Hopp til innhold

Norges gamle Love/I/Kong Haakon Haakonssöns islandske Lov

Legg til lenke
Fra Wikikilden
A n h a n g.

Kong Haakon Haakonssöns islandske Lov.

(Hákonarbók.)

1   I nafni foðor oc sunar oc andans helga scolo vær logðing vart eiga at Oxar a i þingstað rættum a .xij. manaðom hueriom oc koma þar a Petrs messu aptan. þar sculo aller hittaz forfalla laust þæir sem til ero nefnder en valldz maðr scal nefnt hava firi pasker til þings sua marga menn or þingi huerio sem her vattar æða hans loglegr umboðs maðr oc nef[1] þa menn ær foruerks menn eigo oc þæim þikkir vænir til scila. sna at þæir megi þat með æiði sanna. æn þann æið sculo þæir sueria fyrstan söran dag ter þæir koma til þings með þessom æiðstaf. At hann leggr þess hond a helga bok oc þui skytr hann til guðs at þa menn hever hann nefnda til alþingis at þui sinni er honom þotte vet falner til oc vænir til scila epter sinne samnitzko oc æigi gerðe hann fire annarra manna saker. oc sua skal æc iafnan gera meðan ek høfe þetta starf. þenna æið þarf ængi optarr at sneria en of sinn.

2   Nu skal valldzmaðr nefna .vj. menn or mulaþingi .vj. ór skaptár fellz þinge .xv. or rangar þinge .xx. or árnes þinge .xv. or kialarnes þinge .xv. or þuerar þinge .xij. or þornes þinge .viij. or þorskafiarþar þinge. .x. or hunavaz þinge .xv. ór hegranes þinge. .xij. or voðla þinge .vj. ór eyiar þinge. Nefndar menn skulo taka kostnað sinn af þingfarar kaupom. en huerr sem þat gelldr æigi sem nefndar monnom ær ætlat er sekr sliko sem sa er nefndr er oc ferr æigi forfalla laust. Ualldzmenn aller ero skyllder at koma til alþingis æða skilrikir umboðsmenn þeirra. en ef þæir koma eigi forfalla laust. sege logmaðr þæim ænnge log þa .xij. manaðe oc þat framar sem valldzmonnom virðez saker þæirra til. koma skolo oc .xii. skynsamer lærðer menn til alþingis þæir sem biskupar lata til nefna fiora norðan oc fiora sunnan tua austan oc tua vestan. En þæir sem æigi koma forfalla laust missi reiðu sinnar af laundom hina næsto .xij. manaðe. Nu æpter þui sem aðr er nefnt þa skulo þesser menn aller komner til þings vera firi petrs messo oc skal þa logmaðr þar firer vera forfallalaust. En huerr nefndar maðr ær siðar kemr til alþingis en særi ero flutt nauðsynia laust. ær sekr .iij. morkom oc æigo logrætto menn þessar nauðsyniar at virða. Nu ef valldz maðr æða hans umboðs maðr nefnir æigi sua menn til þings sem fyrr var sagt þa ero þæir sekir .iij. morkom fire hvern þann sem unefndr er. Huervetna þess er þingmenn verða vittir a alþinge þa a þat fe halft umboðsmaðr konongs en halft þingmenn aller. þat fe skal sa sialfr ræiða er sakaðr er eða hans umboðs maðr. vilia þæir æigi reiða. þa skal valldzmaðr hverr ræiða or sinu vallde oc taka af þæim hæima. ær ræiða æigo halvo mæira. en þetta fe skal leggiaz til þæirra luta sem valldz monnum með logmannz raðe þike mest nauðsyn til bera þa .xij. manaðe.

3   Þat er nu þui nest at segia at logmaðr skal lata gera vebond a alþinge sua við at þæir have rúm fire innan at sitia sem i logrætto ero nefnder. En logmaðr oc valldzmenn skolo nefna menn i logrætto .iij. or þinge hverio. En þæir menn sem i logrætto ero nefnder skolo æið sneria aðr þæir gange i logrætto með þæimma æið staf. At hann skal sua hvert mal dæma sem guð læir hanom framarst vit til iamnan sem er i logrætto nefndr. Nu skulo þæir dæma log um oll mal þau sem þar ero loglega framborin þui at með logom skal land vart byggia. en æige ologom eyða. En sa er æigi vil oðrom laga unna hann skal æige laga niota. þau mal skal fyrst dæma er til alþingis ero logð oc stærst ero. Epter þat þan er þanneg ero stefnd. Siðan þau er þar verðr a sæz oc smæst ero. Nu þat allt ær logbok skilr æige þa skal þat af hverio male hava er logrættomenn verða a eitt satter oc þæim þikker rættast fire guðe. En hverr sa er þa doma ryfr er þar verða dæmðer þa sekiz hann .v. morkom við konong en .xviij. aurom við sakarabera. Sua hverr sa maðr er setz innan vebanda at uleyfi logrætto manna er sekr .xij. aurum. Nu skulo aller menn ganga til logrætto þa er logmaðr lætr ringia myklo klokko oc sitia sua lengi sem hann vil þing hava. En þæir sæm æigi koma til logrætto sem mælt ær. eigi hann enga uppreist sins mals a þæim degi. Menn skulo ganga or logrætto nauðsynia eyrendis. oc koma þegar aftr. En ef hann gengr oðrovis or logrætto en nu er skilit. þa er hann sekr .xij. aurom.

4   Aller menn þæir sem i alþingis for ero skulo i griðom vera hverr við annan þar til ær þæir koma aptr tit heimilis sins. En ef einn hverr gengr a þessi grið þa hevir hann fire gort fe oc friðe sinom við alla menn. En ef menn verða særðer a alþinge æda fa æinn hvern annan olut af manna volldum oc vilia. þa eykz rættr þæirra at helminge. Sua oc ef menn bera vapn a alþinge þa sekiazt þæir .iij. morkom oc late vapnin þuiat i ollom stoðom hæfer at gæta spectar oc siðsemdar. en po einkanlega i ðæim stǫðom mest. sem til skynsemdar oc spectar ero skipaðer at onðverðo. oc flestom verðr skaðe at ef nockot skers i.

5   Nu ef maðr ryfr dom þann ær dæmdr er a alþinge oc vapnatak er at át innan logrætto oc utan þa sekkiz hann .v. morkom við konongs umboðs mann en

Jvfr. Cap. 3. F. I. 2. 3. Cap. 4. F. J. 5. Cap. 5. F. V. 46.
.xviij. aurum við sakarabera. Sua er oc mælt at valldzmenn skulo þing æiga æpter alþinge a læiðom oc lysa firer monnom þui sæm talat var a alþinge æinkanlega huat alyct a þæirra mal fell er or hans vallde ero. En ef annartuegge fryr a sitt mal þa er heim kemr i herað oc kallar rangt uppborit. þa scal þo æigi brigða domi sectalaust. en hann ma stefna it næsta ár epter til alþingis. oc have þa huartuegge mal sitt uppe. en ef með sama hætte er sem fyrr þa have hinn kostnað sinn aukinn halfo af hinom er hann eflde til rangs mals oc sæke þat sem aðrar fiarsokner. Provaz oc sua al hinn hever rangt flutt fire logrætto monnom er fyrre dæmðez malit oc dæmt þa hinom. þá take sa kostnað sinn halvo aukenn oc sæke sem aðr vattar. oc sua skal huervitna þar sem menn verða aflaga sottir at logmaðr oc aðrer skynsamer menn sia at hinir se ranglega sotter oc til laga stefnder.

6   Alla þa doma er um vigaferðer ero setter eða um þæirra kuenna legorð er menn æiga vigt um at logom þa scal þa alla með logom sækia oc með griðom til fyrsta sals. En sa er ryfr dom logsamðan fire sal eða at fyrstom salum nauðsynia laust þa gingr sa a grið sin oc er trygrove oc hever firegort fe oc friðe en þær ero nauðsyniar er maðr er siukr æða sarr eða ein hveriar þær nauðsyniar koma i eindaga. En sal þat it fyrsta skal framkoma innan þess manaðar oc flytia hæim til hans oc se boðit með vatta tua en hinn take þar við eða umboðsmaðr hans nema sa vile inndælla gera honom er taka a sal. En um oll mal er menn setia logdoma meðal manna þa sekz sa .xviij. aurum við sakarabera er ryfr oc hallda dom sem aðr en við konongs umbodsmann .v. morkom oc sæki hann æða valldzmaðr huarumtueggia til handa oc take hinn fyrst sculld sina upp sua sem domr dæmde en sekt huarstueggia. se siðan skipt epter fiarmagne en ef hann vil eigi dom hallda. þa sculo valldzmenn hinom þing stefna oc gera hann vtlægan nema hann giallde stikt sæm nu er talt. þat er nu oc ef maðr fær eigi rættende sin i bygðom heima eða fire logmanni. þa skal hann sakar aberi stefna honom til alþingis er hann fær eigi rætt af oc ef hann hever til þess sannleg vitne at hann hever þæim þannig stefnt er mal a við hann. oc þat annat at mal have þannig faret sem hann hefer hermt þa sculo þingmenn dæma þat mal at logfullo huart sem þar ero baðer eða sa einn er fram berr oc logrætto monnom oc logmanne þikir firi bita nema hinom banne full nauðsyn er stef[2] er.

7   Þat er upphaf laga varra islendinga sem upphaf er allra goðra luta at vær skulom hava oc hallda kristelega tru. Vær skulom trua a guð fœður almatkan scapara himins oc iardar. Vær sculom trua a varu drotten iHm x'st oc hans einga

Jvfr. Cap. 6. F. V. 46.
sun er getinn er af craþte helags annda oc ræddez af Mario mey pindr unndir pilatz vallde crosfestr deyddr oc gravenn for niðr til helvites at leysa þaðan alla sina menn. þriðia dag eþtir er hann var deyddr reis hann upp af dauða oc var siðan með lærisuenom sinom .xl. daga fra pascadegi oc til helga þorsdags oc steig þa til himna upp oc þaðan scal hann koma a efzta degi þessa heims at dæma hvern æptir sinom verðleika. Vær skulom trua a helgan anda at hann er sannr guð sem faðer oc sunr oc þær þriar skilningar er einn guð. Nær skulom trua a þat allt sem truir oll cristeleg þioð oc heilagra manna samband oc heilog kirkia hever samðyct með obrigðelegre staðfesto. Uær skulom trua synðer firelataz með sanne iðran oc skriptagang með hollde oc bloðe vars drottens er i messunne helgaz með bæna hallde. oc olmosugerðom oc fǫstom oc með ollom oðrom goðom lutum er menn gera hugsa eða mæla. Uær skulom trua at hvers manz likamr er i er komenn heimenn eða koma kann til domadags. skal þa upprisa oc þaðan af skalo þæir er illa gera þessa heims hava endalausan ufagnat með diǫflenom oc hans englom i helvite. En þæir sem gott hava gort þessa heims skulo þa fa oc hava eilivan fagnat með guðe oc ollom helgom i himinriki.

8   Nv af þui at guðs miskunn ser til þess þorf hversdaglega utolulegs lyds oc imis fiolmennis þa hever hann skipat tueim sinom þionom at vera augsynelega hans umboðsmenn um þessa helga tru oc hans heilagt logmál goðom monnom til rættinda en vandom monnom til refsingar oc reinsanar. Ero þæir tueir annar konongr en annar biscup. hever konongr af guðe veralldlegt valld til veralldlegra luta. En biscup andlect valld til andlegra luta. oc a hvárr þæirra at styrkia annars valld til rættra luta oc loglegra oc kannaz við sek at þæir hava valld oc yfirboð af sialvom guðe en æigi af ser oc fyr þui at þæir ero guðs umboðsmenn. hins oc annars at þat sia aller at þæirra ma a enga lund missa. þess ins þriðia at sialfr guð virðiz at kalla sek með þæirra nofnom. þa er sa i miklum haska sannlega við guð er þa styrkir eigi með fullkominne ast oc ræzlo til sins vallds þess er guð hever þelm tilskipat þar sem þæir bera sua mikla a hyggio firer landzfolkino oc abyrgiaz fire guðe allra hellzt þar sem login vatta með staðom eða merkiom[3] sua at huarke mege höfðingiarnir ef þæir geyma þess anauðga eða þyngia folkino oc með ofmikille adyngð oc at eigi megi favittrir menn synia hofðingionum loglegrar þegnskylldo fire þriosku saker eða skamsynnar uvizkv.

9   Nv af þui at lanðzfolkit a mikla lyðskylldu at væita kononginum þa væri þat þarflect at menn varaðiz þa myklo villo þoko er mestr lutr landz þessa hover sua hormulega verit blindaðr af at i eyngu lande finnaz demi til. þar sem teknir hava[4] imissir menn oc kallaðer konongar ranglega a mot logom hins helga Olafs konongs oc aullom þæim rættyndom er hverr bonde villde una af oðrum um sinar erfðer þionat opt velborner menn þæim ær varla matto vera knapar þæirra sæm enn vattar idag hvart þæir misto fleiri oðala sinna eða hinir sem þæir kolloðo kononga sina oc sua hitt sama um manna missornar. Nu at menn þurve eigi griplande hende æða læitande eptir fara hverr konongr a rætlega at vera i noregi þa se þat kunnict ollom norðmonnom at Hakon konongr sun Hakonar konongs sunarsun Suerris konongs staðfeste sua oc leit i bok setia a frosta þinge huerr at rættom erfðom a at vera noregs konongr eptir logom hins helga Olafs konongs með raðe oc samþykke Magnusar konongs sunar sins Æinars ærkibiscups oc allra annarra lioðbiscupa. lendra manna. oc lærdra. stallara oc logmanna oc allra hanndginginna manna þæirra er þa voru i hia oc allra frosto þings manna. oc siðan birti þetta Magnus konongr sun hans i ollom lutum landzins a ðingom oc samðycto þui aller noregs menn fire sek oc sitt afspringe með rætto þingtaki at þessi skipan skal standa þar um ævinlega sem þa var gor oc fylger nu her.

10   Sa skal konongr vera i norege er skilgetinn er noregs konongs sun hinn ellzte oðalborenn til landz oc þegna. En ef eigi er skilgetinn sun til þa skal sa konongs sun konongr vera þo at hann se eigi skilgetinn. en ef engi er þessara þa se sa konongr at noregi er oðalborinn er oc erfþom er næstr oc þa[5]. af kononganna ættom kominn. Siðan eptir frafall konongs. þa se sialfboðet konongs efni biscupom ollom oc abotom hirðstiorum oc logmonnum með hirð alla at sækia norðr til hins helga Olafs konongs frænda sins oc nefni hirðstiora[6] með ser .xij hina vittrasto bęnndr or hverio biscups rike oc se a for innan fyrsta manaðar. siðan er þæir spyria konongs liflat þa late konongs efni stefna eyra þing oc se þar til konongs tekinn oc sueri þegnom sinom log oc rættynde en þæir honom lond oc þegna. Nu ef nokkor lætr sek oþroviss til konongs taka en nu er mælt þa hever sa fire gort fe oc friðe oc i pavans forboðe oc allra heilagra manna oc æigi kirkio græfr oc sua hverr er honom fylger til þess. en ef hirðstiorar eða hirð firi nemaz þessa ferð þa ero þæir landraða menn við kononginn nema full nauðsyn banne en hverr bonde er nemz þessa ferð sa er nefndr er þa er sekr .xl. marka við konong en konongr mete nauðsyniar með skynsamra manna raðe. En i þessa for fari hverr a sinom kostnaðe en konongr inne þæim allan kostnað sinn er eigi hefer aðr konongs fe.

11   Nv at konongr vite sek þui helldr skylldugan log at hallda við þegna sina oc um at bæta þa skal hann þenna æiðstaf hava þa er hann er til konongs tekinn. þess

Jvfr. Cap. 10. G. 3, og maaskee F. II. Begyndelsen. (See S. 130. Not. 5.)
leg ek hond a þessa helga doma oc þui skyt ec til guðs at ek stal þau kristin log hallda er inn helgi Olafr konongr hof oc aðrer hans rætter æptir komandr hafa nu samþykt i millom konongs oc bonda með hvarra tueggio samþykt. oc goðra manna raðe um at bæta eptir þui viti sem guð gefr mer.

12   þa skulo oc lender menn oc hirðstiorar þenna eiðstaf sueria. þess legiom vær honð a þessa helga doma oc þui skiotum vær til guðs oc til Hins helga Olafs konongs at vær stolum holler oc truir vera varum herra kononge bæðe opinberlega oc leynelega oc styrkia hann oc hans rike bæðe með raðom oc ollom styrk varum. hallda sculom vær oc æiða þa erhann hever suaret ollu landzfolkino eptir þui vite sem guð hefer gevit oss. Sva se oss guð hollr sem vær satt segium. Gramr ef vær liugom.

13   Nv at bændr oc alþyða vite sek þui skylldugare til hollostu oc þegnskylldv oc lyðne við konong þa skulo þæir þenna eið sueria kononge sua marger menn af fylke hverio sem honom likar. þess leggiom vær hond a þessa helga doma oc þui skiotum vær til guðs at vær skulom holler oc truir vera varum kononge bæðe opinberlega oc leynilega með ollom varum styrk oc mátt sua sem goðer þegnar skulo goðom kononge væita alla loglega þionasto oc lyðstylldu með þæim ollom logom oc lunmendum sem hinn helgi Olafr konongr skipaðe i millum konongs oc bonda með huarratueggio samþykt. Sua se oss guð hollr sem vær satt segiom. Gramr ef vær liugum Ero eigi at eins þæir slyllduger til at abyrgiaz þenna æið er sueria helldr aller þæir er i konongs lyðstylldu ero alner oc oborner oc þæir sem hans eiðs vilia niota.

14   Þat er fyrst i mannhelge várre. at vár lande skal hverr friðheilagr vera innanlandz oc utanlandz. En ef maðr vegr mann þa hever hann firegort ollo þui ær hann atte nema iorðu sinni einne nema hinn have aðr verkat ser til uhelgi.

15   Nv þo at allt þat sem vegande atte beðe i lande oc lausum eyri felli aðr under konong utan oðalsiarðer at logom hins helga Olafs konongs þa gerðe þo hinn virðulege herra Hakon konongr hinn koronaðe þa miskunn oc skipan a epter inna bezto manna bænarstað at hvárt sem epter ero æignir eða lausafe þa skal konongr taka ekke mæira þegngillde en aðr er vanðe til af fe eða eignom en ef [eigi er þegngillde greið[7] þa skulo frændr veganda lausn æiga a ef þæir vilia leyst hava.

16   En ef vegande fellr i utlegð fire konongs suerðe eda hans umboðsmanna eða frændom hins dauða oc a hann fe epter þa bæte frændr hans fiorðungs giallde af þui fe en þæir take trygðer oc alsætte i mot af frændom hins dauða. Alldrege skal

Jvfr. Cap. 14. F. IV. 1. Cap. 15. F. Indl. 2. Cap. 16. F. Ind. 3-5

oc erfinge selia þær æignir er hann tekr epter utlagamann meðan hinn utlæge lifer. En giallda allar loglegar skullder af æignom ef eigi er lausa fe til.

17   Nv kann sa atburðr einn hverr til at geraz at konongr gefr þessum hinom útlæga manne lanzvist með orðsendingom oc bænarstað goðra manna eða kemr hann a konongs fund oc fær grið af konongi þa skal hann sek sua i frið kaupa við konong sem hans er miskunn til. En bæta þann lut bota sæm eptir stoð með stikom salastefnum sem goðer menn sia at hann mege orka. Scal þetta mal siðan fara til sættar við þa er eptir liva eptir goðra manna dome. En þæir sæm fe hans varðvæittu meðan hann var i utlegð þa greiði honom slikt sem þæir toko i egnom eða lausa fe utan landskyllder.

18   Enn enngi maðr ma iorðu sinne firegera nema hann vege skemðarvig eða geri niðings verk. þat er skemðarvig ef maðr vegr a veittar trygðer þá hever hann firegort lande oc lausum eyri. þat er annat skemðarvig ef maðr vegr mann i gridom. þat er hit þriðia ef maðr myrðir mann. þat er niðings verk hit mesta ef maðr ræðr lond oc þegna undann konongi. En ef konongs umboðsmaðr kennir manne landrað við konong þa skal nefna mann af hirðmonnom konongs iafnbornom þæim er mali a at suara oc sæke sa þat mal en hinn veriz með logom. Þat er annat niðingsverk ef maðr leypr i hernat oc heriar a land. aller ero þæir iamnt utlæger er i þæirri for ero. þat er it þriðia niðingsverk[WS 1] ef maðr ryfr trygðer þær er at logom ero trygðar oc hann hafðe sialfr trygðer at væitt hvárt sem þat er um vigaferðe eða aðrar sakar. þat er it fiorða niðings verk ef maðr leggr elld i bæ mannz oc brenner upp. Nu ero þau skemðarvig oc niðingsverk told er maðr hever firegort iorðu sini ef maðr verðr sannr at en engi maðr skal mæira fire gera [en eignn sinne.[8] en þui er þa er hann eigande at orðinn.

19   Menn þæir er lata lif sitt fire þyfsku eða utelego huart sem þæir ræna a skipom eða lande oc sua fire morð oc fordæðoskap oc spafarar oc utisetor at vækia troll upp oc fremia heiðni með þui. oc þæir menn er geraz flugumenn til at drepa menn þa er þæir eigo engar sakar við. oc take[9]2 fe til nema konongs umboðsmeun late refsa til landreinsanar oc friðar oc sua gørninga menn oc sua þæir er konor taka nauðgar eða døtr manna fire utan vilia þæirra manna er forræðe eigo a at logom oc sua sialfra þæirra. hversu sem siðan geriz vili þæirra er samvista geriz oc sna þæir er hefna þessara obotamanna eða hæmta giolld eptir sua at vitne væit. þa ero þæir obotamenn aller. firegort fe oc friðe. En þæir friðhelger er veria fe sitt oc frænkonor

Jvfr. Cap. 17. F. Indl. 5. Cap. 18. F. IV. 1-4. Cap. 19. F. V. 45.
fire þæim. en hinir ero aller ugillder huárt er þæir fa sar eða bana. bæðe kononge oc frændom.

20   Þessor æinkamal varo tekiu með raðe Hakonar konongs hins koronaða sunarsunar Suerris konongs með asia Magnus konongs sunar hans Einars ærkibiscups oc lioðbiscupa lendra manna oc lærðra logmanna oc allra annarra hina vitrastu manna i landino at minka mandrapin liz oss þat likaz til at log hins helga Olafs konongs stande epter þui sem hann skipaðe þo at þess have eigi her til gætt uerit firi fegirndar saker at sa er mann drepr saklaust have firegort fe oc friðe oc se utlægr oc ugilldr huar sæm hann verðr staddr bæðe konongi oc frændom. Ollom mǫnnom mun þat oc kunnict vera um þann hinn mykla usið er langlega hæver verit i varum londom at þar sem maðr verðr af tekinn þa vilia frændr hins dauða þann or ęttenne taka er baztr er. þot hann se huarki vitande ne raðande hins dauða aftoku oc vilia æigi hefna a þæim er drap þo at þess se kostr. oc nytr hinn vande maðr sua illzku sinnar oc ugyptu. En hinn saklausi gelldr sua sinnar spectar oc goðrar mannanar oc hever margr maðr af þui fengit mikit ættarskarð. en konongrinn mist hinna bezsto þegna i landeno oc þui liggr við obotasok ef maðr hoggr hond eða fot af manne at vilia sinom en ef þat verðr i vapna viðrskiptum þa fare þat epter þui sem konongs umboðsmaðr dæmir með goðra manna raðe oc syni hinn með tylftar æiði. Sa maðr er tekr ku manz. eða annat fe með stolinne hende þa er hann dræpr oc deyddr hvar sem hann verðr staddr. þat hever oc væitt optlega þo at hvarke se vel ne viðrkæmilect at oraðvander menn hava laupet brǫt með æiginkonom annarra manna oc hava marger fire þat litlu bætt æn sumer allz eyngo. Oc með þui at vær væntum at ollom vitrum mǫnnum virðiz þessi sok meiri bæðe firi guðe oc mǫnnom at stela æigin konom manna helldr en kuum eða bui þa viliom vær at aller menn viti þat at þeir menn er at slikom uknyttum verða kennder se obota menn bæðe fire konongi oc karle dræpir oc deyddir huar sem þæir verða stadder oc eigi at kirkio græver.

21   Ef faðer verðr sua oðr at hann drepr sun sinn æða sunr fǫðor sinn. eða broðer broður sinn þa fare sa utlægr oc komiz alldregi i þrift. En ef sa er drepinn var. a son epter einn eða fleiri eða dottur skilgetna þa take þau sua arf epter föðor sinn sæm faðer skyllde ef hann lifðe. en ef þeirra er ekki til. þa take sa er arve hans er næstr hvart sem er karl eða kona. En hverr feðga sem annan drepr eða broðer broður. þa fari fe þæirra sem skilt var aðr. Sua skal um konor iamnskylldar sem um karlmenn nema hann briotez or bondom þæim sæm hann var fire æði saker i settr eða verðr vaða verk oc sanni þat með typltar æiðe ef tortrygð læikr a. En ef maðr

Jvfr. Cap. 20. F. Indl. 1. 8. 9. 10. Cap. 21. F. IV. 31. 32.
verðr oðr sua at hann bryz ór bondom oc verðr hann manzbani þa skal bæta af fe hans fullom botum ef til er. En ef fe er eigi til oc verðr hann hæill þa fari hann ǫrlendes þar til er hann hefer bæt fullom botom firi sek. En ef menn sia øði a honom binde sa er vil at vsekio oc have til þings oc bioðe frændom. leysi þar oc sege af sina abyrgð. En ollom oðom monnom ego menn vǫrð at væita at vsekio. En oðr maðr er omage arva sins en hann verðr eigi fyrr umagi arva sins en hann væit at hann er oðr oc hann ma koma hǫptom a hann ef hann vil. En ef sakar aberi [kømr þar[10] arva hins oða at hann vile eigi hann varðvæita. hallde fire eineiði. En ef oðr maðr særer mann þa skal hann uppe lata vera sarbætr oc læknisfe. En konongr a ekki a þui. Nv er þat oðs mannz verk þuiat æins ef hann bryz ór bondom oc vito menn þat.

22   Ef karlmaðr drepr kono þa er hann utlægr oc sua ef kona drepr karlmann þa er hon utlæg. oc sua ef kona drepr kono. þa se hon utlæg. En ef kona drepr bonda sinn eða ræðr hann fire illzko saker þæirrar er hon hever leget með manne eða hyggr til. þa se hon ugilld frændom hins dauða hvárt sem þæir vilia meiða eða drepa hana. en fe hennar gange i bætr fullar ef hon hever drepit en halfgiǫlld ef hon høver raðet. en af fe hins er drap have frændr hins dauða full giǫlld en konongr þat sæm auk er bæðe i lande oc lausom eyri oc hinn obota maðr er[11] ef hann kemz unðan. En ef syniar verks eða raða syni með tylftar æiði.

23   Nv ero þær konor .vij. er maðr ma vega um. secta laust við konong oc frændr ocgeva dauðom sǫk. Ein er kona manz. Ǫnnur moðer. Þriðia doter. Fiorða syster. Fimta stiupmoðer. Sætta sunarkona. Siaunda broðurkona. Ǫr skal skera oc lata þat ǫru fylgia at hann fann þann mann hia þæirri æinni hverri konu er til ero nefndar oc bera vitni um beðr æða blæia eða bloð er a klæðom er. eða navistu menn er hia varo karlar eða konor.

24   Sva er oc mælt at aller menn skulo friðheilager vera heima at heimile sino. oc sua er þæir fara til heima eða fra. En ef bondi eða bonda son verðr veginn hæima at heimile sino eða þa er hann ferr til eða fra. eða[12] akri eða eng með hionum sinom. þa skal þann mann bæta aptr með fe veganda. tuennom giolldom ef til er. En ef maðr særer mann. eða berr eða skemmer fullrættis verkom. þa eykz rættr þæirra at helminge er firi skemdom oc saraukom verða. en þæir utlæger er heima friðenn briota oc seker .xiij. morkom við konongs umboðsmann ef hinir liva. Sa skal vera bani er hiuin bera vitni um. oc þau segia til. oc sua skal atta vettra gamall maðr

Jvfr. Cap. 22. F. V. 31. (mgl.) IV, 35. Cap. 23. F. IV. 39. Cap. 24. F. IV. 5.
bera heimsoknarvitni sem fulltiðe. En sa er heimsoknarvitne berk a henndr. sa er bani at sannr oc synn oc eigi æiðom unndan færæz nema þni at eins. at hann have sua fiarre staddr verit a þui dægre er vig var vegit. at hann matte eigi samdǽgres tuivegis fara til vigs oc fra. oc væri hann staddr at kirkio eða a þinge eða at samkundo eða skipi þa beri þæir .xij. þegnar hann unndan er þa voro með honom stadder frialser menn oc fulltiða en ef hann var i eyngom þessom stað staddr. komi fire sek tylftar æiði. en ef þau mego æigi a þinge segia. þa sculo bera tueir menn oc boka sogn þæirra a ðinge. En ef maðr er særðr oc ma hann mæla. þa er menn hitta hann þa skal sa vera bane er hann seger fyrst a henndr ef hann mæler af vite. oc ma hann kenna hann. oc saga hans kemr bokað a fyrsta þing. nema hinn skiri sek með .xij. manna æiði.

25   Ef maðr verðr drepinn at samkundo þa skulo þæir bera annat tueggia af eða a er næster honom ero. En ef þæir bera hann hvárke drepinn ne vdrepinn. þa ero þæir seker við konong .iij. morkom hverr þæirra eða have fire sek lyritar eið at þæir visso eigi skaða mann hans. en ervinge sæke þa til tylftaræiðar sæm fyrr var skilt. En þæir er æigi villdo vitne um bera oc visso. þa skulo þæir alldregi siðan vattbærer vera oc engiz vitnis niota.

26   Ef maðr verðr hǫgginn a þinge. þa skulo aller eptir renna til skogs eða fiallz. en sa er eigi rennr er sekr .xij. aurom. en bauggilldis menn oc nefgilldes menn oc namagar skulo eigi renna at logom. En hverr er biorg væiter þa er sa utlægr nema honom se uvisa vargr. oc sueri hann einn firer. En ef maðr verðr særðr a ðinge oc renna aller epter þeim manne til skogs eða fiallz er vig vacte. Nu verðr hann farenn oc ef hann vil at logom veriaz. þa legge hann niðr vapn sin oc bioðe log fire sek. En þegar hann er handlaðr oc leggr hann vapn sin niþr. þa er hann friðheilagr meðan hinn liver hinn sare. binnda skal þann mann oc færa soknarmanne. þæim ær til soknar er tekinn i þui heraðe en hann a at varðvæita hann. oc sua vallz maðr er honom er færðr. en ef soknare þarf liðs við at gęta hans. þa skal nefna bøndr með honom sua marga sem hann þarf. En ef hann leypr fra soknar manne oc verðr hinn sare dauðr. þa er soknar maðrenn sialfr i veðe til orskurðar konongs umboðsmanz. oc skipi hann epter malavǫxtom með hinna beztn manna raðe. er hann kallar til með ser. en ef soknar maðr syniar viðrtoko. þa sculo þæir hava vitne til oc setia þann mann bunnden a flet hans. þa varðar honom ø hit sama nema ofrike take af honom. En hvervitna er soknar maðr tekr utlegðar fe. þa skal hann fa mann til at refsa þæim manne er a þing kømr.

Jvfr. Cap. 25. F. IV. 15. Cap, 26. F. IV. 9. 10.
27   Ef maðr er drepinn til dauðs. þa a sa at vera bane er vigi lyser a hendr ser. en lyst skal vige samdægris innan heraðs ok nefva sek a nafn oc natstað sinn oc herað þat er hann er or. oc lysi til frials manz oc til [rætz nafns[13] manz þa skal a orvar þinge koma fram nattstaðr manz. oc þat skal bonde sueria sa er hann var at um nattena at hann nefndiz sua. en til viglysingar skal a þinge segia. En ef maðr vil eigi viglysingar vitne bera eða eigi sueria náttstað. þa fare til baugilldes maðr veganda einnhverr oc geri honom stefno til. annattveggia a eða af fimtar þinge. ef þæir bera huarcke af ne a. þa ero þæir seker .iij. morkom hvarr þæirra. have halft sa er sæker en halft konongr. oc niote engiz vitnis siðan oc beri ekke vitni oc fare rætlauser oc sua um [oll onnor vitne. Nu er skirskotat er unnder hann innan helge.[14] en til þessarar soknar skal eigi heim stefna. þing skal stefna af fimtar þinge um sua margar nætr sem menn hava tekit. i þing á þæirri. oc skal a þui þinge annathvartt framkoma fe eða atfǫr oc taka halvo mæira. En ef sa maðr er viglysing kømr a henndr ma fara samdøgris til oc fra þar sem vig var vegit. þa þarf æigi nattstaðr fram at koma ef hann a heimile sua nǽr utan heraðs oc innan. Eigi skal hann fara um .iij. bǫi sua at eigi se vigi lyst fra þui er vigit var veget. nema baugilldes oc nefgilldis menn eða namagar hins vegna bui a. En ef haun lyser eigi sua. þa er hann morðinge rættr oc firegort fe oc friðe. En ef bøðe kemr fram a fyrsta þinge viglysing oc saga hins sara sua boren sem fyrr var skilt. þa skal saga hins sara standa en eigi viglysing. oc berr þo morð af veganda at hann se utlęgr. En ef eigi kømr saga hins sara fram a fyrsta þinge ne heimsoknar vittne. oc kømr viglysing oc sionarvitne fram. þa skal viglysing standa ef hon er at logom borenn en æigi sionarvitne. En erfinge hins dauða skal fara i herað. þar sem sa maðr let sek or vera. oc ef hann finnr hann. þa skal hann stefna honom þing. en a þui þinge skulo .xij. frialser menn af honom bera oc eigi nefndarvitne oc føra fram þar a þingeno. En ef hann vil æigi vnndan föraz. þa er hann sannr at sokinne. Nu ef hann hever unndan færz at logom. þa fare erfinge hins dauða oc sæke sua marga menn sem hann vil þa sem hia voro stadder til tylftareiða með hino fyrra skilorðe.

28   Ef maðr er særðr oc kømz sa eigi i skog er særðe eða verðr honndom tekinn oc byðr hann log fire sek. þa ero þar uppe sakbøtr kononge oc sarbætr hinom oc læknisfe. eftir skynsamra manna raðe sem logbok skyrer. En hvar sem maðr særer mann þa skulo aller frialser menn epter honom renna nema baugilldes menn oc nefgilldes oc namagar þæir skulo eigi epter renna nema þæir vile. En hverr annarra sa er eigi vil eptir renna er sekr .xij. aurom.

Jvfr. Cap. 27. F. IV. 7. Cap. 28. F. IV. 11.
29   Ef maðr lystr mann heftugre hende með hverio sem hann lystr þa er hann utlægr oc ollo firegort þui er hann a nema iorðu sinne oc fe þui er fire iarðer er. oc þui fe er hann kømr til skogs með ser. oc runnr eða risla hylr. En þat er epter er þa skal hinn taka rætt sinn oaukinn or þui fe. er fire ovæni varð. En umboðsmaðr konongs take þat er auk er. en ef hann vil æigi kaupa sec or skoge þa skal hann giallda konongs manne .v. merkr en hinn rætt sinn oaukinn. En ef hann a minna fe þa skal alla aura iafnt skerða. en hann skal taka trygðer imot. en alldrege er hann fyrre friðheilagr. en hann høver bætt við sakar abera oc við konongs mann. en ef hann byðr baðom þæim bætr þa helgar hann sek hvart sem þæir taka við eða eigi. En ef einn maðr lystr eða særer tua menn eða fleire i einu at vige. þa bæte sinom rætte eða sarbotom hveriom þæirra en einom .v. morkom kononge.

30   Ef sa maðr kømr a þing er annat hvart er blár eða bloðugr oc ber þat æinn vattr með honom þa er sa utlægr er laust hann. En ef hann er lostenn eða særðr. sua at hann ma ekke mæla. skeri hann orvar upp þegar hann ma mæla. en þa skal þat orvar þing iamnfullt sem or være samdægres uppskorin. en ef hann verðr dauðr. þa skere sa orvar vpp er a iorðu byr.

31   Orvar ero þǽr þriar er fe liggr við. eiu ǫr at dauðommanne. onnor at sarom hinom meirom. þriðia ef maðr er aflimaðr. Ervinge skal orvar skera samdægris er hinn lætr lif sitt. eða hinir skilrikaztu navisto menn ef eigi er ervinge við fire vattom oc hava þing þrinætt þar sem vig er vegit eða a gravarbakka þa mego þæir dom dæma þo at eigi kome flere[15] menn en .vij. oc .xx. En af[16] þingstod rættri skal umdæma. þa skal fiorðungr þingmanna koma. þa mego þæir þo ðóm dæma þo at eigi kome fleire til. Aller skulo þæir orvar bera oc enge fella. en sa er sekr .xij. aurom er þær feller. En sa er sekr at halvo meira er hann gerir bæðe feller orvar oc sitr hæima um þing. Fire vattom skal hann orvar skera. sa skal orum fylgia er a ero lagðar. Nu ef orvar taka hann. oc sæker eigi þing þa berr hann a bake sok. En ef orvar taka hann eigi þa skal stefno gera honom til þings annars oc niote þar skirsla sinna. ef æigi ero sionarvattar til. en ef hann a frændr eða erfðar menn. þa skulo þæir honom boð gera. en ef hann kømr eigi oc firriz hann þing þa er hann sannr at sok ef æigi banna honom loglegar nauðsyniar. bonde hverr skal til þings fara er ór kemr til oc fara þar til er hann mæter þæim monnom er a ðinge varo oc hverfa þa aftr at usekiu.

32   Ef sa maðr vil ganga a ǫrvarþing er hann er þar fire sokom hafðr. þa skal hann æsta ser griða. en bænndr skulo selia honom grið a þing oc af þinge .v. natta

Jvfr. Cap. 29, F. IV. 22. Cap. 30. F. IV. 29.
grið a sumarsdege. en halfsmanaðar a vetrardegi. Sua er oc mællt at ongom manne skal þinggǫngo synia nema þæim mannzbana er vegr mann a þinge. oc verðr tekinn i epter rás. oc þiove þæim er foli er bunnden a bak. En ef maðr verðr utlægr a heraðs þinge. eða a orvarðinge þui er þar er. sem herat[17] þing er skipat. Nu vil þesse maðr þar bæiða ser þinggongo. þa skulo bændr æigi iata honom. en hverr maðr annarra skal eiga þinggengt. oc veri þar mal sitt. með logom. en ef honom er bannat eða syniat þinggongo. þa ma þann mann eigi utlægan gera a ðinge þui. En eptir þat þing þott hinn deye or sarom. þa varðar þat ekke bondom en bane fare utlægr.

33   Ef maðr er eigi færr til þings sa er særðr er. þa fare sa epter mælande hans er rætr er hvart sem þat er með frændsemi eða umboðe til. oc skal selia grið oc festo taka eptir þui sem hinn sare. En þau grið oc þa festo skal hann sua hallda oc aller hans frændr sem hann have sialfr festo tekit. oc sellt grið. En ef sa atburðr verðr at menn søraz eða liostaz oc er hvarge til þings fær oc fester huarstuegge eptirmælande oðrom log eða umdæmi goðra manna. þa skat su festa oc griðsala standa af hvárstueggia hende at iamfullo sem þæir have sialver grið sellt oc festo tekit. en fe þæirra i veðe er verk gerðo hvárs við annan en eigi þæirra er festo. nema sua se skilt. En ef maðr anndaz or sarom. þa skulo arvar þui male skipta eptir goðra manna umdømi. Sialfr hann ef hann liver til alsættar en eigi hinn er festu tok nema hann se arve. Hveruitna þess er menn hittaz a með vanndræðom oc verðr tuinne orvarþing oc i sinom stað hvárt oc koma baðer til fimtar þings þa skal sa fyrre sin vitni ryðia er fyrre skar ǫr upp oc niote þar vitna sinna allra þæirra er hann høver til. en hinir lyðe til meðan oc stande udæmt mal þæirra til þess er hvarertueggio hava rutt sin vitni. en bætr[18] mete vitni þæirra. En ef aðrertueggio leggia fyrr dóm a. oc troða þing oc vitne hinns. þa hever sa firefaret sokn sinne. en hinn sekr .iij. morkom er dóm lagðe a. En hverr annarr bauge er vapnom hellt upp en hinn have sitt mal er a logom stendr.

34   Ef vitne manz ferr til þings hvart sem er. þat er viglysing skal fram bera eða nattstaðarvitne. þa er þæir mæta monnom er a þinge varo þa skulo þæir skirskota unnder þa er a þinge varo at þæir villdo vitne bera ef pæir mætte komaz til þings þa skal þat vera at fullo er þæir bera a næsta þinge. En ef þar[19] sker ór er þingboð skyllde. þa varðar pat ekke bondom er[20] hinn firðan sek liðe manna. oc þo elgi firefarið sokn sinne. ef menn vilia mæla um. En enge maðr verðr at male felldr nema ór eða maðr stefni honom þing.

Jvfr. Cap. 33. F. V. 6. 7. Cap. 34. F. V. 12.
Ef maðr rinndr manne i elld eða a kaf oe nm akastan oc sua ef maðr stingr annan með haðung eða heipt. oc sua ef maðr rinndr manni. eða nykker til sin eða fra. oc sua ef maðr feller mann. oc allt þat er monnom verðr með ovond misþyrmt oc hinn skirskotar er fire verðr. eða hava skynsamer menn seð a. þa skal sa bøta er misgerðe epter þui sem .v. menn dæma þæir sæm til ero nefnder af hvarstueggia hennde. með þæirri skynsemd sem guð gefr þæim. En hinn er misgerðe bæti kononge bauge. en þo at hann skirskote eigi þa a hann þo kost at beiða ut rættar sins. þegar hann vil oc sækia með þingstefno oc have vatta tua. þa er nær varo ef þæir ero til. En ef þæir ero eigi tit. þa syni hinn með lyritareiði ef hann er saklauss. En ef maðr leypr at manne oc helldr ser siálfr. þa skal hann bæta halfrætte en kononge bauge ef skirskotat er. En ef hann verðr halldenn oc verðr skirskotat. þa er fullrætte en kononge .xij. œrar. En ef hann helldr ser sialfr oc verðr eigi skirskotat. þa er þat argafas.
Vm fullrætte.

36   Ef maðr binndr frialsan mann usynio. giallde .v. merkr kononge en hinom fullrætte er bunnden var.

37   Engi maðr skal þat við annan møla at hann have þegit skom a ser. hvartke mæiri maðr ne minni. nema honom fylge .x. menn til þings oc sanni mal hans sua sem mælt er i logom. at tueir menn skulo sueria. en atta sanna. þæir .ij. skulo hava bok i hende oc sueria sua þess legg ek hond a hetga bok. at þat hovom vær heyrt en egi vitom vær hvat satt er. En ef hann misser þæirra vatta. þa er hann utlægr. En hinn skal þo hava lyritar eið firi sik þo at hann have þessa vatta alla. En ef hann mæler þat við mann at hann raðe lond oc þegna unndan kononge. þat skal hvártke mæta mæiri maðr ne minne. nema heimilis quiðar vitni fylge nema vile gera sek utlægan. En ef maðr mæler þat við kono mannz at hon have legit með ǫðrom manne en bonda sinom. eða kenner dottor hans at hon ligge með manne. eða systor hans. þat skal eigi mæla nema heimilis kuiðar vitne fylge. nema hann vile gera sek utlægan. En ef maðr mæler ukuæðes orð við karl eða kono. þat er útlegð liggr við. oc verðr skirskotat. þa skal uppe fullrætte við þann er mællt er við. þo at hann helge sek með hæimilis kuiðarvitni. nema hann æigi sokn a at logom a þui male. þa er þar ekki rættarfar a. Sua skal um oll fiolmæli oc fullrættes orð.

38   Ef maðr gerer sua miket uhævo verk at hann legz með kono manz. þa skal hann bæta bonda hennar rættom þrimr. En ef hann vil æigi bæta. þa stefni hann honom þing af þinge. En af þiui[21] þinge bæte hann honom sem skynsamer menn .xij.

Jvfr. Cap. 35. F. IV. 16-21. Cap. 37. F. V. 22-24. Cap. 38. F. V. 27-29.
ä-dæma .vj. af hvárs hende eða fari utlægr. En ef hann er færr til unndan færsto syni með tylftar æiðe. Nu ef maðr vrker um mann þat er monnom virðiz til niðs eða haðungar fiorðung viso eða lengra. þa skal hinn kueðia þings oc kueða a þinge. en hinn færez undan með lyritar æiði. eða fare utlægr. oc hverr penningr fiar hans nema iarðer. take hann fyrst rætt sinn af þui fe. en konongs umboðsmaðr se fire þui er auk er. Nu hvert mal er maðr mæler við mann. þat er horver til neyxsla eða kenner huinzko eða fordæðoskap oc hann a eigi sokn a. þa er hann fiolmæles maðr ef hinn skirskotar. nema hann have heimilis kuiðar vitne a hende honom. þa skal hann sueria tylftar æið. En ef hinn misser heimilis kuiðarvitnis a þinge. þa er hann utlægr.

39   Sva er mællt om[22] rogsmenn alla. þa er rægia menn við konong eða iarll eða biscup æða valldzmenn. ef hann ræger fiorve manz. þa skal hann sino fiorve fire rægt hava. Nu ræger hann fe manz. þa skal sa sino fe iamnmyklo rægt hava. nema hann syni með lyritar æiði. En ef hann kenner þat rog manne at hann have fenget af orðum hans uþokka konongs. hallde firer lyritar æiði. eða giallde .iij. merkr. Enge a sok a sonno.

40   Maðr hverr fulltiða er gengr husa a meðal oc þiggr olmoso hann a engan rætt a ser meðan hann gengr með vanarvǫl oc hann er heill oc verkfærr. En þegar hann fær sǽr matar sialfr eða frænðr hans oc klæða. þa er hann þegar rættnæmr. Engan rætt a konongr a þæim manne er engan a sialfr a ser.

41   Ef maðr selr frialsan mann af lande eða i utlegð. þa er hann sekr .xij. morkom við konong. oc komi manninom i land aptr. en bæti hinom rætti. En ef hann ma honom eigi aptrkoma giallde hann (fullom botum. En ef hann syniar hallde)[23] fire lyritar æiðe.

42   Þessar rættarbætr oc æinkamal varo tekin um allan noreg epter forræðe oc skipan Magnus konongs. sunar Hakonar konongs. oc með asion oc tillago Jons ærkibiscups oc annarra biscupa lendra manna oc lærðra stallara oc logmanna oc hinna vittraztu manna af ollom lutom lanndzins. at um þa menn er monnom verða at skaða fare epter þui sem aðr vatta lǫg. En af fe vegauda dæme .vj. menn skilriker loglega tilnefnder slika gerð eptir lagaskilorðe. sem þæir sia rættlegazt fire guðe oc malavexter ero til. ervingiom hins dauða æinom. En allar aðrar frændbætr oc saktal skal falla niðr sua at huargiz frændr aðrer taki ne giallde framarr en nu er

Jvfr. Cap. 39. F. V. 30. Cap. 40. F. V. 32. Cap. 41. F. V. 37.
skilt. Nu vinnz eigi fe veganda bæðe til þegngilldes oc bota þa skal sua skerða fire hvarom sem tala rennr til eftir fiarmagne. En ef nokkorr gengr a þetta. þa hever hann firegórt fe oc friðe. oc verðe alldre siðan bota maðr oc sua aller þæir er rað leggia til þess. at sia skipan se rofin eða a hana ginget. þessar rættarbætr fleire let Magnus konongr þuisa fylgia at þo at niþingsverk eða skemdarvig se vegin. þa skal fyrst luka mannbætr af fe viganda. En konongr have þat sæm auk er. En ef minna leypr af en þegngillde. þa skerðe fire baðom æpter þui sem tala rennr til. Sua iataðe oc Magnus konongr at hvergi skal konongr fyrr taka fe manzbana oc engan annan utlægan eyre en aðr se loknar allar loglegar skullder þær sæm fyr varo gorvar. en fe eiganda felle i þa sǫk.

43   Her seger um vaðaverk oc ero þau með athygle skoðande oc með skynsemð greinande með hveriom atburðom er þau kunna til at falla. þui at i ollom stoðom er menn skulo ser til þarfinda vinna oc monnom til haglegra luta lið at væita. þa ero þesse vaðaverk meirr virðande. en hin er enge nauðsyn dregr til nema galeysi oc mikit skamsyni. Nu þo at tuæir menu fari i skog saman æða reka strander. oc skyz annars ox a annan at uvilia þess er[24] oc a skapti hellt oc deyr hann af þa scal hinn böta fiorðung bota ervingiom hins dauða oc synia mæð séttar eiði at hann villde þetta æigi gort hafa oc skal sua huervitna þesskonar vaðaverk fára er þæir hafaz þat at er til nytsæmdar er hvárt er menn fa af mæin æða bana æða sar. at uvilia þess er giorðe. oc er þetta secta láust við konong. en oll onnor vaðaverk sua sæm at kasta æða skiota ivir hús æða hæðer æða scip æða i læika at gánga æða aðra þarfleyso at gera hvart er menn fa af mæin æða sár eða bána at uvilia þess er gerði þa skal bǽta halfum botum oc syni þo vilia sins mæð settar æiðe. þetta er sectalaust við konong. oc ecki a konongr a vaðaverkum.

44   Þat er ollum monnom kunnikt at rytningar ero firi boðnir at béra. en sa er bérr hann er sekr við konong .vj. aurom. En sa er bregðr knife at manne oc kømr eigi fram hann skal bæta fullom rætte. þæim er hann bra at. en kononge .xij. aurom. Nu ef maðr leggr mann með knive. þa er hann utlægr oc bæte þæim er hann lagðe sem .xij. menn dæma oc þæir sia at hinn er vel sæmðr af. En konongs soknar maðr skal taka þann er lagðe oc færa a þing oc lata þann knif keyra i gegnom hond hans. oc skal hann kaupa sek i frið með þessare refsing ef hinn lifnar oc abyrgez sialfr sar sitt. En ef hinn deyr er sakláus er lagðr. þa er sa dræpr er lagðe hvar sem hann er staddr. En ef hann kemz undan fare hann utlægr nema landz stiornarmonnom virðez nokkurar nauðsyniar til hava gengit. En fe viganda fare æpter fyrra lagaskilorðe bæðe þegngillde oc bætr. Með sama skilorðe skal vera ef maðr skytr al manne þo at ekke take. þa bæte kononge .vj. aurom. en hinom fullrætte er hann skaut at. en ef hann særer mann með scote. þa skal sa er skaut slika refsing fire fa sem hinn er lagðe með knive oc sua þo at hinn deye er skotenn var. þa skal hinn er skaut under sœmo refsing oc hinn er lagðe. oc með sama skilorðe bæðe þegn greiða oc bætr.

45   Þat er eigi viðr kæmelegt at menn bitiz um sem hunndar æða hestar. Nu sa maðr er mann bitr þa skal soknar maðr taka þann er beit oc færa a þing. oc lata briota framtennr or hofðe. honom. þæim er bæit oc se siðan sakláust við konong fire refsing þessa. oc bæte þæim er hann bæit epter þui sem .xij. menn dæma oc þæir sia fire guðe at hann se væl sæmðr af.

46   Menn þæir er til þess vilia hava sek at ganga i samkunnder manna uboðet af þess hennde er væitzluna a. oc sitia þar slimosetre. oc þo at þæir verðe harðlega a brot rekner. eða þar nokkot misþyrmt þa ero þæir halfrættes menn oc seker .iij. morkom við konong. er þetta fire þui górt at margr goðr maðr hever finget skemðer oc vanndræðe fire þæirra olutvennde.

47   Sva er oc staðfastlega tekit um allt lanndet at ef maðr drepr mann eða væiter honom þær akomor. eða gerir þau nokkur verk sem hann a at lata lif fire. eða limo at lǫgom. þa skulo þæir sem næster verða eða þæir sem fyrst mego na. taka þann mann oc færa umboðs maune konongs bunndenn eða fiotraðann. þa er hann skylldr at færa a þing. en bænndr skulo dæma þann mann epter lǫgom a þinge. En konongs umboðsmaðr late refsa honom eptir logom. Nu er þesso þui sua skipat at ennge ma þetta syndalaust gera. nema sa domare er hofðinge hever til þess skipat. þuiat loginn refsa en eigi hann. þo at hann geri sina skylldo eptir lǫgom. En aðrer gera með hæipt oc aufund. oc þui væiter þat iafnan at pæir fa fyrst mannskaða oc suara siðan storom skriptom með frekom fiargiolldum oc lœngom utlegðom oc horðom avar=kostom oc hava þa slikan mannskaða sem aðr. Nu hverr sem œðruvis gerir oc provaz sua at hauu matte þuisa aleðes koma. þa er hann útlægr til þess er konongs umboðsmaðr gerir skipan a eptir malavoxtom hvat nauðsyn til rak þeim sem giorðe. Nu hever sa eigi liðskost til sem attelr. þa skal hann segia valldzmanne. oc ef valldzmaðr krefr liðs með ser þa er hverr sekr .iij. aurom er eigi ferr. nema nefgilldesmenn oc baugilldes menn oc na=magar. Nu ero pæir aller friðhelgir er til sækia. en hinir aller er veria utlæger hvart er þæir liota ben eða bana.

En af þui at logboc vattar sua viða.[25]

48   Sva er tekit um allt landet at um konor þær allar er monnom ero skylldar oc menn vilia enga rækt a leggia. þa viliom vær at enge take mæira en laga rætt a þæim. En ef frændr konunnar vitia leggia til hennar slika heimanfylgio sem skynsamir menn sia at hinn mege vel við taka er konona høver legit. oc vill hann þa eigi festa hana. þa skal hann giallda slikan rætt fire þa kono sem .xij. menn loglega til nefnder vilia dǽmt hava. En ef frændr vilia ekki til leggia þa skal sa cr konona hever legit. bøde bioða oc bæta lagarætt. En ef hin vil æigi við taka er þan rætt a at logom. oc vinnr a þæim er kono hever legit. þa vinnr hann a saklausom manne oc suare sem log vatta. En allar þær meyiar oc konor er menn leggia rækð a oc verða þær legnar. þa skolo þat dæma .xij. menn bæðe rætt oc raðspell eptir þui sem þæir sia at hinn er sæmðr af er rættenn a at hæimta.

49   Sva liz os oc oðrom skynsomom monnom at um þa iafnaðaræiða sem menn hava haft i sættargerðom manna at þat se mæirr með ofkappe gort. helldr en logom oc rættindom. Oc af þui at vær hovom ollom monnom log suaret i rikino. þa viliom vær at þesser æiðar falle vannlega niðr oc þa æina uppilata sem logbækr vatta. en þat ero dulæiðar. oc um kenzlumal þau sem æigi ero logleg vitne til. Sua liz os oc haskasamlegt fire guðe. at þar sem sa maðr suerr fire sem male a at suara. þa skulo aller sueria eptir hans æiðstaf þo at þæir vite eigi hvart er þæir sueria satt eða eigi. Nu viliom vær þa skipan a gera at sa sueri fullan æið fire sek er fire male er. en aðrer sanne hans eið. með þui skitorðe at eigi vito þæir sannare fire guðe en þæir sueria.

50   Faðer oc moðer skal raða gyptingom dætra sinna ef þau ero til. En ef þæirra misser við. þa eigo frændr hinir nanasto giptingom at raða. Giptingar maðr skal raða hæimanfylgio oc tilgiof fire frændkono sinne sua sæm þæim kemr asamt. þæir skulo þa oc æindaga nær bruðlaup skal vera. En ef þa skil a um maldaga. þa late giptengar maðr bera tueggia manna vitne um heimanfylgio hvat mællt var. þæir er hia varo. En ef þa skil a um tilgiof. þa niote festar maðr tueggia vatta með fyrra skilorðe. En enga hæimanfylgio ma arve gyptingar manz riuva. þa er sua er gorr sem nu var skilt. En ef dǫtr verða foðor sins arvar. eða moðor eda broður æða hverskis arvar sem þær verða sumar giptar en sumar ugiptar. þa skulo þær er ugiptar ero taka sua mikit af uskipttum arve sem þær hofðo er heiman ero gipttar. En þo at allar se heimangiptar oc er eigi skipt hæimanfylgio til iafnaðar þæirra i millom. þa take þær af uskiptom arve iamnmikit sem su hafðe hæiman ø meðan fe vinz til. Griper þæir aller er lagðer ero tit hæimanfylgio. oc ero þæir metner oc mynnder i henndr þæim er kono fær. þa a hann þa iafnhæimila sem faðer eða moðer leti hæimanfylgia. En ef maðr seger at hann leði eigi til þess þa gripo. þa sueri hann einseiðe. sua karl sem kona. En søke til iafnmikils giptingar mann konunnar oc skerðe

Jvfr. Cap. 30. F. XI. 2-4.
þat tilgiof hennar eftir rættri tiltolo. En ef ekkia gipte sek heiman oc lætr hon virða fe annarra manna til hæimanfylgio ser. oc ler sa til er atte. þa a hann þat iafnheimillt sem þat er ekkian atte. en ef maðr kuez eigi til þess let hafa þa syni með einseiði. en hæimanfylgia hennar þui minne.

51   Fe konu sinnar scal maðr eigi færa af lande brot nema hon vile. Raða skal hann fe þæirra ollo til þarva þæim. hvarke scal þæirra fire mæla ne firegera annars fe. Slikan rætt a hverr a kono sine sæm a sialvom ser ef henni verðr með ovond misþyrmt. Æigi a kona at synia bonda sinom felags. Nu fær maðr meyiar. eigi mego þau felag leggia sin i millom nema þæir menn iate er til arfs þæirra ero komner. En ef þau ala born til arfs sins. þa mego þau leggia felag sin i millom slikt sem þau vilia. Nu fær maðr ekkiu oc a hon bornn til arfs sins oc ero þau i umegð. oc vil hann þo leggia felag sitt við hana. þa skal hann gera stefno til hovoðs barms monnom barnanna. oc leggia felag þæirra saman at fiarmagne. leggia iorð iorðu i gegn oc eyri eyri igegn. meta oc faung hans hvart þau ero meire eða hennar faung se. Nu ma þar eigi riuva er sua er lagt. en ef þau leggia annan veg felag sitt saman. þa ma riuva hvart sem vil hans ervinge eða hennar. a þa lund at fara a þing fram fyrr en þau have verit .xx. vetr asamt. þa a hann alldrege uppreist þess mals siðan. En ef maðr fær ekkio barnlausa oc ala þau ser bornn saman til arfs sins. þa mego þau leggia felag sitt saman þa skal þat halldaz eptir þui sem logleger vattar vito. Su tilgiof skal kono heimil vera er til hennar var geven. oc vattar vito at lyst var a giptingardege ef hon liver lengr. en ef hann misser hennar við. þa take arvar hennar heimanfylgio en tilgiof falle niðr.

52   Ef ǫreigar ganga saman at landz logom oc aukaz þæim fe. þa a hann tua lute en hon þriðiung. bæðe i lande oc i leysom eyre. En ef annattueggia hiuna misser annars við oc þrytr samkunndo vitne. þa fare þat efter þui sem skyrer i þæim kapitula er maðr sez i uvirðan eyre oc greiðiz þa fe upp eptir logom. En ef maðr kauper iorð með gripom eða lausafe. eða bufe kono sinnar oc liver hon honom lengr. þa skal hon þat eitt hava or lǫndom af arve hans er hon hafðe hæiman oc tilgiof með oc þo sua at hann leiði hana til botar[26] skeyting at taka. þuiat log riuva þat mal oc lausafe. er arvar greiða henni i hond. en ef hon tekr fe i erfð siðan er pau komo saman oc verðr þat fe fire iorð greitt. þa skal su iorð hennar vera. Mær su er arve verðr hvergiz arve er hon verðr. hon ma gipta sek sialf þæim er hon vil þa er hon er .xv. vetra at alldre með þæirra frænda raðe er nanaster ero. oc vitrazter. bæðe i foðor ǫtt oc moðurǫtt. hverr er giptingar maðr er rættr at konu late allt vera heimilt i hæimaufylgio. En allt þat er sækia skal at logsoknom þa scal eigi tilgiof i mote koma.

Jvfr. Cap. 51. G. 52-54. Cap. 52. F. XI. 8. 15. 16.
53   Ef mær hever fiurhalld broður sins. þa se faður frændr oc moður frændr sueinsins slict henni til handa i heimanfylgio af fiarlutom sueinsins sem þæim syniz er hygnaster ero. En ef þa skil a þa raðe þæir fǫðurfrændr er arve þæirra ero næster ef þæir hava vit til. En ef broðer gefr þa sǫk þa er hann er fulltiða at þæir have tekit fe a gipting systur hans. þa stande sa fire einseiðe er su sok kæmr a hond. En ef einn hverr verðr sannr at þui at hann hever tit þess muto tekit. reiði slict sueininom sem hann tok i mutona oc heiti drengr at verre. En um fram rað þæirra manna er nu ero til skilder. þa skal hon eigi ega kost meira at taka ser til heimanfylgio. En ef hon tekr annan veg en nu er skilt. þa halldiz þui at eins at broðer hennar vile þa er hann er fulltiþa. Ef broðer gipter systor sina með frænda raðe sa er ellztr er oc ero sumer i umegð. þa skat þat halldaz sua sem þæir være aller fulltiða.

54   Ef kona legz með manne unnder bonda sinn eða skilz hon við hann saklaust i mote guðs logom. þa hever hon firegort munnde sinom oc tilgiof. En ef bonnden byðr henni samvist en hon vil eigi. þa skal hann ollom fiarlutom hennar varðveita meðan hon liver. En siðan take sa heimanfylgio hennar er þa er arve næstr en enga tilgiof. En ef þau sættaz a mal sin oc tekr hann við henni þa fare mal þæirra sem þat væri spellalaust. En ef henni verðr sa glöpr optarr fire þa skal hann þo fiarlutom varðvæita meðan lif hennar er at hann vili eigi optar við henni taka. en siðan fare sem aðr var mællt. en ef hon hever eigi fyrr meirr við þann glæp verit kennd oc heitr hon yuerbotom við guð oc bonda sinn oc byðr honom samvist oc vil hann eigi eiga hana. þa have hon heimanfylgio sina en eigi tilgiof. En ef bondi hennar vill firra hana heimanferð sinne. oc seger sua at hana have fyrrmeir slikr gløpr hennt oc var su sakargipt eigi fyrr meirr af hans hende við hana sua at menn visse. þa stande hon fire einseiðe oc have heimanfylgio sina en eigi tilgiof. ef hann vil eigi við henne taka. En ef meinleike sundrar samvist hiuna með þess raðe er sundra a at guðs logom. have sitt fe þa huart þæirra. En ef maðr sættez uið þann mann er legit høver kono hans. þa skal sa væita trygðer þæim er konu a. En ef hann tekr konu sina i hiuscap aptr oc tiggr hinn hana sinn annat meðan þau ero saman. þa er hann tryggrove sem sa er vigr a vspilltar trygðir. En ef bonde konunnar vinnr siðan a honom. þa vinnr hann a tryggrova manne oc ugilldom bæðe kononge oc frændom. en ef maðr fær ser konu at logom oc gefr i mote henni tilgiof oc fellr hann siðan i fra. þa skulo lukaz henni þing sin oc heimanfylgia af sialfs hans fe meðan þat vinz til. en þæir er næster ero erfðom eptir hann þa skulo þæir ekki luka af sino oc ekki taka eftir hann.

Jvfr. Cap. 53. F. XI. 9. Cap. 54. F. XI. 14.
55   Svnr skal taka arf epterfoðor sinn efat skopomferr. sua ætlæðingr sem ættborinn. En ef illa verðr þa tekr faðer epter son sinn ef hann a eigi borinn arva.

56   Sv er onnur erfð er tekr dotter oc sunarsun sa er skilgeten er oc sua faðer hans. En ef sunarsyner tueir standa tit arfs skilgetner oe er annars faðer skilgetinn en annars eigi. þa take sa arf er skilgeten er faðer hans. En ef hann á[27] eigi ne dotter. þa eigi hann arfskipte við sunardottur oc skipte sua sem skipta skylldo sunarsunr oc dotter. oc stande i ollom erfðom upp fra þui. Sama mal eigo broðursyner sua getner. En þo at dotter se ein en þæir allmarger. þa scal hon ganga iamnt til arfs við pa. En þo at þær se allmargar en sunarsun einn. þa skal þo skipta iafnt þæirra i millom. En ef oðalsiorð er i skipte þæirra. þa skulo þæir brøðr leysa til sin sliku fe sem allra manna gingr i miðil[28] með voru oc kuikfe gulle oc brendo silfri. en ef misser dottur oc sunarsunar. þa tekr sunar dotterfyrri arf en broðer.

57   Sv er erfð hinn þriðia er broðir verðr broður arfe oc ero þæir samfeðra oc skilgetner. En ef broður misser. þa tekr syster samfeðra oc skilgetinn.

58   Sv er hin fiorða erfð er tekr foður faðer oc foður broðer oc broðursun. sin þriðiung hverr þæirra. En ef foðurbroðer er einn. en broðursyner fleiri. þa skal foðurbroðer taka halvan arf við þa. Nu er broðursun æinn en foðurbræðr fleiri. þa scal hann taka halvan arf við þa. En ef einn þæirra er til. þa skal hann taka þann arf allan. En ef engi þæirra er til. þa tekr moðer skilfengin þann arf allan. En ef hennar misser þa tekr foðormoðer oc foðursyster. oc broður dotter skilgeten. oc scipte sua sem þæir skipta foður faðer oc foðurbroðer oc broðursun.

59   Sv er enfimta erfð er tekr broðer samæðra oc bræðra syner halft hvarertueggio. en ef eigi er broðer til þa eigo bræðra syner þann arf allan. En ef bræðr sammæðra ero eigi til ne bræðrasyner. þa sculo systr sammæðra oc bræðradætr þann arf taka oc scipta sem þeir skylldo skifta ef þæir væri til.

60   Sv er hinn sætta erfð er tekr foðor syster samfeðra oc skilgeten oc þo faðer hennar se frillo sun oc sa halfbræðrungr er hann er skilgetinn oc kominn fra bræðrum samfeðra. oc tekr halfan arf hvart þæirra ef þau ero bæðe til. En ef annars þæirra missir við þa take þat allan arf er til er. En ef huarke þæirra er til. pa take su kona þann arf allan er halfbræðungr[29] er oc sua at frænsemi kominn sem aðr var skilt um karlmenn.

Jvfr. Cap. 55—67. F. VIII. 1-14.
61   Sv er hinn siaunda erfð er tekr frillo sun ef hann er til. En ef enge liver i siaundu erfð i baugillde nema broðer skilgetinn. þa take fyrr broðer hans i siaundu erfð laungetinn. ef hann anndaz barnlaus. helldr en i attando erfð gange. En ef hvarge er þessara til þa tekr frilludotter.

62   Sv er hinn attanda erfð er taka efter bræðra sunu oc er at þriðia manni frændsemi þæirra i huaratueggio halfo. En ef þæirra misser. þa skulo taka konur þær er epter ero bræðradætr.

63   Sv er hinn .ix. erfð er tekr moðurfaðer oc dottursun. þæir eigu baðer einn arf at taka oc verðr huartueggi annars arfe. en ef þæirra misser. þa tekr moðurmoðer oc dottur dotter. hvartueggia þæirra epter aðra ef annarrar misser.

64   Sv er hinn .x. erfð er tekr moður broðer oc systor sun. þæir eigu baðer einn arf at taka oc verðr hvartueggi annars arve. En ef þæirra misser þa tekr moður syster oc systur dotter. þær eigo baðar einn arf at taka oc verðr hvartueggia annarrar arfe.

65   Sv er hinn .xj. erfð er taka þæir menn er ero tueggia systkina syner karls oc kono. þæir eigu baðer einn arf at (ta)ka.[30] oc verðr huártueggi annars arfe en ef þæirra misser þa skulo taka tueggia systkina dætr karls oc kono. þær eigu baðar einn arf at taka oc verðr hvartueggia annarrar arfe.

66   Sv er hinn .xij. erfð er taka systra tueggia syner. þæir eigu baðer einn arf at taka oc verðr hvartueggi annars arfe. En ef þæirra misser. þa take þær konor er systradætr ero. þær eigo baðar einn arf at taka oc verðr hvartueggia annarrar arfe. Sua er oc mællt at i þæirri erfð skal hverr taka arf sem hann er talðr i. oc enge take arf fire henndr auðrum fram.

67   Sva er oc mællt oc talt i logom manna ef maðr verðr fire þæirri villo at hann vegr mann til arfs þa hever hann fire veget þæim arfe. en arfr sa fare at rættom erfðom senl sa maðr væri eigi til er mann vegr til arfs.

68   Sva er oc staðfest um allt landet með konongs raðe. at þegar er maðr fester ser kono at guðs logom oc samþykt beggia þæirra. þa ero þau bornn er hann a með þæirri kono aull loglega til arfs komin hvárt semþau ero geten fire festeng eða epter.

69   Sv er hinn .xiij. erfð er þæir gavo syner Magnus konongs berfæz. Sigurðr konongr oc Eysteinn konongr oc Olavr konongr. er taka skulo foðurbroðer oc broðursun

Jvfr. Cap. 69. F. VIII. 15.
frillosyner oc sa foðurbroðer oc broðursun annarr er þæir ero sammæðra oc skilgetnir oc skipte at mannmergð. En ef þessara misser við þa take konor iafnskylldar oc skipte sem aðr var skilt. En ef þær ero eigi til. þa take faðurbroðer sammæðra oc eigi skilgetinn. oc bræðra syner sammæðra hvárt sem þæir ero skilgetner eða eigi oc broðursun sammæðra. oc eigi skilgetinn oc skipti at mannmergð. En ef þæir ero eigi til. þa take konur iafnskylldar oc skipte sem aðr var mællt. En ef þessara misser allra. þa take þæir er at fimta manne ero at frændsemi nema nanare finniz. fyr en unnder kononga gange.

70   Maðr ma bøta rað sunar sins oc leiða hann i ǫtt ef hann vil ef sa iattar er arfe er næstr. Nu ef hann a suno skilgetna þo at æinn se fulltiða ef sa iatar. þa iatar sa fire alla þa er i umegð ero. oc sua fire alla þa er ualner ero. Sa skal oðale iata er oðal a með þæim. Nu skal sa er maun ættleiðir oc sa er iatar arfe eða oðale. oc sa er ættleiddr er ganga aller saman fire kirkiudyrr oc hallde aller saman a einni bok. oc skal sa mæla sua meðan er ætleiðer. Ek ættleiði þenna mann til giallz oc til giavar. til sess oc til sætes. til bota oc til bauga. oc til allz rættar sua sem moðer hans være skilfengen. Sua mego fleiri frænðr karlar oc konor i ætt leiða oc til arfs gera sem nu er talt ef sa iattar er arfe er næstr. Nu skal hann allt þat hava er hann er til ættleiddr meðan þæir lifa er hann ættleiddu. þa skal hann taka siðan er þæir ero danðer bæðe arf oc oðal. Hverr sem oðruviss er ættleiddr. þa er sem ugort se. Nu skal maðr lysa ættlæiðing sinne a hveriom .xx. vetrum til þess er hann tekr arf. þa berr arfr honom vitne um ævi oc um alldr siðan.

71   Ef menn falla i orrosto oc deyia aller i senn oc kemz engi i brot eða drukna aller eða inni brenna. fare arfr þæirra sua sem þæir hefðe aller i senn latit lif sitt. En þæir er gestfeðri ero mego geva arf sinn ef hann er heill maðr. oc of sinn aptr taka en eigi annat sinn. en eigi ma geva nema heill maðr se. oc i þrim stoðom riuva oc þar geva. at kirkio. oc at samkunðo. oc a þinge. Með trygðom skal geva ef iarðer ero en ef annat fe er þa se sem vattar vito oc sua at eigi se skeyting a ef tiunndat er oc berz sua vitne til. Sua oc ef maðr gefr fiorðung or fengnu fe oc ero iarðer i. þa skal hallda ef vattar vito. þo at eigi se skeytt. En ef maðr deyr a iorðo manz sa er þar byr oc er hann gestfeðri. en sa er sua. er engan a frænda i lande eða loglegan arva oc ef hann atte til .vj. aura þa have sa er iorð a. oc bulute alla oc allt þat er rotfast er i korni eða hey. oc hvert tre er gravet er i iorð niðr. En ef meira er en til .vj. aura. þa a konongr þat halft er eykr. en halft sa er iorð a.

Jvfr. Cap. 70. 6. 58. Cap. 71. F. IX. 2-5.
72   Þat er nu þui næst ef maðr verðr dauðr. þa skal arfe i anndvegi setiaz oc gera skulldarmonnom stefno at þæir komi þar aller at siaund oc hane hverr sina skulld a brot slika sem vitne ero til. Nu er eigi sua mikit fe. þa skolo aller þarnaz sua sem tala rennr tit. sa skal meira þarnaz er meira atte fe. En sa er eigi kømr til at siaunnd. sæki hann sittmeð vattom ef fe er til oc stefni eruingia til vatta sogu. En ef ekki er fe til þa misser hann skulldar.

73   Nv er þar umaga eyrer i garðe oc male kono. þa er þat vel ef þeim vinnz baðom fe. En ef þæim vinz eigi þa skal hon missa gagngiallz oc giavar. en ef eigi vinnz fe i alla staðe. þa skal sa mest missa er mest atte at honom sua kona hans sem aðrer skulldunautar. taulo skal hava til þess. nema maðr have veð i enshveriom[31] grip. þa a hann þann fyrst at hava. helldr skat kona missa tilgiavar sinnar. en þæir menn er fyrr atto fe at honom en hann fenge hennar. þuiat enge skal kono kaupa ser með annars mannz fe. Nu skal hon hava heimanfylgio sina. en umage sitt fe. nu er eigi fe sua mikit. þa missi sua hvartueggia sem tala rennr til oc fiurmegin er til. Nu ero syner epter eða dætr þa skulo þau skullder giallða ef þau hava fe til engi maðr annarra. nema fe take. þuiat þau skulo sua gegna leiðo sem liuvo. Nu eigu þau felag saman oc deyr annatueggia þæirra þa skal sua skulldom gegna sem felag þæirra var til.

74   En ef maðr kallar til arfs sins oc iatar hinn at hann er þess mannz sun er hann seger oc til arfs kominn. oc er hann innan lanz getenn. þa gange hann til foður arf(s) sins. en sa er eigi kallar hann arfa þa fære sa hann fra með loglegom vitnom. en ef hann dular at hann se þess manz sun sem hann seger. þa skal hann kueðia fiarhallz mann oc æiga dom einn til oc niota vitna sinna at hann er þess mannz sun sem hann seger oc til arfs kominn. En ef hann er utanlandz borinn þa skal hann kueðia foður arfs sins eða þess arfs er hann kallar til oc nioti vitna sinna at hann se til arfs gorr. oc æiga skiladom til nema hinn vile fyrre af lata. huervitna þess er iafnaner ero hinom dauða karl sem kona. þa skal kona fra ganga en karlmaðr til ef þau ero bæði i baugillde eða nefgillde. En ef hon er nanare þa kemr hon fyrre til arfs. En baugilldis menn ero fyrre i arfe en nefgilldis menn huart sem er karl eða kona.

75   Þetta skal dotter hava af moður arfe sinom. ef broðer lifer. klæði oll nema guðvefiar skikior oc uskorinn klæðe oll þat a broðer. en af klæðom skal broðer taka gull allt ef hann vil. en vefiar skikkior oc assala alla oc typt klæðe oc væiguð oc lesin.

Jvfr. Cap. 72. 73. G. 115. Cap. 74. F. IX. 7. 8. Cap. 75. F. IX. 9.
þa a dotter. oc fiaðrklæði oc dunklæði. En ef vefr stenndr uppi. þa a sunr þat sem ovit er. en dotter pat sem ú[WS 2] ovet er. Sunr a setklæði oll oc bekklæðe oc kögra oc husbunað. En yferbreizl a dotter ef moðer atte. en sunr a ef faðer atte. dotter a sauði fim oc lin allt oc garn oc fim reyfe ullar oc gǽs en sunr a þat sem auk er. klæða ilát oll a dotter þau er moðer atte. Rós skal dotter hava eða kingo hvart sem hon vil eða briostbunað hinn bazta ef eigi er or gulli gor oc nisti oll ef vegr …[32] eða minna af silfri gor oc stæina þo at silfr se i. Oll þau ker er konur drekkaz a yfer þuert golf heima at hibylom sinom. þat æigo dætr. oc deiliker þo at silfr se a. En sunr a silfrker. Munlaug eina skal dotter hafa nema rekenndr se gor a meðal. þa skal hon hava baðar.

76   Sialfr skal hverr raða fe sino meðan hann ma sitia i andvegi sino. sua kona sem karlmaðr. En ef maðr verðr sna vannuta at þat syniz nafrændom hans at hann kunni eigi at raða fire fe sino. þa varðvæite sa er arfe er næstr. En þat fe skal eigi selia fra þæim er a. Af þui fe skal honom fa alla atvinno sua sem þæirra er beggia sæmð i.

77   Maðr hverr er arf a at sækia þa skal hann sott hava allan innan .xij. manaða fyrr en hann se halfðritogr at alldre. En ef hann sitr innanlandz til þess er hann er halfðritogr at alldre. oc hever hann eigi sott. þa a hann enga uppreist þess mals siðan. En ef arfr tæmiz manni þa skal hann sott hava a .x. vetrum næstom efter þat er arfr tæmiz ef hann er innanlandz. En ef hann hever eigi sott þa hever hann firefaret sok sinne. oc sua skal um allar fiarsokner er maðr a at sækia. En ef maðr er utanlandz þa have hann sott fe sitt a .x. vetrum hinom næstom siðan hann kom aftr. En ef maðr ferr af lande oc spyrr arfe andlat hans oc hever vitne fram a fimtarstefno er þæir menn bera er annattueggia varo i for með honom eða spurt hava sannlega af þæim er i for varo með honom. oc þæir sogðu sua at þæir visso þat sannazt fire guðe um þat mal. þa site hann i arve ef hann fellr i fra. til þess er þat reyniz sannare at hinn lifðe er fe atte. þat mund er sia anndaðez er i arf hafðe sez fyrst.

78   Enge maðr skal i uuirðan umaga eyri setiaz oc eigi konu fe uvirt taka. En ef uvirðr er tekinn. þa skal umage þegar hann er fulltiða krefia fiar sins þess allz er hann fær skilrik tueggia manna vitne til. oc þæir mego sueria at sua mikit tok fiarhallz maðr hans vvirt oc luki þa upp huern penning epter þui sem þæir vilia bera oc suara fire guðe. oc sua skal um kuenna fe oc allan þann arf er menn æigo vorð at

Jvfr. Cap. 76. F. IX. 20. Cap. 77. F. IX. 29. Cap. 78. F. IX. 22.
væita. En ef þau fa eigi vitne til sins mals. þa leggi sa fram er fe tok sua mikit sem hann vil suara fire guðe. oc sueri fullan æið. Eu tueir skilrikir menn sanne mal hans. at eigi vitu þæir annat sannare at þa hever hann greitt iafnmikit oc iafngott sem hann tok. Sa skal umaga eyri varðvæita er næstr er erfðom. ef hann hever fullar vorðzlur fram at leggia. þa take sa i ættenne er þar er einn næstr erfðnm ef hann hever uorzlur til at leggia i mote oc þar til skal umaga eyrir fram fara i ættena at rættu erfðatale er fullar vorzlur koma at mote oc have slikan forlags eyri sem skynsamir menn sia at hann se vel hallden af. oc umagenn megi vel orka. En ef umaga misser við. þa take sa erfð er erfðom er næstr hverr sem fiarhalld hever haft. En sa maðr er fiarhalld a umaga. þa viliom vær at hann taki eigi fleiri umaga a henndr sér en hann orkar oc se sektarlaust við konong þo at fleiri se til en hann megi við taka. þegar hann hever sua marga sem fe hans vinz til viðtoko oc forlags. En þæir umagar er hann ma eigi við taka. þa fare fram i ǫtt oc take foður frændr við þæir sem næster ero oc fe have til. En ef þæir taka eigi við þa suare slikom sectom sem hinn fyrre ef hann hefðe fe til oc villde eigi við taka.

79   Sva skal korlom skipta oc kerlingom sem oðrnm skulldom. en bornom þæirra oc fe skal sa veita vorð er arve þæirra er næstr. hvart sem halldz maðr er helldr karlmaðr eða kona. þa skal enge i ovirðan eyre setiaz. Færi oc enge fe vmaga or fiorðunge nema hann fae vorðzlu mann þann er þar eigi iarðir at þar se fe golldit sem hann tok. ef nmage er rætnæmr. Nu virðiz þar fe sua at þar er innstæðo eyrer fullr .iij. merkr fire umaga hvern eða meira þa skal þat fe taka oc skal þat hvartke vaxa ne þuerra giallde slikt sem hann tok. Nu ef eigi vinnz instæðu eyrer. þa skal umage neyta halfrar merkr a .xij. manaðom til þess er hann er .xij. uetra gamall. þa skal hann vera matlauni siðan. Umage skal neyta halfrar merkr i iarðleigo Su virðing skal vera a iarðleigo er hit fyrsta ar var virð. huárt sem þuerr eða vex fiarhalld. Maðr skal eigi selia oðrom fe at hallda. En ef hann selr. þa a umage kost at ganga a henndr huarom sem hanu vil at hæimta sitt. En ef vmage a halfrar merkr bol iarðar. þa er þat innstæðo eyrer. en ef maðr lætr umaga lausan. nema dæmðr se or hennde honom a domi. þa skal hann setia sitt fe fire. þuiat skulld er engi golldin nema vattar vite. en ef hann dular þa verðr hann giallda aðra.

80   Hvar sem ungom manne tæmiz land i erfð eða at giof þæim er eigi a varðveizlo fiar sins. oc selr fiar varðvæizlo maðr hans i brot. þa a hann brigð til þess landz hvárt sem er eitt eða fleiri. hann skal landbrigð hefia þa er hann er .xvj. vetra um sumarit aðr. Nu a hann fleiri lond at brigða. þa skal hann brigða land a .xij. manaðom. þar til er hanu er tuitugr. Eigi stenndr þat mat lengr. kost a hann at

Jvfr. Cap. 79. G. 115.
selia oðrom manne i hendr at brigða land ef hann vil þæim er hinom er eigi ofrikis maðr er við hann a. Ef sa maðr er utan landz er landzbrigð tæmiz ut her oc kǫmr út fulltiða. þa skal hann landzbrigð upphefia um haustet þegar hann kømr ut. Nu a hann fleiri lond at brigða. þa skal hann brigt hava oll. þa er .iiij. vetr ero liðner. Ef maðr vil land brigða þa skal hann fara um haustet til bæiar þess er sa byr a er land kallaz eiga oc segia honom við vatta at hann vil land þat brigða. þetta skal hann górt hafa fire iolanott hvarge sem hann finnr hann. hann skal stefna honom til iarðar þæirrar er hann brigðir. tysdag epter paska viko. oc flytia þar oðalsvitne sin. En ef honom beraz oðalsvitne at logfullo. þa skulo domendr dæma honom iorð þa. en hinom slika aura sem skynsamir menn meta i mót iǫrðu. oc þa aura ræiða. Nu kømr hinn eigi til er stefnt var. þa skal sækiande lata bera stefno vætte sitt. oc syna aura. oc have at lane til þess. er hinn heimter. oc abyrgiz at sinom handa verkom. Nu ef honom fellz þessi brigð fire nauðzsynia saker þæirra er skynsamer menn meta. þa brigðe hann þæirri iorðo sem nu er mællt þott siðarr se.

81   Ef maðr vil selia oðrom manni land sitt við verði. þa skulo þæir kueða a um merki með ser um land. oc skoga oc engiar oc reka. væiðar oc afrætter ef ero oc allra gæða skulo þæir geta þæirra er þui lande eigo at fylgia. þo at þat se i onnor laund æða aðrer menn eigi þannig nót. Siðan skulo þæir i henndr takaz oc kaupa með vatta tua eða fleiri. hann skal hanndselia honom land með þæim ummerkiom halfom[33] sem landeno eigo at fylgia. hann skal heimilega[34] honom fe þat allt sem þar kann finnaz i iorðu oc a iorðu. nema eigenndr verde til. En ef land er eigi við vátta handsalat. þa er sem ukøypt se. Eu annar hvárr skal rift hava innan .xij. manaðe. ella er fast kaup. En sekr .vj. aurom hvarr þæirra við konong er þæir kaupa vattalaust.

82   Ef maðr selr laud fire fardaga eða a miðiom misserom. þa a hann allar landznytiar til fardaga sem aðr nema fra se scilt i kaupi oc sua reka alla oc fe þat er finnz i iorðu oc a iorðu. En sua skal hann skog hǫgga sem leigumaðr. hann scal land abyrgiaz við ellde oc skriðom. oc votnom oc ollom spellom til fardaga. En ef aðrer menn skeðia þar iorðu eða gera þar onnor spell a lande. þa a hann sok a þui. en hinn ef hann vil eigi.

83   Kona skal eigi land selia nema lograðande hennar lofi. nu selr hon þa a lograðande kost at ripta. hann scal segia usatt sina a kaupe a þæim .xij. manaðom er hann væit. ella er kaup þæirra fast. En ef kaup rofnar þa a sa er keypte heimting at henni allra slikra aura sem hann reiddi henni oc sua a hverr at sinom selianda ef at solom ferr. En sa er land keypte. er selr .iij. morkom við lograðanða hennar. Nu þarf kona at selia land sit til skullda eða umaga biargar. þa skal hon bioða lograðanda sinom ef hann er uhættr skullda nautr. en ef hann ma eigi kaupa eða vil eigi. þa skal eigi banna at hon seli oðrum við fullvirði.

84   Sva er mællt þar er maðr selr land sitt oðrom manne. oc vil hann leggia a logmala þa skulo þæir hanndsalaz við þann mala sem þæir verða asatter. þat er logmale a lanðe at hann skal eiga kost at kaupa fyrst landet at sliku uerðe sem annarr byðr við. þa er lanndet er falt. Uera ma oc sa male a lande at þæir kueði sialfer a hverso dyrt vera scal þa er falt verðr. þaun mala scal hann lysa fire grǫnnom sinom fim. Oc hit næsta sumar epter a alþinge sua at logmaðr heyri. eigi þarf hann oftar at lysa þann mala meðan valtar liva oc þæir villaz eigi.

85   Nu vil maðr leggia logveð i land manz huárt er þat er fire landz verð eða aðra aura. þa skulo þæir handsalaz við. En þat er logveð er hann skal taka sua marga aura sem skynsamir menn virða við bok at hann se vel halldenn af. En þat skulo þæir gera fimta dag. þan er .vij. vikur ero af sumri. hit sama vár sem hann misti fiar sins þa eignaz hann sua mikit fe i lande sem þæir dæma honom. sua skal hann lysa veð sem mala.

86   Ef maðr vil selia mala land. þa skal hann fara til fundar við þann er mala a a .vij. nottom fire sumar oc segia honom at land er falt. hann skal stefna honom heim med vatta sumarsdag hinn fyrsta oc segia at hann mun þar koma at bioða honom landzmala oc hava þann med ser er kaupa vil. Nu er hann eigi heima oc er honom heimstefnt sumarsdag hinn fyrsta at nauðsynia lauso. oc hever hann engan mann fengit til keyrs fire sek þann er hanðsal se við eiganda þa verdr hann sekr .vj. aurom við þann er landet bauð en landet malalœst. Sua er oc ef hann kyss unndan ser landet nema þui at eins at hann kaupe udyrra en honom var boðet. eða gerðo þæir til þess at þæir villdo koma mala hans af lande oc kaupa engo. þa er hvartueggi þæirra sekr .xij. aurom við hann oc fastr male sem aðr.

87   Ef maðr selr mala lannd annars manz eða þat er annarr a veð i eða selr kona land fire rað lograðanda sins. þa skal þessi lond oll sua brigða sem her var fyrr sagt um oðalsiorð þa er ungom manne tæmiz.

88   Nv gefr maðr land með ser til fostrs eða þæim manne auðrom er hann vil fram færa. oc mæler hann sua at umaga eyrer skal i þui lande liggia medan hann þarf framfærslo. oc verðr framfærsla eigi ennd. eða sua illa at skynsamom monnom þikker eigi vid vært. þa skal sa er til umaga framfærslu stendr brigða landet sua sem fyrr var talt. en sa sekr .xij. aurom við konong er falset gerðe. 89   Nu leigir maðr iorð af þæim sem a at leigomala rættom. þa skal hann þa iorð hava heimilega .xij. manaðe at bua a. oc inna hinom leigo firer slika sem þæir urdo asatter. Nu er leiga eindagat oc kemr eigi fram i eindaga þa uheimilar hann ser iorð. Nu reiðir hann suma leigo en suma eigi. þa scal sækia með vatta þat er epter stendr sem aðrar fiarsoknir. oc sua þo at til allrar þurfe at sækia. hann skal a iorðu bua til fardaga at ǫðru vare. Af þæirri iorðu ma maðr ekke oðrom selia a leigo til heimilldar uema haun seilde þat þa er hann tok. at hann mynde oðrom manne af selia með ser. En ef hann selr. þa er honom iorð oheimol oc sua hinom er tekr. bæte landnami hvarttueggia oc heimili ser sua iorð sa er tok af landz drotne. Af skal hinn fara er af leigoliða tok allt þat er hann verðr sins um. þa scal hinn bæta honom oc .vj. aurom at haudsalstite. þuiat sua scal huerr bæta er oðrom selr uheimilt. nema hann have aðra iorð iafngoða at fa honom.

90   Nv skal hann husum upphallda ollom þæim er a varu þa er hann kom til. þat skal hann eigi abyrgiaz at hus fyrnez. Nu ef husgerð er mællt a henndr honom þa skal hann gort hafa aðr hann ferr af iorðo. En ef hann hever ugort giallde lannzdrotne husverð aðr hann fare brot. eða late gera hus sem scilt var. Nu gerir hann þau hus er eigi varo mællt a henndr honom. þa gerir hann þau ser sialfvom. Hann scal honom bioða at kaupa þat hus er iorð a með vattom. En ef hann vil þat helldr þa fære hann i brot fire farðaga. En ef hann ferr utan heraðs bioðe hann þæim er til iarðar ferr. Nu ef hus stenndr epter fardaga þa a hinn hus er iorð a. nema hann fære viðenn a holkn eða reysar þar er huarke spille akri ne eng fire farðaga. þa er hann a hellz tom at. Leiglenndingr skal fara til lanz þa er .vj. uikur ero af sumre. þa er honom heimill hage oc fǫt sin inn at bera oc sculo þæir miðlaz husrum við. En ef eigi vinnr þæim husrum baðom. þa a sa heimil fiarhus .iij. nætr er aðr byr a lande. þuiat æins a sa er þa scal a lande bua smala sinn inni at hava til laugardags at hinn love er fire sitr. eða þarf eigi allt husrum. En siðan a sa fire lande at raða oc husom er leigt hever. en þegar er vj.vikur ero af sumre. þa a hinn eigi er aðr bio þar at beita eng. hafa a hann þar ros i haga til sunodags. En annan smala þar til er liðr helgina. Nætt er oc at hann se þar sunnoðaginn með hinn sin oc ero honom þa heimol fiarhus til innivistar ef þæim vinnaz baðom eigi inni hus. þuiat eins scal smala sinn inni hava ef þæim vinnr baðom rum. oc fara i brot manaðagenn. nema þa se logheilagt ella nott siðarr með smala sinn allann oc onnor fong.

91   Hvrrðer scal hann eptir lata standa þriar þo at enge væri þa er hann kom. stofo hurð. burshurð. uti hurð. En standa sculo allar þær er fyrr stoðo. Nu ef

Jvfr. Cap. 89. G. 72. Cap. 90. G. 73. Cap. 91. G. 75.
hann tekr æinshveria þa hurð oc færir a brot. þa scal hann færa aftr oc leggia a landnam ef hann hever leyst fra. En ef þar fylger nokkot af þreskellde eða ofdyre eða gáttartre. þo at einn flis se. þa er þat husbrot oc skal leggia a merkr .iij. En ef hann brytr setstokka or huse eða brikr þær er greyping hava nomit. þa scal hann færa aptr oc leggia a merkr .iij. Alla þa viðo er hann a þar sma oc stora oc eigi ero noglom fester eða greypter under bita eða bialka. þat skal hann leggia þar er hvarke spille akr ne eng oc fære i brot þegar hann a tom at.

92   Ef menn bæita engiar leiglendings þa a hann sok a þui. En landz eigande ef hann vil eigi sækia. oc sua ef iorðo er skatt. þat skal bæta landnami oc skaðabotom sem grannar hans .v. virða. En ef fiskvæiðr fylger leigolande. eða fuglveiðr. eða eggver. þa a leigomaðr þat allt nema fra se scilt i kaupi þæirra oc sna ef þar rekr fugla eða fiska sela eða nísor. Ef við rekr a land. þa a leigomaðr at draga við ór flæðarmale. oc marka þess marke er fioro a oc festa sem hann eigi. hann scal eiga þar alnarkefle oc smære. Nu rekr hval a fioru. þa scal hann festa sem hann eigi. oc hava af lass. ef hvalr er tuitogr eða lengri. eins kyns. En ef hann bergr verr hval eða viði en nu er tint. þa er hann sekr .xij. aurom oc abyrgez scaða þann allan er landzdrotten fær af uræct hans. Ef skogr fylger læigo lande. þa scal hann hogga skog þann ser til þarfinda en ekki selia ór skoge. bæta skal buluti sina ór skoge. eða af rekaviðe ef hann þarf. en ef hann gerir meira þa a landzdrotten þat.

93   Nv leiger maðr iorð oc vil eigi hava siðan eða til fara þa skal landzdrotten fara til er .vij. vikur ero af sumri oc nyta ser iorð þa. sem hinn hefði eigi læigt. oc heimta þo leigo af hinom sem aðr.

94   Nv ferr maðr a iorð mannz oc tekr eigi heimild af þæim sem a. þa skal gera honom fimtarstefno af. oc leysi sek með landnami a brot. En ef hann vil eigi af fara. þa skal landzdrotten stefna honom þing fire rán. þa eigo þingmenn at dæma honom er land á allt þat er a iorðo er utan frialsa menn oc ranbaug kononge. Nu vil hann eigi affara þa skal hann krefia þingmenn sua marga at hann se (full)liða[35] at færa hann af iorðo. En hverr sekr .iij. (aurom)[36] er eigi ferr. Soknar maðr er skylldr at fara oc oðlaz með þui konongi baug.

95   Nv selr maðr eina iorð tueim monnom. sa skal hava er fyrre tok. huirvitna[37] þess er maðr selr .ij. monnom hit sama. þa skal sa hava er fyrr keypte eða leiger. hallda skal hann skiladomi fire oc niota vatta sinna at hann tok fyrre. Aðra skal hann

Jvfr. Cap. 93. G. 76. Cap. 94. G. 77. Cap. 95. G. 78.
hinom fa ef hann kemr til eða giallda hanndsal sitt[38] .vj. aura. En ef hann a þa eina er hann byr a þa skal hinn hava en eigi sialfr hann.

96   Nv selr maðr iorð a leigo oc vil eigi lata þann hava er tok. þa skal hann honom stefna þing oc niota þar vatta sinna hversu hann hever þa iorð tekna. En ef honom bersk at fullo. þa skal hann siðan hallda skila domi fire leigo iorð sinni oc sua mala iorð ef su er. Nu ef annarr þæirra deyr þa er male þæirra roven. þa skal greiða fe þat er vgolldet er epter þui sem tala rennr til.

97   Nv bua grannar tueir saman oc taka af einom manne iorð oc er su iorð uskipt. þa skal þat scipte hallda er þæir scipta sin i millim meðan þæir bva baðer a iorðo. En ef annar byr. en annarr ferr brot. þa ma hann eigi þæim skiptis synia er til kemr. Nu ef tueir menn bua a einom bæ þa skal hvárge þæirra hava fleira bufe um sumar en landet ma vel upphallda. oc scipta þui at iafnaðe með ser. En ef annar hever fleira i haga giallde grasverð sem menn meta.

98   Gotur oe garðahlið sculo sua vera sem at fornu hava verit. En ef menn bua i grennd saman oc eigo aller sætra ferð þa skulo þæir fara til sætra er atta vikur ero af sumre nema þeim þikke annat ollom sannare. Nu sitr einnhverr lengr heima. þa skal hinn firebioða honom þarseto. En ef hann sitr þo kyrr. þa skal stefna honom þing fire ran oc þar seto. þa eigo þingmenn at dæma konongi baug en landnám halvo aukit þæim er iorð a. en .vj. aura grauna sinom fire grasrán. Hann skal bæiða bændr sua marga sem hann vil at færa fe hans or haga sinom. sekr er hverr .iij. aurom ef syniar honom. Slikt liggr við ef hann ferr ofan fire tuimanat. Ha eigo menn um haustom. hana skal enge fire oðrum bæita. En sa er bæiter giallde grasráns baug.

99   Garðr er granna sætter. Nu bua tueir menn eða fleiri a einom bǫ. þa skulo þæir sua gorðom upphallda sem þæir hava iarðar megin til. oc verit hava at forno. oc hava gorvan at þinge. oc abyrgiaz siðan huerr sinn garð. En sa er eigi vil gerða skal abyrgiaz skaða þan allan er hinom verðr gorr huart sem gerir hans fe eða annara. Nu ef kyr er garðbriotr eða annat fe. þa skulo fara til grannar þæirra oc sia garð. Nu liz þæim garðr sa gilldr. þa skal sa giallda er garðbriot á slict sem at skaða verðr. Ne[39] ef blife gingr or kuium monnom at skaða. þa skal sa er bu á giallða sua sem skynsamir menn meta þann skaða.

Jvfr. Cap. 96. G. 79. Cap. 97. 98. G. 81. Cap. 99. G. 82.
100   Ef sa maðr verðr utlægr er byr a lande manz. þa skal landzdrottenn leigo hava slika sem uræidd var. Ef maðr byr við øðn eða afrælto oc gengr honom þaðan fe at mæini. þa skal hann aptr reka i miðia auðn eða afrætt eða lata þar vera með ser eða reka heim til ðess er a. en ef hann rekr i annarra manna lœnd giallde .vj. aura oc skaða þann sem af verðr.

101  Nv bua .ij. menn i grennd saman a sinom bæ hvárr. oc vil annarr hava merkigarð en annarr eigi. þa skal sa slefna honom til garðskiptes er hava vil. oc kueða a eindaga fire vattom oc krefia hann gerðingar. Nu ef hann vil eigi fara til gerðingar. þa skal hann lata bera vitne um at hann stefnde honom til. oc skipte siðan gerðingo fire vattom. oc legge lut a oc gerðe þann er hann lytr. Nu ef hinn vil eigi gerða sinn garð oc gingr þar fe inn. oc etr akr eða eng. hverr sem þat bufe atte. þa skal sa giallda skaða þann allan er gorr er er eigi vill garðe upphallda at garðr er ugilldr. En þat er loggarðr er er fim fota þykkr við iorð en .iij. ovan Axl har af þrepi meðalmanne. En fe þat er leypr garð hans eða gingr þar inn sem hinn skyilde gert hava ma hann setia i snelltikui oc lata hvern leysa sitt lanðnami i brot.

102  Nv ganga menn i gegnom garðz hlið. þa skal sa abyrgiaz er hliðe lykr upp at aftr se lokit. en ef þar gengr inn ross eða bufe oc spiller þar akre eða eng. allan þann slaða sem þar verðr gorr þa slal sa aptrgiallda eftir þui sem menn virða er hliðe lauk upp.

103  Uótn oll skulo renna sem at forno hava runnit. Engi maðr skal vatn veita a bæ annars eða af. nema þat briote sialft. en ef væitt er þa skal aftr væita. oc leggia a landnam. Nn ef[40] brytr annarstueggia iorð þa a sa er iorð atte þa er hon braut. En hin´n a eyrí eða granda efter þanog til sem hon var meðan hon rann rætt. En kost a huárr er vil at veita i hit forna faret. Enge skal fire oðrom væiðestǫð banna. þa er hann hever at forno fare haft. En huervitna þar sem menn eiga laxá saman. þa skal hverr gera veiðivél i sinni á oc gera þo sua at fískar mege ganga upp at a huerre. Ganga skal guð geve til fiallz sem til fioro. En ef maðr gerðer of þuera á. þa skulo þæir er fire ofan eiga væiði gera honom fimtarstefno af þinge at briota ór ef hann hever at ulogom i gort. En ef hann vil eigi or briota þa skulo þæir biðia liðs til al briota ór. Sa er sekr .iij. morkom er gorðe. en bonde huerr .iij. aurom er eigi vil til fara or at briota ef þeím er veiðispell at er fire ovan bua. Enge skal fara i annars a at væiða nema hann vile þæim væiða er ana á. oc giallde þæim þo landnám er á. þiofr er hann ef hann nytr ser fiska.

Jvfr. Cap. 100. G. 80. Cap. 101. G. 82. Cap. 102. G. 83. Cap. 103. G. 85.
104   Hvervítna þess sem menn skil a um sætr eða landamerke utangardz eða innan. þa skal sa hava sitt mal er vitne bera i hag nema huartveggi have vitne. þa skat la hava sitt mal er sueria vil. Nu vilia bader sneria til eda hvarge þa skal briota sunndr i miðiu þat er þa skil a um landamerke. Allt þat er menn skil á þa ma vitne bera sa er vil. frials maðr oc fulltida. hann skal sna at orde kueða at her skil oc þa er ræt at minne samvizko.

105   Nv skil menn a um landamerki innangarðz a akr eða eng eða toðor oc mæler annarr huárr sua. þu hever vunnit um þat er ek atte at uinna. oc hever þu iorðu stolit. oc marksteiua uppgravit þa skulo þæir menn tilkalla. þa er kunigazt er um landa merki þæirra a mille. þa ef þæim syniz sem mork stande rælt sua sem niðr varo sett fire andverðo oc bioða þæir vitni sin til þess þa er vel. En ef mork ero upplekin oc selt huergi niðr oc vunnit um. þa skal giallda loð oc landnám. þeim er iorð a. Nu ef hann hever mork upptekit oc sett niðr i oðrum stað oc fært a hins lut er a mot honom a þa er hann þiofr oc utlægr.

106   Nv a maðr eng i annars manz lande þa skal hinn eigi bæita engi þat fra þui er .vj. vikor ero af sumre. En sa er engit a skal þat fyrst lata vinna. nema hann vili toðo sina fyrr vinna. en ef hann vinnr eigi sem nu er mælt oc vil hann þo vuonnit[41] hava. þa er hann sekr.vj. aurom. oc uheilagt bæðe heyit oc sua engit. en ef hann a engiar i fleiri manna londom þa skal hann sitt sumar huert sla oc eigi fyr heima en þau ero oll slegin. kost a hann at beita engi sitt ef hann vil þat helldr en sla. manni er skyllt at gera loggarð um hey sitt. þat er hann a i annars mannz lande. oc sua ef annar a beit i orskotz helge við þo at i hans lande se. En ef hann gerir eigi sua þa er heyit uheilagt við fe þess er beitina á. en hann er sekr .vj. œrom við hann. baðer skulo þæir faunn uundan færa ef þarf.

107   Bonde a at lanndnámi ef hann a iorð halvan annan[42] …

* * *

108   viss eða suerr hann til lyritar eið. þa skal hann hava þat er hann kallar til. oc verð fire hitt er logat er. Nu koma eigi eigendr til. þa skal hann segia til um sumarit a alþinge huat fe þar er rekit. hann skal sua jafnan laust lata sem eigendr koma epter anuat huart fe eða verð. En þat er engi verðr eigande til. þa eignaz hann. En ef landeigande lætr eigi virða vagrek. eða ferr oðruviss með en nu var talt. þa

Jvfr. Cap. 104. G. 86. Cap. 105. G. 89.
skal hann giallda tuennom giolldom er eigande kemr til. oc er þo sekr .iij. morkom við konong. En ef hann leyner eða viller heimilder at. þa er hann þiofr.

109   Almenningar ero a lande her þæir er fiorðungsmenn eiga aller saman. þar eigo menn at fygla oc fiskia. oc koma þar þa er manaðar lifer velrar. oc vera þar .vij. manaðe. þa skal almenningar liggia .v. manaðe sua at sa einn skal bæita er næstr byr. þar eiga menn at telgia við oc færa til scips eða buða oc er þa heilagr viðrinn. Nu koma menn þar a ǫðru scipi oc fa þæir engan farm. En aðrer hava meirr en farm sino skipe. hvart er þat er viðr eða hualr. þa skulo þæir taka farm en bæti hinom starf sitt. Nu kemr hualr þa er menn ero eigi i almenningo. þa skal sa crossa skera er næst byr. oc lata fara a alla vega sem dagr deiliz. sekr er hann .xij. aurom við konong ef hann skerr eigi kross. en .iij. aurom huerr er feller. þar skal hual skera huerr er vil oc abrót færa. en sua skal fara um þann sem eigi verðr i brot færðr sem aðr var tint. Ef skot finz i hual þæim. þa skal sa varðveita iarnhual er næstr býr. Ef menn flytia hual or almenningo. þa skulo þæir fylgia festom til landz ef þeim er uhǽtt við brimi eða stormi. Nu skiliaz þæir fire þui við at þæim er eigi uhǽtt þa eiga þæir þo hval ef a þat lauð rekr er þæir villdo flytia. en ef annarsstaðar kemr þa er þat reka hualr. Sakar þær er geraz i almenningom. oc fiorðungsmenn eigaz við. þær skal sækia a heraðsþingom. en ef or sinom fiorðung ero huarer legge til alþingis.

110   þat er nu þui næst at várr skal engi fire oðrom taka. ekki skulo vær oss at gripdæilldom gera doms er huerr verðr fire sina athofn. En sa maðr er fire oðrom tekr þa skal hann þat aftr færa oc bæta kononge .vj. aurom fire þat er hann tok ranglega oc sæki sitt með logom siðan. Nu tekr ualldzmaðr eða soknarmaðr upp bu buanda utalt oc udæmt. eða væiter honom aðra fiar upptekt. þa skal hann færa þat aftr oc leggia a .xiij. merkr. oc huerr sekr mork er honom fylger til þess. Nu roa menn scipi skipaðu at bonda eða gingr flokkr manna at garðe. oc bera hann ofriki eða briota hus hans oc bera ut fe hans. þa er þat utlegðarverk. hverr er i lande vil vera af þæim færi aftr fe bonda þat sem þæir toko. oc giallde .xiij. merkr eða fare utlægr.

111   Epter vitnom oc gognom skal huert mal dæma. Sua er ef einn berr vitne með manne sem engi beri. en tueir sem tiu. ef eigi koma andvitne at mote. Nu ero þau vitne er eigi skulo andvitne mote koma. þat er heimstefno vitne. oc þingstefno vitne. kuaðovitne. nauðsynia vitne. oc forsagnarvitne. oc þau vitne er borin ero um dæilld manna at samkundom. En ef maðr krefr mann fiar þa ma hann sua krovo veria

Jvfr. Cap. 110. G. 34. 141. 142. Cap. 111. G. 59. at kueðaz þa skulld oðrom golldet hava oc nefna vata sina. þa er við varo. Nu ef vattar ero innan heraðs. þa skal gera þæim laga stefno at þæir komi þar oc beri slict vitne sem þæir vito. Nu bera þæir sua vitne at þæir varo við þat at hann lauk þæirri skulld allre ser af hende. þa hever hann rætt varða krovo þa. þat heiter alyctarvitne. þar skal oc ekki andvitne i mote koma. En ef vattar koma eigi. þa er hann sekr at krovo þæirri .vj. aurom fíre krovo hueria. Baugilldismenn oe Nefgilldesmenn oc namagar mego æigi bera vitne með manne. nema þæir se baðom iafnskyllder. Taka mego .ij. menn víð eins vitne oc er sa frumvattr er við var. en ef sa er eigi fær annarr er við var oc hava hiner heyrt hans vitne aðr. þa er þat iafnfullt sem aller have við verit at ondverðo.

112   Hvervitna er menn skulo gera lagastefno manna a þinge til logmannz. þa skal gera halfs manaðar stefno. ef hann er innan heraðs oc utau hreps. manaðar stefno utan heraðs oc innan fiorðungs. Tueggia manaða stefno utan fiorðungs oc innan landz. Erfinge eða umboðsmaðr skal male hans suara ef hann er utanlandz. Nu er ervinge skylldr at gera honom boð eila þingmenn ef æigi er ervinge a þinge. Uiðrmælis er huerr maðr verðr. Nu sa er eigi ferr til logmanz loglega stefndr nauðsynialaust. þa sekiz hann .xij. aurom við konong. Sua oc sa er eigi vil lita logmanz orskurðe. þa sekez hann .iij. morkom við konong.

113   Nv er þat þui næst ef maðr a fe at manne þat er vattar vito eða við er gingit. þa skal sa er skulld a at heimta krefia fiar sins með vatta tua huar sem hann hitter þann er luka a oc gera honom halfs manaðar stefno. en ef eigi er golldin a þæirri stefno þa skal sækiande stefna honom þing oc krefia skulldar sinnar sem vitne vito. Nu er vel ef hann reiðer þar eða umboðsmaðr hans. En ef þar verðr eigi greit þa skal sækiande nefna sua marga af þingmonnom sem hann þikkiz þurfa oc fara til heimilis þess er skulld a at giallda oc virða honom þar fe sitt. Sa skal hava .vj. aura at harðafange er sotte. Nu ero aller bændr skyllder til þessarar ferðar af þinge. sekr er huerr .iij aurom við konong er eigi ferr. Soknar maðr er skylldr at fara til oc auðlaz með þui kononge baug til handa. en ef hann vil æigi fara þa feller hann með þui baug. Nu standa menn fire oc veria odde oc eggio. þa falla þæir aller uhelger oc utlæger er fire standa. en hiner aller friðhelger er til sækia oc laga vilia gæta. En þo at þæir falle eigi er fire standa. þa er sa sekr .xiij. morkom við konong er skulld atte at giallda. en huerr annara .iij. morkom.

114   Nv er lanfe oc dæmt fe oc ailt þat er vitni veit oc sa gingr við er luka a. þa skal sua sækia sem nu var sagt. Allt þat fe sem vitni veit at eindagat er þa skaltu

Jvfr. Cap. 112. G. 102. Cap. 113. G. 35. Cap. 114. G. 36. 37.
sua niota vatta þina i eindaga sem þu hefðer houom heimstefnt. Nu kemr sa eigi er feit skyllde taka. en hinn kemrer reiða stal þa skal bioða fe i eindaga ef nokkor er þar sa er um se boðit at taka við fe þui með vattom. þa skal þæim i hond selia. En ef enge er. þa stal segia af abyrgð sinne. oc have sa er aðr hafðe oc abyrgez uið hauðvommum sinom. til þess er sa kemr epter er a. þa skal honom i honnd selia. Nu ef maðr a fe at manne þat er eigi vito valtar þa skal stefna honom heim til kuoðu oc kueðia fiar þess er hann a at honom. hinn skal annattueggia festa fe eða synia. Einn skal eyris synia. en .ij. tueggia. en þrir þriggia. En ef meira er syni með sættar eiðe. En ef verianðe vil huárke festa fe ne i[43] æið vinna þa sannar hann ser skulld a henndr at fyrre sócn.

115   Nv er sa dauðr er skulld a at giallda en hinn liver er heimta a. þa kemz hann eigi til skulldar uema með vattom þuiat ennge stal eið vinna fire briost hins dauða. En ervinge skal þann eið vinna at eigi var su skulld sua at ek visse. þa vinnr hann fire sitt briost en eigi hins dauða. Nu stenndr stulld .xx. vetr eða lengr þa fyrnez stulld fire vattom. eu hann ma koma honom til eiða ef hann vil. þuiat i salte liggr sok ef sækendr duga.

116   Nv kemr sa maðr i herað er þu vil sottan hava um eitt huert mal. oc a engan ervingia i heraðe. oc var eigi þar nottina helgo. þa skal spyria hann at heimili sino. oc ef hann nefnir heimile sitt. þa stal stefna honom þangat. eigi skal hann segia at vallzmanz nema þar se. en ef hann vil eigi nefna þa skal skirskota unnder vatta. oc stefna honom i huern garð er hann vil nema sér sialfom oc sækia hann þar siðan. þa er oc hueriom manne rætt stefnt er[44] a kaupreino þar sem þæir keyptoz við. Sua skal æinleypom manne stefna hæim sem bonda þangat sem ervinge hans er innan heraðs. ellegar skal hann spyria at heimile sino. þar skal vera sem hann seger innan hrepps nema hann segi at vallz manz.

117   Nu skolo heraðs sokner standa um alþinge oc fim nætr epter oc fire oc um langa fosto. kristindom ma iafnan sækia oc nyverk þau sem verða. Ekki ma at soknom gera a helgom dœgom nema stefna manne heim at eins. maðr ma stefna manne heimstefno annars manz til sialfs sins. ef honom er umboðet með vattom. Sialfr skal huerr maðr sina sokn sækia innanlandz frials maðr oc fulltiða. en ef hann hever eigi kunnasto til eða menning. þa sæke konongo umboðsmaðr honom til hannda oc oðlez þa sekt sem við liggr at logom en ekki framarr. En ef maðr ferr af lanðe brot þa skal sa hallda fe hans vetr .iij. er hann hever umboðet með vattom oc skal sa hava sokn oc vorn fire honom. en ef hann er lengr a brotto en .iij. vetr. þa skal

Jvfr. Cap. 115. G. 38. 39. Cap. 116. G. 46. Cap. 117. G. 47.
sa hava fe hans at hallda er arve er næstr oc eyðe ekke af. En ef hinn kemr aptr. luki skikt sem hann tok oc vattar vito. Sua skal kona sækia sem karlmaðr ef hon er ein fire ser. En hon a kost at selia sokn sina oc vorn þæim sem hon vil. Eigi skal hon selia vallzmanne ne ofrikis manne þæim sem við hana a. Maðr ma sækia sokn hennar sem sina ef hon hever honom umboðet med vattom. Nu vil maðr sækia mann um eitthuert mal. en honom hafðe annarr maðr fyrr sokn a hende. þa lati sa fyrr af er siðar tok til. þuiat eigi ma hann tueim senn suor veita ef þat er eigi til vela gort við hinn er hof sóknina.

118   Nu skulo kaup oll a halldaz þan sem handsalat ero oc vattar at oc þæir menn kaupaz við er kaupom sinom eigo at raða. nema maðr seli uheimilt. eða se fals i. þa skal kaup þat aptr ganga. en hinn have andvirðe sitt. Engi varr skal oðrom selia fals eða flærd. En sa er þat gerir þa er hann sekr sem hann have stolet sua miklo sem skynsamer menn sia oc meta at fals er i. nema þuiat eins at hann visi eigi falset oc have fire sér sættar eið. En þat er fals er skynsamer menn sia er fals er ef maðr kauper sand. eða saur þar sem hann kuez kaupa miol eða smior oc allt þat er eigi ma sla á utan.

119   Nv skulo halldaz handsalat mal þau sem halldaz mego at logom. þat skal eigi halldaz ef maðr selr manne þat er hann hever aðr oðrom sellt. En ef sa hefer honnd at er siðar keypte. þa ma hann hallda skiladomi fire kaupe sino. Nu a sa at hava kaup er fyrri keypte ef honom fyllnaz vitne at skiladomi. þa er þæim kaupfox er siðar keypte. oc skal hann þui skirskota under skilrika menn. þat er kaupfox ef maðr kauper þat er hinn atte ekki i. er sellde oc heimta sitt af honom. En ef hann vil eigi honom i hond selia. þa skal hann honom heimstefna oc niota vatta sinna at hann léit at logom laust oc krefia hann fiar sins. oc leggia honom ran við. Nu kauper maðr at utlægom manne þa a konongr þat fe er hann keypte af honom. en hann er sekr mork syni með lyritar eiðe at hann vissi eigi at hann var utlægr.

120   Nv selr maðr kyr a leigo. þa skal sa ku at abyrgiaz at ollo er hever. nema við þui ef ofrikiz menn taka. oc braðasútt oc kelving oc alldre. En ef deyr fire fatækom manne. þa giallde a .iij. arom verðit efter þui sem skynsamer menn meta. þuiat enge skal ku læiga lengr en lifer nema hann drepi sialfr. Nu skal hann ku hava at leigo mala rættom til fardaga at oðru vare. þuiat þa skulo kýr a fǫr vera nema þæir hava annan eindaga amællt sin a millom. þa er hann tok ku. Nu er su kyr dauð en hann atte veð i annarre. þa skal hann þa hava fire sina ku. þuiat kyr skal i kyr stað koma. en ef su liver. þa skal hann sina ku hava. þo at hon se elldre. en ef lester ero

Jvfr. Cap. 118. 119. G. 40. Cap. 120. G. 41.
aorðner. þo at hale slitne. eða horn brotni þa skal hann þa lostu bæta. Nu vil hann eigi læiga ku lengr. þa skal hann þann hitta er ku á ef hann er innan heraðs oc bioða honom ku sina með vattom. En ef hann er eigi innan heraðs. þa skal hann færa ku heim oc læiða menn til oc lata sia ku at hon se heil oc hinom tæk er a. þa segi hann af sina abyrgð. oc varðveite ku sua sem sín naút. oc þigge af nyt oc have þat fire gras oc gæzlo. oc abyrgiz við handvommum sinom einom. Nu er sa af landi farinn er ku atte oc hever manne boðet um halld fiar sins. þa a hann þæim ku at bioða ef hann er innanheraðs. Erfingia ef eigi er fiarhallz maðr til ef hann vil eigi lengr hava leigt.

121   Nv felr maðr bufe sitt inni at manne at fulgomala rættom. þa skal hann abyrgiaz við handvommom sinom ollom. þat ero handvom hans ef hann suellter eða drepr. eða þæir menn er hann skal hallda orðe eða eiðe fire. þat ero oc handvom hans ef halldzmaðr hitter eigi fyr en ond er ór. eða fellr fire biorg oc fylger eigi fehirðir. en ef hann syner aðr en húd sé afflegin oc fylger. þa ero þat eigi handvom hans. þat ero handvom hans ef druknar i brunne. oc gæter enge maðr eða kyrker klave. en ef hess er i bande eða rennistaurr. þa ero þat eigi handvom hans. Nu skal hann fæða til þess cr uti ma biargaz. þa hitte hann þann er a oc bioðe honom at varðveita bufe sino. oc syni honom at fært se at mat ser oc sege af sina abyrgð. en ef maðr tekr ross a fulgo eda a bit. þa a hann at abyrgiaz við handvommom sinom. en þat ero allt handvom hans er grannar hans virða til þess oc vilia þat med eiði sanna. Nu tekr maðr naut a foðr þa skal hann sua abyrgiaz sem fulgonaut. þat skal maðr eigi abyrgiaz at kyr fae eigi kálfs ef hann hever griðung með nautom sinom.

122   Nv hever maðr ku mælta i skulld sina þa er huarke skerðe uerð ne leigo. þa skal su eigi vera elldre en .viij. uetra oc ei yngre en at oðrom kalve heil oc heilspenað oc hafe kelft of vetrinn. Nu kauper maðr at manne ross eða bufe þess er abyrgð a er keypt hever þegar abrot leiðer. kuikfe allt er maðr kauper. þa skal enge oðrom suik selia ne með leynande laustom. þat er allt leynande laustr a kuikfe. er þat drekkr sik sialft. sa skal sueria er sellde. eða sialfr hava at hann vissi eigi leynande laust á ef hinn finnr a fyrsla manaðe.

123   Nu kauper maðr grip usenan at manne. þa er þess abyrgð a er sellde. þar til er þæim kemr i hendr er keypte. eða þeim manne er hann bauð um fyre vattom at taka nema þæir skile annan veg fire vattom.

Jvfr. Cap. 121. G. 43. Cap. 122. G. 43. 44. Cap. 123. G. 45.
124   Nu eigo .íj. menn eða fleiri einn grip saman þa selr einn oc spyrr eigi hina at er með honom eigo. Nu vilia þæir riuva þat kaup. þa skal luta huerr raða skal. ef sa lytr er sellde þa skal hallda. en ef hiner liota er riuva vilia. þa skulo þæir riufa a fyrsta manaðe er þæir verða varer við en eigi siðarr.

125   Sa skal lan abyrgiaz er þiggr at koma heilu heim. En ef hann vil þat eigi. þa skal þat sækia sem vita fe. En þat er allt vita fe er vattar vito. Nu lér maðr eða selr þat er honom er lét oc misferr þat. þa ma hinn heimta af huarom sem hann vil. þæim er sællde eða hinom er keypte. oc sua huervitna þar sem maðr selr. eða lér annars eign.

126   Nv leggr maðr veð manne fire einnhuern lut. þa skal sa abyrgiaz veð er tekr. en ef þæir hava gorvan æindaga til nær út skal leysa. þa skal hann bioða i eindaga oc hava vatta við. en ef þa leyser enge ut. þa er þat forveða vorðet. En ef maðr a fe at heimta at oðrum manne oc tekr hann veð fiar sins. i einshueriom lut. huart sem þat er i iorðo eða annat fe. þa skal veð virða. Nu selr hann veð i brot oðrum manne. þa skal sa hava vatta til veðs sins er veð atte a fyrstom .xij. mauaðom ef hann er innan heraðs. En ef hann er utan heraðs. þa have hann brugðet a fyrstom .xij. manaðom er hann kemr i herað ellegar a hann þess mals alldre uppreist. Nu selr maðr tueim monnom eitt veð. þa a sa veð er fyrre tok. en hinom er veðflærð er siðar tok oc vito þat vattar.

127   Nu heimter maðr skulld at maune ef hann er innanheraðs oc skulldskeyter hann annan mann við hann. þa hever hann lokit þæirri skulld af hende ser ef þar ero vattar við at hann tok þann skulldarstað. Umage ma engom kaupom raða. Kona manz ma oc eigi meira raða en eyres kaupe. nema hann sende hana til skips eða i kaupstefnor at kaupa baðom þæim til þarfinda. þa skulo halldaz kaup hennar ufalsat. elligar skal hann riufa a fyrsta manaðe er hann væit oc þikke honom ofkeypt.

128   Nu kauper maðr verk at frialsom manne. þa skal þat allt halldaz er þæir verða asatter. En ef bonde vil eigi hallda mala við leigomann sinn oc visar honom or vist. þa skal hann krefia með vatta vistar sinnar oc bioða verk sin slik sem þæir verða asatter. Nu ef bonde vil eigi þat. þa er hann sekr .xij. aurom við konong. en hinn skal hava kaup sitt oc matarverð þat er uneyt er. En ef leigo maðr vil eigi hallda við bonda. þa skal hann krefia hann verka slikra sem hann iataðe honom. oc bioða honom vist með vattom. En ef hann vil eigi þa er hann sekr .xij. aurom við konong.

Jvfr. Cap. 124. G. 48. Cap. 125. G. 49. Cap. 126. G. 50. Cap. 127. G. 55.56. Cap. 128. G. 70.
en bonde a slikt at heimta af honom sem hann skyllde ræiða honom. en matarverð fær hann ekki. þuiat hann hafnar sialfr. En ef hann tækr akuæðis verk a hond ser oc getr eigi vunnit. þa skulo menn meta huert leigofall honom skal i þui vera. Nu legz leigomaðr siukr eða sar oc liggr hann halvan manað. þa skal ekki leigofall i þui vera. En ef hann liggr lengr þa skal meta verkation oc mat þann er hann neyter eila fare a henndr frændom.

129   Nu scipar maðr skip heima i heraðe oc raða menn þar far af honom. .þa skal hann sua skipa skip at þæir have aller far er tekit hava. Nu ef skip verðr ofmiok laðit. þa skal styremaðr fyrst sina voro af bera. en hinir have far er toko. En ef þeim þikker þa en eigi fært. þa skulo þæir afbera er siðarst toko þar til er skip er fært. En styremaðr giallde handsalslit .vj. aura hueriom er afgingr.

130   Sitt veðfe a huerr er fire vattom er veðiað. sæke sem vitafe. Vnnder tafl eða tenneng skal engi maðr fe sitt leggia. En sa er telfðr[45] verðr til eyres giallde kononge .xij. aura. oc sua sa er af honom teflerr. Roa menn a mcnn eða sigla. giallde skaða þann allan er þæir gera nema menn roi fire barð þeim.

131   Varr skal enge annan stela. Nu er þat greinande at ef maðr stelr mat sa er eigi fær ser vinno lil fostr oc helpr sua live sino fire hungrs saker. þa er sa stulðr fire engan mun refsingar verðr. En ef sa maðr er vinno fær ser til fostr stell til eyres sa er ekki var aðr at sliko kenndr. þa skal hann a þing færa oc leysi huð sina .iij. morkom. Nu stell hann annat sinn til eyres. leysi huð sina .vj. morkom. en ef hann leyser cigi late huð oc se brugðet lykli a kinn honom. Nu stell hann þriðia sinn til eyres. late huð en konongr lake .vj. merkr af fe hans. En ef sa hinn sami stell optar þa er hann dræpr. Ef maðr stell til halfrar merkr sa er ekke var fyrr at þni kenndr. þa skal hann a þing færa oc leysi huð sina .xiij. morkom eða fare utlægr. En ef hann stell optarr þa er hann dræpr. Nu ef þiofr stell til merkr i fyrsta bragðe. þa hever hann firestolit fe sino. oc have slika refsing sem sa maðr leggr a er konongs valld hever til rættra refsinga oc hallde hann þo liveno. En ef hinn same verðr optarr al þyfsko kendr. þa hever hann fire gort lande oc lausom eyre oc liveno með.

132   Nu ef þiofr er funnin. þa skal hinda fola a bak honom i þui heraðe er þiofr er tekinn. oc fære soknar manne bunndenn. en hann fære til þings oc þaðan i fioru oc fai menn tu at lata drepa hann oc sua þiova alla. en bændr ero skyllder at fylgia þiove til draps. þa er af þæirra abyrgð. En ef þæir vilia eigi fylgia þa liggr þæim

Jvfr. Cap. 129. G. 146. Cap. 132. F. XIV. 12.
slict við sem þæir sækte eigi þing. en fe allt þat er tekit verðr a þiofe. þa a sa er þiof tekr nema oðrum beriz vitni til. En alla aðra lausa aura a konongr. Sa abyrgiz þiof er binndr .v. morkom við konong. þar til er hann setr hann a flet soknar manz bunndenn oc have vitne við. Ef þiofr vil veriaz. þa fellr hann utlegr. Ef maðr lætr þiof lausan. þa sekiz hann .v. morkom við konong. sua soknar maðr sem adrer.

133   Nu stendr maðr fe sitt þiofstolet i hennde oðrom manne. en hann væniz heimild at oc kallaz keypt hava. þa skal æsta taks fire hann oc sua fire fe þat er hann kenner ser oc geri til einndaga. þar skal hann framfæra vitne at þat er hans fe. oc hann gaf eigi ne gallt ne solom sellde. þa er honom uppnæmt. þa skal hann gera huart er hann vil. fara a brot með sitt eða reyna heimildar toku hans. Nu ef brestr honom. þa er hann þiofr at.

134   Nu kenner maðr oðrum manne stulð þa skal hann gera huárt er hann vil at stefna honom hæim oc þaðan til þings eða fara a þing oc lysa þar þyft epter. þa æiga menn at gera honom stefno til næsta þings ef hann er innan heraðs. en ef hann er utan heraðs. þa skal gera lagastefno aftr til þings oc um huert mal. oc einndaga þat þing. Nu ef hann kemr eigi þa berr hann a bake sok. nema nauðsynia vitne beriz honom. nu kemr hann syni með sættar eiði. fellr til utlegðar.

135   Nu er maðr stolenn fe sino oc ser hann manna farveg fra liggia þa skal hann ganga epter heraðsmonnom sinom oc bæiða ser liðs til epter farar. þæir skulo ganga til garz manz oc sitia utangarðz oc gera einu til huss at segia til erendis oc beiða rannsoknar. oc ef hinn iatar þui gange hinn efter gronnom sinom. þa eigo hiner at ganga i skyrtom einom oc lausgyrðir. En ef hann byðr rannsokn oc finz eigi foli at hans þa skal hann synia sættareiði ef þæir vilia honom kent hava.

136   Kenner maðr fe sitt þiofstolet i hendi oðrom manne oc tekr feit oc skil sua fire at ec drep huerge konongs rætte niðr oc nefnir þar vatta at. þa er hinn sannr at sok en sa er usekr er við tok fe sino. En ef leyner þiofe oc tekr fe fire. þa er hann sekr .v. morkom við konong. Nu mæler þat soknar maðr eða valldz maðr at þæir have sætt gorva sa er stolinn var oc sa er stal. oc have drepit niðr konongs rætte. þa skal sa er stolinn var synia lyritar eiði fellr til .v. marka.

137   Nu finnr maðr fe sitt þiofstolel oc fylger eigi þiofr. þa skal hann hava við navistar menn sina at hann tok þar fe sitt oc þar er eigi þiofr við. Nu kenner maðr manne stuld. en þat oðrum at haun have tekit við fe hans þiofstolno. en sa kueðr

Jvfr. Cap. 133. 134. G. 254. Cap 135 G. 255. Cap. 136. G. 256. Cap 137. G. 256-260.
nei við. hann skal synia sættar eiði. sa eiðr fellr til utlegðar ef hann vissi at þiofstolit var. Ef maðr sæker annan um stuld oc er eigi lyst þyft epter. hann skal synia sættar eiði fellr til utlegðar. Ef umage stelr bæte aptr verk hans sa er umaga á. Nu verðr maðr fyre þyfsko utlægr þa a sa at taka full giolld fiar er stolin var. af fe hins útlæga. oc kostnað sinn þann er hann þarf til epter ferðar sem menn meta.


138   Ef maðr legz unnder kyr manna oc drekkr. hann a engan rætt a ser oc sua sa er gingr i laukagarð manz eða i hvangarð. þo at menn beri hann eða taki klæðe af honom.

139   Ef manne er kent at hann have raðet lond oc þegna undan kononge. Nu ef syniar þa skal hann synia með tylflareiði. sua skal synia allra obota mala. Nu skal nefna .vj. menn a huara hond þeim sem undan skulo færaz. iafna at rætte við hann. þa sem næster ero honom oc um þat mal ma kunnigazt vera huárke sifiaðer við hann ne sakaðer. fulltiða menn oc skynsama. þa sem huarke se aðr reynder at rongom eiðom ne at skrǫkvattom oc skal hava .vij. menn af þeim .xij. en hann sialfr hinn alte oc .iiij. fangavatta.

140   Sættar eiðr skal standa um oll .xl. marka mal. Nn skal nefna .iij. menn a huara hond (hinom sakaða a þann hatt sem sagt er um tylftar eið. havi .iii. af þeim. se sialfr hinn fiorde oc .ij. fangavattar.)

141   (Lyritareiðr skal standa um oll .v. marka mal oc .iiij. mar)ka mal. (þar sem nefna skal .ij. menn a huara hond) hinom sakaða. (havi þa .ij. af sem hann fær sialfr hinn) þriði. En fire .iij. (marka mal oc þrim morkom) smære skal nefna til lyritar (eiðs sinn mann a huara) hond hinom sakaða. havi einn af (þeim se sialfr) annarr. faugavattr hinn þriðe. þes(se eiðr skal) standa til þess er hava skal tueggia manna (eið) eða ein eiði. þuiat einn skal eyris synia en tueir tueggia sem fyrr seger.[46]

Jvfr. Cap. 138. F. XIV. 13. 14. Cap. 139. F. IV. 8. XV. 1. G. 132.

Noter fra utgivweren

[rediger]
  1. ↑ Saaledes f. nefni.
  2. ↑ Saaledes i Mbr. f. stefnt.
  3. ↑ Rigtigere stoddum endamerkiom, see d. n. Landsl. II. 2.
  4. ↑ Her mangler verit, see d. n. Landsl. II. 3.
  5. ↑ Skrf. f. þo
  6. ↑ Skrf. f. hirðstiorar.
  7. ↑ [ Skrf. f. eign er i þegngilldi greidd, see d. n. Landsl. IV. 2.
  8. ↑ [Skrf. f. at einu sinne, see Fr. L.
  9. ↑ Skrf. f. taka.
  10. ↑ [Skrf. f. kennir þat.
  11. ↑ er synes at være overflödigt.
  12. ↑ a er udeglemt.
  13. ↑ [ Skr. f. réttnáms.
  14. ↑ [ Skrf. f. oll onnor vitne þau er skirskotat er under hann i mannhelge. See den nyere Landslov IV. 11.
  15. ↑ Saal. i Mbr.
  16. ↑ Maaskee f. En íf a.
  17. ↑ Skrf. f. heraðs.
  18. ↑ Skrf. f. böndr, see Fr. L.
  19. ↑ Egentlig skulde dette Ord efter Forkortningen i Mbr. læses þat, men Fr. L. har þar, hvilket giver bedre Mening.
  20. ↑ Skrf. f. en.
  21. ↑ Saaledes i Mbr.
  22. ↑ Saal. i Mbr.
  23. ↑ ( ) mgl. i Mbr., men tilf. af Arne M. i hans egenhændige Afskrift.
  24. ↑ Herimellem i Mbr. opr.: gerðe, hvilket Ord dog igjen er overstreget, uden at det samme er gjort med det paafölgende oc.
  25. ↑ Fortsættelsen see den nyere Landslov IV. 17.
  26. ↑ Feilskr. f. bokar, d. n. Landsl. V. 4.
  27. ↑ Rigtigere: er, s. Fr. L.
  28. ↑ Saaledes i Mbr.
  29. ↑ Saaledes i Mbr.
  30. ↑ I Mbr. atka, rettet af Arne M. i hans egenh. Afskr. til: at taka.
  31. ↑ Saaledes i Mbr.
  32. ↑ Et lidet aabent Rum i Mbr. eyri — Fr. L.
  33. ↑ Skrf. f. ollom, s. den nyere Isl. Lov V. 6.
  34. ↑ Saaledes i Mbr.
  35. ↑ Den förste Deel af Ordet borte i Mbr. formedelst et lidet Hul i Pergam.; tilsat i Arne M.s egenh. Afskr.
  36. ↑ () er ogsaa borte i Mbr., men tilsat i Arne M.s egenh. Afskr.
  37. ↑ Saaledes i Mbr.
  38. ↑ Feilskr. f. handsals slit; see G. L.
  39. ↑ Saaledes i Mbr. Arne M. har i sin egenh. Afskr. rettet det til Nu.
  40. ↑ Her mgl. a; see G. L.
  41. ↑ Saaledes i Mbr.
  42. ↑ Her mangler i Mbr. 2 eller flere Blade. Arne M. har her i sin egenh. Afskr. ladet et aabent Rom af 12 rene Qvart-Sider.
  43. ↑ Saal. i Mbr.
  44. ↑ Her ere Ordene stefnt er udeladte; see G. L.
  45. ↑ Saaledes i Mbr.
  46. ↑ Alt hvad der i dette og foreg. Cap. er sat med mindre Tryk og mellem () findes ikke i Mbr., hvor her et Hjörne af det sidste Blad er bortskaaret; i Arne M.s egenh. Afskr. er det Manglende udfyldt saaledes som ovenfor.

Noter fra Wikikilden

[rediger]
  1. ↑ I Texten: niþingsverk.
  2. ↑ I Texten: v med aksent.

Trykkfeil og rettelser

[rediger]
Hentet fra «https://no.wikisource.org/w/index.php?title=Norges_gamle_Love/I/Kong_Haakon_Haakonssöns_islandske_Lov&oldid=232441»