue. Nogre Aar ette vart han Jakup gjift me ei Jente fraa ein ’taa Sambu-Gardom og kjøpte Gard’n um ei Ti’; han vart baade ein vælhaldin og ein vælvørd Mann i Bygden. Paa di fem Aarom imillom 1772 og 77 fekk han Jakup 13 Brev fraa ’om Edvard og desse Breve va de kjæraste, Sambus-Klukkar’n aatte. Da han laag paa sit Siste, ha han døm onde Hugu-Gjerd’n sine og ha døm ofte uppe og las i døm. Rette Breve er no vorte burte, men døm finnst prenta i „Personalhist. Tidsskr. af B. Moe, I. B.“ og de er Hogna aa sjaa, kaar stor Venskap de va imillom di tvo. I di seinaste ’taa døm er de ette vor Smak i meste Lage me go’e Raa’, lange Firi-Teljingo og hardle mykjy Skulmester-Bragd, men imillom, vissa i di fyste, bryt Minne fraa di kjære Heimbygden og Live der fram att og syne, at han lengje heldt se go Vagver og gledde se storle paa aa kaamaa der att. Han senda stødt Helsingo aat di gamle Vennom sine upp-i Skogbygden og i eit Brev fraa 1773 skriv han: „Hils og Ragnhild Hammer, naar du treffer hende!“ Dette va full baade den fyste og den siste Helsingje han senda henne – ska tru han me desse ga upp de kjæraste Minne sitt fraa Ongdoms-Aarom.
Han Edvard Storm va eit Menneskje me eit stort og godt Hjert’lag og Maale han sette se va aa gagne baade Sam-Ti’n og di enkelte, han kunde naa i. Me di smaae Inn-Komnom sine tok han aat se ein forsvars-lous Fattig-Gut og ol upp og sia’ hjolpte han paa-veg enno einn. I 1786 vart de gjort eit „Selskab for Efterslægten“ som Storm va me i og da dette Lage sette i Gong ein Skule, vart han Styrar ’taa honom. Og detta Arbei’e va han som skapt te, han batt Bone reint som fast aat se, saa alle og einn heldt ’taa ’om. I desse Skula sette Storm Merkje ette se; han er enno i Gong og mange gjilde Menn er gaatt ut fraa „Efterslægtens Skole“. Millom døm va den danske Stor-Diktar’n Adam Øhlenslæger som ou Storm tok se ’taa og hjolpte paa Veg. Da de spordest paa Skula, den 28 Septbr. 1794, at han Edvard Storm ha slokna, greet heile Skulin.
Den danske Diktingje aat Storm høve ikje lenger vor Hog, Ti’e hans ligg forr-langt att-ende og han va ingor Stor-Aand som brout se nye Far. ’Taa di danske Diktom hans er de berre eitt, som va Live lagje og de er „Sinklars-Visa“. Ho ska vera dikta i 1786 og da er ho nok ou „den siste klaare Klonken fraa Horpun hans“; men ho har den Malmen i se, at ho ikje eldest av. Ho og Dølavisunn vil halde Namne aat Diktare fraa Vaagaa friskt i Minne.