Norges gamle Love/I/Den ældre Gulathings-Lov
Sammenholdt med et Brudstykke af den ældre Gulathingslovs Christenret, indfört i Pergamentscodex No. 309 folio i den arnamagnæanske Haandskriftsamling i Kjöbenhavn, omtrent fra Midten eller förste Halvdeel af det 14.de Aarhundrede. Det ophörer ved Begyndelsen af Cap. 29 og er her betegnet....................B.
Fremdeles sammenlignet med Arne Magnussöns egenhændige Afskrift af Hovedcodex, No. 308 fol. i den arnamagn. Samling, Asgeir Jonssöns Afskrifter No. 306 fol. og 66 qv. sammesteds, Papirsafskriften No. 2083 qv. i det kjöbenhavnske store kongelige Bibliotheks thottske Haandskriftsamling og en gammel og ret god Papirsafskrift (14 qv.) paa Universitetsbibliotheket i Christiania.
Ved Enden af Hovedtexten meddeles særskilt aftrykte fire Brudstykker af samme Lov, nu tilligemed Brudstykker af andre Haandskrifter indbundne under eet i Heftet No. 315 fol. i den arnamagnæanske Samling. Tre af disse Brudstykker ere skrevne med een og samme Haand og have sandsynligviis tilhört een og samme Codex, der nærmest bör henföres til det 12.te Aarhundredes anden Halvdeel. De betegnes her..............Ca. Cb. Cc.
Det fjerde synes at være noget yngre, men er neppe yngre end Hovedcodex. Det betegnes her..........................D
Brudstykket Cc. er suppleret efter Papirshaandskriftet No. 1633 qv. i det khavnske kgl. Bibl. ældre Haandskriftsamling, hvilket er en i orthographisk Henseende mindre nöiagtig, men ellers upaaklagelig Afskrift af ovenanforte Codex Arnamagn. 315 fol., hvis Afskriver, en vis M. Magnussön, kan skjönnes al have haft hiint Brudstykke fuldstændigere end det nu forefindes.
1
Þat er upphaf laga varra at ver scolom luta austr oc biðia til hins helga Crist ars og friðar. oc þess at vér halldem lande varo bygðu. oc lánar drotne varom heilum. se hann vinr varr. en ver hans. en guð se allra varra vinr.
2 Þat er nu þvi nest. at sa skal konongr vera at Norege er skilgetenn [4] Norex konongs sunr nema þeim ragne illzca æða uvizca. En ef þessir lutir rinda hinum ellzta fra riki þa scal sa hans broðer samfeðra konongr væra er ærkibiskope oc lioðbiscopum þyckir bezt væra fallenn til. oc þeim tolf vitrastom monnum or hveriu biscopsriki er þeir nemna til með ser. oc gange hinir ulærðo menn með svornom eiði til þess umdömes at þeir scolo þann til taca. er þeim synizt firi guði at bazt se til fallenn. En þenna eið scolo iamvel biscopar abyrgiasc við guð. þo at þeir sveri eigi. sem hinir er sveria. at þeir leggi sannendis umræðe til þessa mals. iam vel þem hinir ulærðo er sveria sem guð gefr þeim syn til rettlegast at sia. En ef Norex konongr a eigi sun skilgetenn efter sic. þa se sa konongr er erfðum er nestr. efter umdöme þeirra er til verða nemðir. ef hann er til fallenn. En ef sa synisc eigi til fallenn. þa scal sa væra er þeim synisc er til ero nemdir at bazt höve bæðe guðrs rettar at gæta oc lannz laga. En ef þa skilr a. þa scolo þeir sitt mál hava er fleiri verða saman. oc ærkibiscop. oc aðrer biscopar fylgia. och þat sanna með eiði sinum.
- Jvfr. Cap. 1. B. 1. E. 1.
En efter frafall konongs. þa se sialfbodet biscopom allom. oc abbotom. oc hirðstiorom með hið allre at sökia norðr til hins helga Olafs konongs. til umræðes við ærkibiscop. oc nemne biscop hverr .xij. hina vitrasto menn med sér. oc se aller a for innan fyrsta manaðar. siðan er þeir spyrja frafall konongsins. oc se þar ofrað korona konongs. þess er þa er fra fallenn firi sal hans. oc hange þar eiliflega guði til dyrðar oc hinum helga Olave kononge. efter þvi þem iatte Magnus konongr. hinn fysti koronaðr konongr i Norege. En ef nokorr letr sic annan veg til taca. þa hever sa firigort fe oc friði. oc hverr sa er hanom fylgir til þess. oc væra i banne guðrs. oc allra heilagra manna. pavans oc ærkibiscops. oc allra lioðbiscopa. En ef þeir menn firi nema [5] for þessa er biscopar nemna til með sér. þa ero þeir i forboðom. oc seckir .xl. marca við konong. oc eigi kirkiugræver. ef þeir lata lif sitt meðan. En þessa for fare hverr a sinum kostnade. en konongr inni þeim kostnað ollom er eigi hofðu aðr[6] konongs fe. En ef ærkibiscop er eigi innan landz. æða fra fallen. þa scolo aller menn þingat koma til þeirra umræða sem nu er skilt.
3 Þat er nu þvi nest. at ver hafum fund várn mæltan ár hvert her.[8] i Gula. [9] sva marger þingamenn sem nu erom ver satter a. M. þat ero seftigir (O. ij. menm hins ellifta tigar)[10] or Horðafylki, en iammarger or Rygiafylki. M. fimtigir (O. attatigir) or Firðafylki. M. en fiorer tigir (O. iiij. menn hins siaunda tigar) or Sygnafylki. M. tuttugu (O. xxvij) or Eyðafylki. nemdra manna. sva sem i logum er mælt. enn af Sunnmöre. xvi. böndr. (O. sva marger sem vilia). M. En tveir lendir menn scolo efter væra i Egðafylki. tveir i Rygjafylki. einn a Sunnhorðolande. einn i Firðafylki. einn a Sunnmöre til þess at gæta hibila manna firi þiofom oc ransmonnom. En lender menn aller. M. aðrer. Baðer er innan ero laga várra scolo fara til logþingis or þeima .vi. fylkium. nema nauðsyn konongs gange firi æða silafra þeirra. oc messo prestar þeir er biscop nemner til. (O. aller er menn kaupa tiðir at.) tveir ór fylki hveriu. oc armenn aller. scolo her koma nauðsinialaust. En þeim ero nauðsyniar mæltar. ef konongr kömr i fylki or byðr armanne sinum at gera i gegn ser. i hinu nesta fylki. nu er þat þvi nest at ver scolom her koma sva marger þingmenn sem nu ero til nemdir. M. Petrsmesso eftan (O. þorsdag i pascaviku). Baðer at upvesande solo. En ef eigi koma. þa ero þeir vittir. hverr maðr þeirra er til Gulaþings er nemdr. ef hann siðarr kemr en svöre ero fram förð. En ef hann fyrr kemr. oc kömr þo efter stefnudag varn. þa scal hann böta eyri. En ef þat firirnemasc aller fylkismenn. þa scolo þeir hava þangat at váre öðro .xl. marca. þat eigum ver halft laugunautar. en halft a konongr várr. En ef þat firinemsc fiorðongr manna. æða attongr. þa scal or þvi fe telia. sem þeir eigu manntal til. En ef þat firinemasc einka menn. þa scal böta aurum .iii. Olafr. En ver scolom fa till þess mat. oc fe or fylkium .vi. halfs manaðar mat manne. nema leið se lengre. oc salld malltz oc eyri silfrs. En sa maðr er þat firinemsc at fa þar til. þa fellir sa forena firi þeim manne. þa scal hann böta firi þat aurum .iii. M. En or Egðafylki þa scal maðr fara or skipreiðu hverri. oc iamne skipreiðum. sva til at .xx. menn fare oc geri tva manaðar mate smeors oc sva miols. eyri vegenn silfrs. æða þat talt er slegit er þa or eyri. oc salld malltz. En sa scal fara er lender menn nemna til. æða ármenn. æða syslumenn. En þessa gerð scal gera epter fear magne. En þriggia punda smeor scal i þessa gerð gera. En or Rygiafylki .xv. menn or fiorðonge hverium. oc gere halvan annan manaður mat smeors manne. oc sva miols. eyri veginn. oc salld malltz. Oc iammarger or Horðafylki. oc reiði manaðar mat. hvars manne. eyri silfrs. oc salld malltz. En ór Sogne .x. menn or fiorðonge hverium. oc gera manaðar mát hvárs manne. oc eyri vegenn. oc salld malltz. En .xiii. menn or fiorðonge hverium i Firðafylki. oc gera manaðar mat hvárs manne. oc eyri vegenn. oc salld malltz. En af Sunnmöre gera hverium manne þeirra .xvi. ii. manaðar mate hvárs. eyri vegenn oc salld malltz. En sa maðr er þat firinemsk at fa þar til. þa fellir sa forena firi þeim manne. þa scal hann böta firi þat aura .iii. Olafr. Hvervetna þess er þingmenn verða vittir i Gula. þa scal þat fe þar verða reitt. En þat eigu aller Gulaþings menn. þa er vel ef hann sialfr reiðir. æða vinir hans. en ef han vill eigi. þa scal þat reiða armaðr konongs æða lendrmaðr. hverr i sinni syslu. oc taca holfo meira heima.
4 Ðat er nu nest at ver skolom geva manne frælsi úr her i Gula. En vér hafum þvi skipt fylkna imellom. at sitt ár skal hverr várr fa[12] mann til frælsis. En þeim manne skal frælsi gevet[13] drottensdag þann er fyrstr verðr a Gulaþingi. En ver skolom aller Gulaþings menn fa fe til aura .vi. En ef manne verðr eigi frælsi gevet drottensdag þann. þa scolo þeir menn er þann mann eigu at fa. böta aurum .xii. biscope. oc kaupa man. oc gefa frælsi. þo at siðarr se.
5 Þat er nu þvi nest at ver scolom manne frælsi geva i fylki hveriu i Gulaþings logum. En ver hafum þvi skipt fiorðonga imilli. En þeir menn er þann
- Jvfr. Cap, 4. 5. F. III. 19.
mann eigu at fa. skolo hava gevet frelsi firi nott hina helgu. En ef þa hava eigi gevit. þa scolo þeir böta biscope aurum .xii. oc kaupa man. oc geva frælsi. þo at siðarr se.
6 Þat er nu þvi nest at ver hafum olgerð heitit. þat kalla menn samburðar ol. mæles ol boande. en annat huspreya. gera böndr .iii. saman hit fæsta. nema sva utarla bui i eyiu.[14] æða sva ofarla a fialle at eigi megi olgerð sina föra til annarra manna. þa scal hann iammikit ol gera einnsamann [15] sem Magnus. þeirra einshverr. (O. þeir þriR).[16] En sa er minna a en [17] sef kua bu. æða sef sallda sað. þa scal hann þvi at eins ol gera. ef[18] hann vill.[19] Baðer. þat ol skal gort væra firi allra heilagra messu hit seinsta. En þat ol scal signa til krist þacca. oc sancta Mariu. til árs. oc til friðar. En ef eigi gerir at þeirri stefnu. þa scal giallda aura .iii. biscope. oc gera ol þo at siðarr se. En ef eigi gerir oc verðr hann at þvi kunnr oc sannr. at hann sitr sva[20] .xii. manaðe at hann gerir eigi samburðar ol. þa scal hann böta firi þat morcom þrimr biscope.
7 Olgerð hafum ver enn heitit at gera boande oc huspreyia iamvæge sitt. oc signa þat nott hina helgu til krist þacca. oc sancta Mariu. til árs. oc til friðar. En ef eigi er sva gort. þa scal böða firi þat. morcom .iij. biscope. En ef hann sitr sva vetr .iij. at hann helldr eigi olgerðum upp. oc verðr hann at þvi kunnr oc sannr, æða þeim viðrlogum er vér hofum logð til kristinsdoms vars. þa hever hann firi gort hverium penningi fear sins. þat a halft konongr várr. en halft biscop. En han a kost at ganga til skrifta oc böta við Krist. oc væra i Norege. En ef hann vill þat eigi þa scal hann fara or landeign konongs várs.
8 En ver hafum sva mælt við biscop varn. at hann scal oss þionosto veita. en vér scolom hana sva oðrlasc at vér scolom gera tiund alla oc fulla. bæði af avexti ollum oc viðreldi fiski oc ollom rettom fongum. En henne scal sva skipta at biscop scal hava[22] fiorðong. [oc fatökes menn fiorðong. oc kirkia fiorðong. oc preste fiorðong.[23] En biscop scal koma nauðsynialaust i fylki hvert a .xii. manaðom. oc veita monnum þionosto þa er til byriar. En þær ero nauðsyniar ef biscop er siucr. æða
- Jvfr. Cap. 6. 7. F. II. 21. Cap. 8, F. II. 18. 44. B. 10. 11. E. 31. 32.
krefr konongr hann[24] fara. æða ærkibiscop gerer efter hanom at vigia annan biscop. æða aðrar stornauðsyniar verða. En ef maðr sitr sva .xii. manaðe at hann gerir eigi tiund sina. þa er hann seccr við biscop morcom .iii. En ef hann sitr sva [tvennar .xii. manað [25] at han gerir eigi tiund sina. þa er hann seccr .vi. morcom. við biscop. En ef hann sitr sva vetr .iii. at hann gerir eigi tiund sina. þa hever hann firigort penningi fiar sins. bæðe i lande oc i lausum eyri. oc a þat halft konongr. en halft biscop.
9 En ver hafum sva mælt við biscop várn. at hann scal oss þionosto veita. En ver scolom þat at hanom kaupa ærtog firi .xl. nevia innan laga varra. En biscop scal fe sva oðrlasc at hann scal koma i fylki hvert a .xii manaðom. oc veita monnom þa þionosto er til byriar. En ef biscop kömr i fylki æða[26] i fiorðong. þa scal hann æða hans ærendreke þing kenna. oc leggia eindaga til þess[27] at hann vill reiðu sina hava. þa er vel ef menn reiða hanom. En ef eigi vilia reiða hanom oc[28] firinemasc aller manngerðar menn. þa ero þeir seckir .iij. aurum. Ða scal biscop æða hans ærendreke þa þess a þingi krevia. En ef firinemasc færre menn. þa scal biscops armaðr fara til hus þeim. oc taka granna hans tva þa er nester bua hanom. þa er vel ef þeir vilia fylgia hanom. En ef þeir vilia eigi. þa scal hann þa krevia. þa seckiasc þeir at aurum .iii. við ærendreka konongs. En hann sialfr scal fa ser vatta. oc fara til hus hanom oc krevia reiðu biscops. oc vitis er við liggr. Eyri firi penning hvern. þa er vel ef hann gelldr. en ef hann vill eigi. þa scal stefna hanom til þings firi.[29] rán. þa seckizt hann at aurum .xii. við ærendreca konongs. En biscop várr oc armaðr hans. oc aller kennimenn scolo sinar saker allar [30] sva sökia sem nu hevi ec talt.
10 Þat er nu þvi nest at ver skolom kirkium þeim ollom upphallda. oc kristnum dome er Olafr hinn helge oc Grimkell biscop sette a Monstrar [31] þingi. oc þeim ollom er siðan varo gorvar. En kirkia er ein [32] i fylki hveriu er ver kollom hofuðkirkiu er vér eigum aller fylkismenn gerð upp at hallda. En ef su kirkia brotnat oc falla hornstaver. þa eigum vér timbri at tuft at koma firi .xii. manaðr. En ef eigi kömr þa scolom ver böta aller fylkismann .xv. morcom. þat fe a halft konongr várr. en halft a biscop. En ef þat firinemasc færre menn. firinemsc fiorðongr manna æða attongr. þa scal skipta ór þvi fe sem þeir eigu manntal til. En ef þat firinemasc
- Jvfr. Cap. 9. F. II. 44. B. 10. 11. E. 33. Cap. 10. F. II. 7. B. 8. E. 34—36.
einka menn. þa scolo þeir böta .iii. aurum firi tre hvert til þarf at hava. oc fa tre þo at siðarr se. En eyri firi malsmat hvern. Eyri firi nagla hvern er a er vant. Nu er kirkia gor.
11 Nu scal garð um gera aller fylkismenn. þa scal biscop. æða hans ærendreke gera stefnu til þess oc eindaga at garðr se gorr. þa er vel ef gorr er. En ef eigi er gorr. oc stendr kirkia garðlaus. xii. manaðe. þa scolo aller fylkismenn böta firi þat morcum. iij. biscope. En ef þat firinemasc einca menn. þa scal böta aurum .iij. biscope. firi tre hvert er til þarf oc fa[34] tre [þo at [35] siðarr se. oc gera garð. Nu er kirkia gór oc garðr um. þa scal vixlu a kaupa at biscope. aller fylkismenn. þriggia natta vist. með .xxx. manna.
12 Nu ero kirkiur allar aðrar. er gerð scal upphalda. fiorðongs kirkiur. oc attongs kirkiur heraðrs kirkiur oc högendis kirkiur. þeim kirkium ollom scal upp hallda. oc eigi tuft eiða. En ef kirkia brotnar oc falla hornstaver. þa scolo þeir menn er þa kirkiu eigu lata timbr a tuft koma fyrr enn .xii. manaðer se gegner. En ef eigi kemr. þa scolo þeir er þa[36] kirkiu eigu böta fyri þat[37] morcom .iij. biscope. oc fa til oc gera kirkiu þo at siðarr se. En ef þat firinemasc einca menn. þa scal böta firi þat aurum .iij. biscope firi tre hvert er til þarf at hava. oc fa tre þo at siðarr se. oc gera kirkiu oc hvergi tuft eyða. En ef gera einca menn kirkiu. gerir lendr maðr æða boande. æða hverr sem kirkiu gerir. þa scal þeirri upp halda oc alldrigin tuft eyða. En ef kirkia brotnar oc falla hornstaver. þa scal hann[38] timbri a tuft koma fyrr en .xii. manaðr se gegner. en ef eigi komr þa scal böta firi þat morcom .iij. biscope. oc fa til oc gera enn kirkiu. En ef gerir eigi oc letr enn .xii. manaðe standa tuft eiða. þa scal böta firi þat morcom .iij. biscope. En ef hann letr liggia vert .iij. tuft eyða.[39] þa hever hann firigort iorðunni er kirkian var a gorr.[40] þa a konongr iorðena oc scal hann oðrlasc með þvi at hava kirkiuna gorva a fystum .xii. manaðom. En ef hann geiri eigi sva. þa scal boande taca aptr iorð sina. oc gera enn kirkiu a. En ef boande hever eigi gort a þeim .xii. manaðom. þa a konongr iorðena. oc koma alldrigi undir boanda siðan.
13 Nu scal garð um gera. þeirr menn er þeirri kirkiu eigu upp at hallda. oc hava gort a .xii. manaðom. En ef eigi er gorr a .xii. manaðom. þa scal böta aurum .xii.
- Jvfr. Cap. 11–13. F. II. 7–10. B. 9. E. 38. 39.
biscope. En ef þat firi nemasc einka menn. þa scal böta aurum .iij. firi tre hvert. er til þarf at hava. oc fa tre þo at siðarr se. Nu ero kirkiur allar gorvar oc garðr um.
14 Nu scal vixlu a kaupa at biscope. Hervitna þess er iorð. en kirkia uvigð þa scal aurum .xii. at biscope kaupa. En hvervitna þess er bæðe er uvigt iorð oc kirkia. þa scal vixlu a kaupa at biscope .iij. morcom. þriggia natta vist með .xv. menn. Nu ero kirkiur allar gorvar oc vixla a keöpt.[41]
15 Nu er þat þvi nest. at biscop várr scal kirkium raða. sem Olafr hinn helgi iatte Grimkeli biscope a Monstrar[42] þingi. oc sva sem vér uurðum a satter siðan. biscop várr scal nu presta til kirkna allra setia. þa er hann veit at rettar tiðir kunni at veita monnum. En ver skolom prestom fözlo slica[43] fa sem Olafr hinn helgi oc Grimkell biscop lagðe til [44] a Monstrar [45] þingi. En heraðrskirkiur sva sem böndr verða a satter við prest þann er biscop setr til. at þeir scolo nu sitia .xii. manaðr sem biscop hever þa til setta. oc veita monnum rettar tiðer. Nu gerer hann ser hus oc hage[46] oc vini.[47] þa scal biscop eigi taca hann ór setu sinni. firir þvi ut ver vilium eigi kirkiur várar at fekaupi gera. En ef hann misbyðr mönnum fostudaga. æða helgar tiðir um sinn a .xii. manaðom. þa scal hann beöta biscope firi þat morcom .iij. En ef hanom verðr þat oftarr. þa scal hann enn böta morcom .iij. biscope. En þa a biscop kost at taca hann fra setu sinni. oc setia þann annan til rettar tiðir kunni at veita monnum. En hvervitna þess er þeir misbioða oss æða briota boðorð biscops. þat er kristindoms vars veit. þa scolo þeir firi þat fe beöta biscope. firir þvi at vér hafum þat afnumit at þeim scyli með hoggum raða. þvi at ver mægiumc[48] við þa. æða latom [49] læra Sunu vára. kennemenn várer scolo hava mannhelgi slica sem hverr várr við annan her a lande.
16 Ðat er nu þvi nest at hinn siaunda dag hvern er heilagt. oc kollom vér þann sunnudag. En þvatdagr[50] firi scal heilagr[51] at none. þa er þriðiungr levir dax.[52] oc mana nott til hana otto. sva at ecki scal vinna hvarke fiskia ne fygla. oc hvarke vinna a acr ne eng. nema þat er til er lagt. ef menn roa leiðar sinnar oc hava vað firi borðe æða roa undir farme þeim er a syknum degi er laðenn. En ef þeir koma
- Jvfr. Cap. 14. 15. F . II. 8. 14. B. 10. 12. E. 32. 34. 40. Cap. 16. 17. F. II. 24. B. 14. E. 9.
heim a helgum tiðum.[53] oc se hamnleysa. þa scolo þeir kasta farme or flöðar male. oc bjarga scipi sinu. þa fara menn landveg leiðar sinnar. oc reca ross með klyfium. þeim er a sycnum degi ero bundnar. Sa er kunnr og sannr verðr at þvi. at [54] vinnr a sunnu degi. þa scal hann böta firi þat aurum .vi. oc ganga til skripta oc böta við Krist. En ef vinnr man manna útlenzt firi utan drottens rað. þa scal beria huð af þeim. æða böta aurum .iij. biscope.
17 Nu ero þeir dagar er Olafr hinn helgi. oc Grimkell biscop settu a Monstrar[55] þingi. oc buðu fosto firi. oc nónhelgi. þeim scal sva þyrma sem sunnudogum. Nu er ein Jonsmessa. en onnur Petrsmessa. þriðia [heilagra manna messa i Seliu.[56] fiorða Jacobs messa. fimta Olafs messa hin fyrri. Setta Laurentius messa. siaunda Mariu messa fyrri.[57] attanda Bartholomeus messa. Niunda Matheus messa. tiunda Mikials messa. ellifta Tveggia [58] postola messa. tolfta Allra heilagra messa. þrettanda Andreas messa. fiugrtanda Thomas messa. Nu ero þeir dagar talder er fasta scal firi. oc nón heilagt. oc sva böta sem firi sunnudax verc. ef vinnr.
18 Nu ero dagar aðrer er eigi er nonheilagt firi ne fasta. er þo scolo jamhelgir firi vercum sem sunnudagr. En ef menn vinna a þeim dogum. þa scal böta firi þat aurum .iij. biscope. En ef vinnr man manna fyrir utan drottens rað. þa scal böta firi þat holfum öðrum eyri. Nu scal þa daga telia. þar fefr upp iolahelgi fyst .iiij. daga. En hin fimti atte dagr Jola. Sette þrettande dagr. þeir scolo aller iamhelgir væra. En dagar[59] þess amilli þa scal biarga bufe sinu ef þorf er at.[60] En þa er Brittifu [61] messa nest iolom. En þa er Pals messa. En þa er kyndilsmessa. En þa er Mathias messa. þa er Mariu messa. Nu ero daga .iiij. er eigi scal iorð opna oc eigi lik niðr setia. Nu er þar einn skiri þorsdagr efter nón. En annarr allr langafreadagr. Enn þriði Pasca eptann til nóns. fiorðe allr Pascadagr. En ef niðr setr. þa scal böta firi þat aurum .iij. biscope. En þeir ero dagar tveir i Pascavicu. manadagr oc tysdagr er ecki scal vinna. nema biarga bufe sinu ef þorf er at. En Odensdagr er allr heilagr. En þa er Tveggia postola messa. þa er krossmessa. Gagndaga [62] helgi scal sva hallda at vinna scal daga .iij. til middags. En þorsdagr allr heilagr sem Pascadagr. Nu er Hallvarðar[63] messa. þa er Botolfs messa. þa er Swituns messa. þa er Knutz messa. þa er Olafs messa hin öfre. þa er
- Jvfr. Cap. 18. F. II. 25‒37. B. 14. E. 9. 12‒20.
Mariu messa hin öfre. þa er Krossmessa hin öfre. þa er Marteins messa. þa er Clemenz messa. þa er Nicolas messa. er ver skolom helga hallda i logum varom.
19 Nu scolo prestar krossa skera firi helgum dogum hverr i sinni syslu. sem hann tiðir helldr. Helldr hann at fylkiskirkiu. æða at forðongs kirkiu. æða at attongs kirkiu. Sva scal þa krossa skera at þeir skolo koma till allra staða þar sem þeir eigu syslur i. Crossar scolo koma til hus hvers er reyc reykir. En þa scal hverr öðrum bera. nema menn bui samtynis i einum garðe. þa scolo sitt sinn hvarer or bö bera.[64] En krossar scolo með vetrhusum fara. en eigi með fiollom. Scal bonde hverr einum husum varða. at eigi falle krossar at. þo at fleiri eigi hann. En ef hann kross fellir. þa scal hann firi þat böta aurum .iij. preste þeim er þa krossa skar. En ef maðr kveðr nei við. oc lætr at eigi köme kross til hus hanom. En granne hans segir a hendr hanom. at hann þengat bǽre. þa scal lata eið fylgia at þar kom eigi. En hinn scal böta er firi eiði var. þa er vel ef hann krossviti reiðir. En ef hann vill eigi. þa scal prestr fara til hus hanom með granna hans tva. oc krevia hann krossvitis. oc stefna hanom til þings firi rán. þa seckisc hann af þvi fe .xii. aurum.
20 Ðat er nu þvi nest. at hinn siaunda dag hvern vér varna við kiotvi. þann kollom vér friadag. En sa er kunnr oc sannr verðr at þvi. at hann etr kiot a freadegi. þa scal hann böta aurum .iij. biscope. nema duldr æte hann. oc kömr maðr inn. oc spyrr hann at hvi hann etr kiot a freadegi. þa ef hann hevir bita i munni. þa scal hann þeim út rækea. oc mæla sva at ec át þetta duldr. oc kann ec eigi daga skil. þa scal hann uvittr væra. En hann scal ganga til scripta oc böta við Crist. En ef hann niðr svelgir. þa scal hann böta firi þat aurum .iij. biscope. En ef hanom veitir þat oftarr. at hann etr kiot a freadogum. þa scal hann böta firi þat .iij. merer biscope. En ef hann hever tysvár bött. oc vill hann eigi þyrma freadogum ne kristnum dome varom. þa hever hann firigort hverium penningi fiar sins. enn hann a kost at ganga til scripta oc böta við Krist. En ef hann vill þat eigi. þa scal hann fara or landeign konongs várs. En ef maðr etr rossakiot. þa böte hann firi þat morcom .iij. biscope. aller menn a vara tungu. oc gange til scripta oc böte við Crist. En ef etr man manz kiot a freadogum. æða a utiðum [65] þa scal beria huð af þvi. æða böte firi þat aurum .iij. biscope. En ef biscop. æða hans ærendreke kenner þat manne at hann ete kiot a freadogum. æða a utiðum. En
- Jvfr. Cap. 19. F. 22. B. 13. E. 10. 11. Cap. 20. F. 32. 38. 39. B. 6. E. 27–29.
hann kveðr við þvi nei. þa scal biscops armaðr fara til hus hanom oc stefna hanom til þings. oc mæla a hendr hanom a þingi. En ef hann kveðr nei við. þa scal hann festa firi þat lyritar eið. En ef maðr etr kiot i langa fostu. þa scal hann böta firi þat morcom .iij. biscope. nema nauðigr æte hann. oc hever hann eigi annan mát til. þa scal hann [66] ganga til granna sinna þriggia oc bioða þeim matar scipti. þa er vel ef hann fær. enn ef hann fær eigi. þa scal hann kiot eta oc biarga sva ondu sinni. af þvi at helldr scal hann hund eta. helldr en hundr ete hann. En ef maðr etr rossakiot i langa fostu. þa hever hann firigort hverium penningi fear sins. oc fare or landeign konongs várs. En ef þat kennir hanom armaðr biscops. þa scal hann festa firi þat lyritar eið. En ef sa eiðr fellr. þa fellr hanom til utlegðar. En ef etr man manna firi utan drottens rað. þa scal drottenn hans selia hann or landeign konongs várs. oc fe nyta sér. oc blanda eigi motuneyti við hann. En ef hann blandar. þa scal hann firi þat giallda .xl. marca. En ef armaðr biscops kenner hanom þat. þa scal hann firi þat vinna lyritar eið.
21 Þat er nu þvinest. at barn hvert scal ala a lande varo er boret verðr. O.[67] nema þat se með þeim orkymlum boret at þennug horve anlit sem nacke skyllde. æða þingat tær sem hælar skyllðu. þa scal þat barn til kirkiu föra. oc hevia ór heiðrnum dome. oc liggia niðr i kirkiu. oc lata þar deyja. Baðer.[68] En barn hvert er boret verðr efter nott hina helgu. þa scal þat væra firi gagnfostu. En ef boret er i fostu. þa scal haft væra at paschom. En ef boret er efter paschar. þa scal haft væra firi ioansmesso. En[69] barn hvert er boret er efter Mikialsmessu. þa scal haft væra firi nott hina helgu. scal sa prestr skira er menn kaupa tiðir at nauðsynialaust. En ef barnet verðr sva [braðla siuct.[70] at eigi ma þeim preste na. þa scal sa prestr skira er þau megu fystan finna. en þat er engi prestr at synia. nema seckiazt vili .iij. morcom við biscop. Nu er barnet sva ufrátt [71] at eigi ma preste na. þa scolo þeir menn er með þvi barne fara. geva þvi nafn oc drepa i vatn. oc mæla þesse orð ivir barneno. Ec sciri þic. N. i nafne faður. oc sunar. oc anda heilax. þa kna[72] þat grava i kirkiugarðe. M.[73] En ef vatne ma eigi na. þa scal scira i hverskonar væto er na ma. En ef engri ner væto. þa scal rækia i lova ser oc gera kross a brioste. oc [mellom herða.[74] En þessa skirn skal iamvel kona skira sem karlmaðr. ef eigi ma karlmanne na. Baðer.[75] Nu ef eigi verðr haft at hinni fystu stefnu. þa scal böta aurum .iij. biscope. oc hevia barn þo at siðarr se. En ef han vill eigi hevia lata
- Jvfr. Cap. 21. 22. F. II. 1. 2. B. 1. 2. 3. E. 1‒8.
oc hevir barn heiðit inni of stefnur tvær. þa scal hann böta biscope morcom .iij. oc hevia barn ór heiðrnum dome. En ef hann vill þat eigi. oc hever inni mann heiðinn .xii. manaðe. þa hever hann firigort hverium penningi fear sins. En hann a kost at ganga til skripta oc böta við Crist. En ef hann vill þat eigi. þa scolo þeir baðer fara or landeign konongs várs.
22 Ef maðr berr út barn sitt heiðit. æða cristit. oc spillir. oc verðr hann kunnr oc sannr at þvi. þa hever sa firigort fe oc friði. oc kollom vér þat morðet micla. En ef spillir man manna barne sinu heiðrnu æða cristnu. þa scal skapdrottenn hava hyðt firi fimt. æða fört konongsmonnum ellar. oc eigi kost at selia utanlandz ef hann vill. oc blande eigi motuneyti við. En ef hann blandar giallde mercr .iij. biscope. En ef biscop æða hans ærendreke kenner þat manne. at hann have spillt barne sinu heiðrnu æða cristnu. en hann kveðr við þvi nei. þa scal hann synia þessa morðz. sem annars. En [79] sa eiðr fellr hanom til útlegðar. En ef þat kenner biscop æða hans ærendreke manne. at hann have gravet barn heiðit i iorð helga. oc verðr þat at skröke er til reynir. þa scal sa maðr er þa sök sagðe böta firi þat morcom .iij. biscope. þeim er hann hinum hugðe. En ef maðr kömr heiðinn a land várt oc hever hann þat i sinu male at hann vill þingat fara sem kennimenn ero. ac lata sic hevia or heiðrnum dome, þa scal hann føða oc lata einn i motuneyte væra. En ef hann um ferr kirkiur æða[80] kennemenn oc letr sic eigi hevia or heiðrnum dome. þa scal armaðr biscops þann mann taca oc föra til þings. þa er vel ef hann lætr skirast. En ef hann vill eigi. þa scal skapa hanom fimtar grið af þvi þingi or landeign konongs várs. oc føða hann enga nott þar sem hann var aðra. En ef menn föða hann lengr oc blanda við hann mötuneyti. þa scal giallda firi þat .xl. marca. En hvervitna er fe er meira en .iij. mercr firi kristins doms brot. þa a konongr halft. en halft a biscop. En hverr maðr er sitr sva vetr .iij. at hann reiðir eigi biscope reiðu. æða prestreiðu.[81] oc helldr eigi upp tillogum þeim er vér hafum logð[82] til kristins doms várs. sa hever firigort hverium penningi fear sins.
23 Þat er nu þvi nest at mann hvern scal til kirkiu föra er dauðr verðr. oc grava i iorð helga. nema udaða menn. drottens svica.[83] oc morðvarga. tryggrova. oc þiova. oc þa menn er sialver spilla ond sinni. En þa menn er nu talda ec. scal grava i flöðar male. þar sem særr[84] mötesc oc grön torva. En lik scal eigi inni standa ivir fimt nauðsynjalaust. En ef stendr legr þa scal böta firi þat aurum .iij. biscope. oc föra lic til kirkiu. En ef hann vill þat eigi. oc lætr inni rotna mann dauðan. þa hever hann firigort hverium penningi fear sins. þa a hann enn kost at ganga til scripta. oc böta við Crist. En ef hann vill þat eigi. þa scal hann fara or landeign konongs várs. En ef hann býr sva ovarla fialle. æða sva utarla i eyium. oc nema hann þar þær nauðsyniar. at hann ma eigi lic föra firi sæ uförum. æða firi fialle. þa scal hann lic i uthús föra oc festa upp. oc lata eigi lic a iorðu standa. En ef maðr grefr lic i hauga æða reysar. þa scal hann þat upp grava. oc böta firi þat aurum .iij. biscope. oc föra lic til kirkiu. oc grava[85] i iorð helga. En ef maðr verðr siucr oc vill hann efter preste lata fara. þa scal hann efter þeim lata fara er hann kaupir tiðir at. oc vill hann sik olia lata. þa scal prestr til fara oc olia hann. O[86] oc hafa .ij. aura at olianar kaupi. Baðer.[87] En ef hann hever sott sva braða. oc ma hann oðrom preste fyrr na. þa scal sa prestr til fara oc olia hann. M[88] kauplaust. En ef hann ferr eigi. þa er hann seccr .iij. morcom. nema nauðsyn hans gange firi.[89] æða hans kirkiusoknar manna. oc vitu þat vattar. En hvern þann mann scal olia er hann gerði tiund sina. oc iatte þa at hann villdi hava olian meðan han matte mæla. Baðer..[90] En þa er maðr er dauðr oc ferr ervingi efter preste oc biðr hann til fara oc syngia ivir liksong. hann scal til fara oc syngia ivir liki. O.[91] oc scal hann þar firi hava halvan eyri. þat kalla menn liksongs kaup. Baðer.[92] Nu ef lic kemr til kirkiu. þa scal prestr i gegn ganga oc syngia ivir liki þær tiðir er til byriar. setia lic i grof. O.[93] oc oðrlasc með þvi legkaup.[94] Baðer.[95] En ef sa prestr vill eigi þær tiðir veita. þa scal ervingi hins dauða taca. M tiund (O legkaup).[96] oc kaupa messusong með. firi sal hins dauða. En ef prestr er eigi heima. þa scal þo lic niðr setia. en þa er prestr kemr heim. þa scal staura niðr i kistu. oc steypa helgu vatne i. En hann scal syngia ivir liksong. En þat a engi prestr at gera at fara i fiarsokner annars prest. at fefongum ser. nauðsynialaust. En ef hann verðr at þvi kunnr oc sannr. þa scal hann þat aptr reiða preste þeim er þar a fiarsokner. oc böta biscope firi þat aurum .xij. En hvervetna þess er menn verða dauðer. och vill ervingi ol efter gera. hvárt sem gera vill at siaund æða at þritugsmorne. æða enn siðarr. þat kalla menn erviol. En ef menn gera ol. ok kalla [97] salo ol. þa scolo þeir til bioða preste þeim er þeir kaupa tiðir[98] at. hann scal hanom bioða við þriðia mann[99] hit fæsta. En prestr a til at fara
- Jvfr. Cap. 23. F. II. 15. 16. B. 9. E. 47‒51.
nauðsynia laust. til erfða olda. æða salo olda. En ef hann vill eigi til fara. þa scal hann þarnasc tiundar (O. reiðu)[100] sinnar. þeirrar er hann scal taca .xii. manaðr or þeirri manngerð. er olgerð var i. En þa. M. (O reiðu)[101] scal sa maðr taca er ervingi er hins er ol er efter gort. oc hverna hanom til salobota. Baðer.[102] En ef olgerðir ero fleiri. sa scal hann til þess fara fyst er hanom er fyst bodet. oc væra þar nott hina fyrstu. En um morgenenn efter til annars. Baðer.[103] En ef mungót ero þriu oc ma hann til fara tvivegis a einum degi. þa scal hann þau mungót oll signa. En ef hann ma eigi. þa scal hann til fara mungatz annars. oc drecca þar[104] meðan ol vinnzt.
24 Þat er nu þvi nest. at várr scal engi eiga frendkono sina at kono ser. En ef maðr verðr at þvi kunnr oc sannr at hann a kono nanare ser. en i logum er mælt þa scal hann böta firi þat morcom .iij. biscope. oc lata af kononne.[105] oc ganga til skripta. oc böta við Krist. En oss er sva lovat at taca at siaunda kne. oc siaunda lið frendkonor varar. En konor þær aðrar er frendkonor varar ero at fimta kne. oc fimta lið. Sva þær konor er [þær eigu frendseme.[106] saman kona su er hann atte aðr. oc hin er hann tecr. En ef tecr kono nanare nu hevi er talt. M[107] æða tecr annars mannz kono. æða kono undir sina kono. Baðer.[108] þa scal hann böta .iij. morcom biscope oc lata af kononne oc ganga til scripta oc böta við Crist. En ef hann vill þat eigi. sa scolo þau bæðe fara or landeign konongs várs. En ef biscop kenner þat manne æða hans[109] ærendreke at hann eigi kono nanare ser. en i logum er mælt. En hann kveðr við þvi nei. hann [110] scal vinna firi þat lyritar eið. En þær ero konor aðrar er enn ero i meirum [111] þyrmslum við oss. er ver vinnum a þeim adaða verc. ef ver eigum likams losta við þær. Nu er þar ein moðer mannz. enn onnor systir. þriðia dotter. fiorða stiupmoðer. fimta sunar kona. setta broðor kona. Siaunda sunar dotter. oc konor þær allar aðrar er iamskylldar ero. er menn megu udaða verc gera. Magnus.[112] þat ero stiupdötr. broðor dötr. systudötr. oc dottordötr. moðor möðr.[113] oc faður systr. moðor systr. oc faður möðr.[114] oc systir kono mannz Baðer.[115] En ef maðr verðr at þvi kunnr oc sannr at hann legst með konom þeim sva nanom. þa er sa maðr friðlaust oc bæðe þau oc fare or landeign konongs várs. M[116] til þau hava innt skript sinni þeirri[117] er biscop leggr a hond
- Jvfr. Cap. 24. F. III. 1‒4. B. 15. E. 52.
þeim. Baðer.[118] oc firigort hverium penningi fiar sins. bæðe i lande oc i lausum eyri. þat a halft konongr. en halft biscop. M[119] nema konongr æða[120] biscop. vili betr gort hava. siðan þau koma heim. Baðer.[121] En ef þat kenner biscop æða hans ærendreke manne [122] at þau have þat udaða verc gort. en hann kveðr við þvi nei. hann[123] scal vinna firi þat settar eið. Nemna menn .xii. iamgoða hanom. þar scal einn hava af þeim .xii. monnom. en hann scal sialfr annar væra. En hinn þriði nanaste niðr, en þrir þeir er firi orðe oc eiði kunni hyggia a vara tungu. þann eið scal vinna firi kirkiudurum. En ef sa eiðr fellr. þa er hann sannr at udaðom. M.[124] En þo at hanom fallesk eiðar.[125] þa scal hann þo na guðrs skirslum. helldr en hann se sannr at sokenne. Baðer. En hverr maðr þeirra er til skirsla[126] gengr. hvárt sem hann vinnr eiða. æða guðrs skirslir. oc verðr fúll at. þa a hann fimtar grið frakirkiudurum.
26 Þat er nu þvi nest. at várr scal hverr eina kono eiga. þa er hann hever mundi keypt oc maldaga, En ef hann kaupir tvær konor mundi. þa scal hann af þeirri kono lata er hann siðarr tóc. oc beöta biscope morcom .iij. oc ganga til skripta oc beöta við Crist. En þat barn er hann við þeirri kono getr. er hann siðarr tecr.[127] þa scal enskis mannz arf taca nema leysingia sins eins. En ef hann vill eigi af lata þeirri kono er siðarr toc hann. þa scolo þau bæðe fara or landeingn konongs várs. oc hava firigort penningi fiar sins. En ef maðr hever umbótt sina við sina kono. oc hever inni areneliu. æða hveria sem hann hever at meinkono við sina kono. verðr hann at þvi kunnr oc sannr. þa scal hann beöta firir þat aurum .xii. biscope. oc ganga til skripta oc beöta við Crist. oc lata af kononne.
26 Guðsiviar ero .vi. er ver scolom þyrmast við. sva sem frendkonom varom. Nu er þar ein at hallda barne undir primsignan. En onnur at taca or vatne. þriðia at föra or hvita vaðom. fiorða at hallda undir biscops hond. fimta at leysa fermedregil. setta at leiða kono i kirkiu. þessar einar scal þyrma við konona. en allar aðrar .v. guðsiviar. scolom ver hallda við faður oc moðor. sem við barnet. En ef maðr verðr at þvi kunnr oc sannr at hann a guðsiviu sina. þa scal hann beöta firir þat morcom .iij. biscope. oc lata af kononne. oc ganga beöta við Krist.
27 Konor scal taca a tiðum. en eigi a utiðum. En ef maðr kaupir kono mundi oc maldaga a utiðum. æða a þeim tiðum er biscop hever kvidiat oss konor at taca
- Jvfr. Cap. 25 F. III. 5. 10. B. 17. E. 22. Cap. 26. F. III. 8. B. 15. E. 53.
sunnu nott. æða oðens nott. æða a þeim nottom er fostodagr er efter of morgon æða heilagt. æða gagnfasta. er þriar vikur ero til ions voku. oc þriar til Mikials messo. oc þriar til iola. M (.O.)[128] oc .xiii.[129] dagar iola. En ef þeim dögrom tecr maðr kono er nu talda ec. þa scal beöta firi þat aura .iij. biscope. En ef tecr kono i langa fostu a vicum þeim .ix. er biscop gengr i fostu. oc paschavican tiunda. þa scal beöte firi þat morcom .iij. biscope.
28 Ðat er nu þvi nest at ver scolom eigi lyda spám ne golldrum ne gerningum.[131] illum. En sa er kunnr oc sannr verðr at þvi. at hann segir spar. æða ferr með spám. þa er hann maðr utlagr oc uheilagr. oc hverr penningr fiár hans. þat a halft konongr. en halft biscop. En annar er spám lyðir. oc verðr sannr at þvi. þa scal sa[132] beöta .xl. marca. þat a halft konongr. en halft biscop. En sa annarr er ferr með galldra oc gerningar. oc verða[133] at þvi kunnir oc sanner. þeir scolo fara or landeign konongs várs. þvi eigu menn eigi at lyda. þa hava þeir firigort hverium penningi fiár sins. En þeir scolo kost eiga at ganga til scripta oc beöta við Krist. En ef þat mælir biscop. æða hans ærendreke at maðr ferr með spár. æða galldra. æða gerningar. en þeir kveða við þvi nei. þar ero syniar mæltar firi. Ef manne er þat kent at hann fare með spár. syni með settar eiði. nefna menn .xii, iamgoða hanom. þar scal hann einn hava af þeim .xii. monnum. En hann scal sialfr annarr væra. hinn [þriði][134] nanaste niðr. En þeir [135] þrir er firi orðe oc eiði kunni hyggja. fellr til utlegðar. ef fellr. Magnus.[136] En ef maðr verðr at þvi kunnr oc sannr. at hann vinnr eið usöran. æða leiðir aðra menn með sér. þa er hann sialfr seccr .xv. morcom. en .iij, morcom firir hvern er svór með hanom ef þeir vissu eigi at usört var. En ef þeir vissu at usört var. fyrr en þeir vynni. þa giallde hverr[137] .xv. mercr. sem hann. Baðer.[138] En ef þat er konom kent at þær fare með golldrum oc gerningum. þa scal þar nefna konor .vi. þriar a hvara hond henne huspreyiur þær er menn vitu at goðar se. þær scolo vitni bera at hon kann eigi galldra ne gerningar. En ef henni þat vitni fellr. þa fellr til utlegðar. þa a konongr fe hennar halft. en biscop halft. En hana scal ervingi föra or landeign konongs várs.
- Jvfr. Cap. 27. F. III. 9. B. 7. E. 21.
29 Blot er oss oc kviðiat at vér scolom eigi blota heiðit guð. ne hauga. ne horga. En ef maðr verðr at þvi kunnr oc sannr. þa hever hann firigort hverium penningi fiar sins. han scal ganga[139] til skripta oc böta við Crist. En ef hann vill þat eigi. þa scal han fara or landeign konongs várs.
30 Udaða verc ero oss oc oll firiboðen at várr kna engi blandazt við bufe. En ef hann verðr at þvi kunnr oc sannr. at hann blandazt við bufe. þa scal hann gellda. Baðer. oc scal hann fara or landeign konongs várs. udaðamaðr oc koma alldrigi aptr. M. En þeir ivirsoknar menn er þar eigu syslur bæðe af konongs hende oc biscops. þa late gellda þa. Baðer. En sa maðr er þat naut a. þa scal rinda a sæ út. oc nyta eigi ser. En ef hann nytir. þa scal han böta morcom .iij. biscope. En ef biscop æða hans ærendreke kenner þat manne. at hann blandazt við bufe. en hann kveðr við þvi nei. biscops armaðr scal fara til hus hanom. oc stefna hanom til þings firi þat udaða verc. hann festir firi þat settar eið. Baðer. hann scal þann vvnninn hava a .x. vikum sörra daga. firi þvi at oll er eiða stefna ein. er at logum er fest. Hann scal sva með þeim eiðum fara at hann scal fara til hus hanom er eið scal sia at hanom. oc segia hanom fim nottom firi til kirkiu þeirrar er hann scal eið at vinna. þa er vel ef hann ferr til oc heyrir eið at hanom. En ef hann eigi ferr. þa scal hann með vitni þann eið vinna. þann eið scal hann vinna firi kirkiudurum. leggia boc a þreskolld. oc taca boc af þreskelldi upp. þa er vel ef hann eið rett vinnr. En ef hanom eiðfall verðr. þa er hann maðr utlagr oc uheilagr. scapa scal hanom fimtar grið fra kirkiudurum. Sva scal eiða þa alla vinna er festir ero firi kristins doms brot várt.
31 M..(t)it[140] er oss oc kviðiat at eta. En ef maðr verðr at þvi kunnr oc sannr at hann etr svidda. þa scal han firi þat böta biscope aurum .iij. oc ganga til skripta
- Jvfr. Cap. 29. F. III. 15. B. 16. E. 24. 45. Cap. 30. F. III. 18.
oc böta við Krist. þat kollom ver svidda er engi maðr veit bana at. En þat eta menn er vargar bita oc þeir synia fiors. oc þat eta menn er biorn herr. æða hundar bita. þat eta menn oc er i rennanda vatne drucnar. oc þat er firi berg fellr. oc þat er klave kyrkir. þat er um þat atan er sva verðr dauðt. at vigia scal sallt. oc vatn. oc kasta a kiot oc festa upp. oc lata or þorna bloð. þat er rett at selia huð oc skipta verðinu. have hann sialfr halft. en með holfo kaupi vax. oc sende til kirkiu þeirrar er hann kaupir tiðir at.
32 En um alla þa menn er ganga a trygðar. þær er veittar ero um viga ferðe manna i mellom. þa ero þeir ubota menn firigort fe oc friði. lande oc lausum eyri. iamvel oðalsiorðom sem oðrom. Menn þeir er lif sitt lata firi þyfscu oc utilego hvárt sem þeir rena a skipum. æða a lande. oc sva firi morð oc fordæðo skape. oc utisetu ac vekia troll upp. at fremia heiðrni með þvi. oc þeir menn er gerazt flúgu menn at drepa þa menn. er þeir eigu engar saker við. oc taca fe til. nema konongr late refsa til landreinsanar. oc friðar. oc sva þeir menn er konor taca með rane. æða annara manna konor festar konor. æða dötr manna firi utan rað þeirra er forræðe eigu firi. æða sialfra þeirra. hvegi er siðan gerizt vili þeirra er hiuskapr ræðzt. oc sva þeir er hemnazt þessara ubota manna. æða heimta giolld efter ef vitni veit þat. Ta ero þeir ubotamenn aller. firigort fe oc friði lande oc lausum eyri. oc ero þeir friðhelger er fe sitt veria oc frendkonor firir þeim. en hinir aller ugilldir hvárt er þeir fa sár. æða ben. bæðe kononge oc frændom. Alla þa doma er um vigaferði scal setia. æða þeirra kvenna legorð er menn eigu vigt úm at logum. þa skal þa alla setia með logum oc griðum til fysta sals. En sa er ryfr dóm logsamdan firi sal. æða at fystum solum. nauðsynia laust. þa gengr sa a grið sin. oc er hann trygrove. oc hever firigort fe oc friði. En þær ero nauðsynia ef maðr er siucr æða sarr. æda einar hveriar þær stornauðsyniar er goðer menn bera vitni um at hann matte eigi viðkomazt. En sal þat fysta scal framkoma innan þess sama manaðar. oc flytia heim til hans oc se bodet með vatta tva. En hinn take þar við. æða umboðrs maðr hans. nema sa vili inndælla hanom um gera. er taca scal. En um oll onnur mol er menn setia logdoma til a meðal sin. þa seckizt a atian aurum við sakar aberan er ryfr. oc hallda dom sem aðr. en við konong .xv. morcom. oc söke konongr. æða syslumenn hvarom tveggia til handa. oc take hinn skulld sina fyst upp efter þvi. sem domr dömde. En sect hvarstveggia se skipt efter fiarmagne. En ef hann vill eigi dom hallda þa scolo syslumenn hanom þing stefna oc gera hann útlagan. nema hann giallde slict sem dömt var. En ef maðr sættezt við þann mann er leget hever
- Jvfr. Cap. 31. F. II. 42. 43. B. 5. E. 26. Cap. 32. B. 16.
kono hans. þa scal sa veita trygðar er kono a. En ef hann liggr annat sinn kono hans þa er hann trygrove iamvel sem hinn er vigr a veittar trygðar. En ef maðr vigr sun sinn æða [sun faður[141] hvárt sem hann er kristinn. æða heiðinn. æða moðor. æða broðor. æða dottor. æða systur. þa er hann ubota maðr. hvegi er fyrr var mælt. nema hann se oðr maðr. sva at menn viti at vitfirring se at. En ef karlar tveir blandasc likams losta saman oc verða kunnir oc sanner at þvi. þo ero þeir baðer ubotamenn. En ef þeir synia oc er þo heraðrs fleytt. þa syni með iarnburði. En ef þeir verða sanner at soc. þa a konongr fe þeirra halft. en biscop halft. En ef menn beriazt i kirkiu æða i kirkiugarðe þeim er vigðr er. þa ero þeir ubotamenn. oc a biscop a þvi .iij. mercr. oc þat er þarf til kirkiugarðzens. en konongr þat er umfram er. nema eigi se fe meira. þa scipti þeir konongr oc biscop. sin i millom i helminga. nema þeir vili meiri miskunn a gera við þa. En ef maðr er gorr at ubotamanne. oc hevir eigi sakar abere styrk til. æða kunnasto at flera orvar upp. þa er hann þo ubota maðr iamvel sem aðr.
33 Ðat er nu þvi nest ef biscop ferr upp a land ifra skipi sinu at vigia kirkiu æða aðra þionosto at veita monnum hvárt sem hann þarf lagnt æða skamt. þa scolu böndr fa hanom reiðskiota .xviii. En .xxx. hann ferr at vigia hofuðkirkiu. En ef þeir vilia eigi fa reiðskiota. þo ero þeir seckir aurum .iij. hverr þeirra. er fellir. En ef biscop æða hans ærendreke kenner þat manne at hann have misgort einnhvern lut i kristinsdoms brote. þann er biscop eigi a at þiggja. En ef hann kveðr nei við þvi. þa scal biscops armaðr fara til hus hanom oc taca granna hans tva. þa er nester bua hanom. þa er vel ef þeir vilia fylgia hanom. En ef þeir vilia eigi. þa scal hann krevia þa. þa seckiask þeir at .iij. aurum hverr þeirra við ærendreka konongs. En hann scal sialfr fa sér vatta oc fara til hús honom. oc stefna hanom til þings firi þat mal. oc mæla a hendr hanom a þingi. hann scal festa firi þat lyritar eið. En ef hann vill eigi log festa. æða þing sökia. þa seckizt hann at aurum .xii. við ærendreka konongs. En biscop várr oc hans armaðr. oc aller kennemenn scolu sinar saker sva sökia sem nu hevi ec talt.
34 Þat[142] er nu nest, at várr scal eigi firi oðrom fe taca oc ecki scolom vér oss at gripdeilldum gera. doms er hverr maðr verðr firi sinu fe at hava. en sa er firi öðrum tecr. hann scal þat aftr föra. oc böta kononge bauge firi mistekiu. oc
- Jvfr. Cap. 33. F. III. 44. B. 10. E. 32‒34.
sökia sitt at lögum siðan. En ef maðr a sök at manne. oc vill sa eigi giallda er reiða scal. þa scal stefna hanom heim til krofu oc vatta sogu. oc bioða hanom sakbota tolu. þess fiar scal þrysvár krevia sem annars fiar. en ef þa vill hann eigi reiða. sa scal stefna hanom til þings firi rán. oc firi logleyso. þa scolu menn döma hann utlagan við þann er þotte. oc við þa alla samþingendr. til þess at hann bioðe söc a þingi. æða i fiolda manna. oc have þar at reiða.
35 Nu er þat þvi nest. ef maðr a fe at manne þat er vattar vitu. þa scal stefna hanom heim til krofu oc vattasogu boanda i andvege sitt. en drengmanne til ervingia sins. ef hann byr innan fylkis. ellar þar sem hann var nottena helgu. skal sva skommum sem hann vill firi .xv. nottom hit lengsta. Nu scal sva mæla at hann se heima er sa kemr þar. allr dagr at stefnu með þeim hvárt sem hann kemr fyrr dax æða siðarr i liose oc ufolgenn. þa scal hann lata bera heimstefnu vitni þar þegar. en siðan scal hann leiða vatta til fiar sva mikils sem hann a at hanom. En ef hann vill eigi þa reiða. þa scal krevia hann oc leggia hanom rán við. nema hann reiði hanom þa. Nu ef hann svarar þvi at ek kann eigi log. en ec let uppi hvetvitna þat er þingmenn kalla log. þa ma hann stefna hanom til þings .v. nottom hit skemsta. oc fim fimtum hit lengsta. ef hann veit ner þing skal væra. En ef hann veit eigi. þa verðr þess biða er hann veit þat. En sa scal þing kenna er þarf ef hann vill þat. En ef a þing kemr þeirra mal. þa scal sokiande lata bera þingstefnu vitni. þa eigu þingmenn um at döma. oc döma hanom fe sitt. En ef þeir vilia ecki um döma. þa ero þeir seckir .xv.. morcom. ef hinn krefr þa doms. Nu ef þeir verða eigi aller a eitt satter a fiorðongs þingi. þa ma skiota male með vatta tva a fylkis þing. En ef þeirra er þa þyckizt enn eigi log fa. þa ma þvi at eins skiota af fylkisþingi til Gulaþings ef fiorðongr manna gengr af þingi. oc kalla þat log er hann seger. þa verðr skot fullt en ellar eigi. En hvervitna þess er aller verða a eitt satter at maðr hever sótt fe sitt. oc fullnasc hanom vitni til. þa eigu þeir at döma hanom fe sitt. En ef hann bauð eigi þingmanna dóm. firi krofu. þa seckizt hann bauge við konong. en hinum eycr holfo sitt fe. En ef maðr skytr male sinu til þingmanna dóms. þa fellir hann baug með þvi. þa scal hann a þing leiða heyringia sina. at hann hever þat fe at logum sott. þa er vel ef hann vill þat fe a þingi reiða. æða gerir stefnu til. oc lycr þvi þar. En ef hann vill eigi þa reiða. þa scal krevia þingmenn. þa er a þingi ero at fara til. oc sva armann konongs. oc böndr sva marga sem hann þyckizt þurva. er fe sitt hever sott at logum. at fara til oc taca holfo meira en han sotte. oc kononge baug til handa. Sa scal hana .vi. aura at
- Jvfr. Cap. 35. F. X. 4–9.
harða fange er sotte. Nu stand menn firi. oc veria með odde oc eggiu. þa falla þeir utlager oc uhelgir. aller er firi standa. en hinir aller friðhelgir er til sökia oc laga vilia gæta. En þo at þeir falle eigi. þa er hofðingi seccr at .xl. marca. en hverr annarra at .iij. morcom. En sa er hofðingi er sökiande vill kalla. En ef menn synia hanom at fara til af þingi at taca fe sott. þa er hverr þeirra seccr at .iij. aurum við konong. En ef armaðr vill eigi til fara. þa er hann af þvi er við liggr.
36 Nv er lánfe. oc leigufe. oc dömt fe. oc handsellt fe. oc eindagat fe. oc allt þat fe er vitni veit. þat scal allt með krofu sökia. Ðat fe allt er eindagat er. þa scalltu sva niota vatta þinna i eindaga. sem þu haver hanom heim skefnt. Nu kemr sa eigi er feet skyldi taca. en sa kemr er reiða scal. þa scal hann bioða fe i eindaga. ef nokórr er þar sa er um er boðet með vattom við at taca þvi fe. þa scal þeim i hond selia. En ef engi er. þa scal segia af leigu. oc halld. oc abyrgð. ef þat var aðr leigt. oc have sa er aðr hafðe. oc abyrgisc við handvommom sinum til sa kemr efter er a. þa scal hanom i hond selia.
37 Nu er þat þvi nest. ef maðr a fe at manne þat er eigi vitu vattar. þa scal stefna hanom heim til kvoðu. oc kveðia hann fiar þess er hann a at hanom. hinn scal annattveggia festa fe. Olafr. æða dom setia a mote kvoðu hans. nema hann vili seckiasc a kvoðu hans. Nu scal taka við domfesto hvergi maðr er byðr frialsra oc fulltiða. ef þa er eigi inni er bioða scal. Oc um allt er domr er boðenn innan acra gerðis. þeðan leggiast .v. netr til doms þess er þeir scolo eiga firi durum verianda. þann dom scolo þeir sva hava nemdan at hvarke se a sunnudegi ne a messodegi. ellar er sókn hans unyt. su er hann hafðe þa upp hafða.[143] Nu scal dom setia firi durum verianda. en eigi a bak husi. hann scal setia dom sinn eigi nérr husi. en sva at veriande mege setia sinn dom milli dura oc doms hans. oc aca lasse viðar milli dóms oc dura. Nu er vel ef sa gengr út at eiga dóm við hann er veria scal. ellar scal hann ganga inn með vatta tva. oc stefna hanom út at setia dom a mote sér. Nu er domr þeirra settr. þa scal veriande ryðia dom sökianda. En ef hann haver sett i dom með ser baugilldis menn. æða nefgilldis menn. æða namaga. æða sokunauta þess er imote hanom er. þa scolo þeir risa upp oc ganga brott or dome. oc setia aðra valenkunna menn i stað þeirra. ef til ero. En ef eigi ero til þa er domr hans unytr. Nu ef hann hever sett lendan mann i dom með ser. æða
- Jvfr. Cap. 37. F. X. 11–18.
lendz mannz sun. þann er yngri se en fertugr. æða armann konongs. þa er hann domfloge. oc a alldrigin upreist at þvi male siðan. oc eigi skolo þeir sva nér dome koma. at mal þeirra mege heyra. Nu scal sva sökiande ryðia dóm verianda. sem veriande ruddi dóm sökianda. Nu er hvarstveggia domr ruddr. oc ma hvarge firi oðrum unyta. þa scal sökiande lata bera heimstefnu vitni. at hann stemde hanom heim. heimstefnu retta til kvöðu. oc sva þat vitni at hann kvadde hann fear sins. þa eigu þeir um at döma er i dome sitia oc döma þeim er nei kveðr við skulld eið sva mikinn sem hann a at synia at logmale firi fe þat er hann var kvaddr. En einn scal eyris synia. En Tveir tveggia. en þrir þriggia. þa scal synia lyritar eiði unnz fe hyndisc þat er holf atta morc. æða meira. þa scal tvevallda lyritar eið. leggia boc a þreskolld. oc taca upp oc vinna eið hinir somu menn. Nu scolo menn sva dóm hallda. at risa eigi upp or dome. ne a brott ganga. nema nauðsynia ærenda gange. þa scal hann leggia glova sina æða vopn. æða einnhvern grip efter. oc segia til nauðsynia. oc ganga til doms aptr enn þegar. En ef maðr ris upp or dome. oc gengr i brott fyrr en þeir se satter. aller a þat mal. þa scal sa domfloge er hann hafðe i sinum dome oc male. Nu kveðr maðr fiar sins en hanom vill engi maðr dom festa. þa scal hann ganga utangarz. æða fara út um marreins bacca. oc fara aptr til hús siðan. oc kveðia i annat sinn. En ef hann vill eigi dóm festa biði hann at hann se heima hindar dax of morgon oc kveðia enn i sinn hit þriðia. vatta fiora ma nyta til kvaðrna þriggia. Nu ef hann vill eigi dóm festa. þa er hann seccr at .xviii. aurum við konong. .vi. aurum við kvoðu hveria. En þeðan scal hann stefna hanom til þings. oc leiða vatta sina a þingi. alla slica sem a dome settum skylldi. Nu vill hann þa enn eigi reiða. þa scolo þingmenn döma hanom skuld sina. þa krevi hann þa at þeir fare til oc take af hanom aura .xviii. til handa kononge. en hanom holfo meira en hann atte at hanom M. †[144] æða eiða þa er við liggia at logum. En ef hann vill hvatke gera. þa sannar hann ser skulld a hende. þa scal sökiande skirskota þvi undir vatta. oc stefna hanom til þings firi rán. oc leiði tveggia manna vitni a þing. at hann syniaðe hanom bæðe undanförslo (oc)[145] fiar. þa eigu þingmenn at döma hanom fe sitt. en kononge .xii. aura baug. En ef hann vill hvarke festa fe a þingi ne reiða. þa scal hann krevia armann konongs æða syslumann. oc sva marga böndr sem hann þyckizt þurva. ar fara með hanom oc taca holfo meira af hanom en hann atte af hanom. En hverr er eigi vill fara með hanom, þa er seccr at aurum .iij. við konong. En einn scal eyris synia en tveir tveggia. en þrir þriggia. vsque.[146] vinna eið hinir somu men.
38 Nv er sa dauðr er skulld atte at giallda. en hinn livir er heimta a. þa kemr hann eigi til skulldar. nema hann kome með vattom. þvi at engi scal vinna eið firi briost hins dauða. En hann scal þann eið vinna. at eigi var su skulld sva at ec vissa. þa vinnr han firi sitt briost. en eigi hins dauða.
39 Nu stendr skulld .xx. vetr. æða .xx. vetrum lengr. þa fyrnizt su skulld firi vattom. En hann ma koma hanom til eiða at hvaro. þvi at i sallte liggr soc. ef sökiendr duga.
40 Nv scolo kaup oll hallda handsalað. oc þau er vatta vitu. ef þeir menn kaupasc við. er kaupum sinum eigu at raða. nema maðr seli uheimillt æða se fár i. þa scal kaup þat aftr ganga. en hinn hava andvirði sitt. Engi várr scal selia oðrom fox. ne flærð. en sa er fár gerir i. hann er seccr morcom .iij. þat er allt fár er menn meta til fárs. ef maðr kaupir sand æða saur. þar sem hann hygsc kaupa miol æða smior. oc allt þat er eigi ma utan a sia. Oll scolo hallda handsalað mol. þau er hallda megu. þat ma eigi hallda ef þu selr manne þat er þu hevir fyrr öðrum sellt. En ef sa hever hond at er siðar keypti. þa ma hann hallda skila dome firi kaupi sinu. Nu a sa kaup at hava er fyrri keöpte. ef hanom fullnast vitni at skila dome. þa er þeim kaupfox er siðarr keöpte. þa scal hann skirskota undir valenkunna menn. þat er oc kaupfox. ef maðr kaupir þat. er hinn atte ecki i er sellde. nema at þess raðe være sellt er atte. Nu scal hann hitta þann er hanom selldi oc heimta sitt af hanom. En ef hann vill eigi i hond hanom selia. þa scal hanom heim stefna. oc niota vatta sinna at þu lezt at logum laust. oc krevia hann fiar þins. og leggia hanom rán við.
41 Nu selr maðr kyr a leigu. þa scal sa ku abyrgiasc at ollu er hever. oc selia slica aptr sem han tecr. nema hon se ellri. Nu scal hann ku hava at leigu mala rettom til gangdaga at oðro vare. þvi at þa scolo kyr a for væra. nema þeir have annan eindaga a mælltan sin i mellom. þa er hann toc ku. Nu er su kyr dauð en hann atte veð i annarre. þa scal hann þa hava firi sina ku. þvi at kyr scal i kyr stað koma. En ef su livir. þa scal hann sina hava. En ef lester ero að orðner. þo at horn brotne. æða hale slitni. a scal hann þa lostu böta. Nu vill hann eigi ku leiga lengr. þa scal hann þann hitta er ku a. ef hann er innan fylkis. oc bioða hanom ku sina. En ef hann er eigi innan fylkis. þa scal hann föra heim ku. oc leiða menn til oc lata sia ku. at hon se heil oc hinum töc er a. þa segi hann af abyrð sina. oc veiti vorð ku sva sem sinum nautum. oc þiggi af nýt oc have þat firi gras oc gæzlo. oc abyrgisc
- Jvfr. Cap. 38 F. X. 23.
við handvommum einum. Nu er sa af lande farenn er ku atte. oc hever manne um boðet halld fear sins. þa a hann hanom ku at bioða. ef hann er innanfylkis. ervingia ef eigi er hallzmaðr til. ef hann vill eigi leigt hava lengr.
42 Nu leigir maðr gull æða silfr at manne. æða hvatke fe er maðr leigir. þa scal hann leigu af reiða sem a var logð. til hann segir at logum leigu af. Leigu þa er a gangr scal maðr eigi leiga. nema þar sem leiga er a logð. oc verða þeir a þat satter.
43 Nv felr maðr bufe inni at manne. at fulgu mala rettom. þa scal hann abyrgiasc við handvommum sinum ollom. þat er handvomm hans ef hann svellter. æða drepr. æða þeir menn er hann scal hallda orðe oc eiði firi. þat ero hans handvomm. ef halldz maðr hittir eigi fyrr en ond er ór. oc sva ef biorn berr. æða bita vargar. æða fellr firi berg. oc fylgir eigi fe[147] hirðir. þa er þat handvomm hans. En ef fellr firi berg oc synir hann þat monnum fyrr en hann flae huð af. þa er þat eigi handvomm hans. þat er þa enn handvomm hans ef drucnar i brunni oc gæter engi maðr. þat er oc hans handvomm ef af ofmegri verðr dauðt. æða klave kyrkir. En ef hǽs er i bande. æða renne staurr firi. þa er þat eigi hans handvomm. Nu skalltu föða til uti ma biargast. þa hitt þu þann er a. oc bioð hanom at veita vorð bufe sinu. oc syn monnum ef fört se at mát sér. og seg af þina abyrgð. En ef maðr tecr ross a fulgu. æða a hafnbit. oc bita þat vargar uti. þa ero þat hans handvomm. ef eigi ero annarra manna ross uti. Nu tecr maðr naut a foðr. þa scal hann sva abyrgiazt sem fulgu naut. þat scal maðr eigi abyrgiast at kýr renne eigi kalfs. ef hann hever oxa i nautum sinum. Nu hever maðr kú mællta i skulld sina. þa er hvarke skerðe verð. ne leigu. þa scal su eigi væra ellri en atta vetra. oc eigi yngri en at öðrom kalve. heil. oc heilspenað. oc have kelft of vetrenn.
44 Nu kaupir maðr at manne ross. æða bufe. þess er abyrgð a er keypt hever. þegar er a brott leiðir. Kyc fe allt er maðr kaupir. þa scal engi oðrom svic selia. ne með leynanda lostum. þat er leynanda laustr a kycfe. ef þat dreccr sik sialft. þa scal sveria er sellde. æða sialfr hava. at hann vissi eigi leynanda lost. ef hinn finnr a fyrsta manaðe.
46 Nu kemr sa maðr i fylki er þu villt sottan hava um eitthvert mal. oc a hann engan ervingia i fylki. oc var eigi þar nott hina helgu. þa scal spyria hann at heimili sinu. En ef hann nemner heimili sit. þa scal hanom þingat stefna. Eigi skal hann segia at lennzmannz. nema þar se. En ef hann vill eigi nemna. þa scal skirskota undir vatta. oc stefna hanom hverium i garð sem þu villt. nema þer siolfum. oc sökia hann þar siðan. þa er oc rett stemt hverium manne. er stemt er a kaupreinu. þar sem þeir keyptuzt við. Sva scal einleypum manne heimstemna sem boanda. þengat sem hann hever ser tveggia missara vist tecna. En ef þat er hvergi. þar scal þingat sem ervingi hans býr innan fylkis. ellar scal spyria hann at heimili sinu. þar scal væra sem hann nemner innan fiorðongs. nema at lendzmannz segi hann.
47 Nu scolo sokner standa meðan leiðangr er uti. til þess er skip hava verit a lunni .v. netr. Standa scolo sokner um langa fosto. kristinndom ma of allt sökia oc ny verc þau er verða. Ecki ma at soknom gera a helgum dogum. nema stemna manne heim at eins. Maðr ma stemna manne heim. heimstemnu annars mannz. sem sialfs sins. ef hanom er um boðet með vattom. Sialfr scal hverr sina sokn sökia innan landz frials fulltiða. En ef maðr ferr af lande braut. þa scal sa hallda fe hans vetr .iij. er hann hever um boðet með vattom at hallda skylldi. sa scal hava sokn oc vorn firi hanom. En ef hann ferr a Grikland. þa scal sa hallda fe hans er arve[148] er nestr. Sva scal kono sökia sem karlmann. ef hon er ein firi sér. en hon a kost at selia sokn sina oc vorn. Eigi scal hon selia lendom manne. ne ofrikis manne þeim er sökia scal. maðr ma sökia hennar sokn sem sina ef hanom er með vattom umboðet. Nu vill maðr annan sökia um eitthvert mál. en hanom hafðe annarr fyrr sokn a hende. þa late sa fyrr af er siðarr toc til. eigi ma hann tveim senn svor veita. ef þat er eigi vela sokn við hinn.
48 Nu eigu tveir menn æða fleiri einn grip saman. þa selr ein. oc spyrr eigi hina at er með hanom eigu. Nu vilia þeir riuva kaup þat er með hanom eigu. þa scal luta hverr raða scal. en ef sa lytr at raða er selldi. þa scal hallða. En ef hinir liota er riuva vilia. þa scolo þeir riuva a fyrsta manaðe. er þeir verða varer við.
49 Sa scal lán abyrgiast er þiggr. oc koma heilu heim. En ef hann vill eigi. þa scal sökia sem vitta fe. En þat er allt vitta fe er vattar vitu. Nu lér maðr þat er hanom er lét oc misferr þat. þa scal hann heimta at hvarom sem hann vill. oc sva er hervitna sem maðr selr annars eign. þa scal hann at hvarom heimta sem hann vill. þeim er selldi. æða þeim er keypt hever.
50 Nu leggr maðr oðrom veð firi einnhvern lut. þa scal sa abyrgiasc veð er tecr. En ef þeir hava gorvan eindaga til ner út scal leysa. þa scal hann bioða i eindaga. oc hava vatta við. En ef þa leysir engi maðr út. þa er þat forveðia orðet. Nu ef maðr a fe at heimta at oðrom. oc tecr hann veð fear sins i einum hverium grip. hvárt sem þat er i iorðu. æða öðro fe. Nu selr hann veð i brott öðrom manne. þa scal sa hava vatta til veðrs sins er veð atte. a fyrstum .xii. manaðom ef hann er innan fylkis. En ef hann er eigi innan fylkis, þa have hann brigt a fyrstum .xii. manðom er hann heim kemr i fylki. ellar a hann þess mals alldrigi upreist. Nu selr maðr tveim monnum eitt veð. þa er sa veð er fyrri toc. oc vitu þat vattar. en þeim er kaupfox er siðarr toc.
51 Ðat[149] er nu þvi nest at vér scolom konor kaupa með mundi. þess at barn se arfgengt. þa scal maðr festa með kono þeirri .xii. aura oreigi mund. oc hava við þatt vatta. oc have hann bruðmenn en hon bruðkonor. oc geve henne giof of morgon. er þau hava um nott saman verit. slica sem hann festi við henne. þa er barn þat arfgengt er alet er siðan. Nu er þat þvi nest at maðr vill afla ser. kvanfangs þess er meira kemr til. þa scal faðer sialfr festa dottor sina. ef hon er mǽr. en broðer ef faðer er dauðr. Nu vill faðer eigi gifta dottor sina manne þeim er fest hafde hana. þa scal hanom heim stefna. oc gera hanom eindaga til. at hann vill festarkono sina hava. Nu ef hinn vill eigi lata hann hava. þa scal hann krevia út festar kono sinnar. oc stemna hanom þing firi rán. þa eigu þingmenn at döma hann útlagan. Engu ræðr mǽr um þat. ef hon flýr hvergi siolfr. Hallda ma maðr festar kono firi festarmanne .xii. manaðe. sa er firi scal raða. þat ma skilia festarmal. ef horundfall kemr a annat tveggia. En ef maðr legst með festar kono sinni. þa scal hann böta rette ervingia hennar. oc ganga at eiga siðan. Eckia scal siolf festa sic. oc hava frenda rað við. þa ma hon eigi riuva. En ef eigi er frenda rað við þa ma hon riuva og giallda mercr .iij. at handsalssliti. þeim er festi hana. Sina festar kono scal hverr hava. ef þa festir er firi scal raða. En ef maðr festir manne kono. þa er hann scal eigi firi raða. þa scal hann giallda .iij. mercr. þeim manne er þa kono hafðe festa. Nu scolo bröðr raða firi systur sinni tveir æða fleiri. þa festir einn þeirra hana manne. nu vilia hinir riuva. þa scolo þeir luta hverr firi scal raða. ef þa lytr er festi þa scal hallda. en ellar eigi. oc giallde hinn mercr .iij. at handzsalssliti. En ef annattveggia verðr siuct. æða sárt. þa scal biða .xii. manaðe gera þa annat tveggia. lata fram fara þat rað. við þau mein er a ero orðen. æða segia i sundr festum. Nu scal sa eigi þa kono fyrr gifta en .xii. manaðr se gegner. nema hann vili. hinn scal oc eigi fyrr taca aðra kono. nema hann vili. Nu vill maðr eigi taca festar kono sina. þa scal stefna hanom heim til at taca. oc gera hanom eindaga til. þa scal stefna hanom til þings firi þat at hann flyr festar kono sina. þa scolo þingmenn gera hann utlagan. oc heiter hann þa fuðfloge. Sva scal kono gera eindaga ef hon fester sic manne. oc kemr eigi i einðaga at giftazt þeim manne er hon festi sic. En ef hon vill eigi sökia eindaga. þa scal stefna henne til þings firi þat at hon flyr festar mann sinn. oc gera hana utlaga a þingi. oc scal hon fara af lande brott. oc heiter hon flannfluga. Sina festarkono scal hverr hallda ef herr ferr a land várt. ef hanom er boðen með vattom. En ef hann kveðr nei við. oc vill eigi hallda festar kono sina. þa segir hann sialfr festum i sundr. Nu verðr festar kona mannz hernumin. þa er hann skylldr at fara efter henne. oc leggia merer .iij. til at leysa hana út. en ervingi þat er auc skal. Nu tecr maðr festar kono mannz. oc gengr at eiga. oc se þat beggia þeirra rað. þa stefne sa þing er fyrr hafðe festa þeim er siðarr fecc. þa eigu þingmenn at döma þau utlog bæðe. En ef hon segir eigi sinn vilia til þess. þa skilisc hon við þat.
52 Fe kono sinnar scal maðr eigi af lande föra. nema hon vili. Raða scal hann fe þeirra ollo til þarva þeim. hvarke þeirra scal firimæla. ne firigera annars fe. Slican rett a hverr maðr a kono sinni. sem a siolfum ser.
53 Eigi a kona at synia boanda sinum felax. Nu fær maðr meyiar. eigi megu þau leggia felag sin imillum. nema þeir menn iatte er til arfs þeirra standa. En ef þau ala born til arfs sins. þa megu þau leggia felag sin imellom slict sem þau vilia. Nu fær maðr eckiu oc a hon born til arfs sins. oc ero þau i umegð. og vill hann þo leggia felag við hana at hvaro. þa scal gera stefnu til hofuðbarms monnonom barnanna. oc leggia felag þeirra saman. at fiar magne. leggia iorð iorðu i gegn. en eyri eyri i gegn. oc meta fong hans at þau ero meiri en hennar fong se. Nu ma þat eigi riuva ef sva er lagt. En ef þau leggia felag sitt annan veg saman. þa ma þat riuva. hvárt sem vill hans ervingi. æða hennar. a þa lund at fara a þing fram fyrr. en þau have veret .xx. vetr saman. oc segia i sundr þvi felage. En ef eigi er i sundr sagt fyrr en þau have verit .xx. vetr saman. þa a hann alldrigi upreist a þvi male siðan. Hvervitna þess er hiun tvau leggia felag sitt saman. þa scolo þau lysa þvi i fiolda manna. Nu ero hiun tvau saman .xx. vetr. æða .xx.
- Jvfr. Cap. 53 F. XI. 8.
vetrum lengr. þa leggia log felag þeirra saman. ef eigi var fyrr lagt. þa a hon þriðiung i fe. en hann tva luti. En þo at þat være lagt oc er eigi lyst a .xx. vetrum. þa er sem ulagt se.
54 Nu scal giof kono heimil væra er til hennar var geven. hverr sem skilnaðr þeirra verðr. Olafr. Mynda scal meyiar fe allt oc koma eyrir i gegn. en eckiu fe halft. Mynding scal við ollum lutum heimil væra. nema við tveim einum. ef hon deyr barnlaus. æða gengr fra hanom foryfta laust. Baðer. kono sinni scal engi maðr með hoggum raða at oldr. ne at ate. En ef hann berr hana i fiolda manna. þa scal hann böta henne slicum rette sem hann a at taca a siolfum ser. oc sva annat sinn. oc sva hit þriðia sinn. Ola. þa a hon kost at ganga fra hanom með giof oc gagngiallde. En ef maðr vill skiliast við kono sina. þa scal hann sva skilit segia. at hvartveggia þeirra mege heyra mal annars. oc have við þat vatta.
55 Nu heimtir maðr skulld at manne. ef hann er innan fylkis. ef hann skulldskeyter hanom við annan mann. þa hever hann loket þeirri skulld ser af hende. ef þar ero vattar við þat.
56 Umage ma engu kaupi kaupa. ne raða. þræll ma oc engu kaupi raða. nema knivi sinum einum. Leysingi ma oc engu kaupi raða. nema ærtogar kaupi sa er eigi hevir gort frælsis ol sitt. Þat scal oc vita hvessu miclu kaupi konor megu raða. Leysingia kona ma raða ærtogar kaupi. ef hann hever gort frælsis ól sitt. En sunar kona hans halfeyris kaupi. En boanda kona eyris kaupi. Enn haulld manz kona tveggia aura kaupi.[150] En lendz mannz kona halfrar mercr kaupi. En ef meira kaup kaupir. þa ma riuva a fyrsta manaðe. En ef hann er eigi heima. þa scal riuva a fyrsta manaðe er hann heim kemr.
57 Þat[151] er nu þvi nest. at maðr kaupir máns mann at manne öðrom. kaupa saman laga kaupi oc lyritar. sa scal hallda abyrgð a er sellde. um ny hit nesta oc niðar. at hann drecce eigi kýr. oc við stiarva oc við stinga. oc við fársottom ollom. oc við þvi at han bere sialfr land sitt. oc skit af klæðom. oc abyrgiasc við leynanda lostom ollom. manað hinn fysta. Nu ef sa lostr einhverr a. þa scal þat kaup a fyrsta
- Jvfr. Cap. 56 F. XI. 22.
manaðe aptr föra. með vattom. En ef þræll a launbarn. þa scal sa veita vorð barne er þræl sellde. En ef þræll a orco. þa have hann þat til barnfulgu. En ef þræll gengr i liose i hvilu kono sinnar. þa scal sa veita vorð. þvi barne er hon gengr þa með. er þa kaupir. en hinn ollum þeim er fyrr varo. Nu er þat oc leynanda laustr. ef ambott er með barne. oc vissi sa eigi er keypti. þa scal sa hallda abyrgð a er barn a með henne. er hon a sæng férr. ef henne verðr þat að lemd. æða at bana. til hon ma bera fotur tvær vaz fra brunni. þa scal hann fara með barne. oc lata moðor fylgia þingat sem sa er. er hanom sellde. oc bioða hanom ambótt. oc föra barn feðr a hendr. Lia scal hann ambattar. ef hinn þarf at segia faðerni a hendr manne. þa hever hann barn þat a logum sér fört af hende. oc hava við þat vatta. Böta scal hverr maðr rette firi þræl sinn. sem firi sialvan sic. ef hann liggr með kono. Ervingi scal rett taca a kono hverri.[152] nema hon eigi ser boanda. Sa scal faðer at barne. er moðer segir at faðer se. Nu segir hon faðerne þræle a hond. þa scal drotne hans heimstefna. oc leiða heimstefnu vitni sitt. þar scal hann festa lyritar eið firi svein sinn. ellar take hann við barne. En ef hann vill hvarke gera. þa leggi barn þar. oc fele hanom abyrgð a hende. Sva scal frialsrar kono barn af hende föra sem ambattar. Nu segir ambott faðerni friolsum manne a hendr. þa scal hanom heim stefna til krofu. oc vil viðr tocu umaga. þingat scal sa fara i þann eindaga er hann hafðe hanom heimstemnt. oc leiða heimstemnu vitni sitt. En hon segia faðerni a hendr hanom. þan mann scal hon þa krevia rettar sins er hon sagðe sogu a hond oc viðrtocu umaga. þvi at engi scal barn bera a gotur út at bioða þar manne. Nu er vel ef hann kveðr ia við þa er þat barn hans þyboret. en ef hann kveðr nei við oc kveðzc ecki i eiga. oc vill hvarke festa rétt. ne við barne taca. þa scal þar niðr leggia. þvi at nei hans er ecki. nema hann bioðe lyritar eið. oc festi þar þegar. þa scal sökiande hava barn brott með ser. en eiðar þeir scolo standa .x. vicur svörra daga. Lyritar eiðr scal firi legorð hvert. nema maðr se vendr kono þeirri er hann vinnr udaða verc a. þa er settar eiðr. Nu ef hann sverr þann eið. þa sverr hann barn þat af hende ser. þa er þat i engum abyrgðum við hann. ne við frendr hans. Nu likist barn þat hanom. oc sér hann þat at hann hever missvaret þann eið. þa scal hann fara i fiolda manna. oc segia at þat er barn hans. oc böta við Christ. at hann hever missvaret. þa er þat barn hans þyboret. Nu hevir hann eið festan oc vill eigi vinna. þa scal hann giallda hinum sef alna eyris firi manað hvern meðan hinn föðer umaga hans. Nu scal þat eiðfall sott væra sem hvert annarra a fyrstum .xii. manaðom. ellar er sa eiðr sem vunninn se. at logmale varo. Nu ef hinn kallar eigi til barns sins. er eið léét falla. a fyrstum .xii. manaðom. þa scal hinn föða ser upp þræl. æða ambott. firi þvi at engi várr scal ala oðrom þræl kalfselde. Nu vill hann ganga til siðan vaxet er. oc kenna ser. þa scal hann leysa út með verðe. sva miclu sem valenkunnir menn meta. at verðr se sa maðr orcolaus. Nu gengr maðr i gegn barne sinu. oc berr til kirkiu fyrr en þat have .iij. netr hinar helgu. oc gefr þvi frælsi. þa er þat iamrettes maðr við faður sinn. oc föðer upp i kyni sinu. Sva ma frende hans at somu geva hanom frælsi af hende hans. oc föðer upp i kyni sinu. þa er sa iamrettesmaðr við faður sinn.
58 Nu ma maðr böta rað sunar sins ef hann vill. oc leiða hann i ætt. ef sa iatter er arve er nestr. Nu ef hann a sunu þa er moðer er mundi keypt. þo at einn se fulltiða ef sa iatter. þa iatter hann firi alla þa er i umegð ero. oc sva firi alla þa er ualner ero. Sa scal oðrle iatta er oðal a með þeim. þa scal hann gera þriggia sallda ól horzcra mæla. oc hogga við oxa þritiðung. oc fla af fit af fremra föte högra megin. oc gera af sco oc setia við skapker. Sa scal fyst i sko stiga er mann leiðir i ætt. en þa hinn sialfr er i ætt er leiddr. en þa hinn er arve iatte. en þa hinn er oðrlom iatte. en þa þeir frendr. Engi ma geva arf undan oðrom. velakaup scal at vettoge hava. Engi scal oðrom arfsvic veita. Nu scal stiga faðer i sco. ef hann leiðir sun sinn i ætt. oc sunr hans sa er fulltiða er. Nu er þat ættleiðing at fullu. Nu er sunr eigi til. þa scal sa stiga i sco er hanom iatter. arve. En þa scal sa stiga i sco er hanom iatter oðrle. Nu scal hann sva mæla. at ec leiði þenna mann til fiar þess er ec gef hanom. oc til giallz oc til giavar. oc til sess oc til sætes. oc til bota oc til bauga. oc til allz rettar sva sem moðer hans væri mundi keypt. Nu ma leiða broðer oc systir broðor i ætt við sic. oc faður broðer broðor sun. Nu scal sva leiða hornong oc risung i ætt við sic sem sun þyborenn. Sva megu fleiri frendr i ætt leiða. oc til arfs gera sem nu hevi ec talt. ef sa iatter er arve er nestr. þann mann ma oc leiða i ætt. ef faðer gefr frælsi fyrr en hann have netr .xv. hinar helgu. þa scolo þeir aller iatta er i erfðum ero við hann. Nu scal hann þat hava allt er hann er til leiddr. meðan þeir liva er i sko stigu við hann. þa scal hann taca siðan þeir ero dauðir bæðe arf oc oðal. Nu scal maðr lysa ættleiðing sinni a hverium .xx. vetrum til hann tecr arf. þa scal arfr bera hanom vitni um alldr. oc um æve siðan.
59 Efter vitnum oc gognom scal hvért mal döma. Sva er ef einn berr vitni með manne. sem engi bere. en tveir sem tiu ef maðr uggir eigi andvitni a mote. Nu ero
- Jvfr. Cap. 58. F. IX. 1. 24.
þau vitni er eigi scolo andvitni a mote koma. þat er heimstemnu vitni. oc þingstefnu vitni. oc kvoðu vitni. oc nauðsynia vitni. oc forsagnar vitni. oc þau vitni er menn bera um deilld manna at oldrhusi. En ef maðr krefr mann fiar. þa ma hann sva krofu veria. at kveðast þa skulld golldet hava. oc nemner vatta sina þa er við þat varo. Nu ef vattar ero innan fylkis. þa scal skapa þeim leiðarlengd til. En ef vattar ero utan fylkis. þa scal gera þeim lagastefnu at þeir kome þar oc bere slict vitni sem þeir við varo. Nu bera þeir sva vitni at þeir við þat varo er hann lauc skulld þeirri allre sér af hende. þa hever hann krofu rétt varða. þat heitir alyctar vitni. þar scal oc ecki andvitni amote koma. En ef þeir koma eigi. þa er han seccr a krofu þeirri. Nefgilldismenn. æða baugilldismenn. æða namagar megu eigi bera vitni með manne. nema þeir se baðom iamskylldir.
Taca megu tveir við eins vitni ef sa er frumváttr er við var. þa verðr þat vitni at fullu sva sem þeir have aller við verit.
60 Nv föra menn andvitni amote. þa scolo þeir auca einum vatt. þa ero þeir sköcvattar er fyrri baro. En ef þeir bera aller iammarger. þa ero þeir scröcvattar er eftre baro. oc bera alldri vitni of slict mal siðan. oc böta .iij. morcom kononge hverr þeirra.
61 Nu leiðir maðr þræll sinn i kirkiu. æða a kistu setr. oc gefr frælsi. Nu ef hann gefr skattalaust oc skullda. þa þarf sa eigi at gera frælsis ol sitt. ne engi sa maðr er frials fellr a iorð. þa scal hann raða kaupum sinum oc kvánfongum. þo scal hann væra i þyrmslum við skapdrotten sinn. sva sem hinn er verðr reiðir. Nu gefr maðr þræle sinum þeim frælsi er verð reiðir æða ambotto. frials er hverr er frælsi er gevet. ef þa gefr er geva a. Nu ferr þræll frials mannz forom .xx. vetr. æða .xx. vetrum lengr. oc illir engi maðr farar hans. ne kaup hans. ne kvanfong. hvárt sem hann ferr utanfylkis. æða innanfylkis. þa er hann frials. ef hann vill frials kallasc. Sa maðr er konongr gefr frælsi. hann scal eigi gera frælsis ol sitt. oc sa annarr er fyrr er frælsi gevet er hann have .iij. netr hinar helgu. oc föddr upp siðan skulldlaus. Nu reiðir þræll æða ambott verðaura sina. þa scal þau til kirkiu föra oc leggia boc a hofuð þeim. oc geva frelsi. Nu scal hann þar vinna .xii. manaðr firi skapdrotne sinum. En ef hanom er sva frælsi gevet at efter stendr halft verð hans. æða meira. þa þo at hann söke þat með hoggum er efter stendr þar a ecki konongr a.
- Jvfr. Cap.60 F. XIII. 24. 25. Cap. 61. F. IX. 12.
62 Nu vill leysingi raða kaupum sinum. oc kvánfongum. þa scal hann gera frælsis ol sitt. þriggia sallda oc hit minzta. oc bioða skapdrotne hans til með vattom. oc bioða eigi sokunautum hans til. oc sissa hanom i ondvege. oc leggia .vi. aura i skaler. hinn fysta eftan oc bioða hanom leysings aura. Nu ef hann tecr við þa er vel. En ef hann gefr upp. þa er sem golldet se. En ef hann vill eigi til fara. þa scal hann leiða vatta sina at hann bauð hanom þingat. oc lata liggia tómt ondvege hans. oc leggia .vi. aura i scaler. oc bioða i sæte hans hinn fysta eptan. þat heita leysings aurar. En ef hann hever nocorom manne um boðet við at taca þa er vel. En ef engi maðr tecr við. þa hirði hann til morgens. oc bioðe enn at matmale. En ef þa tecr engi maðr við. þa have hann oc hirði til sa heimtir er hava scal. ta er frælsisól gort at fullu.
63 Nv fær leysingi kono ættborna. sa er gort hever frælsis ol sitt. oc skiliasc þau kvic þa scolo born oll með henne hverva. En ef hon verðr fyrr dauð. þa scolo born oll hverva til faður sins aftr. oc eta fe hans meðan þat er til. en þa er þat er allt etet. þa scolu born oll aftr hverva i hit betra kyn. en hann undir skapdrotten sinn. Nu fær leysingi kono ættborna sa er eigi hever gort frælsis ol sitt. hverr sem skilnaðr þeirra verðr. þa hverva oll born með henne. Nu fær leysingi leysingiu. oc er gort frælsis ól hennar. en eigi hans. þa koma born til hvarskes arfs. En ef hans frælsis ol er gort en hennar eigi. oc iatter þo skapdrottenn hennar vón undan sér. þa koma born til beggia arfs. Nu fær leysingi leysingiu oc er annars skapdrottens ia til en annars eigi. þa er eigi iatter. ef þa er audöfum at skipta. þa ma hann sic til telia. en ef vandræðe ero. þa ma hann sic fra telia gorollo. Nu fær leysingi leysingiu. oc er gort frælsis ol beggia þeirra. þa gegna born beggia arve. En ef þau verða at þrotom. þa ero þat grafgangs menn. scal grava grof i kirkiugarðe. oc setia þau þar i. oc lata þar deyia. take skapdrottenn þat ór er lengst livir. oc föðe þat siðan. Nu fær leysingi leysingiu. oc hvarskes þeirra frælsisól gort. nu ala þau born saman. þa ero þau iamrettesmenn við faður sinn. þau scolu þa vinna firi karle of kerlingu. En ef eitthvert vill i brautt fara. þa scal þat leggia i stað sinn mercr .iij.
64 Nu frælsasc þau þræll oc ambótt. oc bua bæðe saman. þa öxla þau hanom tva luti fiar en henne þriðiung. þa mundr scal henne uppi hallda er hann gaf til hennar. hvárt sem var minni æða meiri. þa er þau varo anauðig.
- Jvfr. Cap. 62. F. IX. 12.
65 Nu ero bröðr tveir födder upp anauðgir at eins mannz. oc ero þeir bæde bröðr oc fostbröðr oc leysasc þeir undan drotne sinum. oc firrasc eigi fostr. eigu saman verc oc orco. þa kemr hvartveggia þeirra til annars arfs. born þeirra koma eigi til. nema þeir geri frælsis ol sitt.
66 Nu scal leysingi hava þyrmslir við skapdrotten sinn. eigi scal hann i fevelom. ne i fiorvelum við hann væra. ne i domom i gegn hanom. nema hann eigi sitt mál at veria salfs. þa scal hann iamt firi hanom veria sem firi oðrom monnom. oc eigi iamnasc orðom við hann. oc hverva eigi odd ne egg a mote hanom. oc fylla eigi fiandflocc hans. oc bera eigi vitni a hond hanom. oc ganga eigi a hond ofrikis manne. nema leyvi hans se til. oc setia eigi dom annarra a mote hanom. En ef hann gerer einnhvern lut þeirra. þa scal hann fara aftr i sess hinn sama er hann var fyrr. oc leysasc þeðan verðaurum. Fe sinu hever hann oc firigort. Tveir scolu þeir feðgar [153] þyrmasc við hina tva. Ef sunr hans gerir einnhvern lut þessarra. þa seckizt hann við skapdrotten sinn verðaurum slicum sem faðer hans gallt. Vitni þau scal leysingi abyrgiasc .xx. vetr. at hann hever frælsisól sitt gort. En ef engi illir gerð hans a .xx. vetrum. þa scal þo gort vera at ugort se. ef hann vill þat segia. Kaupa ma leysingi arf bornom sinum. ef þeirr verða satter a. þa er þat iamfullt sem hann hafðe skirt far sitt. En ef þrot söker þau oc er keypt. þa scolo born þeirra vinna firi þeim meðan þau liva. oc ganga skulldlaust i braut. En ef þau vilia eigi þat. giallde fostrlaun þat þeirra er i brautt vill fara.
67 Nv ferr leysingi or fylki firi utan rað drottens sins. oc aflar sér þar fiar æða kaupa. þa scal skapdrottenn fara efter með vatta. ef hann vill aftr fara þa er vel. En ef hann vill eigi aptr fara. þa leiði hann vitni a hond hanom at hann er leysingi hans. oc före hann aptr hvárt sem hann vill lausan æða bundinn. oc setia hann i sess hinn sama. þar sem hann var fyrr.
68 Nu leypr þræll mannz. oc tecr maðr hann innan fylkis. oc utan fiorðongs. þa scal hann hava[154] eyri. En ef hann tecr hann utan fylkis. oc innan laga varra. þa scal hann hava .ij. aura. Nu ef hann tecr hann innanlandz oc utan laga várra.
- Jvfr. Cap. 66. F. IX. 10. 11. Cap. 68. F. X. 40.
þa a sa halva morc er hann tecr. ef hann hever hann i hoftum heim. þa a hann undingia lausn. en ellar eigi.
69 Nu leigir maðr þræl mannz. hann scal hann abyrgiasc at hann visi hanom eigi a ár uförar. æða a isa uföra. ne til biarnar hiða. æða i biorg uför. æða a sæ uföran. æða a annat forað. Nu ef hann firifersc þar a. oc varo eigi hans sveinar þar. æða hans vercmenn aðrer. þa scal hann giallda hinum svein sinn er atte. hann scal föra hann heim at missera motom. En ef hann sender hann heim oc letr hann fara einnsaman. þa ef hann leypr i brautt oc kemr eigi heim til handa drotne sinum. þa scal hann giallda hanom svein sinn. Nu scal engi maðr flytia svein mannz fra drotne. nema sér vili abyrgia. scal hverr maðr heim flytia at usecku [155] til handa drotne. Heimilld scal hverr maðr taca af drotne verca sveins sins. ellar abyrgiazt hann at ollu. Nu leggr hann siukan æða saran. þa scal hann þar liggia .vii. netr. en siðan scal hann föra hinum er a. En ef sa er af lande farenn. þa scal föra fiarhallz manne hans. En ef hann vill lengr lata hann þar liggia. þa scal leigufall i væra slict sem til telst. en ecki hever hann matar þess er hann neytir meðan hann liggr. En ef hann leypr i braut fra þeim er hever. þa scal hann gera boð þeim er a. ellar scal hann leiga. þo at hann have eigi.
70 Nu kaupir maðr verc at friolsom manne. þa scal hann þat allt hallda sem þeir verða a satter. En ef boande vill eigi hallda male[156] við leigumann sinn. oc visar hanom ór vist. þa scal hann krevia með vatta tva vistar. oc bioða verc sin. slic sem þeir urðu a satter. Nu ef boande vill þat eigi þa er hann seccr at .xii. aurum. en hinn hava[157] kaup sitt. oc matar verð. þat er uneytt er. Ne ef leigumaðr vill eigi hallda male við boanda. þa scal hann krevia hann verca slicra sem hann handsalaðe hanom. oc bioða hanom vist með vattom. en ef hann vill eigi. þa er hann seccr aurum .xii. En þa a boande slict at heimta ar hanom sem hann skylldi reiða hanom. En matar hevir hann ecki. þvi at hann hamnar sialfr. En ef hann tecr mannzverc a hond ser oc getr eigi uunnit. þa scolo menn meta hvert leigufall hanom scal i þvi væra. Nu legst leigumaðr siucr æða sárr. ef hann liggr .v. netr. þa scal ecki leigufall i þvi væra. en ef hann liggr lengr. þa scolo menn meta verca tion oc mát þann er hann neytir. ellar före a hendr ervingia. Nu festir maðr umaga i vist. þat scal oc
- Jvfr. Cap. 70. F. X. 10.
hallda. En ef hann visar hanom ór vist oc gengr hann husa a milli. þa scal hann giallda mercr .iij. oc varðveita hanom. sem mælt var. Sva scal hverr giallda er ganga lætr sinn umaga husa amilli. sem ec hevi nu talt.
71 A þingi scal skulldarmann taca bioðasc frendum fyst. sa er nestr er nanastr er. ef hann vill hava. æða sa ellar er hann vill hellzt selia. Engi ma kono sva taca i skulld. nema have frenda rað við. Leysings born ma taca i fiolda hverium er vill. Hallda scal slict allt sem menn verða a satter. oc vattar vitu. Eigi scal hann með hoggum raða hanom til verca. nema hann megi eigi[158] fa af hanom skulld sina. en siðan er hann rett laus við hann oc hans kono. oc man hans allt. oc sva hvért þeirra við annat. En ef aðrer menn liósta hann. þa a hann slican rett a hanom sem a brytia sinum. sialfr a hann þat er auc er slics rettar sem hann a burð til. En iamdýrr scal hann þa at rette sem hann være skulldlaus. En ef skulldarkona legst með þræle. þa a armaðr ecki a henne fyrr en hon have golldet hina skulld. Nu ef maðr selr skulldar mann mansale. nema hann laupi ór skulld. þa er hann seccr .xl. marca. oc sva hverr frialsan mann selr. En ef lendr maðr selr. þa scal hann halft kononge giallda. en halft fylkismonnum. En ef armaðr konongs selr. þa scal hann giallda .xl. marca fylkismonnum. Ættborenn maðr ma geva barn sitt i skulld. ef hann gefr a þingi. æða at oldrhusi. æða at kirkiu sokn. þa ma hann geva i þriggia marca skulld oc eigi meiri. þa scal þat hallda. scal eigi barnet riuva oc engi maðr annarra. Nu scal hann neyta skulldar mann sinn. sem þræl sinn. oc sva föra hann til verca. þa scal orco geva hanom sem þrælom sinum. Nu scal hann þar væra oc fa þa aura er hann er fastr. ef hann vill eigi þa hava verit. þa scal hann eiga umhvarf halvan manað innan fylkis at sysla um skulld. þa er hann a at giallda. En ef hann ferr huldu hofðe. æða ór fylki. þa er hann þræll ef hinn tecr hann er skulld a at hanom. Engan a konongr rett a skulldar manne. þar sem sialfr hann a engan rett a ser. Nu gefsc maðr i skulld frials oc fulltiða oc ættborenn. þa ma hann gefasc i sva micla skulld sem hann vill. Nu vill sa aura hava af skulldar manne sinum. þa er vel ef hann syslar sialfr um. En ef hann vill eigi sialfr um sysla. þa scal hann bioða frendom. þa er vel ef þeir vilja hava keypt. ellar scal hann selia, hann hvert er hann vill innanlandz. oc selia at aurum eigi meirum en hann var fastr. Engi maðr scal selia frialsan mann mansale. en ef hann verðr at þvi kunnr oc sannr. þa scal hann giallda .xl. marca. oc sva hinn er kaupir. ef hann veit at hann var frials. Nu ef skulldar maðr getr born. þa er vel ef hann a sialfr fe til. at fela born sin af hende ser. en ef hann a eigi sialfr fe til. þa scal sa fela er skulld a at hanom. þa eycsc hanom skulld sva miclu sem hann felr born af hende sér. sysli þeir baðer um stað barne. Nu scal skulld aucazt hanom til hann þyckir fulldyrr at verðe. En ef hann gerir born sva morg. þa scolo frendr hans taca við bornom siðan hvegi morg sem ero. Nu fær hann eigi golldet skulld. oc elldisc hann a hende þeim manne er a at hanom skulld. oc verðr hann at umaga. þa er hann hans umage. Hann a oc kost at geva hanom skulld meðan hann er vercfǿrr. þa hverfr hann a hendr [frendom. þo at hann verðe [159] at umaga. Ef maðr selr mann frialsan a heiðit land. þa scal hann giallda .xl. marca. oc koma hanom aptr. ellar giallda hann giolldum aptr frendum hans. Nu byðr maðr þriot þeim er skulld a at hanom. oc vill eigi vinna firi hanom. före hann a þing oc bioðe frendom at leysa hann. ór skulld þeirri. Nu vilia frendr eigi leysa hann. þa scal sa er skulld a at hanom. eiga kost at hoggva af hanom hvárt sem hann vill ovan æða neðan. Nu kemr frials maðr i skulld oc er eigi rett tekinn i. þa scal hann fara a þing oc brigða sic ór skulld. þarf hann engum manne at stefna til. Ef maðr tecr svein mannz oc recr a verc firi ser. þa abyrgisc hann sveinenn. oc giallde hinum afang. ef hann heimtir. nema hann take hann af laupstigi.
72 Nu[160] leigir maðr iorð at þeim er a. at leigu mala rettom. þa scal hann þa iorð hava .xii. manað heimila at bua a. oc inna hinum leigu sva sem þeir varo a satter. [Nu er leiga eindagað.[161] oc kömr eigi fram i eindaga. þa uheimilar hann sér iorð. Nu reiðir hann suma leigu. en suma eigi. þa scal sökia með vattom þat er efter stendr. Nu vill hann eigi reiða. þa scal krossa loð til leigu. oc firibioða hanom at neyta undan krosse. efter fimt. En ef hann neyter. böte bauge kononge. oc giallde þo hinum leigu. Nu scal a þeirri iorðu bua til farðaga at öðro vare. Af þeirri iorðu ma maðr ecki af selia oðrom a leigu. nema hann skildi þat er hann toc at hann skylldi oðrom manne af selia a leigu til heimils. Nu ef hann selr. þa er hanom iorð uheimil. oc sva hinum er tecr. böte landnáme hvartveggia. af skal hinn fara er af leiguliða toc. Allt þat er hann verðr sins um. þa scal hinn böta hanom er sellde hanom. oc. aura .vi. at handsalssliti. firi þvi at sva scal hverr giallda er selr öðrom uheimillt. nema hann have iorð aðra iamgoða at fa honum.
73 Nu scal hann husum upp hallda ollum þeim er a varo er hann kom til. þat scal hann eigi abyrgiasc at hus fyrnizt. Nu ef husgerð er mælt a hendr hanom þa
- Jvfr. Cap. 72. 73 F. XIII. 1.
scal hann þat gort hava fyrr en hann af iorðu fare. Nu ef hann þau hus gerer er eigi ero mælt a hendr hanom. þa scal hann gera ser siolfum. hann scal hinum bioða at kaupa þat hus er iorð a með vattom. ef hann fecc i þeirri iorðu til. ellar föra af firi fardaga ef hann er innan fylkis. En ef hann er eigi innan fylkis bioðe þeim er til ferr iarðar. Nu ef hus stendr efter fardaga. þa a hinn hus er iorð a. nema hann före a helkn æða a reysar. þa sem hvarke spilli ácre. ne eng. firi farðaga. þa ma hann föra þat hus efter farðaga. þegar er hann a hellzt tom at. Nu ero þeir fardagar fyrstir at bua niú netr a sumar i ollom husum. þa ef hann ma eigi vinna allt sit fört. þa ma hann bua aðrar niu netr i holfum husum. fara úöðra megin ellz. oc gegna engum boðburðum. þa scal hann braut föra nema hanom se nauðsyn at. oc a þar seto sem hann scal föra ivir fiall. æða ivir fiorðu. þa scal hann föra i naust. æða i sel. oc bua þar hinar þriðiu niu netr. hava þa af fǿrt at useccu. oc neyta þar bæðe vaz oc viðar. oc garðfoðrs.
74 Nu scal hann af iorðu föra þat er hann a at retto af at föra. þat ero þriu loss foðrs af mannzverki hveriu. þat kollom vér eykia foðr. eitt heys. en tvau halms. til várfoðrs sér. vercvið sinn allan scal hann abrot hava með ser.
75 Nv scolo hurðir standa. uthúrðir þriar. oc þo þriar at engi væri þa er hann kom þar. stofu hurð oc burshurð. oc elldhushurð. oc standa allar þær er fyrr stoðo. Nu ef hann tecr einahveria þa hurð oc förer abrott. þa scal hann aftr föra. oc leggia a landnám. ef hann hever leyst fra. En ef þar fylgir nokot af þreskelldi. æða updyri. æða gætte tre. þo at ein flis fylgi. þa er þat husbrot. oc scal hann þa leggia a mercr .iij. En ef hann brytr setstocca or husi æða brikr þær er greyping hever numet. þa scal hann föra aptr oc leggia a mercr .iij. Lavafili oc florfili oc viðkost oc bruar þær hann gerði. Hialma oc hus sin þar scal hann þat leggia er hvarke spilli acre ne eng. En ef hinum þyckir mein at. er til ferr. hann scal a brot föra þegar er hann vill. Langþili og þverþili. oc allt þat er eigi hever greyping nomet. æða naglfast undir bialka æða bita. þa scal brott föra. Allt þat er husbrot nemr böte morcom .iij. þeim er hus a. oc geri hus iamheimillt sem aðr var. Nu scal hann eigi grava upp hialmröður efter fardaga. hoggva ma hann firi ovan iorð. oc föra i brott. En ef hann grefr upp. þa scal hann böta landname þeim er iorð a. Ef maðr gerer ser hvanngarð. före brautt firi fardaga ef hann vill. Ef maðr sær vetr rug þar sem acr er. oc ferr af iorðu. have af allzecki. En ef hann grefr voll til innangarðz. have þa fræmæle sinn. En ef hann grefr til utangarðz. have halvan hvárr sa er til ferr iarðar. oc sa er sere. ef hann gerðir um. Af iorðu ma maðr ecki veita. nema tvau loss viðar oc eitt skafs. þat a leiguliði at leyfa. oc sva landzdrottenn. þo at hinn vili eigi. er leigt hevir iorð. Nu ef haucar bua i morco. þa scal sa hava er leigðt hever iorð. nema hinn skili undan. Engi scal annars hauca taca. nema landname vili firi böta. oc föra hauca aptr. En ef hann tecr hauc bundinn i reiðri. þa er hann þiofr at. ef hinn hafðe lyst firi vattom at hann hafðe bundna. Nu a sa averca er iorð hever leigðt. ef eigi er meira vert en halfrar mercr. ef hann segir landzdrotne til. En eigi ef hann leynir hann. enn hinn böte landname er i orte. Jorð scal at þvi nyta. at gera skip til þurftar sinnar. þat er eigi ma sessom telia. En ef hann gerir þat skip er sessom ma telia. þa gerir hann þat þeim er iorð a. Næfrar scal hann eigi liosta til solu. nema hann þurvi at kaupa ser svarta sallt. Sallt scal hann eigi meira gera. en hann þarf at geva bufe sinu. nema han þurfi næfrar at kaupa ser. Tioru scal hann eigi meiri gera. en hann þarf at bræða skip sin með. Samkundu scal engi maðr gera a iorðu mannz. nema sa þurvi olgerðar er leigt hever. En ef gerer giallde mercr .iij.
76 Nu leigir maðr iorð. oc vill eigi hava er hann hever leigða. þa scal hann fara til er .v. netr ero til stoðu. oc sa þa iorð. oc nyta sér sva sem hinn hefðe eigi leigða. oc heimta leigu af hinum er tecna hafðe.
77 Nu ferr maðr a iorð mannz. oc tecr eigi heimilld af þeim er a. þa scal gera hanom fimtar stemnu af. oc leysa sitt með landnáme af. þa ef hann vill eigi af fara. þa scal stemna hanom til þings firi rán. þa eigu þingmenn at döma hanom er iorð a. allt þat er a iorðu er firi utan frialsa menn. oc ranbaug kononge. Nu vill hinn eigi af fara. þa scal hann krevia þingmenn þva marga. at hann se fulliða at föra hann af iorðu. seccr er hverr at .iij. aurum. er eigi vill fylgia hanom. Armaðr konongs er skylldr til at fara. oc oðrlazt með þvi baug.
78 Nu selr maðr eina iorð tveim monnom. sa scal hava er fyrri toc. oc hvervitna þess er maðr selr tveim monnum hit sama. þa scal sa hava er fyrri kaupir. æða leigir. hallda skiladome firi oc niota vatta sinna. at hann toc fyrri. aðra skal hann hinum fa. ef hann hever til. æða giallda handsalsslit .vi. aura. En ef hann a þa eina er hann byr a. þa scal hinn hava. en eigi sialfr hann.
79 Nu selr maðr eina iorð a leigu. oc vill eigi lata hann hava er toc. þa scal hann stefna hanom. hvárt sem hann vill þing. æða a kaupreinu. oc niota vatta sinna
- Jvfr. Cap. 78. F. XIII. 17.
hvessu hann hever iorð tecna. ef hanom bersc þat at fullu. þa scal hann siðan hallda skiladome firi leiguiorð sina. oc sva mala iorð at somu. Nu ef annarr þeirra deyr. þa er leigumale [162] þeirra rovenn. þa scal aptr reiða fe þat er ulaunat er.
80 Nu verðr maðr utlagr a iorðu mannz. þa scal hann leigu hava ef ureidd var. oc orð alla rotfasta. Nu ef iorð liggr auð i hia. sa scal um auðrn gerða er a. oc gæta til firi þvi at engi scal oðrom at garðstauri standa. en ef hann vill eigi gerða. þa scal ecki umgiallda at att se.
81 Nu bua grannar tveir saman. oc taca af einum manne iorð. þa er su iorð uskipt. þa scal þat skipti hallda er þeir skipta sin a milli meðan þeir bua a iorðu. Ef annar byr. en annarr ferr a brott. þa ma hann eigi þeim skiptis synia er til ferr iarðar. Ef menn tveir bua a einum bö. þa scal hvartveggia þeirra hava eigi fleira bufe um sumar. en hann ma föða um vetrenn. oc vinna ecki a annarra manna iorð til. En ef hann hever fleira i haga. þo einu lambe auki hann. nema leyfi hins se til. þa scal hann giallda grasráns baug. oc landzdrotne landnám. En hinum grasverð er a. Gotur allar oc garða lið scolo vera sem verit hava at forno. Ef menn bua i grend saman. þa scal fara ór husa haga er tveir manaðr ero af sumri. nema þeim þyckir ollom annat sannare. Nu sitr einnhverr lengr niðri. þa scal hann firi bioða hanom þarseto. Nu sitr hann kyrr at hvaro. þa scal hann stefna hanom þing firi rán oc þarseto. þa eigu þingmenn at döma kononge baug. en landnám holfu auca[163] þeim er iorð a. en. .vi. aura granna sinum firi grasrán. Nu scal hann æsta böndr oc heraðrsmenn sva marga sem hann vill. at föra bufe hans or husa haga sinum. hverr er seccr at aurum .iij. er syniar hanom. Slict liggr við ef hann ferr ovan firi tvimanað. Há eigu menn of haustum. þa scal engi firi öðrom beita. en sa er beitir. giallde grasránsbaug.
82 Garðr er granna sætter. Nu bua menn tveir a bö einum. eiða fleiri. þa scolu þeir sva hallda garðe upp. sem þeir hava iarðar megin til. oc veret hever at forno fare. oc hava görvan at fardogum öfstum. oc abyrgiasc til vetr natta hverr sinn garð. þann er um andvirki stendr. en sa er eigi gerir sinn garð. þa scal hann abyrgiasc skaða þann allan er hinum er gorr. hvárt sem gerir hans smale. æða annarra manna.
- Jvfr. Cap. 81 F. XIII. 18. 19. 20. Cap. 82 F XIII. 21.
Nu ef kýr er garðbriotr. æða garðsmogol. þa scolo ganga til grannar þeirra. oc sia garð. Nu ef þeim lizt garðr sa gilldr. þa scal sa giallda er garðbriot a. allt slict sem at skaða verðr. Ef bufe gengr ór kvium oc gerer skaða oðrom. þa scal sa giallda er bufe a. sem menn meta. þann skaða. Nu bua menn i grend saman a sinum bö hvarer. þa vill annarr hava merki garð milli þeirra. en annarr eigi. þa scal sa stefna hanom til garðskiptis er hava vill. oc kveða a eindaga firi vattom. oc krevia hann gerðingar. Nu ef hann vill eigi koma til gerðingar. þa scal hann lata vera vitni um. at hann stemde hanom til. oc skipta gerðingu firi vattom. oc leggia a lut. geri hann þann lut siðan er hann lytr. Nu ef hinn vill eigi gera oc gengr þar smale innan garðz. oc etr þar ácr oc eng. hverr sem þat bufe atte. þa scolu þeir giallda skaða þann allan, er þar er gorr. er eigi villdu garðe upphallda. Sva scal of haga skipti at samo. þa er haga garðr rett felldr. ef þrutir taca limi[164] þa ma smale fara með heimboðom siðan. bioða heim þar sem hann vill með vattom. hvarge sem þeir hitta hann. þa ma hann drepa bufe hans ef hann hittir i haga sinum. oc vitu þat vattar. þa fellr smale ugilldr siðan ef hann gengr um hagagarð. æða merkigarð. ef hann hever sinn lút gorvan. þo at hinn have eigi sinn.
83 Nu ganga menn i gognom garðzlið. þa scal sa abyrgiasc er upp lycr grindu. at aptr se loken. En ef þar gengr innangarðz bufe. æða ross. oc spillir acre. æða eng. allan þann skaða er gorr er þar. scal sa giallda aptr sem menn meta er uplauc grindu.
84 Nu scal til sætra a fiall up væra merki sem at forno fare hever verit. föra eigi ór stað nema hann före engum manne til meins. Sva scal þar sætr at somu. þar ma eigi smale fara með heimboðom. þar scal möta horn horne. oc hofr hove.
85 Uotn oll scolo renna. sva sem at forno hava runnit. veita þat engi af bö. æða a bö annars nema þat briote sialft. En ef þat er veitt. þa scal veita aptr. oc leggia landnám a. Nu ef a rennr milli böa. oc ero fiskar i. þa eigu halva hvarer út til miðrar. ef þeir eigu sva iorð til. tveim megin. Nu ef a brytr a annarstveggia iorð. þa a sa a er iorð atte er hon braut. en hinn a granda [æða eyri [165] efter.
- Jvfr. Cap. 85 F. XIII. 9.
þingat til sem hon var. meðan hon rann rett. Engi scal firi öðrom spilla. ne veiði stoð banna. ef hann hever haft at forno fare. En hvervetna þess er menn eigu lax a. þa scal hverr gera veiði vél i sinni a. oc gera þo sva at fiskar megi fara up at á hverri. Ganga scal guðrsgæve til fiallz sem til fioru. ef gengit vill hava. En sa maðr er gerðir firi. þa scolo þeir er firi ovan eigu gera hanom fimtar stemnu af þingi. at briota ór ef at ulogum er i gorr. En ef hann vill eigi ór briota. þa scolo þeir æsta liðrs til at briota ór. en hverr bonde er seccr at .iij. aurum er syniar hanom til at fara. En þeim viðar veiði er firi ovan bua. Engi scal fara i annars a at veiða. nema hann vili þeim veiða er ána a. oc giallda landnám þeim er ána a.
86 Hvervitna þess er menn skilr a um sætr. Nu letr annarr dóm hallda firi. þann dom a sætr at hava. sa er vitni berr til. nema annarr have fleiri vitni. Nu skilr menn a marcteig. oc letr annarr dóm hallda firi. þann dom a marcteigr at have[166] sa er vitni berr til. nema annarr have fleiri vitni. Hvervitna þess er menn skilr a um sætr. æða a marcteig. æða a marcreinu utangarðz. þa hever sa sitt mál er vitni berr til. Nu hever hvartveggia vitni til. þa scal sa hava sitt mál er sveria vill til. Nu vilia baðer sveria til. æða hvarge. þa scal briota sundr i miðiu þat er þa skilr a. Of marcreinur[167] allt þat er menn skilr a. þa ma vitni bera um hverr er vill. frials oc fulltiða. hann scal sva at orðom kveða at her skilr. oc þa er rett. Nu skilr menn a um sætr. æða a marcteig.[168] sa scal hava er haft hever .xx. vetr. æða .xx. vetrum lengr uillt oc uspillt. oc vitu þat vattar með hanom. Sa scal dóm hallda firi er haft hever. en sa scal stefna hanom til marcteigs. oc til dóms er eigi vill una. eigi skemrom en .v. nottom firi. þingat scal hann þa fara er at þeim degi kemr. með dömendr sina oc vitni þau oll er hann þarf. dömendr sina scal hann setia þar sem hann kallar merki. Hinn scal setia halvan dom við hann er mál a mote hanom. Vitni scal sa lata bera er söker. þat at hann stemde hanom þangat. en þat annat. at þau se merki er hann segir. þa er þat satt. nema annat kome meira i gegn. oc auki. þa er merki sem þeir bera. En ef þeir ero baðer iammarger. þa hava þeir sitt mál er fyrri baro. En ef ecki er vitni. þa scal sa hava sitt mál er sveria vill til. En ef hvárge vill sveria til æða baðer. þa scal briota sundr i miðiu þat er þa skilr a. sva scal hvervitna. er menn skilr a merki. sem ec hevi nu talt. oc scolo þeir þar dom setia a marcteig. Nu er þeir hava dom sett. þa scal sökiande niota vatta sinna. Nu megu aller menn þat vitni bera. þo at hann være þræll oc vann i þann teig. oc er hann þa frials. Nu scal sa þeirra hava þann teig. er meira vitni hever til oc betra. þo at sökiande leiði sina vatta fyrr. Nu hava þeir baðer iorð. þa scal sa dom nemna er þvi velldr. at þa skilr a.
87 Nu vilia menn oðrlom skipta sin a milli. oc skipta oðals skipti. oc ero þeir aller a eitt satter. skipti þar sem þeir vilia. oc luti siðan a þingi. þa ma þat skipti eigi riuva. Nu vilia menn oðrlom sinum skipta. stemna scal þeim til er ellztr a i. a mote. oc skipta oðals skipti oc hava heraðrsmenn við. scal sva longum firi stemna at um lið mege sysla. openne[169] iorðu oc usaenne. sa scal raða[170] er störrom vill skipta. At augnaskote ma oðrlom skipta. nema alburðr þycki betri. Marcsteina scal þar setia. oc niðr grava sem menn verða a satter. Nu ef hinn vill eigi til koma er stemt var. þa scal þo sva skipta sem ec hevi nu talt. Vitni scal þa lata bera at hann hever stemt hanom þingat þann dag til skiptis við sic. Luti scal þa i scaut bera, sva marga sem þeir eigu i. menn scolo marc hvers þeirra sia. oc vita hvar[171] hverr þeirra lytr. er i a. hús æða iorð. Aðrer menn skolo i bera þeirra lut er eigi vilia sialver. A þing scolo þeir þa fara. oc lysa oðals skipti sinu. þa hava þeir oðrlom sinum at logum skipt. Nu ef eigi er innan landz sa er oðal a með hanom. þa scal hann gera hanom .xii. manaða stemnu. a þingi. aptr til skiptis við sic. Nu ef hann kemr eigi aptr at þeirri stemnu. þa scal stemna ervingia hans til skiptis við sic. oc skipta sva við hann. sem við hinn sialvan. Nu ma engi oðrom alburðar synia. innan þriggia vetra. ef eigi var iorð alboren fyrr. þa scal sa af lata er meira hafðe. oc hava þo sinn lut hinn sama er hann laut. þegar er þat lytr. þa eigu menn um marcreinu at deila. Nu vill annarr skipta en annarr vill eigi. þa scal stemna þeim til. er eigi vill. með vattom. a hofuð ból. oc niota þar vatta sinna. at hann hafðe stemt hanom til iarðar skiptis. Sa scal scipti raða er störrom vill skipta. skipta bǿm i miðiu i sundr. nema þeim þycki annat sannare. Nu scolo valenkunnir menn skipta oc luta a þingi siðan, merki hann sinn lút sialfr valenkunnir menn kaste i lut þriotz umerctum. þa scal þat skipti hallda um alldr oc um æve siðan.
88 Nu scal maðr hava oðals iorð sina at bua a. helldr en valenkunnr maðr. allt þat er samtynis liggr. Nu ef oðalnautar vilia eigi selia hanom. þa scal hann bioða hanom leigu firi fardaga. slica sem aðrer menn vilia leigt hava. oc se eigi fiandboð. Eigi scal hann at fiandboðe annárs[172] hava. En ef nokorr maðr ferr a. þa scal hann firibioða monnom a at fara. þa ef menn fara a. þa scal hann af lata iorðu. oc
- Jvfr. Cap. 87. F. XIV. 4.
gjallda ranbaug. Nu ef iorð liggr eigi samtynis. þa scal hann þo at hvaro hava. ef hann hever sina iorð alla fyrr er hann a. oc liggr samheraðrs. oc banna eigi fioll ne firðir. ne ár uförar.
89 Nu skilr menn a marcreinu innan garðz annattveggia a ácr æða a eng. Nu mæler annarrtveggia sva. at hann hever um þat uunnit. er hann atte at vinna. oc hever iorðu stolet. oc marcsteina up gravet. þa scolo þeir menn tilkalla þa er kunnast er um marcreino þeirra a milli. þa ef þeim synizt at marcsteinar stande rett. sem niðr varo setter firi andvorðu. bioða þeir vitni sitt. at marcsteinar standa rett. þa er vel. Nu ef marcsteinar ero uppgrafner oc setter eigi niðr. oc uunnit um. þa scal hann giallda aptr loð oc landnám þeim er iorð a. Nu ef hann hever up gravet marcsteina oc sett niðr i öðrom stað. oc fört a lut hins er i mót hanom a. þa er hann iarðar þiofr. oc utlagr.
90 Ðioðgata oc sætr gata oc aller recstar[173] scolo sva væra sem legit hava at forno fare. Nu liggr þioðgata um bö mannz þa ma hann af föra bö sinum. með þeim koste at hann geri aðra utangarðz iamgoða at fara i þurru oc i vato. þa scal þa fara þo at su se lengri. Nu scal þioðgata væra sva breið. at maðr skal sitia a heste soðrlaðom. oc setia a iorð niðr geirskapt. taca up þumalfingri til fals. oc se spiot spannarlagnt fram i fra. þat scal leggia niðr um þvera gotu. scal hon væra eigi breiðare. En ef hann spillir viðare acre. æða eng. þa scal hann giallda þat aptr. Nu rener maðr annan sætrgotu. þa scal hann giallda kononge .iij. mercr. oc sva firi handrán at somu. Nu brytr maðr bru af þióðgotu. geri aptr iamgoða sem aðr var. oc leggi a mercr .iij. hinum er bru atte. Nu rener maðr annan sætrgotu. æða recstre þvi er verit hever at forno fare. böte bauge kononge. oc scal hinn hava gotu iamt sem aðr.
91 Nu a leysingi at landname. ef hann a iorð. skatzvaran eyri innangarðz. en sun hans eyri. Boande halvan annan eyri. Haulldmaðr .iij. aura. Lendr maðr .vi. aura. Jarl .xii. aura. Konongr .iij. mercr. Innangarðz a hverr sem nu hevi ec talt. holfu minna eigu menn utan garðz. Eykzt landnám at holfo ef firiboðet er. oc ranbaug kononge. Nu scal landnám taca at uskiptri iorðu aller menn eitt. taca at þeim er baztr a i iorðu þeirri. taca at kononge ef hann a i. En ef iorðu er oðals skipti skipt. þa tecr fullt landnám hverr at sinum luta. Nu ferr maðr i morc
- Jvfr. Cap. 91. XIII. 15.
annars firi utan leyui þess er a. oc vinnr i. þa scal hann landnáme firi böta. Nu ef hann a vatta til. at hann hever verit i morkenne. þa scal hann stefna hanom heim. allr dagr at stefnu. oc sökia þat vita fe sem landnám annat. þegar hann hevir vatta til. at hann hever verit i morkenne. Nu ef hinn kveðr nei við. oc hever hann eigi vatta til er sökia skal. þa scal stemna hanom heim oc þeðan til þings. þa scal hann a þingi festa lyritar eið. æða landnám. Hvervitna sem maðr hittir averca i morco sinni. þa scal hann taca brott at usecku. Nu ef maðr hittir net i latrom sinum. oc sel i. þa a hann net. oc sva sel. til hinn leysir landnáme net út. Nu ma maðr skiota sel af scipi ef hann rör rettleiðis. hvárt sem hann er a flote. æða a lande. nema selr liggi a latre þvi er stilli er til laðet. þa veiðir hann þeim er ver a. Nu skytr maðr sel af lande oc er eigi stilli laðet. þa scal sa hava sel er látr atte. En ef stilli er laðet. þa scal hann hava bæðe sel oc landnám. Nu lystr maðr sel. þa a sa sel er hittir. en hinn skutil sinn er laust. ef skutill fylgir.
92 Nu scal engi maðr taca skip mannz. ne ross. nema hins se leyui er a. Nu ef hann tecr. þa scal hann giallda halvan annan eyri. Nu ef hann stendr hann a skipi sinu. æða a rosse. oc kefr hann afangs. þa er vel ef hann vill giallda hanom. En ef hann vill eigi. þa eykst holvo oc ránbaug kononge. Nu tecr maðr skip mannz. þat er sessum ma telia. þa er sa secer at .iij. morcom er styrimaðr gerizt at þvi skipi. En halvan annan eyri giallde hann firi þofto hveria. hvatke skip er tecr. þa scal sitt afang giallda hverr frialsra manna. Afang a maðr a rosse sinu. hvárt sem hann ecr æða riðr. æða berr byrðar a. þa er afang oc ef hann hever lengr en lét se. Aller menn eigu afang iammikit bæðe þegn oc þræll. Ef maðr tecr skip mannz. þa scal hann einu afange firi böta. bæðe man sitt. oc sic. oc sva þa er umegð ero. konongr scal ecki afang taca oc ecki giallda. Nu leypr maðr a hest mannz soðrlaðan. þa scal hann leysa sic afange ovan. Nu ef hann leypr a hest mannz usöðrlaðan. oc keyrir hann fram. þa scal hann leysa sic afange ovan. Ef hann keyrir eigi fram. þa scal engu böta.
93 Uatn oc veiðistoð skal hverr sina hava. sem hann hever at fyrnsku haft. Engi maðr skal gera gilldru a iorðu mannz. en ef hann gerir giallde landnám. oc veiði þeim er iorð a.
94 Biorn oc ulfr scal hvervetna utlagr væra. þeirra verc vill engi maðr varða. nema þar at eins ef biorn er horvenn i hiði. lysi þvi i fiolda manna at þat er hans
- Jvfr. Cap. 92 F. X. 41–44. Cap. 93 F XIII. 9. Cap. 94. 95. F XIII. 6.
hvarf. Nu veiða aðrer menn. þa veiða þeir þeim er hvarf atte. Nu fara menn a biarnveiðar oc ganga til hiðrs firi ovan viðu oc leypa út birni. þa scolo þeir giallda aptr ef hann bitr firi monnom er út leypa. En ef hann leypr i viðum út. þa scolo þeir ecki giallda.
95 Vapnom scal dyr veiða. hvar sem ma. hverr sem morc a. Nu fara menn a dyra veiði. þa scal hverr fara þar sem hann a morc at renna hundum at dyrum. þa a sa dýr er reisir. meðan hann vill efter fara. þo at annarr veiði. Nu kömr dyr a sund. þa a sa skotbóg i er þat dyr veiðir. Leysi af með skinni. ellar leysi skarð ór skinni. Nu rennr dyr af veiði stigum. oc veiða þat aðrer menn. þa a halft hvárr þeirra. sa er veiðir oc sa er reisti. Nu ferr maðr i annars mannz morc at renna hundum. þa veiðir hann þeim er þa morc a. Hundr a skinn ef menn dyr veiða. Hittir maðr sel æða fisk firi ovan marreins backa. þa eignazt iorð. En ef hann förer brautt. þa före hann aptr. oc leggi a landnám ef hann sottr til. En ef maðr hittir dyr a lande dauðt þa scal hann sialfr hava fynd sinn. hvatke dyr sem er.
96 Engi scal oðrom spellvirki gera. Nu ef hann gerir þat er halfrar mercr skaðe er. þa er þat spellvirki. oc allt þat er menn meta til halfrar mercr skaða. Nu höggr maðr hala af heste mannz. oc fylgir nokat af rofo. þa er þat spellvirki. Nu höggr maðr i barð skipi mannz framan æða aptan þvi er halfrar mercr er vert. þa er þat spellvirki. Nu ef hann vill eið festa. þa scal hann festa settar eið firi. ellar fare hann utlagr. Nu gengr hann i gegn. böte aptr sem menn meta. Nu gerer maðr minna skaða manne. oc gengr i gegn. beöte aptr sem menn meta oc leggi a .vi. aura at þocca bot. Nu kveðr maðr nei við. syni lyritar eiði. ef fellr giallde slict sem nu er talt.
97 Nu spillir umage æða fe spillir fe. allt er þat halfgillt. Syni lyritar eiði. sa er fe a. æða umaga. Nu stendr hestr i tioðre. þa kemr annarr hestr til hans. oc fliugazt þeir a. verðr hinn laus oc elltir hinn firi berg æða til bana. þa er ugilldr. En ef þeir baðer fliuga firi. þann scal aptr giallda er i tioðre stoð. stöðe hann kyrr ef eigi köme hinn til hans.
98 Nu scal engi firi oðrom brenna hus ne laða heiftugri hende. En ef hann brenner. oc verðr hann at þvi kunnr oc sannr. þa er hann utlagr oc uheilagr. oc heitir brennuvargr. oc firigort hverium penningi fiar sins. i lande oc i lausum eyri. Nu ef
- Jvfr. Cap. 96. F. X. 46. Cap. 98. F. XIII. 2. 13., XV. 12.
hann kveðr nei við. þa scal hinn fara til heimilis hans. oc stemna hanom þing firi utlegð oc brenno. þa scal hann festa settar eið a þvi þingi. hava þann uunnit a .x. vicum svörra daga. fellr til utlegðar ef fellr. Nu ræðr maðr brenno. oc verðr hann at þvi kunnr oc sannr. þa scal hann giallda halft þat aptr er brunnit er. Nu ef han kveðr nei við. þa scal hann synia með lyritar eiði. fellr til halfra giallda.
99 Sinn elld scal hverr abyrgiazt frialsra manna oc fulltiða. þann a elld hverr er i hende hever. oc kveikvir siðan. Nu brenner maðr. oc brenner eigi heiftugri hende. Giallde þat aftr allt. æða syni með lyritar eiði. ef hann kveðr nei við. Ef umage brenner firi manne. giallde halft aptr. en ef hann kveðr nei við. syni með lyritar eiði sa er umaga a. nu brenner man mannz heiftugri hende. þa er hann utlagr. Enn ef hann kveðr nei við. syni lyritar eiði drottenn hans. En sa eiðr fellr þræle til utlegðar.
100 Nu er salo hus ollom monnom iamheimillt. Nu er vel ef aller megu inni væra. oc fot þeirra. En ef eigi megu aller inni væra oc fot þeirra firi þrong. þa scolo aller út bera fot sin. þa er vel ef þeir hava þa rúm. þeir scolo aller inni væra ef þeir hava setu rúm aller. Nu ef nokorer hava verit .iij. netr nauðsynia laust. þa scolo þeir út ganga. ellar scolo þeir luta mann út. þa er vel ef þeir vilia út ganga er lutu. En ef þeir vilia eigi þa ero þeir seckir at ránbauge. er út lutu at ganga. oc villdu eigi. þeir scolo giallda hina fullum giolldom aptr. er þeir deyia uti er inni lutu at væra. Ef menn bua i salo husi. oc brennr þat up. abyrgizt þeir aller er i varo.
101 Ef maðr vinnr i veizlu iorð mannz. söke hann til landnáms. oc have halft. ellar söke armaðr konongs allt.
102 Hvervitna er menn scolo gera laga stemnu manne a þingi. þa scal gera halfs manaðar stemnu innan fylkis oc utan fiorðongs. Manaðar stemnu utan fylkis oc innan laga várra. Tveggia manaða stemnu innan landz. oc utan laga varra. Tolf manaða stemnu ef maðr er utanlandz. Nu er ervingi skylldr til at gera hanom boð. ellar þingmenn. ef eigi er ervingi a þingi. Viðrmæles er hverr maðr verðr. Nu æster maðr tax annan. Nu scal engi oðrom tax synia. fa honom tac samdögres. En ef hann vill eigi fa. þa er hann seccr .iij. morcom. varðar bu hans take. ef hann þat bu a. er þriggia marca er vert. þa scal hann væra manað i þvi take. ef hann æster laga tax. En ef hann a eigi þriggia marca bu. þa scal sa ganga i tak firi hann er þriggia marca bu a. Nu ef hann tax syniar. þa er hann seccr .iij. morcom. Nu hittir hann eigi hann heima. oc æster hann tax. þa scal hann fa hanom brautar tac. heim til heimilis sins. oc sidan laga tac. segiast ór take er manaðr er gengenn. Nu æster maðr tax annan þa er eigi ero socnar dagar. ta scal hann i þvi take væra til socnar dagar ero. þa er hann nestr sokn a socnar dogum. þo at aðrer menn eigi at sökia hann um onnur mál. En sott scal hann hava a fyrsta manaðe er socnar dagar ero. eigi scal hinn lengr i take væra. Nu ma sa maðr i tac ganga firi hann er kaupskip a a lunni. þat er sessom ma telia. Nu æster maðr tax annan mann. kyrsetu tax. þa scal hann nemna þann mann er i tac gengr firi hann. þa scolo þeir þingat fara sem sa maðr er. þa er vel ef hann vill i tac ganga firi hann. En ef hann vill eigi. þa ma hann skiota i staðe þria. innan fylkis. skiota fram. en eigi aptr. Nu skytr hann i annan stað. oc missir þar. þa skytr hann i þriðia stað. oc er þar enn ecki. Sa scal fa skip oc mat. oc sǽ roa er take skytr. þa scal hann setia hann i fiotur. oc [annan[174] fot sinn með hanom. fara heim með hanom. þa scal hann lata sinn for ór. oc sökia sem lausan skylldi hann. Nu hever hann sott sinn skipara a skipi. sa scal hann fa halfs manaðar tac. Nu ef hann a kaupskip þat er sessom ma telia. þa ma þat varða take firi hann.
103 Sv[175] er erfð hin fyrsta er sunr tecr efter faður. æða faðer efter sun. ef misdauði verðr þeirra a milli. Su er onnur er tecr dotter oc sunar sunr. halft hvárr þeirra. sva scal faður faðer taca hverhvitna sem eigi standa born hins dauða firi. oc verðr hon aura arve. enn hann oðrla. Sv er hin þriðia er tecr broðer efter broðor. oc syzkin hvert samfeðra. ef moðer þeirra er mundi keypt. Su er hin fiorða er moðer verðr magar arve. Su er hin fimta er tecr faður broðer. oc broðor sunr hvárr efter annan. taca þeir baðer eins mannz arf ef sva berr at. Sv er hin setta er bröðra synir takast arf efter. oc broðer sammöðra ef til er. verðr hann aura arve. er[176] þeir oðrla.
104 Sv er hin siaunda er tecr hornongr oc risungr oc sunr þyborenn uleiddr i ætt efter faður sinn. bæðe aura oc oðol. Sa heiter hornongr er frialsar[177] kono sunr er. oc eigi golldenn mundr við. oc genget i liose i hvilu hennar. En sa heitir risungr er frialsar kono sunr er oc getenn a laun. En þyborenn sunr er ambattar sunr. sa er frælse er gefet. fyrr en hann have .iij. netr hinar helgu. þeir koma til allz rettar. Su er hin .viii. er taca þeir menn er nester ero bröðra sunum. hvárr efter annan.
- Jvfr. Cap. 103. 104. F. VIII. 1–14.
Sv er hin .iv. er tecr moðor faðer. oc dottor sunr. Su er hin .x. er tecr moðor broðer. oc systur sunr. hvárr epter annan. Sv er hin .xi. er systkinna synir takast arf efter. Su er hin .xii. er systra synir tacast arf efter. Sv er hin .xiii. er uborens erfð heiter. Ef kona með barne. oc er barn kvigt i kviði hennar fyrr en hon andezt. oc vitu þat huspreyiur tvær. með henne. þa verðr þat arve tilgiavar. En heimanfylgia scal uppi væra. við ervingia.
Nu ero frenderfðir allar taldar. þeir scolo taca fyrst er talder ero. oc aller aðrer iamnaner. fyrr en undir konong gange.
105 Nv ero eigi tolumenn til. oc[178] ero menn til i hofuðbarm oc i kvensvift. oc ero oll iamnán. þa scolo þeir hava er i hofuðbarm ero. En ef hinir ero nanare. þa scolo þeir hava. Nu verðr kneskot i erfðum. þa scal sa hava er nanare er. Nu er hann taldr i aðra kvisl. en eigi i aðra. þa er sem hann se i baðar taldr. Nu ero eigi tolumenn til. oc ero menn til iamnáner tölu monnom. þa scolo þeir hava er iamnaner ero þeim er fyrr varo talder. Sunar dotter tecr arf fyrst utaldra kvenna.
Nu er þat er þeir scolo taca er eigi ero talder. Nu ef sa er engi til er taldr er. þa scal taca sunar dotter. oc faður moðer ef þær ero til. En ef þær ero eigi til. oc engi sa er taldr er. þa scal taca faður syster oc broðor dotter. En ef þær ero eigi til oc engi sa er taldr er. þa scolo taca bröðra dötr. En ef þær ero eigi til oc engi sa er taldr er. þa scolo taca friðlu dötr. En ef þær ero eigi til. oc engi sa er taldr er. þa scolo taca konor þǽr er feðr þeirra varo bröðra synir. En ef þær ero eigi til. oc eingi sa er taldr er. þa scal taca moðor moðer. oc dottor dotter. En ef þær ero eigi til. oc engi sa er taldr er. þa scal taca moðor systir. oc systur dotter. En ef þær ero eigi til. oc engi sa er taldr er. þa scolo taca systkinna dötr. En ef þær ero eigi til oc engi sa er taldr er. þa scolo taca systra dötr. Nu er þetta erfða skipan kallat. en sva marga vega kann skylldleiki manna saman at bera. at þvi kann engi maðr til fullz skipa erfðum. nema þa geri sem likast þyckir er til þarf at taca. Nu ero talder aller iamnáner þeim er i karlerfðum ero talder. scal þar hverr æ taca sem taldr er. nema þar sem dotter tecr fyrr en faðer.
106 Nv er hin fiugrtanda leysings erfð. hana scal taca til niunda knes. fyrr en undir konong gange. Ðegar leysings sun tecr faður sinn. þa take hverr efter annan. Nu verðr þar aldauða arfr i leysings kyni. oc er engi sa maðr er þar er i erfða tale við hann. er andaðr er ór leysings kyninu. þa skal hinn er ór skapdrottens kvisl er. taca til niunda knes fyrr en undir konong gange. þo at sa se hinn atte er andaðr er fra leysingianom.
107 Su er hin .xv. giaferfð heitir. ef karlmaðr[179] gefr arf sinn um sinn. þa ma hann riuva. oc geva annat sinn a þingi. oc scal þa hallda. En ef kona gefr arf sinn. þa ma hon riuva. oc sva annat sinn. oc geva þriðia sinn. oc scal þa hallda.
108 Sv er hin .xvi. er heiter branderfð. ef maðr tecr mann a hond sér. at liufu oc at leiðu. oc föðer hann til brannz oc til báls. kveðr at forno male.
109 Su er hin .xvıi. er heiter huskarls erfð. ef maðr leisir þar huðfat sitt um haust. sem hann batt um vár. Nu verðr hann dauðr. þa scal hann [180] fe hans hallda vetr .iij. Ef þa kemr eigi erfingi til. þa a hann allt ef .iij. mercr ero æða minna. En ef meira er. þa a hann halft en konongr halft.
110 Sv er hin .xviii. er heiter landerfð. ef maðr byr a iorðu mannz. oc verðr þar dauðr. þa scal hann hallda fe hans vetr þria. þa ef eigi kemr ervingi til. þa a hann allt ef .iij. mercr ero. æða minna. ellar a hann halft. en konongr halft.
111 Su er hin nitianda er skiperfð heiter. ef maðr andasc a kaupskipi. firi heðan mitt haf hvernveg er hann stemnir ór Norege. þa a konongr fe hans halft. ef meira er en .iij. mercr. En ef hann andasc firi handan mitt haf. þa a styrimaðr allt ef eigi kemr ervingi til innan þriggia vetra. En ef felage hans er innan borðz. þa a hann at hallda. en styri maðr eigi. Nu liggia þeir i landfestum oc deyr hann i tialldbuðum. hallde landzdrottenn allt þat er eigi er bulca bundit.
112 Su er hin .xx. er felaga erfð heiter. er menn eigu baðer einn sioð saman. oc andasc annarr. þa a hann at hallda er livir. oc hava ef eigi er meira en .iij. mercr. En ef meira er. þa a hann halft. en konongr halft. ef ervingi kemr eigi til. innan þriggia vetra.
- Jvfr. Cap. 107. F. IX. 4. Cap. 110. 111. F. IX. 5. 6.
113 Su er .xxi. er heitir gesterfð. ef maðr gistir mann oc verðr þar dauðr. þa scal hann hallda fe hans vetr .iij. ef eigi kemr ervingi til þa. have ef eigi er meira en .iij. mercr. En ef meira er. þa a hann halft. en konongr halft.
114 Sv er .xxii. er hin litla erfð heiter. ef bröðr tveir ero föddir up at mannz anauðgir. eigu saman verc oc orco. skilia þeir þat eigi fyrr en þeir ero frialser. þa tecr hvartveggia annars arf. nema born þeirra stande firi. Sia erfð stendr engi firi annarre. þegar er um liðr frenderfðir.
115 Nu er maðr dauðr. arve scal i ondvege setiazt. geri hann skulldar monnom stemnu at þeir kome aller þar at siaund. oc have hverr sina skulld i brautt slica sem vitni berr til. Nu er eigi fe sva mikit. þa scolo aller þarnasc sem tala rennr til. Sa scal meira þarnasc er meira atte fe. Sa er eigi kemr til at siaund. söke hann sitt með vattom ef fe er til. oc stemni erfingia til vatta sogu. En ef ecki er. þarnesc hann þa skulldar. Nu er þar umaga eyrir i garðe. oc male kono. þa er vel ef þeim vinnzt baðom fe. en ef eigi vinnzt. þa scal hon þarnasc gagngiallz oc giavar. En ef eigi endesc i alla staðe fe. þa sal sa mest þarnasc er mest atte fe at hanom. Sva kona hans sem aðrer skulldunautar. tolu scal til þess hava. nema maðr ætte veð i einum hverium grip. þa scal hann þann fyrst hava. helldr scal kona þarnasc tilgiavar sinnar. helldr en þeir menn er fyrr atto at hanom en hann fengi hennar. firi þvi at engi scal sér kono kaupa við annars fe. Nu scal hon hava heimanfylgiu sina. En umage sitt fe. Nu er eigi fe sva mikit. þa missi sva hvartveggia sem fiar megin er til. Nu ero synir æda døtr. þa scolu þau skulldir giallda. ef þau hava fe til. engi maðr annarra nema fe take. þvi at þau scolu gegna iamt liufu sem leiðu. Nu eigu þau felag saman. oc deyr annattveggia. þa scal sva skulldum gegna sem felag þeirra var. Sva scal korlum scipta oc kerlingum. oc þebornum.[181] sem oðrum skulldum. oc þeirra bornom. oc fe þeirra scal sa veita vorð er arve þeirra er nestr. hvárt sem hallzmaðr verðr karlmaðr æða kona. þa scal i virðan eyri setiazt. Feöre eigi fe umaga or fylki. nema hann have vörðzlumann þann er þar eigi iarðer. at þar se fe golldet sem hann toc. er umage er rettnæmr. Nu virðist þar fe sva at þar er innstöðu eyrir fullr .iiij. mercr firir umaga hvern. vel er. ef meira er. þa scal hon fe þat taca. scal þat hvarke þverra ne vaxa. giallde slict sem hon tecr. Nu ef eigi vinnzt innstöðu eyrir. þa scal umagenn neyta halfrar mercr a .xii. manaðom. til hann er .xii. vetra gamall. þa
- Jvfr. Cap. 115. F. IX. 22–28.
scal hann matlaunar maðr væra. Leiga scal liggia a fe þvi er meira er. en hann leggr firi sic a .xii. manaðom. Umage scal neyta halfrar mercr iarðar[182] leigu. Nu scal virðing su standa iarðar leigu er fyrsta ár er virðd. hvárt sem þverr. æða vex. Fearhalldz maðr scal eigi oðrom fe selia at hallda. En ef hann selr oðrom manne fe at hallda. þa a umage kost at ganga a hendr hvarom sem hann vill. at heimta sitt. Ef umage a halfrar mercr bol. þa er þat innstöðu eyrir. En ef maðr letr umaga eyri leysan nema dömt se ór hende hanom a dome. þa scal hann setia sitt fe firi.
116 Skulld er engi gollden. nema vattar viti. En ef hinn dylr. þa verðr hann at giallda aðra. oc sökia sitt með kvoðum aptr.
117 Nv er boande dauðr. en kona livir efter. oc er fe eigi meira en hon a at hava. þa scal hon veita vorð bornom sinum felausum. En ef hann a onnur born. þa hvervi þau i hofuðbarm sinn. En ef born hennar eigu fe nokot. þa scolo þau systkin[183] neyta þess fyrst. ar frenda rade. hvervi siðan i hofuðbarm sinn.
118 Nu söker þrot boanda i heraðe. þa scal skipta umogum hans i þria staðe. have hann tva luti með sér. en hon þriðiung a hendr frendum sinum. þeim er arve ero nester. ef þeir eigu forlax eyri til. firir umaga sinn hvern .iiij. mercr. þat er forlax eyrir. Nu ef af ganga .iiij. mercr þvi fe. þa scal hann taca einn umaga. taca sva marga af sem hann a forlax eyri til. en þeir fare um fram er af ganga. þeim a hendr er þa ero nester arve. ef sa a forlax eyri til. En ef hann eigi forlax eyri til. þa scolo umagar fara fram i ætt til þeir hitta a forlax eyri. Sva scal hinum oc skipta er feðrinum fylgia.
119 Nv sitr maðr i arve uvirðum. ef eigi er at siaund virðr. þa fer umage a þing er hann er fulltiða. þa scal hann sveria til fiar sva mikils sem hann vill svaret hava. oc frendr hans visa hanom a. at hann sveri eigi usört. þa a hann þat fe at hava er hann hever þa til svaret. nema hinn niote þa virðingar vatta sinna. Nu scal hann svaret hava a þeim .v. vetrum aðr hann se tvitugr. En ef hann hever eigi þa svaret. þa scal hann ecki hava sins mals.
120 Arf scal þar sökia i þvi fylki. sem arfr er daenn. En ef hann leiðir i oðru fylki vatta en arfr er daenn. æða at kaupangrs logum. þa hever hann þvi firi
- Jvfr. Cap. 120 F. IX. 30.
skotet. Allt þat er hvarvar vár imellom kaupangrsmanna. oc heraðrsmanna.[184] Allt þat er i kaupangre er gort. þa scal þat at kaupangrs rette skipta. Allt þat er at heraðrs rette er gjort, oc hvarhvar vár i milli heraðrsmanna. þa scal þat allt at heraæðrs rette sökia.
121 Nu sitr maðr i arve oc leggr dom firi. en annar kallask tilkomenn. þa scal sa stemna hanom heim. heimstefnu retta. oc krevia hann arfs oc orfarar. Nu vill hann eigi or fara. þa scal hann stemna hanom þing firi ran oc isetu. ef þa fullnasc hanom vitni oc gogn oll til sins mals. oc kömr ecki vitni amote. þa eigu þingmenn hanom arf at döma. Hinn scal giallda .iij. mercr kononge firi þat at hann hafde lagt dom firi arf þann er hann atte ecki i. Nu vill hann eigi ór fara. þa scal hann æsta þingmenn liðrs. sva at hann se fulliða at föra hann or arve. seccr er hverr at .iij. aurum er syniar hanom tilfarar. Nu koma þeir þar. þa verr hinn odde oc eggiu. hann er seccr .xl. marca. hinna hverr .iij. morcom er forstoðu veiter með hanom. Nu beriasc þeir. þa fellr hverr utlagr er firistendr arve dömdom. En þeir friðhelgir er til sokia.
122 Nu sitr maðr inni at siaund æða at þritugs mörne. fulltiða maðr oc kallar eigi til arfs. þa a hann alldrigin upreist at þeim arve siðan. Nu sitr hann inni oc er eigi rett næmr. þa scal hann þvi lysa at hann er til arfs komenn. Lysa ma annarr maðr firi hann. hann scal þann arf sottan hava a fystum .v. vetrum siðan hann er rett næmr. En ef han gerer eigi sva. þa a hann alldrigin upreist þess mals siðan. Ef hanom gengr engi nauðsyn firi. Nu er hann eigi innan fylkis oc eigi innan landz. þa scal hann hava brigt a fyrstum .xii. manaðom er hann kemr i fylki. þar sem arfr er daenn. oc standa eigi nauðsyniar firi. Menn scolo nauðsyniar meta.
123 Nu eigu menn arve at skipta. þa er vel ef þeir fara til aller er lut eigu i. oc skipta þeim arve. Nu ef sumir vilia eigi til fara. þa scal stemnu gera þeim til at skipta. þa ef sumir koma eigi til. þa scal skipta firi vattom oc leggia a lut. þa scal hann þann lut hava er þa lytr hann. Nu ef hann kallar misskipt. oc kallar at hann have leynt fe. þa scal hann synia lyritar eiði.
124 Nu leikr a tveim tungum hvárt maðr er arfgengr æða eigi. stemni þeim til þings er hanom stendr firi arve. þa scal hann niota vatta sinna at hann stemdi
- Jvfr. Cap. 122. F. IX. 29.
hanom þing. Nu scolo þat aðrer vattar bera. vér varom þar er moðer hans var mundi keypt. oc nemna hvar þat var. oc þar varo bæðe bruðmenn oc bruðkonor. oc giof geven su er við henne var fest. eigi minni en .xii. aurar. oreigi mundr. Nu mæla þva vattar veriandans. þar varom vér sem þu vart. eigi var mundr gevenn til hennar at logmale. auca einum vatt. þa er hinn af sinu male. Ef ecki vitni kemr i gegn. þa eigu þingmenn hanom arf at döma. Hvervitna þess er maðr vill sic til arfs föra. leiðir vatta sina. oc stemnir eigi þeim til er þeim arve er nestr. þa er þeim vattom firi skotet. þar scal um arf döma sem daenn var. æða oðals iarðer ero. æða bu hins dauða.
125 Ef maðr byr við friðlu sinni .xx. vetr. æða .xx. vetrum lengr. gengr i liose i hvilu hennar. verðr engi skilnaðr þeirra a þvi mele. oc koma þar engar lysingar a. aðrar a þeim .xx. vetrum. hinum fystum. þa ero born þeirra arfgeng. oc leggia log felag þeirra.
126 Engi maðr scal fe fyrr skipta æða arve. en þess se leyui til er a. aðr enn menn sia. at með spellum ferr. Maðr hever vit sitt. oc ma bui sinu raða oc kaupum. oc er hestför. oc olför. þa scal hann fe sinu raða. ma þvi engi maðr skipta. En þo at skipti. þa scal eigi hallda.
127 Nu skipta menn umogum felausum sin imellom. hvarge sem þeir skipta. oc luta siðan. þat skipti skal hallda siðan þeirra imellom. þeir scolo orfum fylgia. Ef sa er umage er fe a. þa er þat tekinn arfr. ef þvi er a þingi lyst. at þeir hava þeim umogum skipt.
128 Nu giftir maðr dottor sina. en sumar ero ugipta. oc standa þær allar til arfs hans. þa deyr hann fyrr en allar se giftar. þær er ugiftar ero take iammikit af fe uskiptu. sem hinar hofðu heiman. skipti siðan at iamnaðe þvi er efter er. þegar mær er fulltiða. þa scal hon veita vorð fe sinu. oc þva taca við fear hallde.
129 Gefr maðr syni sinum öðrom meira en öðrom. þa er þeir skipta arve hans. þa take hann iammikit af fe uskiptu sem hinum var gevet er meira toc. oc skipti siðan at iamnaðe þvi er efter er. Ðvi er giof giallde betri at sina a hverr ulaunaða. engi er launað. nema iammikit kome igegn. sem gevet var. Nu scal þær giaver telia er hallda scolo. Mannfrælsi scal hallda nema þeim liggi við hel. æða husgangr. þa scal hann
- Jvfr. Cap. 129 F. IX. 3. 4.
taca fostrlaun af hanom. ef hann gallt eigi verð sitt. Barnfostrslaun skal hallda. Ðær giaver scolu hallda er konongr gefr oss. æða vér hanom. Oc tiund oll. oc leysings aurar .vi. aurar. Haulldmaðr ma geva syni sinum þybornom .iij. mercr. En lendrmaðr .vi. [mercr[185] Boande .xii. aura. Leysings sun .vi. aura. þær giaver ma eigi riuva. nema sa liote minna er arfgengr er. Sva ma geva hornungi oc risungi. sem syni þybornom.
130 Maðr kemr i umaga skipti. þa er hann ór umegð ef hann gerir sér bu. æða lysir þvi a þingi at hann vill aptr i kyn sitt. oc gegna rettom ollom. æða fær sér kono. Nu kemr sa umage a hendr manne. er hann a eigi at varðveita. þeim scal hann heimstemna er varðveita a. Sva scolo vattar hans mæla. her er sa umage er þu scalt varðveita. en eigi sa er hingat förde. þa scal fela hanom abyrgð a hende. Nu kemr umage a hendr manne. geri hvárt sem hann vill. late fara aptr a hæl. æða til þings. mete þingmenn hvert er föra scal. En ef a hæl förer. þa scal hann fara at nattstöðum þeim er þingat for hann. oc seccr at .iij. aurum ef hann tecr eigi við. Sa er eigi vill við taca. abyrgisc hann at .iij. morcom ef hann deyr af biargleysi. Nu eigu menn umogum at skipta. oc vill annarr skipta en annarr vill eigi. þa scal hann stemna hanom til umaga skiptis. Nu ef hann kemr þar. þa er vel. En ef hann kemr eigi. þa leiði hann vatta sina at hann hafðe stemt hanom þingat. skipti siðan valenkunnir menn með þeim umogum oc luti siðan. have hann sinn lut i brott. oc abyrgi sinn lut hinum er eigi kemr þar.
131 Nu[186] scal hverr þingi raða. er þings þyckizt þurva. þa scal hverr þat boð bera en engi fella. Nu scal þat fara með vetrhusum. en eigi með sætrum. skal þingsboð hvergi standa. nema þar sem nattstaðr er at veðre föro. nema nauðsyn gange firi. Nu ef hann fellir boð. seccr at .iij. aurum. En ef hann hever [um[187] böa tva. þa scal hann þann abyrgiasc. Er hann er sia[188] Nu scal hinn er boð berr. setia skorar þriar a durastoð. æða a gætte. setia boð ivir ofdyri. Nu scolo böndr aller fara til þings. er boð kemr til hus. nema einvirkiar einir. þeir scolo þriu þing varða manndraps þing. oc konongs þing. oc manntals þing. oll þing onnur skolo einvirkiar heima sitia. Sa er einvirki er yngri maðr fylgir hanom til vercs en .xv. vetra. hvárt sem hann er hans sun. æða annars. oc fylgir hanom vercs. En eckia oc uförr bonde. scolu þvi at eins fara til þings ef þau vilia. En aller böndr adrer scolo fara til þings er boð kemr til hus. ellar giallda þingviti. Nu ef maðr letr standa þingboð sva lenge sér a hende. at þat ferr eigi sva lagnt fram. þem þat a at fara. þvi at þat stoð sva lenge hinum a hende er bera skylldi. þa er sa vittr er boðet skylldi bera. þo at boð kome siðarla til þeirra manna er lengst eigu at fara. þa scolo þeir til þings fara til þeir möta þingmonnom. Nu ef menn ero .v. æða .v. fleiri. aller firi einni söc. þa ma boð stemna þeim þing. ef þeir ero a lagðer firi vattom.
132 Tylftar eiði scal synia. ef konongr kenner manne landrað. Sva scal morðz synia oc tryggrofs. Nu scal nemna .vi. menn a hvára hond hanom iamna at rette við hann. oc hava tva af þeim. oc tva nanasto niði. sialfr hinn fimti. oc .vii. fanga vattar.
133 Settar eiðr scal standa firi þýui. oc bruna. oc spellvirki. oc treniði. oc tunguniði. oc udaða verc firi konor. oc þva firi niðings her. sva ef hefnir þiova. Nu scal nemna menn .vi. a hvara hond hanom iamna at rette við hann. oc hava tva af þeim firi þýui oc bruna. einn oc alla aðra settar eiða.
134 Nu er grimu eiðr. nemna menn .iij. a hvara hond hanom. iamna at rette við hann. hava alla. sialfr scal hann hinn siaunde væra.
135 Nu scal lyritar eið sva vinna. sialfr scal hann vinna oc annarr iamrettesmaðr hanom. eigi nefgilldismaðr. ne baugilldismaðr. ne namágr. Sa scal hinn þriði er bæðe kann at hyggia firi orðe oc eiði. frials maðr oc fulltiða. Nu scolo eiðar aller standa .x. vikur svörra daga. þa er oll vica svör. þo er einn dagr se svörr i. Tylftar eiðar aller falla til ubota. oc grimu eiðr. oc þyui. oc bruna. Aller aðrer settar eiðar falla til utlegðar. Lyritar eiðr fellr til slics sem hann er festr firi. Eineiði scal þegar vinna er hinn vil heyra er festr var. oc hever bóc at bioða hanom.
136 Nu er vel ef þeir verða a satter. nér vinna scal. ellar stemni hann hanom til fim nottom hit skemsta firi. til kirkiu þeirra er hann vill innan fylkis. Nu kemr sa eigi. er eið skal heyra. niote hinn vatta sinna firi kirkiudurum. at hann stemdi hanom þingat til. oc vinni þa eið firi vattom. Nu komar þeir baðer þar. hinn er eið scal vinna. oc sa er heyra scal. þa scolu þeir nemna menn til. tva hvárr þeirra
- Jvfr. Cap. 132. 133. 135. F. XV. 1–16. Cap. 136. F. IV. 7.
at meta eið. Nu skilr þa a. kalla aðrer rett. en aðrer ragnt vunna. þeir scolo sitt mál hava er sveria vilia til. En ef hvartveggia vil sveria. þeir ero eiði nérr er hialpa vilia. niote vatta sinna a nesta þingi. ef nokorr leitar a. Ef hanom verðr eiðfall. þa scal þat sott vera a fyrstum .xii. manaðom. sem hvert annarra. En ef eigi er þa sott. þa er eiðrinn vunninn at logmale varo. þo at eigi se vunninn.
137 Engi várr scal annan rögia við konong. ne við sér rikra mann. En ef hann firir röger fiorve hans æða fe. þa hever hann þar sinu fe firi rögt. oc sinu fiorve ef þat at roge verðr. En ef hann kveðr nei við. syni með settar eiði. fellr til slics sem hann hugði hanom.
138 Engi maðr scal gera tungu nið um annan. ne trenið. En ef hann verðr at þvi kunnr oc sannr. at hann gerir þat. þa liggr hanom utlegð við. syni með settar eiði. fellr til utlegðar ef fellr. Engi scal gera yki um annan. æda fiolmæle. þat heiter yki ef maðr mælir um annan þat er eigi ma væra. ne verða oc eigi hever verit. kveðr hann væra kono niundu nott hveria. oc hever barn boret. oc kallar gylvin. þa er hann utlagr. ef hann verðr at þvi sannr. syni með settar eiði. fellr til utlegðar ef fellr.
139 Nv ef maðr veitir manne vapna spell. þa scal böta hanom aurum .vi. firi ofund. oc böta sva vapn at eigi se verra en aðr var. æða giallda hanom vapn sin.
140 Nu kaupir maðr við utlagan mann. þa a konongr þat fe er hann at hanom keypti. En hann er seccr at .iij. morcom. syni með lyritar eiði. at hann vissi eigi at hann var utlagr.
141 Nv tecr lendr maðr æða ármaðr bu boanda upp utalt æða udömt. þa scal hann föra þat aptr. oc leggia a .xl. marca. firi þvi at laga er hverr maðr verðr firi sinu.
142 Nu roa menn skipi skipaðo at boanda. æða gengr floccr manna at garðe. oc bera hann ofriki. oc briota hús hans oc bera út fe hans. þa er þat utlegðar verc. hverr er i lande vill væra af þeim. före aptr fe boanda allt þat er þeir toco. oc giallde .xl. marca. ellar fare utlager.
- Jvfr. Cap. 137 F. V. 27 (Hk. 39) Cap. 138 F. V. 22. 28. (Hk. 37. 38.) X. 35. Cap. 140. F. IV. 41. Cap. 141. F. IV. 50–53. X. 33.
143 Nv veitir maðr öðrom handrán. en hann skirskotar undir vatta. þa er hinn seccr .iii. morcom. er hann rente. Nu ef hinn rennr i brott með þann grip. þa rennr sa epter er atte. oc vigr at hanom. þa fellr hann utlagr.
144 Hverr a sinn fynd er hittir. til eigande efter kemr með vattom. Hverr scal sinum fyndi lysa ef hann vill rett með fara. Nu fara menn at gotu saman. finnr sa fynd er fyrst gengr. þa eigu þeir aller saman. oc þeir er efter ganga. þeir eigu ecki af. er um ganga. Nu fara menn a skipi oc finna fynd þann er fiar er verðr. þa scal þvi skipta at mannmenge sin a milli. Hverr scal sitt lán abyrgiazt. oc koma heilu heim. Sitt veðfe a hverr ef firi vattom er veðiat. söke sem vita fe. Roa menn a menn. æða sigla. giallde skaða þann allan. er þeir gera. nema menn roe firi barð þeim.
145 Hverr maðr scal neyta vatz oc viðar i almenningi. Sinn almenning scal hverr hava. sem at fyrnsku hever haft. en ef bygð gerizt i almenningi. þa a konongr. ef þar er acr. oc eng. oc garðe um loket. þa a hann sva lagnt fra garðe. sem hann ma kasta sniðrli sinum. En siðan er almenningr. Rec þau oll er reca i almenninga. þa a konongr. Nu sigla menn firi land fram. æða af have oc briota skip sin. sitt fe a hverr er kenner með vattom. hverr sem iorð a. er a recr. hafrec oll onnur þa a konongr.
146 Nv skipar maðr kaupskip heima i heraðe. oc taca menn fare at hanom. þa scal hann þat skip sva skipa. at þeir have aller far er tekit hava. Nu ef skip verðr of mioc laðet. þa scal hann sina voru af bera. en hinir hava far er toco. Ef þeim þyckir eigi þa vera fört. þa scolo þeir af bera er öfster toco. þa scal hann hava i handsals slit aura vi.
147 Ef hundr. æða hestr. æða ofe stangar mann. æða annat bufe bitr mann. æða berr. þa scal er bitinn er beiðazt með vattom kvikvendes. þa scal sa er er a. leggia band a. oc selia þeim i hond er bitinn er. En ef hann vill eigi hanom i hond selia. þa scal hann skirskota undir vatta. oc skal sa er kvikvendit a. hallda ollu slicu upp. við hinn sara. oc sva við konong. sem hann have sialfr særðan hann.
148 Jola giaver alldrigi uppi vera siðan.
Þat fe scal hverr hava er i sinni iorðu finnr. þo at annarr upp grave.
- Jvfr. Cap. 145 F. XIV. 7. Cap. 146. Bj. 167. 169.
Skip sitt scal hverr nyta at fullum friði. fara hvert sem hann vill.
Landaura scal engi maðr giallda þeirra er i utgerðum ero.
Ef maðr ferr a brott af lande varo. þo at hann se i annan stað. þa a hann kost at koma. þegar er hann vill. ef hann hever eigi i andscota flocke kononga várra verit. Nu er maðr utlagr heðan. Nu ef sa maðr er dauðr her. er hann atte arf at taca ef hann være her a lande. oc være hann eigi utlagr. þa scal sa taca er nestr er arve.
149 Haulldr er einfyndr at hval. æða haulldi betri maðr. atian alna longum. En holfu minna hverr annarra manna. Nu hittir maðr hval. þa scal hann þann hval firi vattom skera. æða lata liggia epter rygg oc hofuð. oc sporð. þa scal þat hanom vitni bera. ef hann hever eigi vitni til. Nu scal hann skera a diupi. oc bera eigi up a gröna torvo. En ef hann berr upp. þa a sa hval halvan er iorð a. nema hann leysi með landnáme út. ef hanom þyckir hvalr betri. Ne ferr maðr hval at skera. þa ef gras er þar sva mikit at födazt ma ær. oc lamb við. um sumar. þa scal leysa landnáme út. ef hann berr upp. Recr hval a iorð mannz. innan garðz. þann hval a sa er iorð a. Recr hval a iorð mannz utangarðz oc er meiri en einfyndr. þa a konungr halvan. en sa halvan er iorð a. Recr hval i fiorðu inn. sva at koma ma orvar odde út um. af hvarotveggia lande. þa eignasc hvartveggia land hval. nema útgrunt se. oc stande hvalr sva utarla. þa eignasc þo land hval. Maðr scal veiða hval hvar sem hann ma. Nu veiðir maðr hval oc sövezc hann diupi. þa a hann hval hvárt sem hann er minni æða meiri. Nu skytr maðr hval oc höver. oc renner a land up. þa a sa halvan er veiðir en hinn halvan er land a. Nu skytr maðr a hval i ato oc nöker guðrsgæve. þa er sa maðr seccr. fiorom tigum marca.
150 Nv hittir maðr hval i landvón meira en einfyndan. þa a sa finnanda spic er finnr. skal hann skera a marc. oc fara siðan oc segia armanne. þa a hann at hava finnanda spic af þeim hval. hann a orvar hún at hava. skapt iamlagnt hende mannz. oc fella þat fiora vega. oc skera þat til beins. oc iamlagnt miðskips aro. leggia bast um ár. þar sem blað tecr ovast. oc skera sva breiðan hun til beins sem bast er lagnt. iamlagnt styri. oc iamlagnt austkeri. oc skutpiliu. Nu hittir maðr a hval. oc förer i festar. þa ef menn fara til oc skera þann hval i festum um nott. þa er hann fioratigu marca þiofr at. En fimtan marca þiofr ef hann skerr um dag. Recr maðr hval i
- Jvfr. Cap. 149. 150. F. XIV. 10.
hvalvág annars mannz oc stikar firi. þa a sa hval er vág a. en hinn böte landnáme firi. Recr maðr hval i þa vaga er eigi ero hvalvagar. þa a sa halvan er veiðir. en hinn halvan er vag a. Nu finnr maðr hval a vozlom [189] út. skere af slict er hann ma. oc late reca siðan. oc skere eigi a hol. Recr hval i almenning. þann a konongr. En ef menn skera þann. þa er sa seccr er skipi styrir til. fiorom [190] tigum marca. en hinna hverr at .iij. morcom er til roa með hanom.[191]
151 … na er fyrstir koma þa til. at meta vapnastað. Sa scal orum fylgia er fyrstr var a lagðr. ef þar er þriggia manna at vigi. en þa af er eftri var a lagðr. Nu er þar eins mannz at vigi. þa ero þeir af er eftri varo a lagðer. Kona scal orvar skera. en ef eigi er kona til. þa scal ervingi ór skera samdögres er hinn letr lif sitt firi vattom. oc hava þar þing sem vig er vigit ef hon vill. þa megu þeir dóm döma. þo at eigi kome fleiri böndr. en .vii. oc .xx. En ef a þingstoð scal rett um döma. þa scal koma fiordongr þingmanna. þa megu þeir dóm döma. þo at eigi kome fleiri. Aller scolo þær orvar bera. oc engi fella. en sa er seccr at aurum .xii. er þær fellir. en þa er seccr at holfu meira er gerir bæðe. fellir orvar oc sitr heima um þing. firi vattom scal hon þær orvar skera. oc skera samdögres. nema ræðesmenn hennar se sva fiarre stadder. at hon ma eigi þeim na. Nu ef orvar taca hann. oc söker hann eigi þing. þa berr hann a bake sök. En ef orvar taca hann eigi. þa scal gera hanom stefnu til þings annars. oc niote hann þar skirsla sinna. En ef hann a frenðr. æða erfðar menn. þa scolo hanom boð gera. En ef hann kömr eigi oc firrisc hann boð. þa berr hann a bake sök. oc kemr eigi nauðsyn hans.
152 Ðat[192] er þar nu enn. ef maðr er i flocke viginn. þa er vel ef hemt verðr. En ef hann undan rennr til skogs. þa scolo allir efter renna. oc engi firi standa. En ef þeir falla er forstoð veita. þa falla þeir utlager. oc eigi fe þeirra utlagt. en þo at þeir falle eigi. þa scolo þeir þo[193] böta friðbrot kononge .xl. marca. En ef hann
- Jvfr. Cap. 151. F. V. 2–5. (Hk. 31.) Cap. 152. F. IV. 23.
verðr handnuminn i þeirri rás. þa helgar hond hann til þings oc þeðan til bana. Have frendr sins dauða at hallda hann ef þeir vilia. oc hallde hann til þings. ellar före armanne konongs. hann er seccr .xl. marca. ef hann vill eigi við taca. Lendr maðr scal við taca. ef eigi er armaðr til. hann scal oc giallda .xl. marca. ef hann tecr eigi við. Nu scal armaðr konongs æða lendrmaðr fa bana til. ellar giallda .xl. marca. þat fe eigu böndr at hava er armaðr scal giallda. En konongr þat fe halft. er lendr maðr scal giallda. en böndr halft.
153 Nv rennr mannzbane til skips. þa ma maðr at usecku skiota út efter hanom ár. æða austker. æða styri. æða skutpiliu. æða einnhvern grip þeirra. oc eigi fleiri. En ef hann gerir maira at. þa flytr hann untlagan mann. oc liggr hanom við .xl. marca.
154 Ðat[194] heitr floccr er .v. menn ero saman at fæsta koste. Nu ganga menn fiorer at gotu saman. oc verðr þar einn mannzbane. oc verðr þar einn mannzbane. oc vigr at öðrom sinum förunaut. þa er sa mannzbane er einn er a sinu male. ef þræll er i for með þeim. þa er hann mannzbane ef þeir vilia hanom kenna.
155 Ðat er nu enn þa at menn ganga þrir at gotu saman. þa vigr einn þeirra at oðrom. þa liva þar tveir efter. segir hvarr sogu a hendr oðrom. þa ero þeir baðer banar. Nu söker annarr þeirra þing. en annarr eigi. þa er sa bane þing flyr.
156 Þat er nu enn at menn hittasc a uti at gatna mote. oc verðr annarr öðrom at bana. nu er[195] sa mælande muðr er menn koma til hans. þa er sa bane er hann segir sogu a hendr. nema vitnit micla hialpe hanom. Nu lysir maðr vigi a hendr ser. þa ero þeir baðer banar þo at eitt se sár a hinum dauða. Maðr lysir vigi at skilum. þa scal hann ganga þingat fra vigi sem hann vill. oc lysa at nesta husi. nema þar se inni firi. nefgilldismenn. æða baugilldismenn. æða namagar hins dauða. Ef þeir ero þar. þa scal hann ganga um þat hus. oc til annars hins nesta. nema þar se enn slict firi. þa scal ganga til hins þriðia hus. oc lysa þar vigi hvatke monnum sem inni ero. Callasc hvarke ulfr. ne biorn nema sva heiti hann. þa segi hann iartegnir a hendr sér oc nemne natstað sinn. A orvarþingi scal viglysingar vitni bera. oc ma þat einn maðr at fullu bera. oc sva ma hann bera sogn hiuna sinna. Rað mat þu
- Jvfr. Cap. 156. F. IV. 7.
eigi kenna manne. nema hann fylgi orum. oc se mælt a hendr hanom a þingi. Tveir scolo þat bera at hann fór þar i heraðe. sva at hann matte við þat vig komast. þeir scolo bera um natstað hans. þvi at eins þarf um natstað at bera. ef annarr se a orvar lagðr. en annarr lysti vigi a hendr ser. Nu kennir ervingi öðrom. helldr en hanom. þa scal sa hava lyritar eið firi sér. Na scal hann fara til þings. oc æsta ser þinggongu. oc leggi niðr vapn sin. oc bioða log firi sik. festa þar lyritar eið a þingi. fellr til útlegðar. Ef þeir synia hanom þinggongu. þa helga þeir hann oc eyri hans allan. En ef hann lysir annan veg. þa lysir hann morðe a hendr ser. Bera ma sogn hinna. oc hverr frialsra manna.
157 Þat er nu ef maðr er viginn i oldrhusi at brennanda elldi. æða i dax liose. þa scolo olhusmenn fa bana at þeim manne. æða giallda hann aptr giolldum fullum bæde frendum oc sva kononge. Nu er maðr vegenn a nattar þele at sloknom elldum. nu ef þar er vigi lyst of morgonenn er menn vacna. þa er sa bane. en at ulystu vigi ef þar er einnhverr a brotto. þa er sa bane. Nu ma hann segia til ærendes. æða koma aptr of morgon. Nu ef þeir ero þar aller. oc er engi annarr likare til en annarr. þa scolo olhus menn morð spyria. en ervingi kenne þeim er hann vill. sa scal hava morz eið firi ser. Nu ef eiðrinn fellr hanom. þa fellr til utlegðar. En ef hann eið vinnr at skilum. þa er ervingi kost at kenna öðrum. þvi at eins hinum þriðia ef hann gerir þann sannan at. Ef hann ma eigi gera hann sannan at. þa scal hann hava slict sem hann hinum hygði.
158 Nv fara menn tveir saman at fe fongum ser. oc ero matunautar oc felagar. ef annarr er þar drepenn. þa scal hinn sökia fund ervingia. oc segia til hinum fýsta manne er hann hittir. Ervingi kenner hanom at hann have drepet matunaut sinn. þa scal hann synia með iarnburði.
159 Ef karlmaðr drepr kono. þa verðr hann sva utlagr um sem hann karlmann vege. En ef kona vigr karlmann. þa er hon utlog oc scolo frendr hennar föra hana af lande. oc sva ef umage verðr mannzbane. hann scal oc föra af lande. oc frendr hans kome hanom a for firi fimt. oc væra þar með þeim netr .v. nauðsynialaust. Ef lengr er giallde .xl. marca. æða syni með lyritar eiði.
160 Þat er i þrim stoðum er dauðum ma sok geva. þat er i einum stað er maðr hittir mann a kono þeirri er hann a vig um at viga. En þær ero konor .vii. Ein
- Jvfr. Cap. 157. F. IV. 14. Cap. 158. F. IV. 6. Cap. 159. F. IV. 33.
er kona mannz. onnur systir. þriðia dotter. fiorða moðer. fimta stiupmoðer. setta broðor kona. siaunda sunar kona. Nu ef maðr hittir mann a einni hverri þeirra. þa scal hann viga at þeim manne ef hann vill. oc segia þeim manne er fyst kömr hann til. oc hvat at sokum var. Nu scal hann lita at orvar skurð ervingia hins dauða. ef hann er innan fylkis. æða skere sialfr orvar. Nu scal hann a þing fara. oc leggia niðr vapn sin utan þings. oc æsta ser griða. oc bioða log firi sic. oc föra fram vitni þeirra manna er hann fyrst hitti. Nu ef menn synia hanom þinggongu. þa helga þeir hann oc eyri hans. alt þat er er. þa er sa utlagr. er fallenn er. en eigi er fe hans utlagt. en sa fare heilagr er vig vá. þat er i öðrum stad ef maðr stendr annan i buri sinu. oc hever hann laðet sér þar byrði fiar oc fata. þa ma viga at þeim manne ef hann vill. Gange hann efter grönnum sinum oc syni þeim at vigi. oc niote vitnis þeirra a orvar þingi. þat er þar enn i þriðia stað. ef maðr stendr annan i kvi sinni. æða i fiose. oc leggr hann þar band a fenað han or vill i brott leiða. þa ma hann viga at hanom ef hann vill. Gange hann enn efter grönnum sinum oc syni þeim at vigi. oc fare enn a þing með vitni sin. þa utlæger hann æ þann i ollum þeim stoðum er ec hevi nu talt.
161 Ðat er þar enn þa ef þu finnr mann vegenn a morku uti. þa scal hann hylia þat lik fyst. oc segia hinum fyrsta manne til. er hann hittir. oc sökia fund ervingia ef hann er innan fylkis. ellar skal hann þingboð skera. oc kenna þing. Nu er sa vittr at .vi. aurum er heima sitr um þat þing. þat heiter þingvitit micla. Nu ef hann gerer eigi sva. sa sannar hann ser vig a hendr. ef ervingi vill hanom kenna.
162 Nu biðr maðr liðrs a hendr öðrum til einshvers. oc vigr hann mann þeir þar koma. þa scolo þeir sciliasc við mannzbana. oc böta bauge kononge hverr þeirra firi misgongu. en þa .xl. marca ef þeir fylgia brott mannzbana. Nu verðr maðr utlagr a þingi. oc bu hans oc fe hans. þa scal armaðr gera fimtar stefnu skulldar monnum ollum til. have hverr sina skulld þeðan sem vattar vitu. fyrr en armaðr take. nu eignasc iorð allt þat er rotfast er. have skulldar menn þar sitt oc.
163 Nv er sveini mannz vig kent. þa scal drottenn hans synia slicum eiði firi hann sem firi sialvan sik. En ef eiðr fellr. þa fellr drotnenom siolfum til utlegðar. En sa er eigi ma eiði firi koma. segi þræl afhendan ser. ella böte .xl. marca. siðan domr kömr a hendr hanom.
- Jvfr. Cap. 161. F. IV. 24.
164 Nu hever maðr oðz mannz vig vigit. vigr sunr faður. æða faðer sun. æða broðer broðor. æða systkin eitthvert. æða vigr barn moðor sina. æða moðer barn sitt. þa firi vigr hann arve þeim er hann atte at taca. scal sa þann arf taca er nestr er þa. oc helldr scal konongr hava en hann. En hann være i lande oc gange til skrifta oc have sitt allt.
165 Nv ef horn. æða hófr. æða hundr verðr mannzbane. segi afhent sér. En ef hann föðer siðan domr kömr a. giallde .xl. marca. En ef hann kveðr nei við. syni með lyritar eiði. fellr til .xl. marca. oc giallde giolld frendum.
166 Nu vigazt menn at. oc sia menn til deilldar þeirra um ár. æda uföror. oc megu þeir eigi menn kenna. Nu er annar sva hoggvinn at hofuð er af. æða heili a iorðo. æða ryggr i sundr. æða hendr af baðar. þa hever sa deilld hafða. þvi at engan mann matte hann siðan hoggva. þa er hin friðheilagr.
167 Þat kalla menn flox vig. ef menn gangazt at floccom tveim oc beriasc. þeir scolo giallda .xl. marca er vig vekia. en hinir eigi er hendr sinar veria. oc vitu þat vattar. En ef þeir þrasc a oc latasc hvarger fyrri hevia. þa scolo þeir giallda giolldum aftr frendum. oc .xl. marca kononge. af hvaromtveggia flocke.
168 Ðat er flockr er .v. menn ero saman. æða fim fleiri. Nu renna menn at öðrom. oc verðr einn særðr oc fǽr bana af. þa scolo þeir gera einnhvern mann at vigi sannan. æða giallda .xl. marca kononge oc giolld frendum.
169 Nv telgia menn tveir tre eitt. oc rytr öx or hende manne. oc fær hinn bana af. Nu ef hann er mælande muðr er menn koma til hans. þa scal hann orðe raða. vere þvi at eins vaðaverc ef hann vill. Nu ef hann er eigi mælande muðr. þa scal ervingi orðe raða.
170 Nu vigr maðr armann konongs. þa scal giallda hann aftr .xv. morcom. nema hann vigi hann firi borðe konongs. þa er hann veitir hanom. þa er hann utlagr.
- Jvfr. Cap. 164. F. IV. 32. Cap. 169. F. 26–28. Cap. 170. F. IV. 57.
oc sva ef hann vigr hann a þingi er hann söker konongs sokn. at þvi aura lage scal giallda hann aptr sem mælt er i Gula .vi. alna eyris.
171 Ef maðr vigr annan a skipi. þa er vel ef hans er hemt. æða utanborðz rundit mannzbana. Nu scolo þeirr föra hann a land at usecku. a meginland. En ef þeir föra hann lengra. þa er hverr þeirra seccr at .xl. marca. þa scolo þeir raða skipi til landz. er a land vilia lata. en hinir utlagar er út roa. En þeir orseckir er upp hallda arom sinum. oc skirskota þvi undir þa menn. er þeir fyrst finna at þeir villdu eigi feria hann.
172 Kastar maðr af husi. æða af skipi. æðar þar sem sion felr. oc fær maðr af þvi bana. giallde hann giolldum aptr frendum hans, en konongr a ecki a þvi.
173 Nv draga menn skip upp. æða út. oc verðr maðr at lunnroðe. þa scolo þeir giallda hann giolldum aptr. en konongr a ecki a þvi. Nu bera menn skipviðu. æða draga langviðu. oc fær einn bana af. Giallde hann giolldum fullum aptr. þvi minna at hann var sialfr at. En ecki a konongr a þvi.
174 Sitia menn a voztum. oc hava vað firi borðe. Nu sigla menn a þa. þa scolo þeir giallda þa giolldom aptr. ef nokorr fær bana af. ecki a konongr a þvi. En ef þeir hava eigi vað firi borðe. oc roa þeir firi stafn monnum. þa ero þeir halver banar sinir. þa scal giallda aptr holfum giolldum. ecki a konongr a þvi.
175 Nu scora menn tveir tre eitt. oc fellr a annan þa er hann sialfr halfr bane sinn. En hinn giallde holfum giolldum. ecki a konongr a þvi. Nu fara menn tveir i skog. oc fellr tre annan sva mikit at eigi ma einn maðr af föra. æða a. þa scal ervingi orðe raða. Sva scal um stein at somu.
176 Nu ferr maðr sialfr i snoru. oc fær hann bana. þa er hann sialfr bane sinn. En ef aðrer menn föra hann i snoru. þa ero þeir banar hans. Ecki a konongr a þvi En þeir giallde hann giolldum aptr frendum.
177 Nu fara menn tveir i skóg. oc fellr annarr firi berg. Nu gengr hann til hús oc segir til ufara sina. Nu vill ervingi hanom kenna. þa syni hann með lyritar eiði. Nu ef hann segir eigi til ufara sinna. þa scal hann synia með morðz eiði.
- Jvfr. Cap. 171. F. IV. 6. Cap. 172. F. 28. Cap. 175. F. IV. 26.
178 Nu veitir maðr manne heimsokn. oc brytr hus til hans oc drepr hann. þat heitir niðingsvig. þat er niðingsvig. ef maðr vigr trygða mann sinn. þat er oc niðingsvig. ef maðr vigr mann i griðum. þat er oc niðingsvig ef maðr höggr mann við stocke æða við steini. æða við stuvi. þat er oc niðingsvig ef maðr brenner mann inni. þat er oc niðingsverc ef maðr gerer valrof. förer mann or klæðom. oc tecr vapn hans. þat er niðings vig. ef maðr myrðir mann. þat er oc niðings vig ef maðr hefnir þiova. syni með settar eiði. En hvervetna þess er maðr vigr niðings vig. þa fare hann utlagr oc uheilagr. oc firigort hverium penningi fear sins. i lande oc lausum eyri. oc koma alldrigi i land. hvarke með kononge. ne iarle. nema hann bere hersogu sanna.
179 Nv ef hond er hoggvin af manne. æða fotr. þa scal giallda holfum giolldum. En ef við hanger. þa hanger holfum giolldum. En ef auga er lostet or hofðe manne. þar ero holf giolld. En ef allt er af einum manne hoggvit hond oc fotr. þa er sa[197] verri livande en dauðr. scal giallda sem dauðr se.
180 Nu ero giolld told i Gula. giallda haulld .xviii. morcom logeyris. Nu scolo þeðan giolld vaxa oc sva þverra sem retter aðrer. En af þeim giolldom er told ero i Gula. þa scal þeðan giallda hond æða fót. oc auga. oc sva raðbót at somu. Nu scal þumalfingr iamdyrr sem aller aðrer. giallda aptr .iij. morcom þumalfingr. En þann morc er þar er nestr. oc sva inn lengsta. En .vi. aurum þann er þar er nestr. En .ij. aurum hinn minzta.
181 En ef maðr er viginn a þingi. þa scolo ervingiar ór skera. oc lata koma til buðar hans. þa eigu þingmenn þar um at döma. En ef aðrar deilldir verða manna i mellom. þa scal stefna hanom þing. oc hava vatta við sár. æða ofund. En arve scal raðbót taca.
182 Nv er manne þat kent at hann vege þræl sinn. þvi vigi scal lysa. ellar er hann morðenge. Nu mæla menn a hendr hanom. En hann kveðr nei við. Ef sva
- Jvfr. Cap. 178. F. IV. 2–4. Cap. 179. F. IV. 42. Cap. 180. F. IV. 46. Cap. 182. F. V. 20.
snemma er mælt a hendr hanom at til lif ma rannsaca. þa scal til leita. Ef ben finnasc a liki. þa er hann þannr at soc. En ef engi finnasc ben a liki. þa er þat skröc. Nu er sva siðarla a hendr hanom mælt at eigi ma til lif rannsaka. þa scal hann synia með lyritar eiði. fellr til utlegðar ef fellr. Nu drepr maðr þræl annars mannz. þa scal hann böta aptr. sem menn meta nöctan hann.
183 Þat er þar nu enn þa ef maðr særer annan i flocke. En ef hann byðr log firi sic. oc leggr niðr vapn sin. þa scal hann i fiotur setia. En ef hann deyr ór sarom. þa drepe hann a fötr hinum dauða. oc leyse sva sic or fiotre. Nu ef hinn livir lengr en ruva se a sare. böte hanom sarbotom. en bauge kononge. Nu hittazt menn .iij. a. oc veitir maðr oðrom sár. þa scolo menn hanom vitni bera til sarbota fullra.
184 Nv hittasc menn tveir a. oc veitir annarr oðrom sár. þa scal hann fara með sare ubuðnu [198] ef hann ma. oc syna samdögres hinum fysta manne er hann hittir. oc gera menn til hus hanom þar sem hann er heimfastr. oc stefna hanom til þings. fimtar þings at skemsta koste. þat er þo rett at tvaro[199]. þo at hinn se eigi heima. Sva scal drep sökia at sömu. Nu skolo þeir menn bera vitni um er hann fyst hitti. hvárt þeim syndizt at sare æða drepe. oc nemna mann til samdögres. Nu bera þeir til sárbota. En ef þeir vilia hvarke bera a. ne af. þa er hvárr þeirra seccr at .iij. aurum. En þa scal hinn synia með lyritar eiði. er firi soc verðr. sa eiðr fellr til febota ef fellr.
185 Nu ef leysingi særer mann. þa scal hann baugi böta .xii. aurum. En sunr hans tveim baugum. En bonde .iij. baugum. Oðalborenn maðr .vi. baugum. Lendr maðr oc stallare .xii. baugum. En Jarl .xxiiij. En konongr tveim baugum minna en fimtigu. Nu særer maðr annan. þa scal hann sarbotom böta þeim er hann særðe. Eyri þar sem a kom. Eyri þar sem voðva skerr. Eyri þar sem egg oc leggr mötesc. Eyri firi bein hvert er ór leysir. ef skellr i skalom. Eyri firi sviðu hveria er sviðin er. nema ulikan se a sare. Eyri firi granbragð hvert. Eyri firi rauf hveria er a klæðum verðr. Eyri ef hann a sér einn sæte. Eyri ef hann gengr or sæng sinni. Eyri firi skurð hvern er skera þarf. ef blöðer. holf morc firi holsór. holf morc ef maðr verðr mergundaðr. Eyri þar sem út kemr. oc meta ilit. utan vaða oc vam. oc lemd alla. Nu scal kaupa læcningar kaupi sa er særði oc fa þeim fözlo. manaðar mat hvárs a manaðe. Nu höggr maðr voðva af manne sva
- Jvfr. Cap. 185. F. IV. 47–49.
at a iorð fellr. böte .vi. aurum. oc .vi. aura ef kamstaðr verðr i hofðe manne. vitni scal sa hava er særðr er. ef sa dylr. at sva morg bein leyste ór sem hann segir. Nu scal sór oll meta a brioste. En holfo dyrra a bake en a brioste. Nu verðr maðr staddr við deilld manna. oc vill eigi skilia þa. oc hvargom tya. þa scal hann giallda slanbaug kononge .xii. aura.
186 Nv a engi maðr rett a sér oftarr en trysvar. hvarke karl. ne kona. ef hann hemnisc eigi a milli.
187 Nu deila menn at oldrhusi. at monnum drucnum. þa scolo þeir út ganga er deillt hava. oc koma aftr um morgon. er menn vacna. þa megu menn döma um söc þeirra þar sem a þingi. ef þeir kunnu log. Sessar mannz bere vitni með hanom. æða matunautar. æða nasessar. æða oldryckiar. ef eigi ero hinir við. þat scal standa er þeir bera. föra ecki andvitni a mót þeim. En hver maðr er holfo dyrri at rette sinum þar en heima. Nu megu þeir setia þa söc þar. ef þeir kunnu log. ellar a þing skiota. Nu mælir þat armaðr. æða lendr maðr. at þeir hava misdeillt. þeir kveða við þvi nei aller. þa scal hverr þeirra taca boc i hond ser. oc sveria þess aller at þeir drucku þar sattlega. Nu er sa saklaus er sverr. en sa a bauge at böta kononge er eiðfall verðr. En hinna hverr syni með lyritar eiði er misdeilld er kend. En ef eiðrinn fellr þeim. þa fellr til .xv. marca vitis hverium. Nu gengr fiorðongr manna i fra oc vill eigi sveria. þa ero aller ólhúsmenn vittir. En ef færre menn ganga fra. þa ero þeir seckir er fra ganga. böte bauge kononge. en hinir hallde eiðum upp.
188 Hvervetna þess er maðr er staddr við deilld manna oc er skirskotat undir hann. þa scal hann bera annat tveggia af. æða a. ellar giallde aura .iij. kononge ef hann er krafðr til.
189 Nu veitir maðr ofundar drep manne öðrum i flocke. Nu ef sa fellr er drep veitir. þa fellr hann þar utlagr. oc uheilagr. En ef undan rennr til skogs. þa scolo aller efter renna. oc engi firi standa. En ef sa fellr er forstoð veitir. þa fellr hann þar utlagr. oc eigi fe hans utlagt. Skiota ma maðr skapte æða skiði. æða föte sinum firi þann er epter rennr. um sinn ef hann vill. oc hefta hanom sva rás. En ef hann gerer meira at. þa er han seccr .xl. marca við konong. firi þvi at þa veitir hann forstoðu utlogum manne. En ef hann verðr hondum tekinn i þeirri ras.
- Jvfr. Cap. 187 F. IV, 14. 15.
þa helgar hond hann til þings. oc þeðan til bana. Nu ef hann kömr i skog. þa ma hann þeðan log bioða firi sic. þa a hann allt þat er utalt er. oc utekit. En ef armaðr kömr fyrr til. en han have log boðet firi sic. þa a hann allt þat er hann hever talt oc tekit. Nu skal han kaupa sic or skóge. þa scal han böta hinum einorðom rette. sva sem hann er maðr til. En nu scal hann enn taca annat slict or hundraðe. scal hann sic með þvi helga at sa scal hava sinn rett allan er firi uvæne varð. fyrr en armaðr take.
190 Nu ef karlmaðr drepr kono. æða kono karlmann. þa scal sa böta slicum rette sem hann a at taca er uvæne fǽr. en baug kononge. En ef konor beriasc þar a engi maðr rett a. nema þær sialvar. Vmage engi scal rett taca. oc engan giallda. aðr en hann se .xii. vetra gamall. þa er hann halfrettes maðr. at hvarotveggia til hann er .xv. vetra.
191 Nu gerer maðr laup at oðrom manne. oc er hann halldenn maðr. þa scal hann böta kononge bauge. En ef hann ofrar vapne sinu at manne. oc hvervir hann fram hamar. oc skirskotar hinn atlaupe fianda sins. þa scal hann böta holfom rette þeim er hann leypr at.
192 Maðr kastar at manne. oc lystr hann. þat heiter sar. ef hann hever ecki vapn i hende. en ellar drep.
193 Maðr skytr at manne kolve. oc lystr hann. þa heiter þat sár.
194 Maðr höggr til annars. oc hittir a skapt. þa heiter þat sár. Sva þo at spiot kome flatt a.
195 Maðr stingr a manne staure. æða stongu. æða ofar skapte. æða spiotskapte. þa scal hann böta hanom halfum rette. en fullum ef hann fellr við. Rindr maðr öðrom sva at hann stakar vid. þa scal hann böta hanom fullum rette. þo at hann falle a kne. Maðr rindr öðrom i elld. þa scal hann böta hanom fullum rette firi. oc baug kononge. oc sva at fullum rette hverium. Maðr rindr oðrom firi borð. æða af bryggiu. æða út firi marreinsbacca a kaf. þa scal böta hanom fullum rette. nema hann rindi hanom a utborða. þa ma hann þar viga um. Maðr tecr i kamp
- Jvfr. Cap. 190 F. V. 31. (Hk. 22.) Cap. 191– 195. F. IV. 18–21.
öðrom heiptugri hende. þa scal hann böta hanom fullum rette.[200] Maðr tecr i hár oðrom oc kippir til sin. þa scal böta holfom rette firi. En ef hann bæðe gerir. oc rindr fra ser. þa heiter þat tuttan. þa scal hann böta hanom fullum rette firi. Nu ef menn kasta vapnom sinum. oc fær hvartveggia i hár öðrom. þa heiter þat vingretta. þar a engi maðr rett a þvi.
196 Orð ero þau er fullrettis orð heita. þat er eitt ef maðr kveðr at karlmanne oðrom. at hann have barn boret. þat er annat. ef maðr kveðr hann væra sannsorðenn.þat er hit þriðia. ef hann iamnar hanom við meri. æða kallar hann grey. æða portkono. æða iamnar hanom við berende eitthvert. þa scal hann böta hanom fullum rette firi. þar ma han oc viga um. at utlogum þeim manne i gegn þeim orðom er nu hevi ec talt. ef hann skirskotar undir vatta. Iðrazt megu menn orða sinna oc aptr taca ef vilia. kveðazt eigi vita verra hanom a hendr en goðom manne. þat er oc fullrettes orð ef maðr þrælar karlmann frialsan. æða kallar hann troll. æða fordæðo. þat er oc fullrettes orð kono ef maðr vener hana hore. oc kallar hana horo. þar er hon velldr eigi.
197 Nv er maðr a dottor sinni. æða a systur. slican rett sem a siolfum ser. at einorðom rette. ef maðr liggr með henne. oc sva a þeim konom ollom er hann er arftake at. oc a þeirri kono er hann hever i griði með ser. ef hon a engan ervingia sér her a lande.
198 Ættboren kona legsc með þræle. þa scal hon ganga i konongs garð. oc leysa sic þeðan .iij. morcom. oc hverr maðr a at taca a leysingiu sinni .vi. aura. Maðr a at taca a skulldar kono sinni slican rett sem a ambótt sinni bezto. ervingi þat er auc er. slicx rettar sem hon a burð til. Ef leysingia legsc með þræle. þa scal hon ganga i garð skapdrottens sins. En bonde scal taca a ambott sinni hinni vilstu halvan annan eyri. en holfo minna a hverri annarre. Ef hann a eina þa scal su hans hin bezta. En leysingi a skattvarar [201] eyri a sinni hinni bezto ambott. Sunr hans a eyri a sinni hinni bezto. haulldr a .iij. aura. lendrmaðr .vi. aura. a sinni bozto[202] ambott. Tvær ero hans hinar bezto ambatter. Seta. oc deigia. oc tveir þrælar. þionn oc bryti. Slican rett a hverr a þrælom sinum sem a ambattar legorðe. At armannz rette scal böta ef maðr ofundar mán konongs þat er firi bui hans vinnr. þræll a baugs helge a ser. ef hann fylgir drotne sinum til þings. æða til kirkiusoknar. æða
- Jvfr. Cap. 196. F. V. 22. 57. 61.
til oldrhús oc er hann boðrs þingat. þvi at þar eycst hverium manne rettr at holfo i þeim þrim stöðum. þræll a at taca a sér siolfum hinn tolfta lut or drottens sins rette einorðom. þar sem hann a baugs helgi i þrim stoðum. Drottenn hans scal abyrgiasc orð hans oc verc. ef hann ferr i fiolda manna. með hanom at hans raðe.
199 Nv brytr maðr kono til svefnis. oc verðr hann kunnr oc sannr at þvi. þa verðr hann utlagr um. ellar giallde .xl. marca. oc böte henne tvevolldom rette. Nu ef hon kenner hanom þat. þa scal hon kenna samdögres. þa scal hann hava firi ser lyritar eið. ef fellr þa fellr hanom til þess er nu er talt.
200 Nv a leysingi a ser .vi. aura. at einorðom rette. En sunr hans morc. at einorðom rette. Boande .xii. aura. at einorðom rette. Haulldmaðr .iij. mercr. at einorðom rette. Lendr maðr oc stallare .vi. mercr. at einorðom rette. Jarl oc Biscop .xii. mercr. at einorðom rette. Lenzmannz sun scal taca haullz rett. ef hann fær eigi lond. Hvervetna þess er maðr er ofundaðr. æða lostenn. þa a konongr .xv. mercr a. Hverr maðr er hogg fær. þa scal hann taca annan rett sinn or hundraðe fyrr en armaðr take. Nu scolo aller menn taca rett efter feðr sinum. nema þeir einir menn er til annars ero skildir. Skutilssveinn scal taca haulldmannz rett. at einorðom rette. Biscops sunr oc iarlssunr. oc stallara sunr oc skutilssveins sunr. oc prest sun. oc armannz sunr scolo taca slican rett sem þeir eigu kyn til. ef þeir fa eigi slict nafn. sem faðer þeirra recc. Islendingar eigu haulldzrett meðan þeir ero i kaupförum. til þeir hava her verit vetr .iij. oc hava buit her. þa scal hann hava slican rett sem menn bera hanom vitni til. Aller aðrer utlenzker menn er hingat koma til landz. þa eigu boanda rett. nema þeim bere vitni til annars.
201 Nv a maðr a festarkono sinni ef maðr liggr með henne slict sem hann a at leysa hana or hershondom með. hvigi mikinn rett sem ervingi hennar a. a henne.
202 Nu ef armaðr kenner þat manne. at hann have alet útlagan mann. þann er þar var utlagr gorr. i þeirri þingsokn. er hann býr i. þa scal hann synia með lyritar eiði. en sa eiðr fellr hanom til .xl. marca. ef fellr. Nu ef armaðr kenner þat manne at hann have föddan utlagan mann. þann er utlagr var gorr a Gulaþingi. æða i liði uti. þa kvedr hann ser væra uvisa varg. þa scal hann synia með lyritar eiði. oc sva ef hann er utlagr gorr i annarre þingsokn. oc fellr til .xl. marca. ef fellr. Nu
- Jvfr. Cap. 200 F. IV. 53. 59. 60. Cap. 202. F. IV. 41.
kenner armaðr þat manne. at hann have alet utlagan mann i skoge. en hann kveðr nei við. þa scal hann synia með lyritar eiði. þa fellr til .iij. marca. ef fellr. Nu kenner armaðr þat manne at hann have vistum verit með utlogum manne a þingi æða a kirkiusokn. æða at oldrhusi. ef hann kveðr nei við. þa scal hann synia með lyritar eiði. ef hanom fellr sa. þa scal hann böta kononge bauge. Nu er maðr viginn i flocke. æða i fiolda manna. æða særðr. æða lostenn. þa er bú hans upnemt. þa scal hann engi maðr föða fyrr en hann hever boðet log firi sic. En ef nokorr föðer hann. þa er sa seccr .xl. marca. en ef hann er vistum með hanom þar sem þat er til skilt. þa er hann seccr bauge við konong. Aller þeir er a sia þa er þeim eigi uvisa vargr. hinum er eigi sia þa er þeim uvisa vargr. þeim liggr ecki við til domr fellr a.
203 Kona ma föða bonda sinn netr .v. at usecku. siðan domr kemr a hendr hanom. En ef hann sitr þar lengr slimu setr. þa scal hon ganga til granna sinna. oc segia til at hann sitr þar slimu setr. þa er hon usecc.
204 Ef þræll lystr mann frialsan. þa scal drottenn hans sættasc við hinn er lostenn er. ellar geri hann utlagan. ecki a konongr a þvi.
205 Nv kastar maðr at manne. oc kemr a annan. þa heitir þat gassa gleöpr. þa scal hann giallda þeim aura .vi. er a keömr.
206 Ef maðr[203] hafðe lond at veiðzlu konongs. oc er af hanom tekin. þa scal hann taca þo at hvaro rétt slikan sem lendr maðr. oc sva sunr hans til hann er fertugr.
207 Nv kennr maðr manne at hann veiter forstoðu útlogum manne hann svarar þvi at ek renn epter sem þu. nu scal skogr bera vitni um. ef hann kömr i skóg. þa scal han kaupa sic þeðan .xl.. marca. þo at hinn kaupi sic .xv. morcom.
208 Nu beriast menn tveir. oc ero eigi vitni við. oc kenner hvárr oðrom. þa böte sinum rette hvárr þeirra kononge.
209 Nv helldr maðr manne undir öxe. oc fær hann af þvi bana. þa scal sa giallda er hellt hanom holfum giolldum aptr frendum hans. En ecki a konongr a þvi. Nu kenner maðr manne. at hann hellde hanom undir öxe. þa scal hann synia með lyritar eiði. Nu helldr maðr manne undir öxe. oc fær hann af þvi sár. þa scal hann böta hanom sarbotum holfom. Nu helldr maðr manne undir öxe. oc fær hann af þvi drep. þa scal hann böta hanom rette holfum.
210 Nu kenner maðr manne at hann pini hann. þa scal hann synia með lyritar eiði. fellr til .xl. marca við konong. ef fellr. en hinum til rettar fullz.
211 Ef maðr kallasc lostenn væra, oc er hvarke blárr. ne bloðogr. oc ero eigi vitni við. þa hever hann skamt loget a hendr ser. þar er engi maðr rett a. þat heiter svarta slag. En ef maðr kenner þat manne. þa scal hann synia með lyritar eiði. En ef sa eiðr fellr. böte hanom rette sinum. en kononge .xl. marca.
212 Ef maðr lystr mann .iij. hogg. æða þrim fleiri. þat heiter bardage fullr. þa scal hann hava rett firi hogg hvert til þriu ero. en konongr .xl. marca.
213 Nv telr armaðr bu mannz. æða tecr upp i stöðum öðrum. en i þeim þrimr er til þess ero talder. þa er armaðr seccr .xl. marca. oc sva lendr maðr at somu hove. ef hann ferr i bu mannz oc tecr upp. En hverr þeirra manna er þeim veiter lið til þess. þa er seccr at .iij. morcom.
214 Nv kenner armaðr þat manne at hann have drepit niðr konongs rette. en öðrum þat at hann have uvene fengit. En þeir kveða nei við. þa scal armaðr stefna þeim til þings baðom tveim. þa scolo þeir a þvi þingi festa firi sic lyritar eið. hvárr þeirra. at þeir hava eigi sætt gorva firi þat mal. ef þeim fellr sa eiðr. þa fellr til .xv. marca vitis hvarom þeirra. Nu ef annar vinnr en annar eigi. þa er sa useccr er vinnr. en hinn er sannr at sok er eiðrinn fellr. En ef armaðr stefnir öðrum en öðrum eigi. þa er sem han geri ecki at.
215 Aller eigu sarbötr iamnar þegn oc þræll. Nu ef maðr særer þræl mannz. þa scal hann hallda upp föðzlo við hann liggr i sarom. oc verclaunum ollum við drotten hans. oc lækningar kaupi.
- Jvfr. Cap. 213. F. IV. 50–52.
216 Hvervetna er maðr gefsc eigi sialfr at grande. þa a konongr ecki a. Nu eggiar maðr mann at ser biarneggian. æða stefnir hanom a hólm. ef hinn veitir hanom þa uvene. þa er han rettlaus. oc hever hann þvi skirskotat. oc sva ef han bregðr hanom þvi er hann toc fyrr rett a ser. Nu ef maðr tecr grip einnhvern firi manne oc leggr firi log oc dom. oc er þat hins er hann toc firi. þa hever hann með rane. þa scal hann böta bauge kononge. en hinn have grip sinn er a. oc vitu þat vattar.
217 Nu bita hundar bufe manna. giallde sa er hund a halft hit fysta sinni. er hann bitr. en allt iamnan siðan. En ef hann seger afhent ser þegar er hann bitr giallde allz ecki. En ef hanom verðr þat firi æða hiunum[205] hans. at þau kasta mat firi hann. giallde halft hit nesta sinn. en allt iamnan siðan.
218 Sa er baugr hinn fysti er hofuð baugr heiter. þar ero .x. mercr i þeim. þat er kýr tvær oc þrir tigir. ef sa er oðalborenn er viginn er. vaxa oc þverra þeðan mannzgiolld. sva sem aðrer retter manna. Faðer a þat at taca ef eigi livir sunr. En ef baðer liva. þa a fader .iij. mercr. En ef hann er eigi vig förr. þa a hann .xii. aura af viganda. En ef vigande verðr utlagr. þa missa þeirrar botar. En þa er vigande verðr dauðr. þa tecr ervingi við öxe.
219 Sa er annarr baugr er broðor baugr heitir. þar ero .v. mercr i þeim. þat ero kýr sextan.
Nv[206] er hinn þriði bröðrongs baugr. þar ero .iiij. mercr i þeim. þat er holfum eyri minna en .xiii. kyr.
220 Baug þann er .x. mercr ero i. scal taca sunr hins dauða. Broðor baug scal broðer taca ef hann er til. ellar sunr hins ðauða. En ef hvárge er til. sunr hins dauða. ne faðer. þa a broðer bót alla. Bröðrongr ef hann er helldr til. En ef engi er sa til er ec talda nu. þa a ervingi hins dauða alla bot hans.
- Jvfr. Cap. 217. F. XI. 26. Cap. 218-252. F. VIte Part.
221 Sv[207] er morc ein at kvengiofum. þa scolo konor .iiij. taca ef þær ero til. scal taca moðer hins dauða. oc dotter. oc systir. oc kona hins dauða .ij. aura hver[208] þeirra ef þær ero allar til. En hvervitna þess er konornar ero eigi til. þa scal taca sunr hins dauða. Nu ef allra missir kvennanna. þa scal vigande taca þa morc. oc böta syni hins dauða. En ef einnar missir kononnar. þa scal þa .ij. aura taca sunr hins dauða. En þa halva morc ef tveggia missir. en morc ef allra missir. Nu ero baugar aller talder.
222 Nv scal vigande böta syni hins dauða. hafuðbaug. En broðer viganda scal böta bröðr hins dauða broðor baug ef hann er til. ellar scal vigande böta. Nu scal bröðrongr viganda böta bröðronge hins dauða bröðrongs baug[209] ef hann er til. ellar scal vigande böta. Sa er sunr hins dauða er við giolldum tecr. hvart sem hann er faðer æða broðer. æða hvigi skylldr sem hann er. Nu ero baugar skildir.
223 Nv scal fe skilia. at kyr. þa scal hon væra at holfum þriðia eyri. Nu ef kýr skal giallda. þa scal giallda eigi ellri ku en atta vetra nema hinn vili tekit hava. Nu scal giallda kýr allar heilar at hornom oc at hala. at augum oc at spenom. oc at ollom fotum. Nu scal giallda korn oc yxn. oc kyr allar kalfbærar i giolld oc i bauga. giallda gull. æða brent silfr. i giolld ef til er. giallda hesta. en eigi marar.[210] gradan hest. oc eigi gelldan. þann hvern er eigi er raðzhvervingr. ne skauðhvitr. ne skauðmigr. ne valldögðr. æða aðrer kauplestir a. Giallda færsauði. oc eigi geitr. Giallda oðals iorð oc eigi kaupa iorð. Giallða skip. nema endrbötingr se. nema sva fornt skip se at þær homlor se af ronar er fyrstar varo a gorvar. oc eigi þat er stafnar ero af brotner. oc ecki þat skip er filur ero a lagðar. nema þa være a lagðar er a backa stockum var reist. Engan grip scal þann giallda er verri se en eyrir. nema maðr eigi minni bot. þa scal hann sal taca. nema auki bót til eyris. oc take trygðar igegn. Giallda vopn þau er hofð ero. oll heil oc horð. oc ubroten. Eigi scal þau bioða er hann var viginn með. Giallda eigi sverð i sakfe. nema buit se med gulli. æða með silfri. Giallda vaðmal oc lereft oll ny. oc klæðe oll ny oc uskoren. nema hinn vili teket hava skoret klæðe nytt. Giallda karlklæðe oc eigi kvenklæðe. ny en eigi forn. Giallda varar felldi nyia. oc uskicta. Giallda blafelldi oc skruð nytt. oc uskoret. Giallda sveina þa alla er heima ero alner. þann hvern er eigi er yngri en .xv. vetra. nema hinn vili tekit hava. ambattar scal eigi skiallda[211] i mannz giolld. Nu er fe skilt. þat er i giolld stak giallda.
224 [212] Nv scal saker telia. Nu er þar i upnameno fyrsta faður broðer hins dauða. oc broðor sunr. oc moðor faðer. oc dottorsunr. þeir eigu morc hverr þeirra at viganda. ef haulldr verðr veginn. Nu er þar i upname öðro bröðrongr hins dauða. oc bröðor dottor sunr. oc moðor broðer. oc systur sunr. oc systlingr þeirra. tecr hverr .vi. aura af viganda ef haulldr verðr veginn. Nu er þar i upnameno þriðia systrungr hins dauða oc bröðrongs barn. oc bröðrongr faður hans. oc moðorbroðer moðor hans. oc systur dottor sunr. þeir eigu halva morc at viganda. ef haulldr verðr veginn. En firi þvi at hverr maðr scal holfo minna böta firi handa verc en taca a iamskylldum[213] manne. þa scal hann böta .ij. aura syni hins dauða. oc sva hverr þeirra i þvi upname. En i miðupname þa scolo þeir aller böta syni hins dauða .iij. aura hverr þeirra. En i upnameno fyrsta. þeirra scal hverr böta halfre morc syni hins dauða. Nu ero upnama menn aller talder. en nu scal þat skilia. hvessu þversaker skolo fara.
225 Nu a faður broðer viganda at böta syni hins dauða halfre morc. En broðor hins dauða .viii. ærtogum. En faður bröðr hins dauða .v. ærtogum. oc .iij. penningum. Sva scal broðor syni hins dauða at somo. oc sva moðor feðr oc dottor syni. Aller eigu þeir iammicla bot er i upname ero saman. Nu a faður broðer viganda at böta moðor bröðr hins ðauða tveim lutum fimta pennings oc eyri. Sva scal böta systur syni hins dauða at somo. oc bröðrongi. oc broðordottorsyni oc systlingi. sva scolo þeir aller böta er i upname ero með faður bröðr. Nu scal faður broðer viganda böta systrungi hins dauða fiorom penningum. oc tveim ærtogom. oc sva scal hverr peirra i þvi upname. Sva scolo þeir böta systur dottor syni. oc bröðrongs barne oc moðor bröðr moðor hins dauða.[214]
226 Nv a bröðrongr viganda at böta syni hins dauða .iij. aura. En bröðr hins dauða .v. ærtogar. oc .iij. penninga vegna. En faður bröðr hins dauða tveim lutum fimta pennings. oc eyri. Sva scal broðorsyni hins dauða at somu. oc sva moðor feðr oc dottor syni. Aller eigu þeir iammicla bot er i upname ero saman. Nu a bröðrongr viganda at böta bröðronge hins dauða .iij. penninga oc .ij. ærtogar. Sva scal broðor dottor syni hins dauða at somu. oc moðor bröðr oc systur syni. oc systlingi hins dauða. Sva scal hverr þeirra böta er i upname ero með bröðrongonom. Nu scal bröðrongr viganda böta systur syni[215] hins dauða tva luti niunda pennings oc ærtog. Sva scal hverr þeirra i þvi upname. Sva scolo þeir böta bröðrongs barne. oc bröðrongi faður hans. oc moðor bröðr moðor hans. oc systur dottor syni. Sva scolo þeir aller böta er i upname ero með bröðrunginum.
227 Nv scal systrungr viganda böta syni hins dauða .ij. aurum. Sva scal systur dottor sunr viganda at somu. oc bröðrongsbarn. oc moðor broðer moðor hans. En fiorar ærtogar bröðr hins dauða. hverr þeirra fiugurra. En faður bröðr hins dauða .iij. penningum minna en eyri. Slict broðor syni hins dauða oc moðor feðr oc dottor syni. Slica bot a systryngr viganda oc systur dottor sunr. oc bröðrongs barn. oc moðorbroðer moðor hins dauða.[216] þeirra scal hverr böta atian penningum moðor bröðr hins dauða. Sva scal böta systur syni hins dauða. oc sva hverr þeirra bröðrongi hins dauða. Slica bot a broðor dottor sunr hins dauða af hverium þeirra. Systrungr viganda scal böta systrungi hins dauða .xii. penningum. Sva scal böta systur dottor syni at somu. oc bröðrongsbarne oc moðor bröðr moðor hins dauða.[217] Slict scal systur dottor sunr böta sem systrungr. Sva scal bröðrongs barn.[218] oc moðor broðer moðor viganda .xii. penninga scal hverr þeirra böta or öfsta upname. Nu hevi ec upnama menn alla talda. Sva scal hverr öðrom böta sem nu hevi ec talt. En hvervitna þar sem manne firrist frendseme fra upnama monnum út. þa fellr bot þriðiungi sem tala rennr til.
228 Þeir aller er morc taca i upnameno fyrsta at viganda. þeir scolo taca þriðiungi minna at bröðr viganda. þat verðr ærtog setta eyris. En þeir aller i miðupname er taca .vi. aura at viganda. þa scolo þeir taca þriðiungi minna at bröðr viganda. en þat er holf morc. En þeir menn aller er[219] i upnameno öfsta. er halva morc taca at viganda[220] þeir scolo taca þriðiungi minna at bröðr viganda. þat verðr ærtog minna en .iij. aurar.
230 Broðor sunr scal fylgia faður bröðr til sakar. taca baðer eina. oc sva böta meðan faður broðer livir. en siðan þriðiungi minna er faður broðer fellr i fra.
231 Nu ero konor þær allar er sunu eigu til sakar. oc systr barnbærar. þa scal þeim ollum telia soc iamna. til þær ero fertogar. Nu hvervitna þess er þeirra[221] missir við.[222] einnar æða fleiri. þa hverfr söc aftr til systur sunar.
232 Nv a faður broðer hins ðauða af faður bröðr viganða .iij. penninga oc .v. ærtogar. Nu a broðor sunr hins dauða af broðor syni viganda .iij. penninga oc .v. ærtogar. Nu a dottor sunr hins dauða af dottor syni viganda .iij. penninga oc .v. ærtogar. oc sva moðor faðer hins dauða af moðor feðr viganda oc .iij. penninga oc fim ærtogar.
233 Nv scal böta or miðupname oc böta i upnám hit fysta fim penninga oc eyri. Nu scolu aller þeir böta or upname hino öfsta. oc böta i miðupnám .xviii. penninga hverr þeirra.
234 Nu scal broðor dottor sunr viganda böta broðor dottor syni hins dauða .vii. penninga oc ærtog.[223] oc sva hverr þeirra i þvi upname. Nu scal systrungr viganda böta systrungi hins dauða .xii. penninga oc sva hverr þeirra i þvi upname. fra hinu ofsta upname fellr þriðiungum siðan. þegar er manne er firnare. Karlsviftar maðr hverr a at taca þriðiungi meira en kvensviptar maðr at iamskylldum manne.
235 Sa maðr er nestr er at frendseme i karlsvift fra hinu öfsta upname. scal taca .viii. ærtoga soc. þat ero tveir lutir siaundo alnar. oc .xx. alnar vaðmals. En kvensviftar maðr scal taca þriðiung fiorða pennings oc .v. ærtogar at somu söc. þat verðr hvast tveir lutir atiando alnar. Slict scal annarr karlsviftar maðr taca. fra öfsta upname. En i kvensvift at þeirri söc scal taca tva luti fimta pennings oc eyri. þat verðr varla holf tolfta oln. Slict scal hinn þriði karlsviftar maðr fra öfsta upname taca. En i kvensvift at þeirri söc scal taca .iij. penninga oc .ij. ærtogar. þat verðr tveir lutir atto alnar. Slict scal hinn fiorðe karlsviftar maðr fra öfsta upname taca. En i kvensvift at þeirri söc scal taca tva luti niunda pennings oc ærtog. þat ero hvast .v. alnar. Slict scal hinn fimti karlsviftar maðr taca fra öfsta upname. En i kvensvift at þeirri söc scal taca holfum penningi minna en ærtog. þat verðr fiorðongr fiorðo alnar. Slict skal hinn sette karlsviftar maðr taca fra öfsta upname. En i kvensvift at þeirri söc scal taca .xiii. penninga. þat verða hvast tvær alnar. Slict scal hinn siaunde karlsviftar maðr taca fra öfsta upname. En i kvensvift at þeirri söc scal taca þriðiung annarrar alnar. þat ero tveir lutir niunda pennings. Slict scal hinn atte karlsviftar maðr fra öfsta upname taca. En i kvensvift at þeirri sok scal taca tva luti setta pennings. þat er fimtungi minna en full óln. Slict scal hinn niunde karlsviftar maðr fra hino öfsta upname taca. En i kvensvift at þeirri soc. scal taca fimtung fiorða pennings. Slict scal hinn .x. karlsviftar maðr fra hino öfsta upname taca. En i kvensvift at þeirri söc. scal taca tva penninga oc tva luti af fimtungi pennings. Slict scal hinn .xi. karlsviftar maðr fra öfsta upname taca. En i kvensvift at þeirri söc scal taca þriðiung annars pennings. Slict scal hinn .xii. karlsviftar maðr fra öfsta upname taca. En i kvensvift at þeirri söc. scal taca penning. Slict scal hinn .xiii. karlsviftar maðr fra öfsta upname taca. En i kvensvift at þeirri söc scal taca tva luti pennings. þa er fimtanda manne frendseme þeirra.
236 Nv ero þeir menn þrir er sakaukar ero. er sunr þyborenn. oc broðer þyborenn. oc broðer sammöðra. Nu scal sunr þyborenn hava .xii. aura af viganda. en morc af bröðr viganda. oc sva hverr þeirra sacauka þriggia. En allt þat er i fra þeim kemr. þa scal taca holfo minni söc at iamskylldum manne.
238 Misvigi scal nu telia. Ef maðr hoggr i kinn. æða i kamp. þa liggr við iaxl hvern eyrer. En ef maðr fellir lik i elld. æða i a. böte aurum .xii. sva firi daudz mannz sár hvért. Sva ef maðr sezc firi annan þar sem hanom liggr forað við. a aðra hond. æða við baða bruar enda. scal hann annat tveggia ganga a odd æða eggiar. æða firi forað niðr. firi þat scal giallda aura .xii. En ef maðr berr hofuð fra bul. ef han hever af hoggit. þat heiter ofrán. þar scal giallda mercr .iij. firi. En ef maðr fellir lik i vatn sva diupt at væta verðr hofuð sitt fyrr en hann kome hans hofðe upp. þa scal böta .iij. morcom. Rette scal böta fullum ervingia ef maðr lystr ofundar hogg oc sva firi misvigi oll.
239 Þeir ero tveir namagar er maðr a dottor mannz. þeirra tecr hvárr a öðrum .xii. aura. af viganda. En ef maðr a systur mannz. þa tecr hvárr a öðrom .vi. aura af viganda. En ef hvárr a annars systur. þa tecr hvárr þeirra a öðrom .xii. aura. af viganda. Nu a stiupfaðer. oc stiupsunr hvárr þeirra a öðrom .xii. aura af viganda. Nu ero eiðbröðr. þeirra tecr hvárr. a öðrom .xii. aura af viganda. Nu ero fostbröðr tveir föddir upp saman. oc hava druckit baðer speina einn. þa tecr hvárr a öðrom .xii. aura af viganda. Nu er moðor faðer moðor mannz. þeirra tecr hvárr a öðrom .xii. aura. af viganda .x. alna eyris. ef haulldr verðr viginn.
240 Ðat er misvigi hit fyrsta ef maðr er viginn ofgum vapnom. oc lostenn tvau hogg. þat ero tvau misvigi. En þat er hit þriðia misvigi ef maðr er lostenn krocoro. æða krocspiote. oc þarf at skera til. En þat er hit fiorða ef sór ero fleiri en .vii. En þat er hit fimta ef maðr er dauðr hoggvinn. oc kemr eigi bloð út. En þat er hit setta ef lik er rent. En þat er hit siaunda ef maðr er veginn þa er hann gengr þarva sinna. En þat er hit atta ef maðr er felldr i elld. En þat er hit niunda ef maðr er felldr firi berg. En þat er hit tiunda ef maðr er felldr i vatn. En þat er hit ellifta ef eigi er liki borget. oc falla a rafnar oc rædyri. En þat er hit tolfta ef viglysing er eigi full oc verðr þo eigi at morðe. En þat er hit .xiii. ef sætt er boðen a þingi hinu fyrsta. sva hátt at heyra ma ivir þingring þveran. þa er rosat vigi. En þat er hit .xiiii. ef sætt er eigi boðen innan .xii. manaða. þa er seint boðen. En .iii. mercr liggia við hvert mal þeirra er nu er talt.
241 En ef hofuð er hoggvit af. oc sett a garðstaur æða sparre i munn. oc reist við gatna mót. æða lic hverft a grufu. ae stungit hofðe milli fota. þa aukasc giolld holfo.
242 Enn liggia við aurar .xii. ef maðr hoggr af manne dauðum hond. æða fót. æða torvo af hofðe. æða sva at heilir fellr út. æða sva at særer reðiar. æða sva ef hoggvinn er um raðza klof. oc sva ef hann hoggr bein ór hofðe. oc firi afhogg oll utan fingr æða tær. Eyri firi fingr hvern. oc tá hveria unnz af ero allar. þa er half morc firi hvárt. fiorer tigir marca firi heimsokn. þat a konongr halft ef maðr er viginn. En .vi. aura ef innangarðz er. oc adrer .vi. ef hofuð berr ór stað.
243 Nu scal haullz giolld telia. þar scal .xii. alna eyrir .vi. mercr i hofuðbaug. En fiorar i broðor baug. En holf þriðia morc i bröðrongs baug. Nu scolo fylgia tvau tryggva kaup baugi hverium. hvert scal eyrir oc fimtungr eyris tryggvakaup. En tryggva kaup scal fara bauga manna i mellom.
244 Nu reiðir vigande baug syni hins dauða. En tryggvakaup bröðr hins dauða. En annat bröðronge hins dauða. Nu reiðir broðer viganda baug bröðr hins dauða. En syni hins dauða tryggva kaup. en annat bröðronge hins dauða. Nu reiðir bröðrongr viganda baug bröðronge hins dauða. En tryggvakaup syni hins dauða. en annat bröðr hins dauða. at sættarkaupe ef frendr ganga aller senn til sættar. oc sva at sættes bauga manna. en .iii. mercr at skogar kaupi.
245 Nv scal vigande fram geva oc moðer hans oc dotter. oc kona hans. En hver ein gioven eyrir oc fimtungr eyriss. kono hins dauða oc moðor. oc dottor hins dauða. þa ero þat giaver .xii. Nu scal systir viganda geva halva giof systur hins dauða. oc halva giof kono hins dauða. oc dottor hins dauða. oc halva giof moðor hins dauða. Nu ero þat tvær giaver. Nu scal hvert þeirra vigande oc moðer hans. oc kona hans. oc dotter hans geva halva giof systur hins dauða. þat ero tvær giaver fullar. Nu ero .xvi. giaver allz. Nu með baugum oc med tryggva kaupi. oc með skogarkaupi. oc með kvengiofum. þa ero fimtungar tveir. oc tveir aurar oc .xx. mercr.
246 Þeir menn ero .vi. er hverr tecr .xii. aura söc. Einn er faður broðer. oc annarr broðor sunr. þriði broðor[225] sammöðr. fiorðe sunr þyborenn. fimti dottor sunr. sette moðor faðer.
248 Faðurbroðer þyborenn tecr mercr söc. Dotter þyboren hins dauða getr sun með ættbornom manne. hann tecr morc.
249 Bauga manna hverr scal böta holfu minna en taca. oc fimtungi meira. En upnama menn aller taca tva luti af viganda. en þriðiung af bröðr viganda.
250 En upnama menn .vi. hinir fyrstu. taca .iiij. ærtogar af þversoc hinni fyrstu af iamskylldum vigandans. sem þeir ero hinum dauða. En at annarre þversoc tecr hverr þeirra eyri. af iamskylldum vigandans sem þeir ero hinum dauða. er i niu aura soc taca. En at þriðiu þversoc tecr hverr þeirra .ii. ærtogar af iamskylldum vigandans sem þeir ero hinom dauða. er .vi. aura soc taca.
251 En þeir menn er i niu aura soc ero. þeir taca at þversoc hinni fyrstu hverr þeirra eyri af iamskylldum vigandans. sem þeir ero hinum dauða er .xii. aura soc taca. En at annarre þversoc tecr þeirra hverr eyri skattvaran af iamskylldum vigandans. sem þeir ero hinum dauða. En at þriðiu þversoc tecr hverr þeirra halvan eyri af iamskylldum vigandans sem þeir ero hinum dauða. er i .vi. aura soc ero.
252 En þeir menn er i .vi. aura soc ero taca af fyrstu þversoc hverr þeirra .ij. ærtogar af iamskylldum vigandans sem þeir ero hinum dauða er i .xii. aura soc ero. En at annarre þversoc tecr hverr þeirra halvan eyri af iamskylldum vigandans sem þeir ero hinum dauða er i niu aura soc ero. En at þriðiu þversoc tecr hverr þeirra ærtog af iamskylldum vigandans. sem þeir ero hinum dauða.
253 Þat[226] er nu þvi nest at várr scal engi annan stela þeirra manna er i landeign konongs várs vilia væra. En ef hann stelr ærtog æða ærtog meira. þa er hann utlagr oc dræpr. En ef hann kveðr nei við. þa scal hann synia settar eiði. En ef hann stelr minna fe. þa scal hanom stapa gotu. oc kasta a hann griote. æða torve. þa have hann sva gort. En ef hann kveðr nei við syni med lyritar eiði. en sa eiðr fellr hanom til gotu. En hanom scal gotu skapa þeðan sem hann verðr sannr at. En su gata scal væra niu boga lengd. fulltiða mannz. En þa scal tyrva hann með griote oc með torve. oc fellr hann útlagr ef hann fellr. En ef hann kemsc þeðan. þa have hann sva gort. En ef maðr stelr bloðre brað ferfeöttre. þa er sa utlagr.
- Jvfr. Cap. 153. F. XIV. 12.
þo at hann stele lambe netrgömlo. En ef maðr stendr þyfsku i hende manne. þa scal binda fola a bac hanom. ef vattar ero við. oc leiða hann i þa þingsokn sem hann skuld stal. oc föra hann armanne konongs. ef hann vill þat. En ef armaðr tecr eigi við. þa er hann seccr .xv. morcom. En þat fe er armaðr scal giallda. þa scolo böndr eiga allt. þa scal föra lendum manne. en ef hann vill eigi við taca þa er hann seccr .xv. morcom. en þat fe scal konongr hava halft. en böndr halfr. Nu scolo böndr eigi sect giallda armanne. ne lendum manne fyrr en þeir hava sinn rett sottan. Nu scal hinn þa þing kenna. oc leiða þingat þiof með fola bundinn er þiof hever tekit. oc föra fram vitni at sa a fe er batt. oc þar lysti hann þyft efter. Oc vitni annat at hann batt hann a þvi fe. þa scolo þingmenn um döma. Ef þeir döma hann misbundinn. þa er sa seccr er hann batt at .xv. morcom við konong. En ef þeir döma hann rettbundinn. þa scal armaðr fa bana at hanom. hann er seccr at .xl. marca. ef hann vill eigi. þa scolo böndr kaupa bana at hanom or fe hans sialfs. En ef hann gengr með livi i brott. þa scolo bönðr giallda .xl. marca. En ef þeir lata hann ganga udömdan af þingi. þa ero þeir seckir .xv. morcom við konong.
254 Nu stendr maðr fe sitt i hende oðrom manne. þat er þiofstolet er. en hann venesc heimilldar manne. oc kallar kaup sitt. þa scal hann æsta tax firi hann. oc sva firi fe þat er hann kenner ser. oc gera eindaga til. þa scal hann föra fram vitni at þat er hans fe. oc hann gaf eigi ne gallt. oc eigi solum sellde. þa er hanom upnemt. þa scal hann gera hvárt sem hann vill. at fara brott með fe sitt. æða reyna heimilldar taca hans. Nu ef hann brestr hanom. þa er hann þiofr at. Nu kenner maðr oðrom skuld. þa scal hann gera hvart sem hann vill. at stefna hanom heim oc þeðan til þings. æða fara a þing oc lysa þar þyft efter. þa eigu þingmenn at gera hanom heimstefnu til nesta þings ef hann er innan fylkis. þa scal gera hanom laga stefnu. aftr til þings. ef hann er utan fylkis. oc sva um hvert mal. oc eindaga þat þing. Nu ef hann kemr eigi þa berr hann a bake sok. nema nauðsynia vitni bere hanom. Nu kemr hann sialfr a þing. þa scal hann þar eið festa. en ef sa eiðr fellr hanom. þa fellr hann til utlegðar.
255 Nv ef maðr er stolenn fe sinu. oc sér hann manna forveg i fra liggia. þa scal hann ganga efter heraðrs monnom sinum. oc lysa sinu torreke. oc æsta þa liðrs til efter farar. oc spyria til garðz manne. þa scolo þeir sitia utan garðz. oc gera einn til hus oc segia til ærendes. æsta til rannsaks. þa bydr hann þat. oc gengr epter gronnum sinum. þa eigu hinir inn at ganga i skyrtum einum oc lausgyrðir. Nu ef hinn syniar rannsaks. þa sannar hann ser stuld a hendr. Nu ef þeir finna fola meðal skialdbalka tveggia. þar sem eigi ma bora fole væra. þa er boande þiofr at ef hann er heima. En sunr hans fulltiða ef eigi er boande heima. En ef þeirra er hvarge heima. þa er griðmaðr ef hann er heima. Ef þess missir þa er huspreyia. Dotter fulltiða ef eigi er huspreyia. En ef þeirra er hvarge til. þa er bryti þiofr at. Nu er karlmaðr þiofr at ef þat er i karlklæðom sa fole. en kona ef i kvenklæðom er. Nu er fole hittr i sæng mannz. þa er sa þiofr at er sæng gerðe. Nu er fole hittr i lasom æða i lokom. þa er sa þiofr er lycli veiter vorð. Nu er fole hittr i loðu mannz uti. þar sem eigi ma utan til taca þar sem er. nema briote til. þa er sa þiofr at er þann laða loð. Slict er ef i viðkesti er. Nu afla hiun steikar. þa er þar huspreyia heima beztra manna. ef hon blandar motuneyti við þau. þa er hon þiofr at. þo at þau stele. En ef hon hverfr ifra. þa er bryti þiofr at. Hvar sem bora fole er þa a sa nikvæðt. oc hallda eiðum upp.
256 Maðr stendr fe sitt i hende oðrom. oc tecr hann við [fe sinu.[227] oc skilr hann sva firi. at ec drep hvergi konongs rette niðr. oc hever hann við þat vatta. þa er hann sannr at sok. en hinn orseccr er við tecr fe sinu. En ef hann leynir þiove. oc tecr við fe. þa er hann seccr .xv. morcom við konong. Nu mælir þat arrnaðr. æða lendrmaðr at þeir have sætt gorva. Sa[228] er stolenn er. oc sa er stal. oc hava drepit niðr konongs rette. þa scal hvártveggia þeirra festa firi þat lyritar eið. En ef þeir eiðar falla. þa er hvártveggia þeirra seccr at .xv. morcom. en annarr ef öðrom fellr. Nu finnr maðr fe sitt þiofstolet oc fylgir eigi þiofr. þa scal hann hava við navistar menn sina er hann tecr fe sitt. oc lata þa bera vitni um. at þar var eigi þiofr við er hann toc fe sitt.
257 Nu kenner maðr manne stuld. en oðrom viðrtocu. at hann have tekit við fe hans þiofstolno. sa kveðr nei við. hann scal synia med lyritar eiði. en sa fellr til utlegðar.
258 Maðr söker annan um stuld. oc er eigi lyst þyft efter. þa scal sa synia lyritar eiði er firi soc verðr. sa fellr hanom til útlegðar.
259 En ef stelr kona ættboren. þa scal hann af lande föra i annars konongs vellde. Ef stelr umage. þa scal böta aftr verc hans. En ef stelr þræll heralenn. þa scal drepa hofuð af hanom. æða drottenn hans syni með settar eiði. Ef stelr útlennzkr þræll. æða utlenzcra manna synir. þa scal[229] beria húð af hanom. æða drottenn hans have hyddan hann firi fimt. en ef eigi er þat gort. þa er þræll upnæmr ármanne konongs. þa scal armaðr hava hyddan hann firi fimt. þa ef hann gerir eigi sva. þa scal hinn hava þræl sinn er a. oc beria enn huð af hanom gorfalla. Sva scal ambáttar utlenzcar at somu. En ef drottenn vill synia firi þau. þa scal hann synia með lyritar eiði. En ef sa eiðr fellr. þa scal beria huð af þeim oc giallda aftr stuld. allt þat er uspillt er. en hálft þat er spillt er. oc sva firi umaga at somu. En ef stelr leysingia mannz. æða ambott her alen. þa scal skera af henne annat eyra. En ef hon stelr annat sinn. þa scal skera af henne annat eyra. En ef hon stelr hit þriðia sinn. þa scal skera af henne nef. þa heiter hon stuva oc nuva. oc stele æ sem hon vill.
260 Nv verðr maðr af þyfsku utlagr. þa scal sa taca er stolenn var giolld fiar sins. or fe utlægu oc fola. at þrim giolldum.
261 Nu stela þeir stuld einn saman frials maðr oc þræll. þa er sa þiofr er frials er. en þræll scal ecki verða sins um. þvi at einn stelr sa er með annars þræle stelr.
262 Nv kenner maðr þræle mannz herlennzkum. at hann have stolet. þa scal boande bioða hann til raunar. nema hann vili eid vinna firi hann. En hinn scal hallda hann halvan manað til raunar. oc selia hann aftr limheilan. oc leggheilan. oc pina hann hvarke við elld. ne við iarn. ne við vatn. En ef hann er sva pindr at hann seger stuld a hendr ser. þa segir hann með ræðzlo. nema hann með sonnom iartegnum sege. þa er hann sannr at. Nu segir hann a hendr friolsom manne. þa scal þræll i tocum sitia. til hann hever undan först. æða hann verðr sannr at. En ef hann föresc undan. þa scal þræl drepa.
263 Nu tecr maðr hauc bundinn i reiðri. oc leynir þa er hann þiofr at. ef hinn lysir er atte. En ef maðr stelr slætringi af iorðu manz. þa er sa þiofr at. syni með lyritar eiði. fellr til utlegðar. oc sva hit sama firi hauca.
264 Nu kaupir maðr iorð at armanne. þa er hann þiofr at. nema hann kaupi a þingi. En ef maðr selr veiðzlu iorð sina. þa verðr hann þiofr af. en eigi sa er kaupir. Nu tecr maðr marcteina[230] upp ef standa. oc setr niðr i öðrom stað. oc forer a lut hins er mote hanom a. þa er hann þiofr at.
265 Andsvor[231] vallda oðals brigðum. doms er hverr maðr verðr firi sinni iorðu at hava. En ef maðr vill oðal sitt brigða þa scal hann fara til hus hanom um haust. er garðe er um loket at vetrnottom. oc segia hanom firi iorðu þa með vatta tva. er hann vill brigt hava. hann scal þat gort hava firi nott hina helgu. hvarge sem hann hittir hann með vatta tva. Eigi þarf hanom heim at stefna. hann a hanom kost svor at veita þau er hann vill. hann ma sva svara. þu segir mér firi iorðu þeirri er þu átt ecki i. ec a þa iorð at eign oc at oðrle. oc ver ec þa logum oc dome. Ec ma þvi oðro svara. at ec hevi þa iorð sellda. Ec ma þvi hinu þriðia svara. þu fær þa iorð alldrigi. nema þu af dauðum drager.
266 En ef ec þvi svara. at ec ver þa logum oc dome. þa scal stefna hanom heim. hvi ner sem hann vill milli iola oc fosto. manne hverium[232] er bui sinu byr. biðia hann heima væra i andvege sinu. Allr dagr at stefnu at upvesande solo. En ef eigi hittir hann heima þa scal hann gera hanom stefnu. oc leiðar lengd scapa hanom heim til heimilis sins. En þa scal hann fara oc fa sér vatta. þa menn er oðalborner ero. En kvoðu vitnis a engi maðr oðrom at synia. nema seckiasc vili aurum .iij. við ærendreca konongs. En þa scal hann fara með vatta þa til hus hinum er hann hever heim stemt. oc koma þar at stemnu degi. oc kveðia hann iarðar oc oðals sins. En hann scal hanom þvi svara er hann at forsogn svarade. at þu kveðr þeirrar iarðar er þu átt ecki i. ec a þa iorð. oc ver ec þa logum oc dome. oc festi ec þer dóm firi. En hver maðr a dóm at festa frialsra manna ef eigi er boande heima. En ef eigi ero þar frialser menn heima. þa scal huspreyia hans dóm festa. inni a hann dom at festa. en ef hann út rennr. oc vill leita við hann svica. þa scal efter hanom renna. oc bioða hanom domfestu uti i garðe. En ef hann ór gengr garðe aðr hanom se domr festr. þa seckir hann hinn er hann kvaddan hafðe at aurum .vi. Nu scal hann sva hyggia at heimstefnu sinni. at domr hinn fyrsti verðe eigi a helgum degi. En ef sva verðr þa er sokn hans unyt. er sökia scal. Nu er þar domr festr oc fimtar nafn a dome með þeim. þann dom scal a sycnum dogum hallda. oc sva kvoð veita. En
- Jvfr. Cap. 265. 266 F. XII. 6–8.
þeir scolo til þess dóms hava valenkunna menn. En menn ero aller domsæter frialser. En þeir megu eigi i dóm med sér nánga sina. þar scolo fra ganga baugilldismenn. oc nefgilldis menn. oc namagar. Ef þeir ero settir i dom. þa scal rengia ór með vattom. en hinn scal setia i valenkunna menn. En þann dóm scal setia firi durum verianda. scal sökiande sinn dom setia. oc hverva til karldura. en veriande fra. oc setia sva fiarre durum. at bera mege inn bæde vatn. oc við. oc aca milli doms. oc dura. Nu er þar domr settr. þeir scolo telia til langfeðra sinna .v. er átt hava. en sa hinn sette er bæðe atte at eign oc at oðrle. þa scal sökiande leiða vitni sin. þau fyrst er at forsogn hafðe hann. ef þau metazt at fullu. þa scal hann fram föra þau nest. er hann hanom heim stemdi. Ef þau berask hanom at fullu. þa scal hann fram föra kvoðu vitni sin oðalborna menn tva. Nu er kvoðu vitni boret. oc sokn hans rett. þa scal hann fram föra oðal vitni sin. arova þria. þa er tvitugir varo. þa er faðer þeirra varð dauðr. En þa aðra er vitni þeirra sanne. þeir scolo .xv. vetra gamler væra er faðer þeirra varð dauðr. Oðalborner menn scolo aller odalvitni bera. þeir er oðal eigu innan fylkiss er su iorð liggr i. er hann brigðir. Nu er hanom oðal vitni boret. oc döma dömendr hanom iorð. En veriande svarar þvi at þu átt þar ecki i. þvi at vattar þinir hava þar boret skröc. En ec a þar til aðra vatta fleiri. oc betri at bera. oc mano þeir bera sátt. þa scal veriande nemna vitni igegn arova fiora. oc sannaðar vitni þeirra fleiri. þa scal hann með þvi dóm riuva. at hann hever vitni i gegn nemd. oc leggia domstefnu aðra at. fim netr skolo doma i mellom væra. nema su fimt bere a helgan dag. þa scal dóm föra a virkan dag. oc setia i sama stað firi durum verianda. Nu er domr settr. þa scal veriande föra fram vitni sin þau oll. er hann a fyrra dome nemde. Arova fiora oc sannaðar vitni þeirra fleiri. Nu ero verianda vitni at fullu boren. ef hans vitni er boret fleira arova einum oc sannaðar vitni fleiri. þa ero þeir skrocvattar er fyrri baro. nema þeir se aller iammarger. þa ero þeir skrocvattar er eftri baro. þa scal sökiande oc veriande leggia domstemno at marcamote þeirra a mellom. telia rostom oc fiorðongum oc skapa til leiðar lengd. þar sem þeir scolo dóm setia. þat kalla menn skiladom. er þeir scolo annatt tveggia veðia æða af lata annarrtveggia af sinu male. En ef þeir vilia hava .xii. þegna dom .vi. af hvarstveggia hende. þa scolo þeir reiða aura .ij. hverr þeirra. þat ero aurar .xii. er þeir scolo leggia undir iamna hond. oc skirskota veðian sinni undir valenkunna menn er utan standa við dóm. En þeir er dóm settu veriande oc sökiande. scolo skiota dome veðeaðom a fiorðongs þing. En þa er þeir koma a þat þing. þa scolo þeir vitni sin fram föra. þeirra manna er þeir male sinu undir skutu. þa er þeir veðiaðo. þa scolo þingmenn um döma hvárr sannare hevir. þa er vel ef þeir verða a satter. þa ero aðrer [veðiaðer oc[233] skröcvattar. oc af sokn sinni. En ef þeir verða eigi a satter. þa scolo þingmenn skiota dome þeirra veðiaðom a fylkis þing. þa er vel ef þeir verða aller a þat satter. En ef þeir verða eigi a þat satter. vill annarr skiota dome sinum. en annarr vill eigi. þa scal sa þo al hann mege eigi skote orka. þa scal hann þo skirskota lograne þvi er þingmenn hava hanom veitt undir útheraðrs menn. þa er eigi ero þingat þingsoknar menn. þa scal hann þo skiota dome sinum a fylkis þing. En þa er hann kemr þar. þa scal hann fra lograne þvi herma er hann a fiorðongs þingi fecc. Heve ec her þau vitni er ec undir skirskotaða. þau scal hann fram föra. þa scolo þingmenn þeim dóm döma. þa er vel ef þeir verða aller a einn dóm satter. En ef þeir verða eigi a satter. þa vill annarr skiota dome sinum i logretto. en annarr vill una dome fylkismanna. þa scal hinn af þingi ganga er skiota vill. oc afla ser liðrs. En ef hann fǽr af fylkis þingi fiorðong þingmanna. þa ma hann skote orca. En ef hann minna lið fǽr. þa verðr hann at þola dom fylkismanna. Nu hava þeir dome skotet i logretto. þa verða þar aðrer veðiaðer. oc af sinu male. þa taca hinir veð fe sitt undan iamre hende tva aura af hverium þeirra. er veðiaðr var. En þeir scolo böta aurum .iij. hverr þeirra við ærendreka konongs. oc böta sva aptr misdöme sitt. Nu ero vattar hans skröcvattar. þeir scolo böta morcom .iij. hverr þeirra við ærendreca konongs er þat vitni baro. oc bera alldri oðals vitni siðan. Nu hever sa iorð sotta at logum er brigði. þa scal hann fe a iorð bera at miðri fosto. þvattdag þann er .iij. vikur liva fosto. hindar dax of morgon. hann scal þat fe a þann stein leggia er ácr oc eng mötesc. En hann scal sva mæla. at þu ver her a iorðu þórsdag i pascha viku. oc tac við iarðar verði slicu sem menn meta logeyris. Ec man her koma með valenkunna menn. en þu haf halva firi. þeir scolo iorð meta at dömum þeim er menn scolo oðal sitt aptr leysa. þat fe scal halft væra i gulli oc i silfri. en halft i mane herröno eigi ellra en fertogo. ne yngra en .xv. vætra. Sva scal maðr oðal sitt aptr leysa. Nu er su brigð told.
267 En hann a kost annan veg at svara. at forsogn. at ec hevi þa iorð sellda. oc em ec eigi varnar maðr át. at veria þa iorð. þat er þo oðal mitt. En hann scal þa spyria hveim ec hevi þa iorð sellda. En ec scal nemna solu mann minn innan laga várra hvar sem ec vil. þann er ec hevi iorð sellda. En engi a undir lendan mann iorð at skiota. En ef ec þvi svara at ec hava lendom manne iorð sellda. þa scal ec sialfr við vorn ganga. þvi at engi scal bonde iorð undir lendan mann skiota. En ec hevi nu sagt hveim ec hevi iorð sellda. en hann vill eigi nema a þvi tru. oc stemnir mér heim oc ferr til hús mer með vatta oc kveðr mic iarðar. En ec þvi svara sem at forsogn svaraða ec. at ec a ecki i þeirri iorðu. en ec festi hanom þo dom at hvaro. af þvi at hverr maðr scal dom festa mote kvoðu. En hann leggr við mic domstefnu. en þa er rettr er domr. þa scal ec fram fora vitni mitt þat hvessu ec at forsogn svaraða. en þau onnor hvessu hann kvadde mic at ec kvað nei við iorðu. oc ec hevi þa iorð sellda. þa scal ec riuva við hann dom. oc lata upp risa dömendr mina oc lyða eigi a vitni hans. En ef ec læt dom sitia oc lyða a vitni hans. oc berazt hanom þau at fullu. þa bitt ec mic við doma þria. En ef hann fær iorð a þeim domom sotta. þa scal ec mina firi selia iammicla sem ec misver. hallt ec doma firi iorðu annars mannz. Nu ferr hann at hitta þann er ec hafða hanom sagt til kaupa mins með vatta sina. oc spyrr hann ef hann hever iorð þa keypta er oðal er mitt. oc er hevi brigð a borna. Hann a þa kost at svara þvi er hann vill. En ef hann þvi svarar. at hann hever loget at þer. ecki a ec i þeirri iorðu. Hann scal þa skirskota undir vatta sina oc fara aftr i þann fiorðong er su iorð liggr i. er hann brigðir. þa scal hann þing kenna. oc a þat þing fara með vatta sina. þa fyrsta er hann at forsogn hafðe er han kvað nei við iorðu. oc kvaðzt hava þa iorð sellda. en þa aðra er hinn kvazt eigi þa iorð hava keypta. Hann scal þa fram föra arova sina þria. oc oll sannaðar vitni slic sem hann skylldi fram föra a dome. En þar eigu þeir ecki vitni i gegn at föra er nei kvaðo við iorðu þeirri. Enn hann scal þa þingmenn doms biðia at meta vitni hans. en ef þan metazt at fullu. þa scolo þingmenn hanom iorð döma. oc veita hanom vapnatac til þess at hann knege veria iorð sina logum oc dome. oc hava verðlausa lengr maðr sva misverr.
268 En ef hann þvi svarar at forsogn. at þu fær þa iorð eigi af mér. nema þu af mér dauðum drager. Hann scal hanom þa heim stefna. oc fara til hus hanom með kvoðu vatta. oc kveðia hann iarðar þeirrar. En hann gerer hanom eigi dóm at festa. hann biðr hann heima væra hindar dax of morgon. þa scal hann þar koma með kvoðu vatta sina aðra en fyrr hafðe hann. þa er vel ef hann ma baða fa. En ef hann ma eigi aðra[235] fa. þa scal hann annan mann fa frumvátt. en annan hinn er fyrr hafðe hann. oc kveðia hann enn iarðar. En ef hann vill eigi enn dóm festa firi. Hann scal biðia hann heima væra meðan hann rör firi utan marreins bacca æða gengr firi utan garð. Hann scal þa enn aptr fara til hús hanom. oc kveðia hann enn hit þriðia sinn oc fa ser annan vátt nyian. en annan hinn er fyrr hafðe hann. firi þvi at nyta ma kvoðu vatta fiora at kvoðum þrimr. ef hann kann rett at skipa. Nu ef hann vill eigi dom festa hanom. þa seckizt hann .xviii. aurum við ærendreka kononas. En hann scal hanom þa til þings stefna firi rán oc logleyso. En hann scal a þat þing fara. oc föra fram vitni sin oc gogn þau er hann at sokn sinni hafðe. er hann hanom firi iorðu sagðe. oc hvessu hann hanom heim stemdi. til kvaðrna þriggia er hann lét hanom eigi dom soma. Nu berasc hanom þau vitni at fullu. oc sokn hans rett orðen. þa scal hann fram föra arova sina. oc gogn sin oll slic sem a dome skylldi hann hava. þa ma hinn engi vitni i gegn föra. en þing menn döma hanom iorð. En hann svarar hinu sama. kveðr hann alldri mano fa. At pingmale scal sva iorð sökia. ef maðr festir eigi dom firi.
269 En ef hann hafðe dom festan. oc villdi eigi þann dom hallda. þa skylldi hinn dom setia oc setia dömendr sina firi durum verianda. þa hever hann dom settan halvan. þa stemnir hann hanom til dóms. en hann vill eigi i gegn setia. En ef hann i gegn setr suma. en suma eigi. þa hever hann eigi dom fullan. þa er hann domfloge oc af sokn sinni. en hann scal þo föra fram vitni sin oc gogn. en hann ma þar engi i gegn föra. ne hvergi sinu male skiota. ne veðian bioða. þa döma dömendr hans hanom iorð. En ef hann engi i gegn setr. oc vill eigi dóm hallda. þa scal hann fram föra vitni oc gogn firi dömendum sinum oll slic sem hann þa myndi ef fullr domr være. Nu ero vitni boren oc döma dömendr hans hanom iorð. en hann skirskotar undir heyrendr þa er firi utan dom standa. En hann scal þa þing kenna oc a þat þing fara oc lata heyrendr sina mæla hvessu hann hever iorð sotta. segia þingmonnom sócn hans retta. oc döma hanom iorð. En hann scal þa til iarðar fara. þvatdag þann er .iij. vicur liva fosto. oc bera fe a iorð. oc mæla sva við hinn er hann iorð brigðir at. at hann se a þeirri iorðu þorsdag i pasca vicu. oc have þar valenkunna menn. En ec man þar koma með aðra i gegn iorð at meta logmete. En er iorð er meten. þa vil ec þer verð reiða slict sem menn meta. þa scal hann til iarðar fara þórsdag i pasca viku með valenkunna menn. þa er vel ef hann þar kemr. En ef hann eigi keömr. þa scolo valenkunnir menn iorð meta en siðan skal hann þeim iarðar verð syna. oc leggia i pung sér. oc hava at lane til sa heimtir er hava scal. Nu stendr hann firi oc verr odde og eggiu. þa scal hann krevia liðrs þingmenn. at föra þriot af iorðu. seccr er hverr þeirra at .iij. aurum er eigi vill til fara með hanom. Seccr er at .iij. morcom hverr er firi stendr. en hofðingi at .xl. morcom. En ef þeir falla er firi standa. þa falla þeir útlager. en hinir helgir er til sökia. Nu hava þeir þriot af iorðu förðan. hever hinn iorð er a.
- Jvfr. Cap. 269 F. XII. 8.
270 Nv scal þær iarðer telia. er oðrlom scolo fylgia. Su er ein er ave hever ava leift. Su er onnur er gollden er i mannzgiolld. Su er hin þriðia er i branderfð er tekin. Su er hin fiorða er heiðlaunað er. Su er hin .v. er dreckulaun er. ef hann þiggr af kononge. Setta barnfostr laun hverr sem gefr. Siaunda ef maðr skiptir oðals iorðu sinni i aðra iorð. þær scolo oðrlom fylgia oc allar þær er i oðals skipti hava komet. með bröðrom oc með frendom þeim. allar aðrar aurum.
271 Nu ef iorð kemr undir konong. þa scolom vér undan armanne hans þa iorð brigða. þeim armanne er i þvi fylki a ivirsokn. er su iorð liggr i. En ef eigi er konongs armaðr i þvi fylki. þa scolom vér brigða undan þeim armanne er nestr er. oc hava brigt fyrr en þriggia kononga æve se liðin. En ef eigi er þa brigt. þa liggi iorð sem komen er. En þo at konongar se þrir senn at lande. þa er þat þo eins æve. Nu vill konongr iorð undan oss brigða. þa scal armaðr hans þa brigða sva sem várr hverr undan oðrom. hann scal þa oc hava brigt fyrr en þriggia kononga æve se liðin. ellar liggi iorð sem komen er. Eigi scal þa brigða er konongr er innan fylkis. þar sem su iorð liggr.
272 Nv liggr iorð .xx. vetr. oc er þar engi lysing a. þa liggr hon til fullra aura. En lysing er at engu nyt. nema baðer iatte kaupi oc sale. Nu ef hinn níttir.[236] þa niote hann vatta sinna a þingi. Nu scal hann með arofum iorð þa brigða. þeir ero hanorn arovar retter er við kaup þeirra varo. ef þeir liva. hvigi sem þeir ero burðum. En ef þeir ero eigi til. þa scal hann brigða með arofum rettom.
273 Ef maðr er i umegð. þa scal hann brigða iorð sina. er hann er komenn ór umegð a fyrstum .xii. manaðom. En ef hann vill eigi þa brigða. þa a hann alldrigi uppreist þess mals siðan.
274 Nu kemr iorð undir kono. su er menn standa til lausnar undan henne. þa scolo þeir undan henne leysa. ef sva nán er frendseme þeirra. at er i nefgilldi. æða i bauggilldi. þa scolo þeir segia henne firi iorðu of haust. firi nott hina helgu með vatta tva. oc stefna henne til þorsdag i pasca vicu. at taca við aurum slicum sem logmál er til. oc hava stemt henne hit seinsta þvakdag þann er .iij.[237] liva fosto. oc stemna henne til þeirrar iarðar. er þeir vilia undan henne leysa. þa scolo þau fara til iarðar. bæðe þeir er leysa scolu. oc hon er við aurum scal taca. þa scal hann lata bera vitni. hvessu hann sagðe henne firi iorðu þeirri. oc hvessu hann stemde henne til. oc hennar varnar manne. þa ef þat er boret at fullu. þa scolo menn meta vitni hans. oc meta hvárt hann er til lausnar komenn æða eigi. ef þat mezt at fullu. þa scolo þeir meta iorð[238] aura fullra. meta iorð oc sia bæðe utangarðz oc innan garðz. þa er þeir hava iorð metna. þa scal hann aura bioða fimtungi minni en iorð er meten. æða verð er. þa scal hann reiða halft i gulli oc silfri. en halft i mane oc bufe. þa veiti hann vorð oðrle sinu. en hon aurum.
275 Nv verðr kona baugrygr. verðr hon bæðe arva oðals oc aura. oc a engi maðr undan henne at leysa. Nu ero þær konor er oðals konor ero. oc oðrlom scolo fylgia. Dotter. oc systir. oc faður systir. oc broðor dotter. oc sunardotter. þær ero baugrygiar tvær. dotter. oc syster. þær scolo baugum böta. oc sva taca sem karlmenn. oc sva eigu þær boð a iorðum iamt sem karlar. Nu ero þær arvar faður sins. Nu elr onnur dottor eina. en onnur sun einn. þa scal sunr leysa undan frendkonom sinum sem log ero til. En ef enn skiptizt um, oc elr hon sun. en þeir dötr. þa scolo þeir leysa undan þeim slicum aurum sem hann leysti undan möðr þeirra. oc scal þa liggia iorð kyrr þar sem komen er. þa er iorð komen þrysvár undir snuð. oc undir snælldo.
276 Nu vill maðr selia oðals iorð. þa scal hann a þing fara um haust. oc bioða oðalsnautum sinum at kaupa. þa scolo þeir koma til þorsdag i pasca viku. oc reiða hanom aura slica sem aðrer menn vilia keypt hava uskylldir. þa scal sunr hans kaupi nestr. Nu vill maðr uskylldr kaupa. oc tyrtryggir[239] sa er nestr er kaupi. at hinn vill sva dýrt keypt hava. þa scolo þeir baðer sveria kaupi oc sale. at sva vil ec sellt hava oc sva vil ec keypt hava. Nu ef hinn vill eigi sva kaupa. þa scal hann selia til heimils hveim sem hann vill. Nu vill hann til vetrar stefnu iorð selia .xv. vetr þa scal þat kaup hallda. nema með einum lut ma riuva. ef iorð var boðen. þa ma með þeim einum riuva ef uselld er. seccr er sa er selldi. þa scal hann bioða hanom at auca aura við hann. oc hava iorð til stefnu sem hann keypti. Nu ef hinn vill eigi auca hanom aura. þa scal hann bioða oðalsmonnom at kaupa. en ef þeir vilia eigi kaupa. þa scal hann selia þeim er dyrst kaupir. Nu liggr iorð til stefnu. þa scal hann segia hanom firi of haust. oc gera bæðe senn. oc stemna hanom til iarðar
- Jvfr. Cap. 275. F. VI. 4. Cap 276. F. XII. 4.
þorsdag i pasca viku. ef hann vill taca við aurum slicum sem vattar vitu at hann reiddi hanom. þa er vel ef þeir verða a þat satter. at hann stemner hanom til iarðar. oc til aura tocu. En ef hann dylr þess. þa scal hann vatta sinna niota. hvessu hann sagðe hanom firi iorðu. oc hvessu hann til auratocu stemde hanom. ef þat bersc at fullu. þa scal hann niota vatta sinna hvessu micla aura hinn a i þeirri iorðu. þa scal hann hanom aura slica bioða. sem vattar hava boret hanom vitni til. þa scal hann veita vorð iorðu sinni. en hinn aurum. þa hever hann iorð sina leysta aptr at skilum. oc at logmale. Nu liggr iorð um stefnu. oc liggr .xx. vetr. oc hava þeir enga lysing þar a. þa er hon at oðrle orðen. þa ma hann dula oðals oc kenna ser. þa scal hann þa iorð veria með dome. hann scal sökia með arofum. Nu ero þeir arovar er við kaup þeirra varo. leysa aurum fullum þa iorð. nema lysing have a verit a þeim .xx. vetrum. Su er full lysing er bæðe iatter kaupe. oc sale.
277 Nu kaupir maðr iorð uboðrna. þa megu oðalnautar þat kaup ripta. Nu segia þeir hanom firi iorðu of haust. þa megu þeir bæðe gera senn ef þeir vilia sva. segia hanom firi iorðu. oc stefna hanom til iarðar þorsðag i pasca viku. Hann ma oc siðarr stefna hanom at miðri fosto hit seinsta. þvatdag þann er .iij. vikur liva fosto. Nu verr hann skiladome kaup sitt. þann dóm skolo þeir a iorðu þeirri hallda er hann hever hanom til stemt. þa scal sa leiða vitni sin fram er söker. hvessu hann stemdi hanom til. at taca við aurum slicum sem vattar vitu með hanom. þa ef hanom bersc þat at fullu. þa eigu þeir at döma hanom iorð. en hinum aura slica sem vattar vitu at hann reiddi hanom. Nu ef hinn kallar boðrna oc leiðir hann vatta þar fram. at iorð var boðen logboðe. þa scal hann iorð hava sem hann keypt hafðe. Nu ef hinn kemr eigi til dóms. þa scal hann bioða aura. En ef hann hever nocorom manne umboðet með vattom. þa scal þeim i hond reiða. ellar hirða aura. oc lata hann eigi fa aðr enn hann söke hann.
278 Nv kaupir maðr iorð til skeytingar. oc tecr skeyting a. þa scolo þeir oðal nautar hans ef þeir ero innan fylkis. oc vilia þeir brigt hava. þa scolo þeir brigt hava a fyrstum .xii. manaðom. ellar scal sa hava er keypt hafðe.
280 Nv kaupir maðr iorð. oc scal hann aptr leysa er a. a hverium degi sem hann vill. þa scal hann segia hanom holfum manaðe firi þorsdag i pasca vicu. at hann mege sér aura nyta þat sumar. Leysir hann iorð aptr efter fardaga. þa scal hinn hava bæðe aura oc leigu.
281 Nu vill maðr oðal sitt brigða. oc er sa utan laga várra er hond hever at iorðu. æða utan landz. þa scal hann fara a fund hans oc stemna hanom með vátta til iarðar. oc fara a iorð siðan. oc setia þar dóm sinn. oc kveðia hann iarðar iamt sem hinn þar være. oc leiða arova sina þar. oc oll vitni. sem hinn þar være.
282 Nv skipta bröðr tveir oðrlom sin a milli. þa scal þingat hverva i þa kvisl oðol. sem loten ero bæðe at boðom oc at abuð. bioða þvi at eins i aðra kvisl ef þa söker þrot. æða aldauða arfr verðe. En eigi skiliasc oðol með þeim at helldr fyrr en hvártveggia ma eiga dottor annars.
283 Nu vill maðr mala iorð sina brigða. þa scal hann segia hanom firi holfom manaðe þorsdag i pasca viku. oc fara þa a iorð oc setia dom sinn halvan við hinn. oc niota þar vatta sinna. hvessu micla aura hinn a i þeirri iorðu. þa scal hann þa aura reiða nema hinum bere vitni til meiri aura. Nu ef hann sva brigðir. þa raðe hann sialfr firi iorðu sinni. En ef hann siðarr brigðr. oc brigðr þo fyrr en arðr se skotenn i iorð. oc se þat eigi vela verc. þa oðrlasc hann leigu en hinn abuð. En ef hann enn siðarr brigðir. þa hever hann bæðe iorð oc aura uleigis þa .xii. manaðr.
284 Nv vill maðr stefnu iorð sina brigða. þa scal hann segia hanom firi of haust með vatta tva. hann ma bæðe senn gera ef hann vill. oc stefna hanom til auratocu þorsdag i pascavicu a iorð þa er þeir deila um. Nu koma þeir þar. þa scal hann setia niðr dom sinn. oc niota vatta sinna hvessu micla aura hinn a i þeirri iorðu. þa scal hann þa reiða nema hinum bere vitni til meiri aura. þa scal hann vatta hava at. er at þeirri stemnu kemr er hann a iorð sina aptr at leysa.
286 Nv vill maðr stemnu iorð sina brigða. æða mala iorð. oc er sa utan laga várra er hond hever at. æða utanlandz. þa scal hann undan hallzmanne brigða. En ef hann er eigi til. þa scal undan ervingia brigða. sva sem undan hinum skylldi hann. Nu selr maðr iorð or stemnu. þa scal hann iorð brigða undan hvárom sem hann vill. þeim er hann sellde. æða hinum er hond hever at. Nu scal sva mala iorð at somu. Nu er sa utan laga várra. æða utan landz. er stemnu iorð hever keypt. æða mala iorð oc er hvárke halldzmaðr ne ervingi innan laga várra. þa scal hann a þing fara er brigða vill. oc gera hinum laga stemnu aptr er keypt hafðe. En ef hann kemr eigi i þa stefnu. þa scal hann fara a þing oc niota þar vatta sinna. hvessug þeirra var mælt amilli. oc bioða þa aura. En ef hinn hever engum manne umboðet at taca við. þa have hann oc hirði til sa heimtir at hanom.
287 Nu vill maðr oðal sitt selia. þa fare hann of haust. æða sa maðr er hann hever um boðet a þing oc bioðe iorð oðalnautum sinum at kaupa. biðia þa til koma iarðar þorsdag i pasca vicu. oc kaupa sva iorð sem aðrer menn bioða við. Hann scal þat i þeirri þingsokn gera. sem iorð su liggr i. Nu koma þeir þar baðer þórsdag i pasca viku. oc skilr þa a aura. þa scal sa sveria er iorð vill selia. at hanom er sva við boðet sem hann metr. oc er þat eigi vela boð. Hinn scal oc sveria. at sva vil ec kaupa sem nu er meten. þa scal oðal nautr sva hava ef hann vill. ellar seli hinn þeim er hann vill. Nu kemr sa er kaupa vill. en hinn kemr eigi er iorð bauð. þa scal hann iorð hava at slicu. sem valenkunnir menn meta. hvárt sem hinn vill. æða eigi. En ef hvarge þeirra kemr. þa er iorð sva sem uboðen se. En þa er þeim iorð uheimil er kaupir. ef oðalnautar koma til þorsdag i pasca viku.
288 Nu vill maðr iorð selia til stemnu. æða til mala. þa scal bioða þeim fyst firi vattom er oðrle ero nester. bioða þvi at eins syni sinum ef hann vill.
289 Nu kaupir maðr iorð uboðrna. en oðalnautr er innan fylkis. þa scal hann brigt hava a fyrstum .xii. manaðom. En ef hann er utan fylkis. þa scal hann brigt hava a fyrstum .xii. manaðom. er hann kemr i fylki. En ef eigi er sva brigt. sem nu hevi ec talt. þa a hann alldrigin upreist þess mals siðan.
290 Nu ef eckia a boð a iorðu þeirri er selld er. þa scal hon fa mann til hvern sem hon vill at lysa þvi a þingi a fyrstum .xii. manaðom. oc have brigt a fyrstum .xii. manaðom er hon er gift. En ef hon vill eigi rað fa. þa scal hon taca þann mann er hon vill. sér til soknar. oc eigi ofrikismann þeim er keypt hafðe.
291 Nv a mær boð a iorðu. þa scal hon fa mann til. er hon er .xv. vetra. at lysa þvi a þingi. at su iorð er selld er hon a boð a. oc hava brigt a fyrstum .xii. manaðom er hon er gift. En ef þær fara eigi sva at mær oc eckia sem nu er talt. þa eigu þær alldrigi upreist þess mals siðan.
292 Nu kaupir maðr iorð i fiolda manna. þa eigu þingmenn at skeyta hanom iorð. hann skal hinum heim stemna. oc þeðan til þings oc niota vatta sinna a þingi. at hann hafðe hanom rett heim stemnt. oc þeðan til þings. hann a molld at taca sem i logum er mælt. Taca at arenshornom fiorom oc i ondveges sæte. oc þar sem acr oc eng mötezt. oc þar sem hollt oc hage mötezt. oc niota þeirra vatta a þingi at hann hever molld ret tecna. oc hinna annarra er við kaup þeirra varo. Nu ef hanom berst þat at fullu. þa eigu þingmenn hanom með vapna take iorð at skeyta. Hvervitna þess er þeir verða a satter kaupi oc sale at molld er rettekin. þa scal þat hallda. oc sva skeyting at somu. at kirkiu sokn. oc at oldrhusi. at skipi skipaðo. þvi er sessom ma telia. þat scal iamt hallda. sem a þingi se skeytt. Hvervitna sem konongr skeytir iorð. þa scal þat hallda.
293 Nu ef þrot söker þann mann er iorð hever sellt til stemnu. þa scal hann hinum stemna a iorð er keypt hafðe holfum manaðe firi. oc fara i stemnu oc niota þar vatta sinna. at þrot riuva kaup þeirra. oðalnautr scal hava ef hann vill. ellar hinn er keypt hafðe.
294 Nv ero bröðr tveir oc andask annar fyrr en faðer þeirra oc livir sunr efter hinn dauða. þa scal hann þann lut leysa oðrla at fimtungs falle. undan faður bröðr sinum. sem faðer hans stoð til efter faður sinn. En eigi ma hann fyrr leysa en faður faðer hans er andaðr.
295 Konongr[240] skal raða boðe oc banne. oc varom útforum. eigi eigum ver hanom leiðangrs at synia til landzenda ef hann byðr sér til þarva. oc oss til gagns. Nu scolo aller menn þann gera at iamnaðe. sem konongr hever iatt oss.
- Jvfr. Cap. 295. F. VII. 1.
296 Nv scolo menn at leiðangre boðrnom manntal sitt greiða. oc a engi þess öðrom at synia manntals at iamnaðe. Nu scal hann krevia skipreiðu menn sina manntals. þa er vel ef þeir[241] koma aller til. manntals oc til söres. Nu koma þeir eigi til manntals sumir. þa scolo hinir er þar koma telia slict a hendr þeim er eigi koma þar. sem þeir vilia talt hava. þa scolo hinir þvi tale up hallda. er þeim er boð til komet. Telia sic i tal oc hiun sin oll er hann a gerðum up at hallda firi. oc leysingia sina. þa er eigi hava gort frælsis ol sitt. Nu scal leysingi sialfr gera firi sic ef hann a fe til. ellar skapdrottenn hans. Nu skal hverr telia i tal með sér born þau oll er hava .iij. netr hinar helgu. Nu skytzt maðr undan tale oc leypr fylkna i mellom. æða fiorðonga. oc gerir hvarke her ne þar. sa er kunnr oc sannr verðr at þvi. þa er hann maðr utlagr. Nu ef hann skytr einshveriu hiuna sinna undan svörom. Ef hann a mansmann. þa er sa up næmr armanne konongs. En ef hann a fleiri en einn. þa scal armaðr þann hava af er hann vill. Nu ef hann a eigi mans mann. þa skal hann giallda .iij. mercr firi hiuna hvert er hann undan skaut.
297 At almenningi fullum. þa skal gera mann út at siaunda nevi. En ef vér eigum manntal betra. þa scolo aller þess niota. En or þvi manntale scolom vér gera skip sva morg ór fylki hveriu sem vér erom a satter orðner við konong várn.
298 Nu skal þat segia hverir þeir menn ero er vér scolom eigi gera leiðangr firi. Nu scal biscop eigi gera leiðangr firi sic. oc eigi firi prest sinn. oc diakn sinn. Messoprestr scal engi leiðangr gera. ne kona hans. ne klercr hans. En ef þeir hava fleiri hiun. geri leiðangr firi þau. Armaðr konongs skal eigi leiðangr gera firi sic. ne firi kono sina. ne man sitt. Nu scal eigi leiðangr gera firi likþra menn alla. Nu scal eigi gera firi mans mann. ef hann söker vanheilsa. þa scal leiða hann a þing oc bioða hann. En ef engi vill þiggia oc er yngri en fertogr. þa scal eigi gera firi hann. þeir menn er vér gefom frælsi aller saman i Gula. scolo eigi gera. oc sva þeir menn er vér gefom frælsi fylkismenn. scolo eigi gera. Nu scal eigi leiðangr gera firi þa menn er þrot recr aptr i kyn. oc eigi firi grafgangs menn. ef maðr leggr eigi skulld a þa. Nu aukast born við. þa scal eigi gera leiðangr fyrr en manntal er. Nu deyr eitthvert hiuna þitt þat er þu skallt gerð hallda up firi. þa scal gera leiðangr til þess er manntal er. Nu fær maðr kono æða kaupir mansmann sér. or tale annars mannz. ef hann kaupir firi svöre teli i tal með sér. Ef hann kaupir epter. legge efter
- Jvfr. Cap. 296. F. VII. 8. Cap. 298. F. VII. 10. 16. 17.
gerð hina nesto. en þa have i tal með sér. Nu sitr maðr sva vetr .iij. at hann gerir eigi gerð. oc telr sic hverge i tal. þa er hann maðr utlagr. Nu telr maðr sic i tal. oc helldr eigi gerð up. þa scal armaðr sökia hann til leiðangrs vitis. tala rennr til. Hvervitna þess er almanna tal er. þa scal setia manngerð fra landzenda. oc væra þeir sér er nester bua. Laupi engi ivir hofuð öðrom. nema þeir verðe a þat satter. aller saman. Manntals skal engi öðrom synia. En manntals þing skolo aller böndr sökia. Nu ef þu villt manntals krevia i annan attong. æða i annan fiorðong. þa scal a þingi krevia. En ef þeir synia þer manntals oc iamnaðar. þa matt þu telia skorð a hendr þeim með svörom. Nu förer maðr bu sitt i annat fylki. æða i annan fiorðong. þa scal sa eigi taca verð firi skip sitt. oc eigi kaupa sér annat. oc ganga þar i tal sem hann vill. Nu ef hann gengr þar i tal sem skip er i gerðum. hallde slicu upp sem maðr oc annarr. Nu ferr maðr or gerðum. oc ferr i log onnor. late liggia efter gerð hina nesto. Nu ferr maðr af lande. hallde upp gerð firi hann vetr .iij. En ef su fellr. söke viti af hanom er hann kemr heim. Ef maðr kemr or logum varom i fylki annat með bu sitt. geri aptr gerð hina nesto. sem hann var fyrr. En siðan hallde gerð upp þar sem hann kemr.
299 Sa scal skipi styra er konongr nemner til. En ef hann vill eigi. þa er hann seccr .vi.[242] morcom. En ef annarr maðr rener hann styri homlo. þa er sa seccr .vi. morcom. Nu scal styrimaðr nemna haseta með sér at fara. þa scolo þeir aller skylldir til at fara. ellar giallda mercr .iij. Nu er vel ef drengmenn vinnasc til. En ef þeir vinnasc eigi til. þa scolo böndr fara. þeir er firir yrkiendr eigu sér. þa er vél ef þeir vinnask til. En ef eigi vinnask þeir til. þa scal einvirki fara. scal einn fara en tveir scolo heima væra. at biarga bufe þeirra. Ef þa er skipat. en ellar fare tveir en einn se heima.
300 Sa scal matgerðar mann fa. er sveina a i skipreiðu. oc luta sin i mellom. Matgerðar menn skolo fararkaup taca sem hasetar. Skal bonde sa heima væra er matgerðar mann fær. nema skip se eigi skipat. Böndr scolo skylldir til stemnu at fara. þvi at eins drengmenn. ef styrimaðr vill. Nu scal styrimaðr gera stemnu ollom monnom til er skip scal skipa æða útdraga. En sa scal at .iij. aurum seccr. er eigi kömr til. Nu scal maðr fararkaup taca eyri a manaðe. en tva aura a tveim manaðom. Nu scolo böndr gera tva manaðar mate hvárs til homlo. oc tialld. oc ár.
- Jvfr. Cap. 299. 300. F. VII. 7. 24.
301 Nu leysa þeir skip or festom. oc söker maðr eigi halfrymi sitt. þa scal reisa up ár hans. oc skirskota þriggia marca sect a hendr hanom. Eckia scal lata föra mat sinn til skips. oc alla reiðu. ef hon hever eigi homlo mann sér. oc bioða styri manne. Nu ero þeir eigi förer er fim[243] rum fliota a tvitugssessu. æða fleiri. Nu scal lendrmaðr æða armaðr gera i homlor .v. sa er attong hevir at ivir sokn. oc eigi minna. Nu scolo þeir bioða lið sitt a onnur skip. ef þeir ero eigi förer. Nu ef þeir taca eigi við þeim. þa ero þeir orseckir þo at þeir siti heima. oc före armanne mat til handa. kononge at hallda. Nu er þeir koma heim. þa kalla þeir til manntals oc fa eigi. þa scolo þeir af kili hoggva. oc skemma sva skip þeirra. sem þeir eigu manntal til. geri eigi skemra en sessum ma telia. En ef þeir ero færre. en þeir mege eiga þrettan sessu. þa scolo þeir fara a þing oc bioða sic i tal með öðrom monnom. En ef þeir gera eigi sva. þa scolo þeir at vare oðro gera þat skip feört. bæðe at mat oc at liði. En ef maðr gerir leiðangr i annan stað en hann a at gera. þa er sem hann have ugorvan. Nu ferr maðr a skip annat en hann a at fara. þa gerir hann bæðe at hann reör leiðangrinn oc gelldr vitit.
302 Nv hverver þu stamn suðr með lande. oc leypr maðr af skipi. meðan þeir suðr fara. oc konongr liggr til landvarnar. þa er hann utlagr. kaupi sic aptr .xl. morcom. En ef styri maðr leypr. þa er hann með ollo utlagr um. Nu ma eigi hefta leiðangr lengr uti. en maðr have halfs manaðr mat hvárs efter. Nu leyuir styrimaðr manne af skipi at ganga. þa abyrgizt hann skip þat allt. En hverr gange af at usecku er af gengr siðan.
303 Nu fara þeir aptr norðr heim. oc verða matþrota. þa scolo þeir skirskota a onnor skip. oc syna þeim mat sinn. at þeir hava eigi meira mat. en manaðar mat hvárs i tvennom sveitum. þa scolo þeir hoggva naut tvau firi boanda at usecku oc leggia up aura tva firi ku. oc sva firi ora þritiðung. En firi oxa þritiðung[244] halvan þriðia eyri. oc late efter liggia hofuð. oc huð. oc fötr. þa ero þeir orseckir. ef þeir sva hoggva. En ef þeir hava hofuð brautt med sér. æða fötr oc huð. þa ero þeir seckir. En ef þeir hoggva firi þeim bonda er aðrer hiuggu fyrr firi. oc keömr eigi fram hofuð. æða fötr. þa höggva þeir at usecku ef þeir leggia fe firi. Nu hoggva þeir eigi sem nu er her skilt. þa er styrimaðr secct .xl. marca. En hasete hverr at
- Jvfr. Cap. 301–303. F. VII. 14. 20. 23.
.iij. morcom. Nu er þeim þat kent. at þeir hoggve annan veg en mælt er. þa scal styrimaðr synia firi sva marga sem hann vill. með lyritar eiði. En ef hann vill eigi synia firi þa. þa syni hverr firi sic lyritar eiði. Nu gengr maðr af skipi oc leyuir hanom engi maðr fyrr en skip kome til lunnz. þa er hann seccr at .iij. morcom.
304 Nu koma skip heim til lunnz. þa scal þat up draga. oc hirða reiða. fa sva marga menn or manngerð hverri. at skip gange up við. En ef þeir koma eigi. oc gengr skip up. þa er hverr þeirra seccr at .iij. aurum. En ef eigi gengr skip up. þa abyrgizt sa skip þat allt. er eigi kömr þar. ef þeim kom boð til hús. Hvervitna þess er styrimaðr skerr boð. þa eigu aller þat at bera. hvárt sem þeir ero i þeirri skipreiðo. æða eigi. En hverr er þat boð fellir. þa er seccr at .iij. aurum. Nu koma menn fim nottom fyrr. æða .v. siðarr. þa scolo hvarger öðrom reiða. En ef meiri munr verðr. þa scolo þeir reiða sem reiða eigu. sva sem tala rennr til.
305 Segl scal eigi riva meirr en i tva luti. En ef þeir riva meirr. seckir at .iij. morcom. Sa scal segl hirða er lýtr. oc við sæ byr. Nu leggia þeir segl i kirkiu. ef kirkia su brennr. þa abyrgizt þeir sialver segl sitt.[245] nema menn brenne at vilia sinum. Nu scolo þeir þar upsát hava. sem þeir hava at fyrnsku haft. En ef iorð brytr. þa scal konongs iorð skylld til ef hon er til innan fiorðongs. En ef hon er eigi til. þa scal kaupa tuft. þar sem þeir vilia. sva sem menn meta.
306 Nu söker skip fyrnska. oc scolo þeir annat gera. þa scolo þeir þar gera sem þeir vilia gort hava. oc spilli hvarke acre ne eng. Nu er konongs iorð[246] skylld til at fa til skips ef hon er til. Nu er hon eigi til. þa scal fa til i hvers morc er vill. En ef fleiri skip scal gera. þa scal eigi eins morc eyða. Nu skipta þeir tilfongum sin a milli. þeir er liota at fa kiol. æða stafna. húf. æða halfa. Giallda halva morc ef þess missir. sax. æða saxbond. hvert tre þeirra er missir. þa scal böta .iij. aurum. oc fa tre þo at siðarr se. Aurar .iij. liggia við innviðar tre hvert. er ivir þvert skip tecr. Eyri firi krapta hvern. þo eyrir at einnar clo missi .iij. aura firi tre oc sva firi ra. oc sva firi langviðu alla. þo at innan se i skipi. Nu scal eyrir firi borð hvert. er til þarf at hava. þo eyrir at alnar borð skorte i. fa þo borð at siðarr se. Eyri firi nagla hvern oc ró a. Eyri firi hvert spann tioru. Eyri firi siðrað hvern. oc þo eyri at eina oln skorte i. Eyri firi mals mat hvern. Eyri firi penning
- Jvfr. Cap. 304. F. VII. 20. Cap. 306. F. VII. 1. 2.
hvern er smiðar scolo launa.[247] Nu scal smiða til krevia alla þa er innan fiorðongs ero. unnz yrnir ero. Stamna smiðr hverr er seccr at .vi. morcom. ef hann firi nemr at fara til. Nu hava þeir kiol sett a bacca stocca. oc til smiðar tekit. þa ef einnhverr þeirra leypr i fra þeirri smið. leypr stamna smiðr æða filungr. þa er sa stamna smiðr æða filungr utlagr. af þvi at hann fellir landvorn fori kononge. Nu scolo smiðar fe launa. stamna smiðr aura .ij. sex alna eyris. a sycnum dogum. sunnudaga a mellom. En filungr eyri. Nu scal skip eigi brenna ne briota aðr stamnar se sömder við kiol. a öðru skipi. En ef þeir brenna æða briota aðr. þa er þeim homlo fall. böte .iij. morcom homlo hveria.
307 Nv scal naust ivir gera. þa scal styri maðr stemnu gera. sva háva at þeir mege efla at gera naust. En ef þeir vilia eigi gera. þa seckiazt þeir .iij. morcom við konong. Nu skipta þeir tilfongum. sin a millum. En þeim liggia við .iij. aurar við staf hvern. oc sva firi staflægiu hveria. oc sva firi fleyðri hveria. oc fa þo til at siðarr se. Aurar .iij. firi torvol hvárn .iij. aura firi vinnskeið hvára. Eyri firi troðo hveria. oc sva firi næfra kimbul hvern. Eyri firi torvo hveria. oc fa til þo at siðarr se.
308 Nu scal styrimaðr gera stemnu til. at segl scal gera ivir skip þat. Nu ef eigi er gort at þeirri stemnu. þa liggr þeim ollom við er til skylldu fa mercr .iij. Nu ef sumir gera en sumir eigi. þa liggr eyrir við oln hveria. Eyrir við licsima hvert. þo eyrir at eina oln skorte i. Eyri firi þraða riðu hveria. Eyri firi hanka hvern. Eyri firi clo hveria. At huða fange scal reip meta. Eyri firi huð hveria. er eigi kemr fram. oc kome fram þo at siðarr se. Nu ef skorð verða a. þa skal armaðr æða lendr maðr þau skorð böta. sva sem þeir hava veizlu til. oc söke viti af þeim siðan.
309 Hvervetna þess er vapna þing scal væra. þa scal armaðr æða lendr maðr segia til of haust oc hava þing of vár. scolo aller menn þat þing sökia frialser oc fulltiða. ellar ero þeir vittir .iij. aurum hverr þeirra. Nu scolo menn vapn sin syna sem mælt er i logum. scal maðr hava breiðöxe. æða sverð. oc spiot. oc skiolld þann at versta koste er liggia scolo iarnspengr þriar um þveran. oc mundriði seymdr með iarnsaumi. Nu liggia aurar .iij. við folkvapn hvert. Nu scolo böndr fa til a þofto hveria tvennar tylftir orva oc boga einn. giallde eyri firi odd hvern er missir. en .iij. aura firi boga.
- Jvfr. Cap. 307. F. VII. 3. Cap. 308. F. VII. 5. Cap. 309. F. VII. 13. 15.
310 Nu gerir konongr menn sina i fylki. at sia farkoste manna. oc kalla þeir skip manna ufört. æða styrimaðr. En þeir kalla fört. þa scal menn kalla ór skipreiðu annarre. þeir scolo sveria fört. æða ufört. En ef þeir vilia eigi sveria. þa scolo þeir út draga skip sitt oc reyna farkost sinn. lata liggia .v. netr i socc Þa scolo þeir up ausa. Nu ef einn maðr ma veria austri a þioðleið út. þa er skip þat feört. Ackeri scal skipi fylgia. En ef eigi er. þa scolo þeir skipreiðu menn giallda .iij. mercr. En styrimaðr scal styri fa til. oc styris drenge.
311 Nv ef heriar er vón. þa scolo menn vita vorð reiða. þa scal armaðr konongs. æða lendr maðr skera boð. en sa er seccr at .iij. morcom er eigi kemr til. En þeir er liota vorð at hallda, oc fara eigi til. þa abyrgiast þeir vita. Nu scolo menn sva hallda vita vorð. at þeir sofne eigi a verðe. En ef hann sofnar giallde aura .xii. nema herr kome meðan oc brenna eigi vitar. þa er hann utlagr. Nu scal hann brenna vita at fim skipum. æða fim skipum fleirum. En ef hann brenner eigi vita. oc verða þau at herskipum. þa er hann utlagr. Nu brenner hann vita at færrom skipum oc kemr herlaupi a menn. þa er hann seccr .xl. marca. Sa scal varða .xl. marca er nestr er. þeim er austastr er. En hverr annarra. at .iij. morcom.
312 Nu kemr sa maðr a land várt er utlagr var heðan gorr. oc berr hersogu sanna. þa er hann ilendr. þo at hann være aðr utlagr. Nu berr maðr hersogu oc er eigi sonn. þo at hann være fyrr ilendr. þa er hann utlagr. Nu berr maðr hersogu sanna sa er ilendr er. þa scal hann hava morc ór fylki hveriu en .iij. mercr af kononge varom. Nu berr maðr hersogu. þa scal hann hevia iarnór at landzenda. Su or scal fara með lendum monnum. oc bera með skipi skipaðo. oc bera bæðe netr oc daga. oc fara með þioðleiðu. Nu ero þeir utlager ef þeir þa ór fella. Nu scal tre ór fara i fiorðu inn. af þioðleiðu. oc bera með vattom. oc bera hverr öðrom. En sa er fellir seccr .iij. morcom. Nu kemr þar sem kona er ein firi sér. þa scal hon fa skip oc mat. oc lið. ef hon hever til. En ef hon hever eigi til. þa scolo þeir bera um fram. En ollom monnom er or kemr til hús. þa gerir hon fimtar stemnu til skips. En ef þa sitr nokorr kyrr um. þa er sa utlagr. af þvi at þa scal fara bæðe þegn oc þræll. Nu scal hverr sialfr fa sér mát oc sinum laxmonnom. Nu hitta þeir a her oc beriasc þeir. oc verðr þræll mannzbane. þa er hann frials. þo at fyrr
- Jvfr. Cap. 310. F. VII. 5. 22. Cap. 311. F. V. 1. Cap. 312. F. V. 2.
være hann þræll. Nu ef herr ferr a land vart. oc uggir konongr várr at menn brigðizt hanom. oc vill hann gisla oss. þa eigum vér eigi hanom þess at synia. En sa er syniar þa er sa sannr at landraðom. Nu ero menn gilstir.[249] þa scal hava gisla til þess er herflote er fim netr or landsýn. þa scal senda heim aftr. Nu ef konongr kenner manne landrað. þa scal hann synia tylftar eiði. sa fellr til útlegðar.
313 Nv fara menn firi bann. þa er styrimaðr seccr .xl. marca. En hasete hverr at .iij. morcom. Einn scal styrimaðr at skipi hveriu. sa er nestr hvilir borðe a stiorn. þann scal um sökia. en aller giallda sva sem þeir eigu i skipi. þvi er firi bann fór. Eigi scal bann leggia fylkna a millom af korne. ne af mat. En ef leggr. þa ero þeir seckir .xl. marca aller fylkismenn. þat fe a konongr halft.[250] en aller laugunautar halft.
313 Nu gerir maðr langskip i heraðe. og lysir eigi for sinni hvert hann vill fara. þa scal armaðr æða lendrmaðr fara til. oc spyria hann hvert hann vill fara. En ef hann vill ecki til segia. þa scolo þeir æsta hann tax. firi .xl. marca tac. En ef hann vill eigi tac fa. þa scolo þeir hoggva ór hvaromtveggia megin kialar. fim alna lagnt borð. En ef þeir gera eigi sva. þa scolo böndr sva gera. oc taca fra segl ef til er. oc lemia sva for þeirra. En ef þeir gera eigi sva. oc verðr þat at herskipi. þa scolo þeir giallda morc firi þofto hveria. En firi styri homlo .iij. mercr. þat heita þofto giolld. En ef þeir föða sic sialver. þa scolo heraðrs menn hallda þeirri sect up. er i þvi heraðe bua. Nu laupa þeir út. oc segia friði aptr. oc heria i hina somu vic. þa ero þeir niðingar. En ef þeir heria i annan stað. þa ero þeir utlager oc eigi niðingar. Nu laupa þeir út oc segia eigi friði aptr. þa ero þeir utlager. oc niðingar. oc firi gort hverium penningi fiar sins. hvarge sem þeir heria. Nu heria þeir oc a sa eigi liðrs koste til. at fara efter er firi hernaðe verðr. þa scal hann ór skera ef hann vill. Nu scal hverr þingat stemna sem ór stemnir efter her. Nu fara þeir út efter þeim. þa scolo aller fara er firi sitia. En ef þeir vilia eigi. þa er fe þeirra upnæmt oc hann dræpr er þeir vilia. oc skipti þeir in i milli fe hans. Nu koma þeir þar sem hinn er firi er or hof up. oc hever hann rett skoret. þa er vel. En ef hann hever ragnt skoret. oc er þar (eigi)[251] herr til hus komenn. þa er þeim fe hans upnæmt. oc hann dræpr ef þeir vilia. oc skipti þeir sin i milli. fe
- Jvfr. Cap. 313. F. VII. 27.
hans. Nu ef hann hever rett skoret ór. þa scolo þeir fara með hanom sva lagnt sem hann vill. Nu ef þeir hitta a her. oc þurfu þeir at rioða odd æða egg til þess fiar. þa eigu þeir fe er taca. oc skipti sin a milli. En ef þeir þurfu eigi þess við. þa a sa fe er fyrr atte. Nu taca þeir kaupskip oc briota bulca undir monnum. oc föra farm i herað aptr. oc sættazt þeir við konong. þa fara hinir efter er renter varo. oc sveria til fiar sins. þa scolo þeir þat aptr giallda allt. nema þeir rindi eiði þeirra með iarnburð aptr. Nu fara þeir er heriat hava firi land fram. oc kaupir maðr at
þeim grip einnhvern. þa scal sa fe hava er fyrr atte. oc komasc með tveggia manna vitni at. En sa er við vikinga keypti. giallde .iij. mercr kononge. En ef hann fær eigi vitni a hond þeim. er fe rang fengit hever keypt. þa scal stemna hanom til þings. þa eigu þingmenn hanom fe at döma. ellar lyritar eið firi. Nu scal sa eiðr standa sem hverr annarra tiu vikur svörra daga. En su er oll vica svör. er einn dagr er svörr i. þa scal hann stemna hanom .v. nottom firi til kirkiu þeirrar er hann vill innan fiorðongs. Nu scal hann firi vattom eið vinna. nemna menn til tva at heyra eið. þeir scolo eið meta. En ef þa skilr a. kveða aðrer rett uunna en aðrer ragnt. þa scolo þeir sitt mal hava er sveria vilia um. En ef hvarertveggia vilia sveria um. þa scolo þeir eiði nerr er hialpa vilia. En ef eiðrinn fellr. þa fellr til þess at hann giallde hanom fe sitt. en kononge .iij. mercr.
Nu hafum vér landvorn vara a skra setta. oc vitum eigi hvárt þat er rett æða ragnt. En þo at ragnt se. þa scolom vér þat logmal hava um utgerðir várar er fyrr hever verit. oc Atle talde firi monnum i Gula. nema konongr várr vili oss öðrom iatta. oc verðim vér a þat satter aller saman.
315 Þat eigu Vikverir at gera sextigu tvitugsesna. og gröna skip firi. Egðir scolo gera .xvi. skip halfþritug. Rygir scolo gera .iiij. skip oc .xx. halfþritug. En Horðar annat slict. Sygnir .xvi. skip halfþritug. Firðir .xx. skip halfþritug. Mörer .xvi. skip halfþritug. Raumdöler .x. skip tvitugsessur. Norðmörer .xx. skip. tvitugsessur. Ðrönder atta tigir tvitugsesna. Naumdöler .ix. tvitugsessur. Haleygir .xiii. tvitugsessor. oc eitt þritugt skip .vii. i syðri holfo. En .vi. i nörðre holfo. þvi at þeir eigu varðhalld austr.
316 Þetta[253] skal sa taca. er sunr hins dauða er. oc við giolldum tecr ef dömdar ero .vi. mercr gullz. efter þann er af er tekinn. oc fylgir þeim .vi. morcum gullz beötr oc baugar. oc sakar allar. þa scal sunr hins dauða taca .xii. mercr vegnar. En broðer hins dauða .vi. mercr vegnar. En faður broðer ef hann livir .viii. ærtogar. oc .iiij. mercr vegnar. En ef faður broðer er i fra fallenn. oe liva efter synir hans bröðrongar hins dauða. þa scolo þeir hava .iiij. ærtogar. oc .xx. aura vegna. En ef faðurbroðer einu livir barnlaus. þa scal hann hava ærtog. oc .xiii. aura vegna. En ef hann a ðötr oe eigi sunu. oc ero þær yngri en fertogar. þa er giolld ero gor. þa scal faður broðer taca ðottor sunum sinum til handa. morc vegna. En ef hann a ecki barn. nema friðlu sun. þa tecr hann þa morc er ðottor synir skylldu hava. En ef aller ero til. skilgetner dottor synir. oc friðlu sunr. oc skilgetner synir. þa fylgir friðlu sunr bröðrom sinum til rettar. oc tecr hann umfram þeirra rett ærtog minna en .v. aura. En ef þær ðeyia barnlausar. þa hverfr þessor ærtog minnr en .v. aurar til þess er við giolldum tecr. En ef faðer livir hins dauða. oc tecr sunr við giolldum. þa scal hann hava .iij. mercr vegnar. En ef hann er eigi til. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. En ef faðurbroðer sammöddr er til. oc broðer sammöddr. þa tecr broðer sammöðra .xii. aura. En faður broðer sammöðra .vi. aura. En ef hvarge er þeirra til. æða þo at annars missi. þa hverfr sia bot til þess er við giolldum tecr. Ðat verðr allz er þesser menn taca .ij. aurar oc .vii. mercr. oc .xx. En ef maðr a stiup sun. æða stiup faður. sa er af er tekinn. þa scal sa er við giolldum tecr böta af þessom rette er nu er taldr hvarom þeirra .xii. aurum vegnum. En ef þeir magar ero til er hvárr a annars systur. þa scal sa er við giolldum tecr böta þeim .xii. aurum. En ef einfolld var mægð þeirra. böte .vi. aurum. En ef efter livir hinn dauða bæðe moðor faðer oc dottor sunr. þa scolo þeir taca af giolldum .ij. aurum minna en .iiij. mercr .xv. aura hvárr þeirra. En ef annars missir æða beggia. þa hverfr sia bot til þess er við giolldum tecr. En ef efter livir hinn dauða. bæðe moðor broðer. oc systur sunr. þa tecr hvárr þeirra .xii. aura. En ef efter livir hinn dauða bröðrongs barn. oc bröðrongr faður. þa taca þeir .ij. aura oc .xx. ellifu aura hvárr þeirra. En ef annars missir æða beggia. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. En ef efter livir hinn dauða faðnr systir oc a hon sunu. þa scolo þeir taca ærtog oc .ix. aura. En ef efter livir hinn dauða moðor broðer oc a hann sunn. þa taca synir hans ærtog minna en .ix. aura vegna. En systra synir morc. En ef efter livir hinn dauða broðor dottor sunr. þa tecr hann .xiii. aura, En þeir menn er nester ero bröðra sunum. þa taca oc .xiii. aura. En ef efter livir hinn ðauða konor þær er þau ero bröðra born. oc eigu þær sunu. þa taca synir þeirra ærtog oc .vi. aura. En ef þær konor liva efter hinn dauða er þau ero syzkinna born oc eigu þær sunu. þa taca synir þeirra .v. aura. En þeir menn er fiorða manne ero i karlsvift. oc þriðia manne i kvensvift fra systkinum at telia taca ærtog oc .v, aura. En fimta manne i karlsvift.[254] oc fiorða manne i kvensvift. þa taca hvarer .x. ærtogar. En at setta manne i karlsvift. oc fimta manne i koensvift.
þa taca .ij. aura hvarer. En setta manne i kvensvift .iiij. ærtogar. Slict skal hverr taca af giolldum efter iamskylldan mann. sem böta með iamskylldum manne. Hvervitna er bött er feðr. þa er bött syni. nema þar sem faður broðer hins dauða. oc synir hans oc bröðrongar. þa scolo þeir hvárer sina bot taca. oc sva böta með veganda faðurbröðr hans oc bröðrongar iamt sem taca efter hinn dauða. En þegar er faðurbroðer er ifra fallenn. þa taca bröðrongar sinn einn rett. oc sva böta. En hvervitna er dötr liva efter þann er bötr tecr. æða gellðr. oc eigu þær sunu. þa scolo synir þeirra böta oc taca slict sem tala rennr til. En hverr sem fe helldr þvi er hann a at böta. æða beiðizt meiri bota en hann a at taca. oc verða þeðan vandræðe af. þa heiter hann tryggrove.
317 Þetta skal sa taca. er sunr hins dauða heiter. oc við giolldum tecr ef dömdar ero .v. mercr gullz. efter þann er af er tekinn. oc fylgir þeim .v. morcom gullz bæðe bötr oc baugar. oc sakar allar. þa scal sunr hins dauða taca .x. mercr vegnar. En broðer hins dauða .v. mercr vegnar. En faður broðer hins dauða. ef hann livir. oc synir hans. einn eyri oc halva fiorðo morc. oc þriðiung siaunda pennings. En ef faður broðer er ifra fallenn. oc liva efter synir hans bröðrongar hins dauða. þa scolo þeir hava .vii. penninga. oc .xviii. aura. En ef faður broðer einn livir barnlaus. þa scal hann hava halvan .vii. penning. oc .xi. aura. En ef hann a dötr. oc eigi sunu. oc ero þær yngri en fertogar þa er giolld ero gor. þa scal faður broðer taca dottor sunum sinum til handa. ærtog minna en .vii. aura. En ef hann a ecki barn nema friðlu sun. þa tecr hann þa ærtog minna en .vii. aura. er dottor synir skylldu taca. En ef oll ero til. skilgetner dottor synir. oc friðlu sunr. oc skilgetner synir. þa fylgir friðlu sunr bröðrom sinum til rettar. oc tecr hann umfram þeirra rett. holfum .vii. penningi minna en halva morc vegna. En ef þær deyia barnlausar. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. En ef faðer livir hins dauða. oc tecr sunr við giolldum. þa scal hann hava .xx. aura. En ef hann er eigi til. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. En ef faður broðer sammöddr er til. oc broðer sammöddr. þa tecr broðer sammöddr .x. aura. En faður broðer sammöddr .v. aura. En ef hvarge er þeirra til. æða þo at annars missi. þa hverfr sia bot til þess er við giolldum tecr. En þetta verðr allz er þesser menn taca. ærtog minna en holf þriðia morc oc .xx. En ef maðr a stiupsun. æða stiupfaður. sa er af er tekinn. þa scal sa er við giolldum tecr. böta af þessum rette er nu er taldr hvarom þeirra .X. aurum vegnum. En ef þeir namágar ero til er hvárr a annars systur. þa scal sa er við giolldum tecr böta þeim .x. aurum. En ef einfolld var mægð þeirra böte .v. aurum. En ef efter livir hinn dauða bæðe moðor faðer oc dottor sunr. þa taca þeir af giolldum einn eyri. oc .iij. mercr vegnar. halvan .xiii. eyri hvárr þeirra. En ef annars missir æða beggia. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. En ef efter livir hinn dauða. bæðe moðor broðer oc systur sunr. þa tecr hvárr þeirra .x. aura. Nu ef efter livir hinn dauða bröðrongs barn. oc bröðrongr faður. þa taca þeir ærtog oc .xviii. aura. halva ærtog. oc .ix. aura hvárr þeirra. En ef annars missir æða beggia. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. En ef efter livir hinn dauða faður systir. oc a hon sunu. þa scolu þeir taca .iij. penninga, oc halvan. .viii. eyri. En ef efter livir moðor broðer oc a hann sunu. þa taca synir hans halfum .vii. penningi minna en halvan .viii. eyri. En systra synir ærtog minna en .vii. aura. En ef efter livir hinn dauða broðor dottor sunr. þa tecr hann halva ærtog oc .x. aura. En þeir menn er nester ero bröðra sunum taca oc halva ærtog oc .x. aura. En ef efter livir hinn dauða konor þær er þau ero bröðra born. oc eigu þær sunu. þa taca synir þeirra .iij. penninga oc .v. aura. En ef þær konor liva efter hinn dauða. er þau ero systkinna born. oc eigu þær sunu. þa taca synir þeirra halva ærtog oc halva morc. En þeir menn er fiorða manne ero i karlsvift. oc þriðia manne fra systkinum at telia i kvensvift. taca .xiii. penninga oc halva morc. En fimta manne i karlsvipt. oc fiorða manne i kvensvift. þa taca hvárer eigi hvast .vii. penninga oc .viii. ærtogar. En setta manne i karlsvift. oc fimta manne i kvensvift. þa taca hvarer .v. ærtogar. En setta manne i kvensvift. halvan .vii. penning oc eyri. Slict scal hverr taca af giolldum efter iamskylldan mann. sem böta með iamskylldum manne. Hvervitna er bött er feðr. þa er bött syni. nema þar sem faður broðer hins dauða. oc synir hans oc bröðrongar. þa scolo þeir hvárer sina bót taca. oc sva böta með veganda faður bröðr hans oc bröðrongar iamt sem taca efter hinn dauða. En þegar er faður broðer er i fra fallenn. þa taca bröðrongar sinn einn rett. oc sva böta. En hvervitna þess er dötr liva efter þann er bötr tecr. æða gelldr. oc eigu þær sunu. þa scolu synir þeirra taca. oc böta slict sem tala rennr til. En hverr sem fe helldr þvi er hann a at böta. æða beiðizt meiri bota en hann a at taca. oc verða þeðan vandræðe af. þa heiter hann tryggrove.
318 Þat scal sa taca er sunr hins dauða heitir. oc við giolldum tecr ef dömdar ero .iiij. mercr gullz efter þann er af er tekinn. oc fylgir þeim .iiij. morcom gullz bötr oc baugar oc saker allar. þa scal sunr hins dauða taca .viii. mercr vegnar. En broðer hins dauða .iiij. mercr vegnar. En faður broðer hins dauða. ef hann livir oc synir hans .vii. penningum minna en .iij. mercr. En ef faður broðer er ifra fallenn oc liva efter synir hans bröðrongar hins dauða. þa scolu þeir hava holfum fiugrtanda penningi minna en .xv. aura vegna. En ef faðurbroðer einn livir barnlaus. þa scal hann hava halfre ærtog minna en .ix. aura. En ef hann a dötr oc eigi sunu. oc ero þær yngri en fertogar þa er giolld ero gor. þa scal faður broðer taca dottor sunum sinum til handa ærtog oc .v. aura. En ef hann a ecki barn. nema friðlu sun. þa tecr hann þa ærtog oc .v. aura er dottor synir hans skylldu hava. En ef oll ero til. skilgetner dottor synir. oc friðlu sunr. oc skilgetner synir. þa fylgir friðlu sunr bröðrom sinum til rettar. oc tecr hann umfram þeirra rett einum penningi minna en .x. ærtogar. En ef þær deyia barnlausar. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. En ef faðer livir hins dauða oc tecr sunr við giolldum. þa scal hann hava .ij. mercr vegnar. En ef hann er eigi til. þa hverfr sia bot til þess er við giolldum tecr. En ef faður broðer sammöddr er til. oc broðer sammöðra. þa tecr broðer sammöðra morc. En faður broðer sammöðra halva morc. En ef hvárge er þeirra til. æða þo at annars missi þa hverfr sia bot til þess er við giolldum tecr. En þat verðr allz er þesser menn taca .iiij. penningum minna. en .xviii. mercr. En ef maðr a stiupsun æða stiupfaður sa er af er tekinn. þa scal sa er við giolldum tecr böta af þessom rette er nu er taldr. hvarom þeirra er nu er taldr morc. En ef þeir magar ero til. er hvarr a annars systur. þa scal sa er við giolldum tecr böta af þessom rette morc. En ef einfolld var mægð þeirra böte halfre morc. En ef efter livir hinn dauða bæðe moðor faðer oc dottor sunr. þa scolo þeir taca .xx. aura .x. aura hvárr þeirra. En ef annars missir æða beggia. þa hverfr sia bot til þess er við giolldum tecr. En ef bæðe livir efter hinn dauða moðor broðer oc systur sunr. þa tecr hvárr þeirra morc. En ef efter livir hinn dauða bröðrongs barn oc bröðrongr faður. þa taca þeir ærtog minna en .xv. aura. halft hvárr þeirra. En ef annars missir æða beggia. þa hverfr sia bot til þess er við giolldum tecr. En ef faður systir livir efter hinn dauða oc a hon sunu. þa scolo synir hennar taca .vi. aura. En ef efter livir hinn dauða moðor broðer oc a hann sunu. þa taca synir hans vel sva penningi minna en .vi. aura. En systra synir ærtog oc .v. aura. En ef efter livir hinn dauða broðor dottor sunr. þa tecr hann .viii. penninga oc morc, En þeir menn er nester ero bröðra sunum taca oc .viii. penninga oc morc. En ef efter livir hinn dauða. konor þær er þau ero bröðra born oc eigu þær sunu. þa taca synir þeirra halvan penning. oc halva morc. En ef þær konor liva efter hinn dauða er þau ero systkinna born. oc eigu þær sunu. þa taca synir þeirra .x. ærtogar. En þeir menn er fiorða manne ero i karlsvift. oc þriðia manne i kvensvift fra systkinum at telia. taca halvan penning oc .x. ærtogar hvarer. En fimta manne i karlsvift, oc fiorða manne i kvensvift. þa taca hvarer halvan fiorða penning. oc halva siaundu ærtog. En setta manne i karlsvift oc fimta manne i kvensvift. þa taca hvarer ,iiij, ærtogar. En setta manne i kvensvift .ix. penninga. oc .ij. ærtogar. Slict scal hverr taca sem böta efter iamskylldan mann. Hvervitna er bött er feðr þa er bött syni nema þar sem faður broðer hins dauða. oc synir hans oc bröðrongar. þa scolo þar hvárer sina bót taca. oc sva böta með veganda faður bröðr hans oc bröðrongar iamt sem taca efter hinn dauða. En ef faður broðer er i fra fallenn. þa taca bröðrongar sinn einn rett [oc sva böta.[255] En hvervitna þar sem dötr liva efter þann er bötr tecr æða gelldr oc eigu þær sunu. þa scolo synir þeirra taca oc böta slict sem tala rennr til. En hverr sem fe helldr þvi er hann a at böta. æða beiðizt meiri bota en hann a at taca. oc verða þeðan af vandræðe. þa heiter hann tryggrove.
319 Þetta scal sa taca er sunr hins dauða er. oc við giolldum tecr. ef dömdar ero .iij. mercr gullz efter þann er af er tekinn. oc fylgir þeim .iij. morcom gullz bötr oc baugar oc sakar allar. þa scal sunr hins dauða taca .vi. mercr vegnar. En broðer hins dauða .iij. mercr vegnar. En faður broðer ef hann livir .iiij. ærtogar oc .ij. mercr vegnar. En ef faður broðer er i fra fallenn. oc liva efter synir hans bröðr= ongar hins dauða. þa scolu þeir hava ærtog minna. en .xi. aura. En ef faður broðer einn livir barnlaus. þa scal hann hava ærtog minna en .vii. aura vegna. En ef hann a dötr. oc eigi sunu. oc ero þær yngri en fertogar þa er giolld ero gor. þa scal faður broðer taca dottor sunum sinum til handa halva morc. En ef hann a ecki barn nema friðlu sun. þa tecr hann þa halva morc er dottor synir skylldu taca. En ef aller ero til. skilgetner dottor synir. oc friðlu sunr. oc skilgetner synir. þa fylgir friðlu sunr bröðrom sinum til rettar oc tecr hann um fram þeirra rett .vii. ærtogar vegnar. En ef þær deyia barnlausar. þa hverva þessar .vii. ærtogar til þess er við giollðum tecr. En ef faðer livir hins dauða oc tecr sunr við giolldum. þa scal hann hava .xii. aura vegna. En ef hann er eigi til. þa hverfr sia bot til þess er við giolldum tecr. En ef faður broðer sammöðra er til. oc broðer sammöðra. þa tecr broðer sammöðra .vi. aura. En faður broðer sammöðra .iij. aura. En ef hvárge er þeirra til. æða þo at annars missi. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. Ðat verðr allz er þesser menn taca einn eyrir oc holf .xiiii. morc. En ef maðr a stiupsun æða stiupfaður sa er af er tekinn. þa skal sa er við giolldum tecr böta af þessom rette er nu er taldr hvarom þeirra .vi. aurum vegnum. En ef þeir magar ero til er hvárr a annars systur. þa scal sa er við giolldum tecr böta þeim .vi. aurum. En ef einfolld var mægð þeirra. böte .iii. aurum. En ef efter livir hinn dauða bæðe moðor faðer oc dottor sunr. þa scalo þeir taca af giolldum .xv. aura vegna. halvan .viii. eyri hvarr þeirra. En ef annars missir æða beggia. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. En ef efter livir hinn dauða bæðe moðor broðer oc systur sunr. þa tecr hvárr þeirra .vi. aura. Nu ef efter livir hinn dauða bröðrongs barn oc bröðrongr faður. þa taca þeir .xi. aura. halvan .vi. eyri hvárr þeirra. En ef annars missir æða beggia. þa hverfr sia bót til þess er við giolldum tecr. En ef efter livir hinn dauða faður systir. oc a hon sunu. þa scolo þeir taca ærtog minna en .v. aura. En ef efter livir hinn dauða moðor broðer oc a hann sunu. þa taca synir hans .xiii. ærtogar. En systra synir halva morc. En ef efter livir hinn dauða broðor dottor sun þa tecr hann halvan .vii. eyri. En þeir menn er nester ero bröðra sunum. þa taca oc halvan .vii. eyri. En ef efter livir hinn dauða konor þær er þau ero bröðra born. oc eigu þær sunu. þa taca synir þeirra halva tiundu ærtog. En ef þær konor liva efter hinn dauða er þau ero systkinna born. oc eigu þær sunu. þa taca synir þeirra halvan þriðia eyri. En þeir menn er fiorða manne ero i karlsvift. oc þriðia manne i kvensvift fra systkinum at telia. þa taca hvarer .viii. ærtogar. En fimta manne i karlsvift oc fiorða manne i kvensvift. þa taca hvarer .v. ærtogar. En at setta manne i karlsvift. oc fimta manne i kvensvift. þa taca hvarer eyri. En setta manne i kvensvift .ij. ærtogar. Slict scal hverr taca af giolldum efter iamskylldan mann. sem böta með iamskylldum manne. Hvervitna er bött er feðr. þa er bött syni. nema þar sem faður broðer hins dauða. oc synir hans oc bröðrongar. þa scolo þeir hvarer sina bót taca. oc sva böta með veganda faður bröðr hans oc bröðrongar. iamt sem taca efter hinn dauða. En þegar faður broðer er i fra fallenn. þa taca bröðrongar sinn einn rett. oc sva böta. En hvervitna er dötr liva efter þann er bötr tecr æða gelldr. oc eigu þær sunu. þa scolo synir þeirra taca oc böta slict sem tala rennr til. En hverr sem fe helldr. þvi er hann a at böta. æða beiðizt meiri bota. en hann a at taca. oc verða þeðan vandræðe af. þa heiter hann tryggrove.
… ran þa sæckizc han at aurum tolf við ærandreka konongs. En byskop oc armaðr hans oc kænnimenn aller skulu sva sinn rett sökia sem nu hæui ec … [258] talt.
10 þat er nu þvi næst at ver skulum kirkium þæim ollum oc cristnum dome up hallda er Olafr hinn hælgi[259] oc Grimkel byskops sætte a mostrar þingi. oc þæim ollum. er siðan ero goruar. [260] En kirkia ein er i fylki hværiu er ver kallum houuð kirkiu er ver æigum aller gærð upp at hallda fylkismenn. en ef su kirkia brotnar eða falla hornstauer þa æigu ver timbri a tuft at koma innan tolf manaða. en ef æigi kæmr timbr a tuft fyrr en tolf manaðr …ner. þa skolu ver böta aller fylkes menn morcum fimtan. þat fe a halft konongr en halft byskop. En ef þat firi nemasc fære men. firi nemsc þat fiorðongr manna eða attongr. þa skal skifta or þvi fe sem þæir æigu tal til. En ef þat firi nemasc æinka menn þa skolu þæir böta aurum þrim firi tre hvært er til þarf at haua. oc fa tre þo at siðar se. öyre firi malsmat hværn. öyre firi nagla hværn er a er vart. – 11 Nu er kirkia gorr. nu skal garð um gera aller fylkis menn. þa skal byskop eða[261] hans ærandreke gera stæmnu til þess. oc æindaga. at garðr skal gorr vera. þa er væl ef gorr er. en ef æigi værðr gorr oc stændr kirkia garðlaus tolf manaðr þa skulu aller fylkismenn böta firi þat morcum þrimr byskope. En ef þal firi nemasc æinka men. þa skal böta firi þat aurum þrimr firi tre hvært er til þarf al haua. oc fa …
… þa skal bæria huð af þæim eða böta aurum þrimr byskope. En ef þat kænnir byskop eða hans ærandreke manne …
… barn hvært er boret værðr æftir nottena hælgu. skal sa prestr scira er men caupa tiðir at nauðsynialaust. En ef barn værdr sva bralla siuct at æigi mege þæim preste … a skal sa prestr skira er þau mego fyrstan finna. en þat a ængi prestr at synia. nema sæckiazc vili morcum þrimr við byskop.[262] Nu er barn sva ufratt at æigi ma preste na. þa skulu þæir menn er með þvi barne fara drepa i vatn oc mæla sva yuer. ec skiri þic i namne foður. oc sonar. oc anda hæilags. þa kna graua þat i kirkiu garðe utanverðum. Nu ef æigi værðr haft at hinne fyrstu slæmnu. þa skal böta aurum þrimr byskope oc hæuia barn þo at siðar se. en ef hann vill æigi hæuia lata. oc hæuir han inne barn hæiðit um stæmnur tvær. þa skal hann böta firi þat morcum þrimr byskope. oc hæuia barn þo at siðar se. en ef þat vill hann æigi oc föðer hann inne mann hæiðin tolf monaðr. þa hæuir han firigort hværium peninge fear sins. en han a kost at ganga til skripta. en ef han vill þat æigi þa skolu þæir baðer fara or landæign konongs vars. 22 En ef maðr ber ut barn sitt hæiðit oc spiller. þa skal han böta morcum þrimr byskope. En ef spillir man manna utlænzt barne sinu hæiðrnu. þa skal drotten böta aurum sex byskope. oc bæria huð af oc haua bart firi fimt siðan hann er male borenn. eða kaupa huð hans aurum þrimr at byskope. En ef byskop eða hans ærandreke kænnir þat manne at hann haue spillt barne sinu hæiðnu. en hann gueðr næi við han skal vinna firi þat lyrittar æið. en …
Brudstykket Cb.
Förste Stykke, fra de förste Linjer af Cap. 152, (S. 60), til Midten af Cap. 153 (S. 61).… böta friðbrot kononge .xl. marca. En ef hann værðr handnomen i þæiri raos þa hælgar hond hann til þings oc þaðan til bana. hafue frenðr hins dauða hann at hallda ef þæir vilia oc hallde til þings. ælligar före hann armanne konongs hann er sæcr at .xl. marca ef hann vill æigi viðr taka lændr maðr skal við taka ef æigi er armaðr til hann skal oc giallda .xl. marca ef hann tæcr æigi við. Nu skal armaðr konongs eða[263] lændr maðr fa bana til eða giallda .xl. marca. þal fe æigu böndr at hafua er armaðr skal giallda. en konongr halft þat er lændr maðr skal giallda en böndr halft. 153 Nu rennr manz bane til skips þa ma maðr at usæckiu skeota ut æftir honum aor eða auskæri …
… sa mælanda muðr er … til þa er sa bane er (han) sægir sogu a hond er menn coma til nema vitne hit mic(la) hialpe honum. Nu lysir maðr vigi a hændr ser þa (ero) þæir baðer banar þo æit se sar a hinum dauða.[264] Maðr lysir vigi at skilum þa skal hann ganga þinga fra vigi sem hann vill oc lysa at næsta husi nema þar se inni firir næfgilldismenn eða baugilldis. eða namagar hins dauða. Ef þæir ero þar þa skal hann ganga um þat hus oc til annars hins næsta nema þar se ænn slikir firir. þa skal hann ganga til hins þriðia hus oc lysa þar vigi hvaðke monnum sem inni ero. callazk hvarke ulfr ne biorn nema hann sva hæitı … a hændr oc næm …
Brudstykket Cc.
… manne þa skal hann böta .ij. aura syni hins dauða oc sva hværr þæira i þvi uppname. En i miðuppname þæir skolu böta aller syni hins dauða .iij. aura hværr þæira. En i uppname hinu fyrsta þæira skal hværr böta syni hins ðauða halfua morc. Nu ero uppnama menn aller talder. En nu skal þat skilia hversso þversaker skolu fara. 225 Nu a foður broðer viganda at böta syni hins dauða halfre morc. en bröðr hins dauða atta ærtogom. En foðurbröðr hins dauða .v. ærtogom. oc þrim peningum. Sva skal broðor syni hins dauða at somu. oc sva moðor faðer. oc dottor sunr. Aller æigu þæir iammicla bot er i uppname ero saman. Nu a foður broðer viganda at böta moðor bröðr hins dauða tvæim lutum fimta penings oc öyri. Sva skal böta systursyni hins dauða at somu. oc bröðronge. oc broðor dottor syni. oc systlingi. Sva skolu þæir aller böta er i uppname ero með foðurbröðr. Nu skal foður broðer viganda böta stiugsyni[265] hins dauða .iiij. peningum oc tvæim ærtogom. oc sva skal hværr þæira i þvi uppname. Sva skolu þæir böta systur dottor syni. oc brödrongs barne. oc moðor bröðr moðor hins dauða. 226 Nu a bröðrongr viganda at böta syni hins dauða .iij. aura. en bröðr hins dauða fim ærtogar oc .iij. peninga. en foður brödr hins dauða tvæim lutum .v. pænings oc öyri. Sva skal broðor syni hins dauða at somo. oc moðor fæðr oc dottor syni. Aller æigu þæir iamna bot er i uppname ero saman. Nu a bröðrongr viganda at böta bröðrongi hins dauða .iii. peninga oc tvær ærtogar. Sva skal broðor dottor syni hins dauða at somu. oc moðor bröðr. oc systur syni hins dauða. oc systlingi. Sva skal hværr þæira böta er i uppname ero með bröðronge. Nu skal bröðrongr viganda böta systrungi hins dauða tva luti niunda pænings oc ærtog. sva skal hvær þæira i þvi uppname. Sva skolu böta bröðrongs barne. oc bröðronge foður hans. oc moðor bröðr moðor hans. oc systurdottur syni hans. Sva skolu þæir aller böta er i uppname ero með brödrongi. 227 Nu skal systrungr viganda böta syni hins dauða .ij. aura. Sva skal systur dottor sunr viganda hitt somu. oc bröðrongs barn. oc moðor broðer moðor hans. en fiorar ærtogar bröðr hins ðauða hværr þæira fiugurra. En foður bröðr hins dauða þrim pæningum minna en öyri. Slict broðor syni hins dauða. oc moðor fæðr. oc ðottor syni. Slika bot a systrungr viganða oc systur dottor sunr. oc bröðrongs barn. oc moðor broðer moðor hins … þæira skal hværr böta atean pæningum moðor bröðr hins dauða. Sva skal böta systur syni hins dauða. oc sva hværr þæira bröðrongi hins dauða. Slica bot a broðor dottor sunr hins dauða af hværium þæira. Systrungr viganda skal böta systrungi hins dauða tolf pæningum. sva skal böta systur dottor syni at somu. oc bröðrongs barne oc moðor broðr moðor hins dauða. Slict skal systur dottor sunr böta sem systrungr. Sva skal bröðrongs barn. oc moðor broðer moðor viganda. tolf pæninga skal hværr þæira böta. or öfsta uppname hværium þæira i hit æfsta uppnam. Nu hæui ec uppnama menn alla talda. sva skal hværr oðrum böta sem ec hæui nu talt. En hvervetna þess er manne firrizk frendsime fra uppnama monnum ut þa fællr bot þriðungi sem tala rennr til. 228 Þæir aller er morc ca[266] i uppname hinu fyrsta at viganda þæir skolu taka þriðungi minna at bröðr viganda. þat værðr ærtog hins setta öyris. En þæir aller i miðuppname er taka sex aura at viganda. þæir skulu taka þriðungi minna at brödr viganda. þat værðr holf morc. En þæir menn aller i uppname hinu öfsta er halua morc taka at vi …
… rum fliota a tvitugsesso eða[267] fim fle … armaðr … lur fim sa er … [nu scu]lu þæir bioða… ero … ef þæir taka [eigi við þeim þa ero þeir] … siti hæima. oc [före] … [manni mat oc[268]. halldi] kononge til handa. Nu [er] þæir coma … [kalla þeir til manntals oc fa] æigi. þa skulu [þeir] af kile hoggva [oc kenna[269] sva skip þeirra. sem] þæir æigu mantal til. oc gera æ[igi skemra en sessom megi telia.] En ef þæir ero færre en þæir meg[i skipa þrettan sesso. þa sculo] þæir fara a … bioða sic i tal m[eð oðrom monnom. en ef þeir] gera æigi sva þa skolu þæir at vare [oðro gera þat skip at mat] oc at liðe. Nu … ðr gerer leiða[ngr i annan stað en hann atte at gera.] þa er sva sem hann [hafi] ugort. Nu færr [maðr a skip annat enn hann eigi] at fara þa gerir hann bæðe at hann rör l … [gelldr fyrir[270]] 302 Nu huærfuir maðr stamne suðr [með landi oc leypr maðr af] skipi meðan þæir suðr fara. oc kon[ungr liggr til landvarnar] þa er hann utlagr. caupi sic aftr fioro[m tigum marka. En ef leypr] styrimaðr af skipi þa er hann með oll[u utlagr. Nu ma eigi hafa] længr læiðangr uti en maðr ha[fi[271] tolf manaða mat hvars.[272]] Nu læyfir styrimaðr manne af [skipi at ganga. þa abyrgisc] hann skip þat allt. En hværr gange af a[t … sekio er … sið …] 303 Nu fara þæir aftr norðr hæim oc [ver …] skirskota a onnur skip ok syna þæim … [þæir hanom[273]] mæira en manaðar mat hvars i t … [þa … k …] hoggva naut tvau firi boanda at … tva firi ku oc sva firi oxa tritu … [þriðia eyri oc lata eptir liggia] houuð oc fötr oc sva huð. þa ero [þeir orseckir ef þeir sva g]era. En ef þæir haua huð a brott [med ser eðr houuð eðr fötr. þa ero þeir] sæckir. En ef aðrer hoggva firi bo[anda þeim … er aðrer hafa] fyrr hoggvit. oc kömr æigi houuð [fram eðr fötr. þa hoggva þe]ir at örsæckiu ef þæir læggía fe [firir. Nu hoggva þeir eigi] sva sem her[274] talit. þa er styrímaðr [seckr .xl. marka. en haseti h]værr at þrim morcum. Nu er þæim [þat kent at þeir hafi hog]gvit annan veg en mællt er þa [ma styrimaðr synia með] lyrictar æiði. fíri sva marga menn [sem hann vill. en ef hann vill eigi] synia firi. þa syni hvær firi sic [lyritar eiði. Nu gengr m]aðr af skipi ok löyuir honum ængi ma[ðr fyrr en scip comi til lun]z þa er hann sæcr þrim morcum. 304 Nu coma [scip heim til lunz þa scal u]pp draga oc hirða ræíða. fa þa sva [marga menn sem þarf or m]anngærð hværri at skip gange upp [við. En ef þeir coma eigi.] gængr þo skip upp þa ero þæir sæckir [hverr þeirra þrim aurum] er boð kom til hus. En ef æigi gængr [scip upp. þa abyrgizst sa scip] þat allt er æigi kömr þar ef þæim [com boð til huss. hvervet]na þess er styrimaðr sker boð. þa [eigu aller þat at bera hvart] sem þæir ero i þæiri skippræiðu eða [eigi. En hverr er þat boð f]ællir þa er hann sæcr at þrimr aurum. [Nu coma menn fimm nottum fyr]r eða fim nottom siðar. þa skolu hvareger [ … rum reiða. en ef meiri] munr værðr þa skolu þæir ræiða [er reiða eigo sva sem t]ala rennr til. Segl skal æigi riua [smærra en i tva luti. en en s]mæra rifi sæckir at þrim morcum. [Sa scal hirða segi er lytr oc] við sæ byr. Nu læggia þæir segl sitt [i kirkio. en ef kirkia su brennr.] þa abyrgizk þæir sialfuer segl sitt.
Brudstykket D.
… fa skuld sina. en siðan er hann rett laus við hann. oc við cono hans. oc við man hans allt. oc huert þeirra við annat. En ef aðrer liosta hann þa a hann rett a honum sem a brytia sinum. En iamdyr skal hann þa at rette sem hann være skuldlaus. En ef skuldar cona legsk með þræle. þa a armaðr ecki a henne fyrr en hevir goldet hina skuld. Nu ef maðr[275] selr mann mansale nema hann laupi or skuld. þa er hann secr .xl. marca. oc sva hin er frialsan mann selr. En ef lendr maðr selr. þa scal hann halft gialda konunge. en halft fylkis monnom. En ef armaðr konungs selr þa skal hann gialda .xl. marca fylkismonnom. Ætboren maðr ma geva barn sit i skuld. ef hann gefr a þingi. eða at oldr husi. eða at kirkiu socn þa ma hann geva i þriggia marca skulld. oc eigi meiri. þa skal þat hallda. skal eigi barnet riufa. ok engi maðr annar. Nu skal nöyta skuldarmann sinn sem þræl sinn oc sva föra hann til verca þa skal hann gefa honom orco sem þræle sinum. Nu skal hann þar vera oc fa þa aura er hann er fastr. ef hann vil þar verit hafa. þa skal hann eiga umhuarf halfan manað innan fylkis um skuld þa at sysla er hann a at giallda. En ef hann fer huldu hofðe. eða vtan fylkis þa er hann þræll. ef hin tecr hann er skuld a at honom. Engan rett a konongr a skuldar manne. þar sem hann a engan sialfr. Nu gefst maðr i skuld frials. oc fulltiða. oc ætborenn. hann ma gæfazst i sua micla skuld sem hann vil. Nu vil sa aura hafa af skuldar manne sinum. þa er væl ef hann syslar sialfr um. En ef vil eigi sialfr um sysla þa skal hann bioða frendum. þa er væl ef þeir vilia caupa ellar skal hann selia huert er hann vil innanlandz. oc selia at aurum eigi meirum en hann var fastr. scal engi maðr selia mann frialsan mansale. En ef hann verðr at þui kunnr oc sannr þa skal hann gialda .xl. marca. sua skal hinn er caupir ef hann vissi at hann var frials. Nu ef sculdar maðr getr born þa er væl ef hann a fe at fela born sin af hendi ser. En ef hann a eigi fe til sialfr. þa skal sa fæla er skuld a at honum. þa öykst honum skuld at sva miclo sem hann felr barn hans af hende ser. Sysli þeir baðer um stad barne. Nu skal skuld aucazst honum til hann þickir full dyrr at verði. Ef hann gerir born sua morg þa skolo frendr taca við bornum siðan hueigi morg er þau ero. Nu fær hann eigi skuld goldet. oc elldizst hann i hendi þeim er skuld a at honum oc verðr at vmaga. þa er hann hans vmage. hann a cost at gefa honum skuld meðan er hann er verc förr þa huerfr hann a henðr frendum þo at hann verdi at vmaga. Ef maðr selr mann frialsan a heiðit land. þa skal hann gialda .xl. marca. oc coma honum heilum heim aptr. eða gialda hann gioldum frendum hans aptr. Nu byðr maðr þriot þeim er skuld a at honnm oc vil eigi vinna … honum. före hann a þing oc bioðe frendom at löysa hann or skuld þeirri. Nu vilia frendr hans eigi löysa hann. þa skal sa er skuld a at honum cost eiga at hoggua af honum huart sem hann vil ofan eða neðan. Nv cömr frials maðr. oc er eigi rett tekenn þa skal hann fara a þing. oc brigða sic or skuldo. þarf hann engum manne til at stefna. En ef maðr tecr suein manz oc recr a verc firir ser. abyrgizst hann sueinenn. oc gialde hinum afang ef hanu heimptir. nema hann take hann a loupsstigi.
er störrom vil skipta. At augna skote skal oðlom skipta. nema alburðr þicki betre. Marcsteina skal niðr grava sem menn verða a satter. Nu vil hin eigi til coma er stefnt var. þa skal þo sua skipta sem nu hefi ec talt vitni skal þa lata bera at hann stefnde honum þingat þann dag til skiptis við sic. luti skal þa i scaut bera sua marga sem þeir menn eigu i. Menn scolu mark huers þeirra sea oc vita huar huer þeirra er er i a. hus. eða iorð. Aðrer menn scolu i bera þeirra lut er eígi vilia sialfer. A þing skolo þeir þa fara oc lysa oðal skipti sino. þa hafa þeir at logum oðlom sinum skipt. Nv er sa maðr eigi innan landz er oðal a með honum. þa skal hann gera honum .xii. manaða stefno a þingi aptr til skiptis við sic. Nu ef hann cömr eigi aptr i þa stefno. þa skal stefna erfingia hans til skiptis við sic oc skipta sua hann sem við hin sialfan. Nu ma engi oðrum alburðar synia innan .iíj. vetra. ef eigi var iorð alboren fyrr. þa skal af lata er meira hafðe oc hafa þo sinn lut hin sama er hann laut þegar er þat lytr. Ða eigu þeir um mark reino at ðeila. Nu vil annar skipta en annar eigi þa skal stefna þeim til er eigi vil með vattom a hofuðbol oc niota þar vatta sinna. at hann hafðe stefnt honum til iarða skiptis. Sa skal skipti raða er störrom vit skipta. Skipta beom i miðio i sunðr nema þeim þicki siolfum annat sannare. Nu skolo valenkunnir men skipta oc luta a þingi. en siðan merki hann sin lut sialfr. valenkunner menn caste i lut þriotz omerctum þa scal þat skipti hallda vm alldr oc vm æve siðan.
88 Nu scal maðr hafa oðals iorð sina at bua a helldr en valenkunnir menn allt þat er samtynis liggr. Nu ef oðalsnautar vilia eigi selia honum. þa skal hann bioða honum leígu fírir fardaga slico sem aðrer vilia leigt hafa oc se eigi fiandz boð. Eigi skal hann at fianðz boðe annars hava. En ef nocor maðr fer a þa rener hann hann þa skal hann firirbioða honum at fara a. þa ef menn fara a. þa skolo þeir af iorðu lata oc gialda ran baug. Nu lígr iorð eigi samtynís þa skal hann þo at huoro hafa ef hann hefir sina iorð alla fyrr þa er hann a oc liggr samheraðs oc banne eigi fiall ne firðir. ne aor oförar.
89 Nv skilr menn a marcreínu innan garðz annattueggia a acr eða eng. Nv mæler annartueggia sua at hann hefir vm þat vnnit er hann atte at vinna. oc hefir iorðu stolet. oc marksteina vpp grafet. þa skal þa menn til calla er kunnazst ero marcrenu þeirra amille. þa ef synizst at marksteinar standa rett sua sem niðr varo grafner. Nu ef marcsteinar ero uppgrafner oc eigi níðr setter oc vnnit a. þa skal hann gialda loð oc landnam. þeim er iorð a. Nu ef hann hefir marcsteina up gravet oc i oðrum stað niðr sett oc fört a lut hins er a mot honum a þa er hann iarðar þiofr oc vtlagr.
90 Þioðgata oc sætrgata oc aller recstrar skolo vera sem legit hafa at forno fare. Nu ligr þioðgata um bö manz þa ma hann af föra með þeim coste at gera aðra utangarðz iamgoða at fara i þurro oc i vato. þa skal þa fara þo at su se lengri. Nu scal þioðgata vera sua breið at maðr skal sitia a hesti soðlaðom oc setia geirskapt a iorð niðr taca upp þumalfingri til fals. oc se spiot spannar langt fram i fra. þat skal leggia niðr um þuera gotu. scal hon eigi vera breiðare. En ef spillir viðare acre eða eng. þa skal hann þat aptr giallda. Nu rener maðr annan þioðgotu þa skal gialda kononge .iij. mercr oc sua firir handran hit somo. Nu brytr maðr bru af þioðgoto gæri aptr íam goða sem aðr var. oc leggi a mercr .iij. þeim er bru atte. Nu rener maðr annar (annan?) sætrgotu eða rexstre þui er verit hefir at forno fare. böte baugi kononge. en hin hafe gotu iamt sem aðr.
Trykkfeil og rettelser
[rediger]
Noter fra utgiveren
[rediger]- ↑ Foruden Overskriften “Her hefr upp” &c, har B den stadige Sideoverskrift “Kristin retter æftir gulaþings bok (eller bock), paa hver Side undtagen den förste, hvor fölgende Indholdsfortegnelse findes: i. Þat er upp haf lagha. ii. ny mæle magnus konongs. iii. Skipan olafs ok magnus. iiii. Olafer baud en magnus tok af. v. ok sua þetta at samu. vi. Bader olafer ok magnus. vii. ok bader þetta um olgærd. viii. Magnus æin um tiund. ix. Olafer æinn vm tidakaup. x. Bader vm kirkiu upp hald. xi. Bader vm kirkiu gard. xii. Bader um kirkiu gard. xiii. vm kirkiu gard. xiiii. vm kirkiu uixlu. xv. um kirkna forsio. xvi. Sunnu dagha hald. xvii. um mösso dagha. xviii. en um mösso dagha. xix. Olafer æinn um krossa. xx. Bader um friadagha fastu. xxi. Magnus tok sumt or. xxii. vm barns ut burd. xxiii. vm greft i kirkiu garde. xxiiii. Bader um frendkonor sinar. xxv. Mader scal æina kono haua. xxvi. vm gudciuiar. xxvii. Brudkaups gerdir. xviii. vm span ok galdra. xxix. um blot. xxx. um odada menn. xxxi. vm suidda ok oatann. xxxii. vm nymæle magnus. xxxiii. vm obota uærk. xxxiiii. vm ræidskiota biscupi.
- ↑ [er hinn fyrsti bolkær i þessare bok — B.
- ↑ [er tok M. k. Øyst. erkib. Erl. iarl ok aller uittræsta menn. — B.
- ↑ Herfra til capitelets Ende — “etc” B.
- ↑ maaske Feilskrift for “firirnemasc”.
- ↑ i Originalen “aðr”.
- ↑ Skipan hins helga Olafs ok Magnus konongs. — Overskrift i B.
- ↑ her — mangler i B.
- ↑ Herfra til Capitlets Ende “etc” B.
- ↑ Hvad der i dette, saavelsom flere af de fölgende Capitler staaer mellem ( ), er i Originalen skrevet mellem Linjerne, lige over de umiddelbart foran Parenthesen staaende Ord.
- ↑ Þetta baud Olafer. en Magnus tok af. — Overskrift i B.
- ↑ æinn — tilföier B.
- ↑ vera — tilf. i B den samme Haand, der har skrevet Side-Overskrifterne.
- ↑ öyium — B.
- ↑ “einnsamann” mgl. i B.
- ↑ “O. þeir þrir” mgl. i B.
- ↑ til — tilf. i B. den samme Haand, der har skrevet Sideoverskrifterne.
- ↑ at — B.
- ↑ vili — B.
- ↑ sva — mgl. i B.
- ↑ i Mbr. ha först staaet: “Olafr”; men dette er overslettet, og ovenover skrevet “Magnus”, med samme Haand og samme röde Farve.
- ↑ taka — tilf. over Linjen i B.
- ↑ Stykket fra [ lyder i B saaledes: kirkja annænn. prest hinn þridia. fatöker menn hin fiorda.
- ↑ at — tilf. B
- ↑ [iij. vetter — B.
- ↑ ”i fylki æða” — mgl. i B.
- ↑ þess — mgl. i B.
- ↑ þa — B
- ↑ Her begynder förste Side af Brudstykket Ca.
- ↑ allar — mgl. B.
- ↑ mostrar — B.
- ↑ ein — mgl. B.
- ↑ Enn ‒ mgl. B.
- ↑ Her ophörer 2den Side af Brudst. Ca at være læselig.
- ↑ [tilskrevet over Linjen med samme Haand og med Tegn til at inskydes.
- ↑ þa ‒ mgl. B.
- ↑ þat ‒ mgl. B.
- ↑ hann ‒ mgl. B.
- ↑ auða ‒ B.
- ↑ Saaledes i Originalen istf. “gor”.
- ↑ uixlur a köyftær ‒ B.
- ↑ mostrar ‒ B
- ↑ föstor slikar ‒ B.
- ↑ til ‒ mgl. B.
- ↑ mostrar ‒ B
- ↑ saaledes ogsaa B.
- ↑ uinni ‒ B
- ↑ mægum ‒ B
- ↑ þa ‒ tilf. B
- ↑ huatdagh ‒ B.
- ↑ heilagt vera ‒ B.
- ↑ dagh ‒ B urigtigt.
- ↑ dagum ‒ B
- ↑ hann ‒ tilf. B
- ↑ Mostrar ‒ B
- ↑ [Sæliu manna mössæ ‒ B
- ↑ fyrri ‒ mgl. B.
- ↑ Tveggia ‒ mgl. B.
- ↑ dagh ‒ B urigtigt.
- ↑ Ef þes þærf vider ‒ B
- ↑ Brætifu ‒ B
- ↑ Gangdaga ‒ B
- ↑ Halwardz ‒ B
- ↑ föra ‒ B.
- ↑ Her begynder 3die Side af Brudst. Ca., men ophörer at være læselig strax nedenfor ved “manne”
- ↑ hann ‒ mgl. B.
- ↑ O(lafr) ‒ mgl. B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ Her begynder 4de Side af Brudst. Ca.
- ↑ [bradsiukt ‒ B.
- ↑ siukt ‒ B.
- ↑ ma ‒ B.
- ↑ M(agnus) ‒ mgl. B.
- ↑ a bake ‒ B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ þetta – B.
- ↑ en – B.
- ↑ [ mgl. B.
- ↑ Her ophörer 4de Side af Brudst. Ca.
- ↑ ok – B.
- ↑ preste reidu – B.
- ↑ log – B.
- ↑ svikara – B.
- ↑ flöð – B.
- ↑ leggia ‒ B.
- ↑ O. ‒ mgl. B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ M ‒ mgl. B.
- ↑ viðer ‒ B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ O ‒ mgl. B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ O ‒ mgl. B.
- ↑ lægar kaup ‒ B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ O. legkaup ‒ mgl. B.
- ↑ menn ‒ tilf. B.
- ↑ tiðir ‒ mgl. B.
- ↑ iij. men ‒ B.
- ↑ O. reiðu ‒ mgl. B.
- ↑ O. reiðu ‒ mgl. B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ þar ‒ mgl. B.
- ↑ þa scal etc. staaer i B to Gange, men anden Gang, som det synes, tilföiet med forskjellig Haand ok andet Blek.
- ↑ [ fremdcemi æigu ‒ B.
- ↑ M ‒ mgl. B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ biscups ‒ B.
- ↑ þa ‒ B.
- ↑ mæira ‒ B.
- ↑ Magnus ‒ mgl. B.
- ↑ modor moder ‒ B.
- ↑ fadur moder ‒ B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ M ‒ mgl. B.
- ↑ sina þa ‒ B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ M ‒ mgl. B.
- ↑ ok ‒ B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ manne ‒ mgl. B.
- ↑ þa ‒ B.
- ↑ M ‒ mgl. B.
- ↑ eiðer ‒ B.
- ↑ skirlar ‒ B.
- ↑ tok ‒ B.
- ↑ M. (O) ‒ mgl. B.
- ↑ xiiii ‒ B.
- ↑ span ‒ B.
- ↑ garningum ‒ B.
- ↑ þa ‒ mgl. B.
- ↑ værðer ‒ B.
- ↑ tilföiet i Mbr. med en fremmed Haand, maaske Arne Magnussöns. Denne har i sin egenhændige Afskrift (Cod. A. M. No. 308 fol.) optaget ordet, dog i Klamrer. At de blot er blevet udeladt ved en Uagtsomhed af den gamle Afskriver, er tydeligt. Papirs-Afskrifterne No. 306. fol. og 66. qv. i den Arn. M. Saml. samt No. 2083. qv. i det Kbh. Kgl. Bibl.s Thottske Mscr. Saml. have simpelthen optaget Orded i Texten. Ordet findes i ‒ B.
- ↑ hinir ‒ B.
- ↑ Magnus ‒ mgl. B.
- ↑ þeira ‒ tilf. B.
- ↑ Baðer ‒ mgl. B.
- ↑ Her ophörer B.
- ↑ Dette Ord er for en Deel udslettet i Mbr. Begyndelsesbogstaven er en stor röd M, der staaer ganske tydelig; ligeledes ere de to sidste Bogstaver af Ordet upaatvivlelig “:it”; og at der næst forud for “i” ogsaa har gaaet et “t” er der temmelig tydelige Spor til; de tvende Bogstaver, der synes at have fulgt nærmest efter “M”, ere derimod aldeles udslettede. Saaledes har det forholdt sig med dette Sted allerede i Arne Magnussöns Tid, thi han har i sin egenhændige Afskrift: “M tit” og anmærker paa en lös Fortegnelse over de formeentlige Feil i Membranen, som han i sin egenhændige Afskrift har rettet, med Hensyn til dette Ord: “desunt 2 v. 3 primæ voculæ literæ nec certum est 4tam recte descriptam esse.” Forresten fremsætter han ingen Formodning om, hvorledes Ordet bör læses. I Membr. er tydeligt Spor til at man ved at væde Pergamentet har stræbt at faae gjort de udslettede Bogstaver læselige. — Papirs-Afskrifterne Cod. A. M. 306 f. og 66 q. samt C. Thott. No. 2083 q. have alle læst r foran det förste t, nemlig - - - rtit.
- ↑ Oprindelig har i Mbr. staaet:”faðer sun”; men disse Ord, som aabenbare ere indkomme ved en Feilskrivning, er overstregede og ovenover er med samme Haand skrevet: “sun faður”.
- ↑ Bogstaven Þ er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel-Initialer.
- ↑ i Mbr. er det sidste a i dette Ord noget utydeligt, og det synes næsten som om den gamle Afskriver ha villet have det udslettet igjen. A. M. læser imidlertid: "hafða"; og ligeledes C. A. M. 306. f. og 66. q. samt C. Thott. 2083 q.
- ↑ Her findes i Originalen et rödt Kors med 4 Punkter, eet Punkt i hvert Hjörne.
- ↑ Dette „oc“ mangler i Originalen, men maa kun ved Uagtsomhet være udeglemt.
- ↑ Saaledes i Originalen. Afskriveren vil öiensynligen have betegnet, at Stedet skal være aldeles ligelydende med det ovenfor forekommende: „… en þrir þriggia. þa scal synia lyritar eiði unnz fe hyndisc. þat er holf atta morc. æða meira. þa scal tvefallda lyritar eið. leggia boc a þreskolld. oc taka upp oc vinna eið hinir somu menn.“
- ↑ Ordet fe er tilsat over Linjen, med samme Haand som det övrige, og med Tegn, hvor det skal indföres i Linjen.
- ↑ Ordene "er arve" staae ved en Feilskrivning to Gange i Mbr.
- ↑ Bogstaven Ð i dette Ord er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel-Initialer.
- ↑ Bestemmelsen med Hensyn til Haulds Kone staaer i Mbr. foran Bestemmelsen om Bondes Kone; men denne Feiltagelse er af den gamle Afskriver selv rettet derved at han over det sidste: „En“ har sat et „a“; over der næst foregaaende, et „b“. — Rettelsen er benyttet i Papirs–Afskrifterne.
- ↑ Bogstaven Þ i dette Ord er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel–Initialer.
- ↑ I Menbr: hv over þeiri. Arne Magnussön har skrevet det aldeles paa samme Mode. At den gamle Afskrivers Mening imidlertid ha været, at rette Feilskrvningen „þeirri“ til „hverri“, kan vel neppe være nogen Tvivl underkastet. Papirs–Afskrifterne have læst: hverri.
- ↑ I Mbr.fegðgar
- ↑ Ordet: „hava“ har i Mbr. været rettet til: „halvan“ ved at sætte et l til over linien mellem det förste a og v samt en Streg over den sidste a; men siden er det over Linjen tilföiede igjen udraderet. Arne Magnussön har „hava“; ligesaa de övrige Papirs–Afskrifter.
- ↑ Rettere maaske useckiu.
- ↑ Saaledes i Originalen paa to Steder. Mala synes at være det Rette.
- ↑ Her, som oftere, synes Ordet „skal“ at være udeladt, eller Infinitiv ved en Egenhed at være brugt istedetfor Conjunctiv.
- ↑ Her begynder 1ste Blad af Brudst. D, og ophörer ved Capitlets Ende.
- ↑ [Disse Ord ere i Mbr. opfriskede af en nyere Haand.
- ↑ Bogstaven N er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel-Initialer.
- ↑ [i Mbr. opfrisket ved en nyere Haand.
- ↑ Dette Ord er i Membr. overströget. Arne Magnussön har i sin egenhændige Afskrift af Codex beholdt Ordet i Texten, hvor de heller ikke synes at kunne undværes. Papirs-Afskriftene C. A. M. 306 f. og 66 qv. samt C. Thott. 2083. qv. have det ogsaa.
- ↑ Maaske Feilskrift for aukit.
- ↑ Kunde maaskee ogsaa læses: „linu“.
- ↑ I Mbr. staae Ordene æða eyri mellem Linjerne lige over granda, uden noget Tegn til at föres ind i Linjen; Haanden er ellers paa begge Steder den samme. Arne Magnussön ha fört det overskrevne ind i Linjen: „granda æða eyri“; ligesaa C. A. M. 306 f. og 66. q. samt C. Thott. 2083. q. Den nyere Landslov, hvor dette Stykke er optaget uforandret, har ogsaa granda æða eyri.
- ↑ Rettere hava, see ovenfor.
- ↑ I Mbr. staaer marcremur, men man maa antage at Töddelen over i er udeglemt.
- ↑ Oprindelig har i Mbr. staaet „margteig“; men denne Skrivfeil har den gamle Afskriver selv rettet ved at sætte et Punct under förste g, og ovenover samme c.
- ↑ I den nyere Landslov, hvor dette Stykke er optaget, staaer „at openne (ounninni) iorðu &c.
- ↑ Her begynder 2det Blad af Brudst. D, og ophörer ved Slutn. af Cap. 90.
- ↑ Den nyere Landslov har hvat. Brudst. D har „huar huer þeirra er. er i a.“
- ↑ Rettere annars.
- ↑ Rettere recstrar.
- ↑ [ tilföiet over Linjen med samme Haand som Texten, og med Tegn til at inskydes i Linjen.
- ↑ Bogstaven S er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel-Initialer.
- ↑ Maaske Feilskrift for en.
- ↑ Saaledes oftere istedet for frialsrar.
- ↑ I Mbr. „o“, hvilket upaatvivlelig er en Skrivfeil for „oc“, hvortil agsaa Arne Magnussön i sin egenhændige Afskrift har rettet det. Cod A. M. 66. q. og C. Thott. 2083. q. sætte for Mbrs. lille o et stort O; de synes altsaa at have antaget Bogstavet for at betegne, at den paafölgende Bestemmelse var af Kong Olaf. Cod. A. M. 306. f. har ved Uagtsomhed udeglemt Ordene: „o ero menn til.“
- ↑ I Mbr. karmaðr.
- ↑ Efter„hann“ har i Mbr. staaet: „fe hañ“ hvilke Ord atter ere overstregede.
- ↑ Rimeligviis Skrivfeil for þybornum.
- ↑ Ordet er i Mbr. tilskrevet med samme Haand over Linien, med Tegn til at indskydes i denne.
- ↑ Dette Ord findes i Mbr. tilskrevet med samme Haand over Linien, med Tegn til at indskydes i denne.
- ↑ Dette Stykke „allt þat“ &c. udelades i den nyere Landslov, IV. 16, hvor dette Capitel ellers uforandret er optaget.
- ↑ Oprindelig har staaet „aura“, hvilket er overströget, og ovenover skrevet: "mercr"; uvist om med samm Haand. Rettelsen er benyttet baade i Arn. Magn. egenh. Afskrift og i C. A. M. 306. f. og 66. qv. samt C. Thott. 2083. qv.
- ↑ Bogstaven N er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel–Initialer.
- ↑ [I Mbr. tilskrevet over Linjen med samma Haand og med Tegn for hvor det skal inskydes.
- ↑ Cod. A. M. 66 qv. har: sia...; Afskriveren maa altsaa have anseet Ordet for ufuldstændigt; ogsaa C. Thott. 2083. q. lader en liden aaben Plads bagefter det.
- ↑ Maaske Skrivfeil for voztom.
- ↑ Her har i Mbr. oprindelig staaet: „fiora“, hvilket den gamle Afskriver selv har rettet ved ad sætte et Punkt under a og ovenover: om.
- ↑ Med Hensyn til den Lacune, som her findes i Membranen, bemerker Arne Magnussön i sin egenhændige Afskrift: „NB. Her eftir er oskrifud i pergamentzbokinne half önnur bladsida, oc endast þar med ark. Sidan er burtrifed fyrsta bladed af næst efterfylgiande arki, hvörs epterstödvar i kiölnum glögglega siast, en örkin sialf eru sin amilli þiett saman fest. Framan af efterfylgiande arkenu, er miklu stærra skrifad, en þat sidsta af firer faranda arke.“
- ↑ I Mbr. "Nat"; N for Ð ved Tankelöshed af den, der har tilmalet Initialerne, oc været vant til at begynde Capitlerne med et N. Arne Magnussön læser: "Ðat"; ligesaa C. A. M. 306. f. og 66. qv.; C. Thott. 2083. qv. har her som paa de fleste Steder aaben Plads for Initialen.
- ↑ Her begynder förste Stykke af Brudst. C.b., og ophörer ved "austker" i Cap. 153.
- ↑ I Mbr. ved Feiltagelse af den der har tilsat Initialerne: „Nat“. Arne Magnussön har i sin Afskrift rettet det til: "Ðat". C. A. M. 306. f. og 66. qv.:„Þat“; C. Thott. 2083. qv. har aabend Rum for Initialen.
- ↑ Her begynder andet Stykke af Brudst. C. b., oc ophörer nedenfor ved "oc menne".
- ↑ De sidste 2 Bogstaver af dette Ord, ligesom og Slutnings-Bogstaverne af der forudgaaende: „værðr“ ere bortskaarne ved Membranens Indbinding.
- ↑ Efter Ordet: „sa“ er i Membr. et temmelig stort aabend Rum til Linjens Slutning, saa stort at deri vel kunde indskydes et Ord paa 6–8 Bogstaver. Der er intet Spor til at noget er udraderet; og da ikke heller noget synes at mangle her i Meningen, for hvilket Afskriveren skulde have sat Plads aaben paa Grund af Utydelighed eller Mangel i hans Original, saa bliver det rimeligst, at Pladsen er bleven ladet aaben af blot Uagtsomhed. Arne Magn. gjör opmærksom paa denne Omstændighed, oc C. A. M. 306. f. og 66. qv. samt C. Thott. 2083. qv. have alle det aabne Rum.
- ↑ Saaledes i Mbr. for ubundnu
- ↑ Saaledes i Mbr. istedetfor hvaro.
- ↑ Her findes i Cod. et Afsnits– eller Paragraph–Tegn (¶).
- ↑ Saaledes i Mbr.; maaskee en Feilskrivning for: „skattvaran“. Jvfr. Cap. 251.
- ↑ Noget utydeligt i Mbr.; synes dog snarere at være bozto end bezto.
- ↑ I Mbr. ved Feilskrivning: „mað“. Arne Magnussöns Afskrift har: „maðr“.
- ↑ „Ef“ efter Arne Magnussöns Conjectur; ligesaa har C. A. M. 66. qv.; C. A. M. 306. f. og C. Thott 2083. qv. have derimod „Er“ ligesom Mbr.
- ↑ I Mbr. „hiuunum“; rimelig feilskrevet ved at dele Ordet, af hvilket „hiu“ staaer nederst paa Siden og „unum“ överst paa den fölgende. Arne Magnussön har: „hiunum“. – Ordene „æða hiunum hans“ mangle baade i C. A. M. 306. f. og 66. qv.; ligesom og i C. Thott. 2083. qv.
- ↑ I Mbr. synes oprindelig at have staaet: "Sv" med röd Begyndelses-Bogstav, men dette S er udvasket og ovenover skrevet et N, som det lader med en nyere (Arne Magnussöns?) Haand. A. M. har i sin egenhændige Afskrift: „Nv“; ligeledes C. A. M. 306. f. og 66. qv. samt C. Thott. 2083. qv.
- ↑ „Nv“ Arne Ms Conjectur. I Mbr. er ikke alene den röde Initial tydelig et S; men i den indre Marg staaer ogsaa tydelig et lidet s, der har været sat der til Veiledning for den, der skulde male Initialerne. Ikke destomindre er A. Ms Conjectur höist rimelig. C. A. M. 306. f. og 66. qv. læse ogsaa begge: Nv; i C. Thott. 2083. qv. mgl. Initialen.
- ↑ I Mbr. hverr.
- ↑ I Mbr. ved en aabenbar Skrivfeil: „bauð“. A. M. har i sin Afskrift rettet det til: "baug"; saaledes læse ogsaa C. A. M. 306. f. og 66. qv. samt C. Thott. 2083. qv.
- ↑ Saaledes i Mbr.
- ↑ Saaledes i Mbr. Arne. Magn. har i sin Afskrift rettet det til: „giallda“; ligesaa have C. A. M. 306. f. og 66. qv. samt C. Thott. 2083. qv.
- ↑ Overskrift mangler.
- ↑ Her begynder förste Blad af Brudst. Cc.
- ↑ oc bröðrongi faður hans synes at burde tilföies.
- ↑ Feilskrift for systrungi, see ovenfor. Brudst. Cc. har systrungi.
- ↑ „hins dauða“ staar aabenbar ved en Uagtsomhet istf. viganda; dog synes ogsaa Ordene at luka eller at giallda at burde tilföies. hins dauða mgl. i. Cc.
- ↑ oc bröðrongi faður hans synes at burde tilföies.
- ↑ oc bröðrongr faður hans synes at burde tilföies.
- ↑ Saaledes i Mbr. „er“ synes at være tilfoiet af Uagtsomhet.
- ↑ Her ender förste Blad af Cc.
- ↑ I Mbr. feilagtigt „þeirrar“.
- ↑ Efter Ordet „við“ findes i Mbr. et lidet Tegn: ”við˘ hvilket dog ikke synes at have nogen Betydning.
- ↑ Udentvivl Feilskrift istedetfor „iij penn. oc ij ært.“ see ovenf. Cap. 226, sammenholdt med Beregningen
- ↑ Ordet: „systra“ er ved en Feilskrivning fordoblet i Mbr. Arn Magn. har rettet Feilen i sin Afskrift.
- ↑ Saaledes i Mbr.
- ↑ Bogstaven Þ i dette Ord er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel–Initialer.
- ↑ [ Her har i Mbr. oprindelig staaet. „fenu“; men den gamle Afskriver har rettet dette ved at sætte: „si“ ovenover med Tegn til at indskydes mellem e og n.
- ↑ I Mbr. har oprindelig staaet: „þa“, hvilket er rettet til: „sa“; dog saaledes, at det oprindelige Bogstav ei er udraderet. A. M. leser: „sa“; ligeledes C. A. M. 306 f. og 66 qv. samt C. Thott. 2083 qv.
- ↑ I Mbr. ved en aabenbar Skrivfeil: „sca“. A. M. læser: „scal“; ligesaa C. A. M. 306 f. og 66 qv. samt C. Thott. 2083 qv.
- ↑ Saaledes i Mbr.; udentvivl en Skrivfeil for: „marcsteina“, hvilked Ord A. M. hat optaget i sin Afskrift, ligesom og Cod. A. M. 306. f.; hvorimod C. A. M. 66 qv. og C. Thott 2083. qv. læse som Mbr.
- ↑ Bogstaven A i dette Ord er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel–Initialer.
- ↑ Her har i Mbr. först været skrevet: „sinu“; men den gamle Afskriver hat igjen overstreget dette Ord og over Linjen skrevet: „hverium“ for at indskydes i Stedet.
- ↑ I Mbr. tilskrevet over Linien, men med samme Haand og med Tegn til at indskydes.
- ↑ Saaledes synes det at være skrevet i Mbr.; dog er ö ikke ret tydeligt. I Arn. Ms egenh. Afskrift staaer: „forsogn“; og ligesaa i C. A. M. 306. f. og 66 qv. samt i C. Thott. 2083. qv.
- ↑ Her har oprindelig i Mbr. staaet: „baða“; men dette Ord er overströget, og ovenover skrevet med samme Haand: „aðra“. Arne Magnussön har i sin egenhændige Afskrift forandret dette hele Sætning saaledes: “þa er vel ef hann ma aðra fa. En ef hann ma eigi baða fa”. C. A. M. 306 f. og C. Thott. 2083. qv. som Mbr. efter Rettelsen; saaledes ogsaa C. A. M. 66. qv. oprindelig, men her har en anden Haand med lysere Blæk senere sat et a over „aðra“ og b over „baða“, hvorved den samme Læsemaade fremkommer som i Arne Magnussöns egenhændige Afskrift.
- ↑ I Mbr. bruges overalt Streg over i istedetfor Prik. I dette Ord findes over det förste i tvende skraae Streger. Den ene af disse skal rimeligviis betegne Accent.
- ↑ Saaledes i Mbr. Arn. Magn. indskyder i sin Afskrift: „vicur“; hvilket Ord ogsaa efter al Rimelighet ved Uagsomhet af Afskriveren er blevet udeladt. C. A. M 306. f. og C. Thott som Mbr.; ligesaa C. A. M. 66. qv. oprindelig, men her er senere med blegere Blæk tilföiet over Linjen Ordet: „vikur“.
- ↑ Saaledes Mbr.; Arn. Magn. indskyder: „til“; ligesaa C. A. M. 306. f.; derimod C. A. M. 66. qv. og C. Thott. 2083. qv. som Mbr.
- ↑ Saaledes i Mbr.
- ↑ Bogstaven K i dette Ord er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel-Initialer.
- ↑ Her staaer i Mbr. et overflödigt „aller“.
- ↑ I Mbr. har oprindelig staaet: .iij., hvilket den gamle Afskriver selv har overstreget og derpaa ovenover sat: .vi.
- ↑ Her begynder 2det Blad af Brust. Cc.
- ↑ Her synes „oxa þritiðung“ ved en Uagtsomhedsfeil at være sat istedetfor „olldung“, see den nyere Landslov, III. 13, hvor det Meste af dette Cap. er optaget uforandret.
- ↑ Her ender 2det Blad af Brust. Cc.
- ↑ A. M. formoder, at her bör læses „morc“, istedetfor „iorð“. Den nyere Landslov III. 2, hvor det Væsentl. af dette Cap. uforandret er optaget, har „iorð“.
- ↑ I Mbr. har her oprindelig staaet: „hava“; men dette Ord er af den gamle Afskriver overstreget, og ovenover skrevet med samme Haand „launa“.
- ↑ Oprindelig har i Mbr. staaet: „orvar“; men siden er sat et Punkt under det sidste r for at betegne, at dette skal bortfalde.
- ↑ Maaskee Feilskrift, idetmindste Egenhed, istedetfor „gistdir“.
- ↑ I Mbr. ved en aabenbar Skrivfeil: „haft“. A. M. har i sin Afskrift rettet det til „halft“; ligesaa læse C. A. M. 306. f. og 66. qv. samt C. Thott. 2083. qv.
- ↑ Dette „eigi“ findes vel ikke i Mbr., men tilföies her, da dets Udeladelse maa ansees som en aabenbar Skrivfeil.
- ↑ Saaledes i Mbr.
- ↑ Bogstaven Þ i dette Ord er i Mbr. större end de sædvanlige Capitel-Initialer.
- ↑ Her har i Mbr. först staaet: "kvensvift"; men dette er af den gamle Afskriver selv rettet.
- ↑ [Disse Ord ere opfriskede med en nyere Haand.
- ↑ Her er i Mbr. et Par Ord aldeles udslettede. Arn. Magn. udfylder Stedet saaledes: "Her hefr upp trygða mal." ligesaa C. A. M. 306. f. og 66. qv., samt C. Thott. 2083. qv. Imidlertid er dette udentvivl i alle gjort efter blot Formodning, thi Arn. Magn. har paa den hans egenh. Afskrift vedhæftede Seddel, angaaende dette Sted bemærket: "JMbr. h… j … trygða mal." Overskriften har altsaa da været omtrent ligesaa udslettet, som den nu er.
- ↑ Her ender Mbr. nederst paa Siden aldeles afbrudt. Arn. Magn. har herved i sin egenhændige Afskrift gjort fölgende Bemærkning: "her endast pergamentzbokinn. og eru aptan af henne skorenn ij. blöd. so sem þeirra efterstödvar i kiölnum glögglega audsyna: kannskie og so eitt edur fleiri örk aftan af henne rifinn. hvad þo ovist er."
- ↑ fra eller fram? Ulæseligt i Mbr.
- ↑ konongr er her tilsat over Linjen, men med sortere Blæk, og, som det synes, en nyere Haand.
- ↑ Herudenfor er i Margen skrevet med en noget anderledes, dog, som det synes, gammel Haand, og mörkere Blæk: "Æin er hafoð … i fylki huæriv … fylkess men all … upp at helda … kollom … Det yderste af alle Linjerne er bortskaaret og de Par sidste Ord ulæselige.
- ↑ I Orig. Tegnet: t.
- ↑ Her udenfor i Marg. med, som det synes, en anden, dog gammel Haand: "Hær er um Barnss Skirls."
- ↑ t.
- ↑ Her udenfor er i Margen skrevet, som det synes, med samme Haand: "Vm viglysing.
- ↑ Feilskrift istf. systrungi.
- ↑ taca?
- ↑ t.
- ↑ Maaskee Skrivfeil for at (see S. 99)
- ↑ Udentvivl Skrivfeil for skemma.
- ↑ Udentv. Skrf. f. vitit.
- ↑ Saaledes rettet efter Hovedcodex. Papirsafskriften læser nemlig en maðr caopi. uagtet Begyndelsen af det sidste Ord i Mbr. tydelig sees at være ha, og Ordet selv fölgelig hafi. Det folgende tolf er sandsynligviis ogsaa Feilskrift for halfs.
- ↑ Underprikket som utydeligt i Papirsafskr.
- ↑ Udentv. feilagtigt for hava.
- ↑ er — tilf. Papirsafskriften.
- ↑ I Mbr. Runetegnet.