Hopp til innhold

Norges gamle Love/I/Den ældre Borgarthings- eller Vikens-Christenret

Legg til lenke
Fra Wikikilden

IV.

Den ældre

Borgarthings- eller Vikens Christenret.

Af denne Lov findes tre Recensioner, der afvige formeget fra hverandre til at Forskjellen lader sig anföre i Form af Varianter. De meddeles derfor her alle tre fuldstændigt:

I. Texten aftrykt efter Pergamentscodex No. 78 qv. i den Arnamagn. MSS-Samling, hvor den tilligemed Jons Christenret, Sverrers Christenret, Bergens Bylov m. m. findes skreven med en Haand fra lste Fjerdedeel af 14de Aarhundrede. Den er her betegnet A.

Efter denne, eller rettere en mindre nöiagtig Afskrift deraf, er Hannes Finnssöns Udgave af 1759 ("Tentamen historico-philologicum circa Norvegiæ jus ecclesiasticum, quod Vicensium sive priscum vulgo vocant") aftrykt.

Sammenholdt med Pergamentscodex No. 1642 qv. i det kjöbenhavnske store kgl. Bibliotheks nyere MSS-Samling (Codex Tunsbergensis), hvor den tilligemed den nyere Borgarthingslov, Hirdskraa og en Mængde andre Sager findes skreven med en Haand fra Iste Fjerdedeel af 14de Aarhundrede. Her betegnet B.

Fremdeles med et Pergamentsblad, indeholdende Cap. 5, skrevet med en Haand fra omtr. Slutningen af det 14de Aarhundrede og indbundet i Cod. No. 68 qv. i den arnamagnæanske Samling. Her betegnet C.

De betydeligste Afvigelser i Hannes Finnssöns Udgave ere ogsaa anförte og betegnede H. F.

II. Efter Pergamentscodex No. 31 oct. i den Arnam. Samling, tilligemed den nyere Landslov m. m. skreven med en Haand omtrent mellem 1320—40. Christenretten findes her paa to Steder, den störste Deel, der omtr. svarer til Cap. 4—15 i Rec. I., bag i Bogen; det mindre Stykke, der svarer til Cap. 16 og 17 i Rec. I., paa en Side foran i Bogen; om disse Stykker oprindelig have hört sammen, eller ere Brudstykker af forskjellige Recensioner, lader sig nu ikke afgjöre, dog synes det förste rimeligst, da det ene Stykke ikke indeholder noget, som ogsaa findes i det andet. I det förste Stykke mangler idetmindste eet Blad, og meget er ulæseligt formedelst Slid og Fugtighed. — Begge Stykker ere her aftrykte saaledes, at det större, der indeholder de Capitler, som ifölge I. sees at være de förste, er stillet foran, det mindre derimod bagefter, uagtet de i Codex findes i den modsatte Orden.

III. Efter Pergamentscodex C. 15. i det stockholmske kgl. Bibliotheks MSS-Samling, hvor den tilligemed den nyere Borgarthingslov m. m. findes skreven med en Haand, overmaade lignende den der har skrevet ovenanförte Codex Tunsbergensis, ja maaskee endog den selvsamme. Det 3die Blad fra Begyndelsen er bortskaaret, og ved Enden mangle ogsaa eet eller flere Blade.
I.

Her hæfr cristins doms bolk

þænn er ganga ska[1]l.

1   Þet er uphaf lagha uarra. at austr skulum luta oc gevaz kristi rökia kirkiur[2] oc kenne menn. Föða skall barn huært er boret uærðr i þenna hæim. kristna oc till kirkiu bera nema þæt æina er með orkumblum er alet.[3] þau skulu mykil a þæim manne[4] er æighi ma[5] moðer matt gewa. hælar horfa i ta stað. en tær i hælstað. haka meðal hærða. nakke a brioste framme. kalfvar a bæinum framan. augu[6] aftan i nakka. hæfir sæls væifar[7] oc[8] hundz hafuð. þæt skal a forve föra oc röyra þær er huarke gengr[9] ifir men ne fenaðr þæt er forue hins illa. Nu er þæt barn annat er uærðer bælgh boret. er[10] bæigr þær er anlitz skop[11] skuldi.[12] þæt er ollum monnum synt at sa maðr ma ser æigi matar afla þo at uagsen uærði. þæt skal taka oc till kirkiu bera. lata[13] primsigna. læggia firer kirkiu dyr. gæte hin nanaste niðr[14] till þæss er ond er or. þæt skal grava i kirkiu garðe oc biðia firer sol þæss sem bæzt kan. lata uerða at þæirri uon er guð uil.

Vm guðsifiar oe skisl[15] at nauðsyn.[16]

2   Nv skal barn huert bera til hafnengia[17] sa kalmaðr[18] oc su kona gera ma guðsifiar uið faður barns oc moðor. Nv liðr opt at barne a uæghum uti sua at hætt er[19] við dauða. af skulu þau klæðe rækkia.[20] mæla kalmaðr firer en kona æftir. næfna barn a nafn. ek skiri þik i nafne faður oc sunar oc andans hælga. oc mæla sna þrysuor. Skal[21] kalmaðr rækia i lova ser. oc taka up raka sin með þumals fingri. riða i kross i krismu stað a briost[22] oc millim hærða i nasar oc öyru oc i hiarsa.[23] Ef vatn er sua mikit at þau megho barn i hylia.[24] þa skall döyfa i þrysuor oc i drepa[25] oc þrysuor at orðom[26] kueða. En ef æigi er sua mykit vatn. þa skal kalmaðr riða a með hende sinni. vatne[27] ef uatn er. dog ef dog er. snio cf snior er. sio ef sior er.[28] Nu nærða oft litlar lifs dræggiar. þætt barn

Jvfr. Cap. 1. 2. G. 1. 21. F. II. 1. E. 1. 2. 5. 6.
hiarnar við oc værðr boret tuikt till kirkiu. preste skulu þan sæghia sina skirn. oc[29] ef þan haua sua at orðom kueðet sem talt[30] er i rette manna þa skal prestr primsigna þæt barn. þa hæfir þæt[31] scirn fulla. Engom manne þarf tysuor i vatni[32] drepa. En ef þau megho æigi muna at hærma reet firer preste. þa mundu þan æigi rett at mæla ifir barne. þa skal prestr skira þætt[33] skirn fulri. Nv ef barn andaz a þæirri[34] læiðu með slikri skirn sem nu er talt[35] þa skal þæt grava i kirkiu garðe sua sem prestr haue skirt.
Vm sengfor kono oe abyrgð a barne.[36]

3   Griðkonor oc grankonor skulu vera uið sengfor hnerrar kono til[37] barn er[38] födt oc huerua æigi fyr ifra en þær haua laght þæt at[39] moðor brioste. En ef barn er[40] andat er menn koma till hennar annat sinni. oc ma þær a sea[41] handa stað eða banda. er þæt[42] kuirkt eða kuæft oc mæler hon i viti. þa hæitir moðer morðenge at barne sinu. hon hæfir firergort fe oc friði lande oc lausum öyri. fare a land hæiðit oc kome aldri þær sem cristnir men ero. þui er hæiðit morð uærra en cristið at firi faret er þæss manz salo[43] er hæiðin döyr. En ef hon mæler æigi i uiti[44] þa er menn koma til hennar gange till scripta uið prest oc böte engu fe firer. Nu ef maðr byr i æinmane aðrum monnnm fiarre.[45] oc uærðr sua braðom boret at æigi ma konom[46] koma við sengfor kono. oc[47] ero þau .ij. æin hiun[48] oc gengr at barne. þa skal faðer halda á oc moðer oc skira þæt barn skirn þæirri er nu er talt i rette manna oc skilia eigi hiuna lagh sit [þui hældr. fyrr en[49] barn þæirra döyi hæiðit. Nu skall kona huer hava barn sit uið briost ser æigi lengr[50] en .ij. fastur oc till hinnar þriðiu. En ef bonde hennar[51] mæler al hon skall barn sit af brioste ser[52] lata oc hæfir han kuanriki[53] sua mikit at kona hans vill æigi at orðom hans lata. þa er hon sæck morkum .iij. af sinu æinu fe. En ef han gar[54] æigi hældr en hon. þa ero þau bæðe sæck morkum .iij. af bæggia þæirra fe.[55]

Vm skirsla stæfnnr.[56]

4   Nv ero fiorar[57] lagha stæfnur at bera born till hafnengiar a .xij. manoðom. Þau born er född ero æftir jola dagh hin fyrsta. þan skulu skirð uera[58] pascha æftan. oll þau er þær æftir ero född skulu skirð uera at Johns vaku. oll þau er þær

Jvfr. Cap. 3. G. 21.22. F. II. 2—4. 6. E. 4. 7. Cap. 4. G. 21. F. II. 5. E. 8.
æftir ero föd. skulu skirð vera at michiels messo. oll þau er þær æftir ero föd skulu skirð vera al hinni hælgu iola nott. liggr við lagha stæfnu hueria[59] .iij. merkr. En ef sua liða allar lagha stæfnur al maðr lætr æigi skira barn sit. þa værðr bonde hæðin af barne sinu. han hæfir firergort fe oc friði lande oc lausum öyri. fare a land hæiðit þo vill han æigi kristin uera.[60]
Vm uatan þæt sem firer boðet er at eta.[61]

5   Nv skulu men huatke eta suæita ne suida.[62] Sa maðr en[63] etr suæita ne[64] suida. han er sæckr .iij. morkum silfrs.[65] Bondans bott tækr firer[66] kono hans ot born oc hiun[67] anauðigh. En ef han a sun .xviij. vætra gamlan eða þui ælra han skall böta annare bot firer sik. Er dotter hans a flæti su[68] er ækkia er hon skal böta hinni .iij. bott firer sik oc sin born.[69] Föðer bonde geste æigi sua marga[70] oc gefr han suida at eta þa er han sæckr .iij. morkum firer huern þæirra. Þæt hæitir[71] alt suida[72] er sua nærðr daut at æigi ganga manz handa verk till.[73] Liggr fenaðr manz[74] uti a hæiði[75] davðr allum monnum iamner. till skal granna læiða[76] oc lata sea. ef[77] þæim syniz manz handa uerk a þa skal æigande nyta[78] hava uið roð[79] granna sinna. Ef þæim syniz æigi nytande þa skal æigande vnyta. Ef maðr nytir þæn smala[80] er sua værðr davðr þa ma biskups armaðr geva honom sok till lyritar æiðs.[81] ef[82] vinz æiðr[83] at fullu þa er han sygn sakar.[84] ef sa fællr[85] þa hæitir[86] han sannr at sok. sæckr .iij. morkom.[87] Nu skall[88] þæt alt eta oc nyta en sua værðr dautt at manz handa verk ganga till. brestr a hals i base. kuirkir klave. væfs i tioðre. liggr daut i staðu brunni. fællr firer fiolbru.[89] gengr firer gilldri[90] manna. læiðir maðr a iss vföran. springr sialft[91] a sundi. bær biorn. bitr varghr. værðr firer hofs gange eða horns. bita hundar til hæliar [þæt skall alt nyta.[92] Nv a maðr[93] ku æina. værðr su svidauð.[94] hena skal nyta. En ef han a .ij. liggia

Jvfr. Cap. 5. G. 31. F. II. 42. 43. E. 26. 29.
baðar svidauðal.[95] eta[96] hina öfre. vnyta hina fyrri.[97] En ef han[98] a .iij.[99] unyta .ij.[100] nyta hina þriðiv.[101] En ef han[102] a mæira[103] en .iij. kyr þa skall[104] þær vnyta oc nyta alt annat ef[105] suida liggr.[106] En ef fenaðr fællr firer bærgh[107] oc brestr æigi bloð ut þa skal vnyta. ef bloð brestr ut þa skal nyta.[108] Vindr fællir við a fenað manna. brestr bloð ut firer tre þa skal nyta. brestr æigi bloð ut þa skal unyta.[109] Ef ræið lystr[110] þa skall vnyta.[111] Nv skall alt þæt eta er i bui er föðt uttan[112] hund oc katt oc ros. En ef maðr etr æinhuern þænn lut nauðsynia laust[113] þa hæfir han firergort fe oc friði lande oc lausum öyri. fare a land hæiðit[114] oc kome aldri þær[115] sem krisnir menn ero.[116] En ef maðr værðr staddr a firði eða a foraðe. mæinar honom sna lleðr eða vaghr[117] at han ma æigi till bygða[118] koma. þa skall han liggia .vij. nettr matlaus fyr en[119] han ete hund eða kott.[120] han skall hældr eta hund en hundr ete han[121] oc sægia[122] hinum fyrsta preste[123] er han hittir[124] at han hæfli vatan[125] eteð við nauðsyn sina.[126] gange till scripta oc böte engu fe firer. En ef han löynir oc will æigi til sægia. værða funnin bæin i buðar[127] stað. þa ma biskups armaðr geva honom sok.[128] iarne a han firer at standa. værðr han skir at iarne þa er han sygn saka.[129] værðr han full[130] þa a hann fimtar grið[131] fra[132] iarne sem fordæða.[133]
Ef men eta kiot a utiðum.[134]

6   Engi maðr skal kiot eta siðan .vij. uikur ero till pascha dags nema han uili böta[135] .iij. morkum. Ef maðr etr kiot siðan .vj. vikur ero till pascha.[136] þa hæfir han firer gort fe oc friði.[137] þæt hæitir alra manna fasta. Ef maðr etr kiot a frea dagh sæckr .iij. morkum. [En ef han etr kiot a imbrudagum sæckr .iij.[138] En ef maðr etr kiot a þæim daghum er fasta [er boðen.[139] böte[140] sem daghriki[141] er til. En ef maðr er[142] daghvillr oc etr kiot a fastu daghum. kömr maðr inn farande[143]

Jvfr. Cap. 6. G. 20. F. II. 38—41. E. 27. 28.
till hans. oc spyrr hui etr þu kiot en aðrer men fasta. Spytir han utt þæim bita er þa hæfir han i munni ser. gange till scripta uið prest[144] oc böte engu fe firer. Ef han suælgir niðr þæim er þa hæfir han i munni ser[145] oc tækr annan. böte sliku sem daghriki er till.[146] Nu er[147] maðr staddr i æinmane fiarre.[148] værðr[149] han daguillr. etr han kiot a freadagh. gange till scripla oc böte engu fe firer. Ero þæir .ij. oc værða baðer daghuillir gange tll scripta við prest[150] oc böte engu fe firer. Ero þæir .iij. oc eta[151] kiot a friadagh. böte .iij. morkum huer þæirra. æigi matto[152] þæir aller daghuillir.
Vm brulaups tima retta.[153]

7   Nv fær þæt alt saman kiotaat[154] oc kuenna giftir.[155] Skal ængi maðr fa ser[156] kono siðan .ix. vikur ero till pascha. nema böta vili morkum .iij. firer.[157] En ef han[158] fær kono[159] siðan.vi. vikur ero til pascha þa hæfir han firer gort fe oc friði. Engi maðr skal fa kono siðan .iij. uikur ero till Jons uaku.[160] engi skal oc siðan fa en .iij. vikur ero til michiels messo. oc engi[161] siðan .iij. vikur ero till jola. [Ef han fær æina hueria þcssa tið þa er han sækr .iij. morkum vtð biskup.[162] [En ef maðr fær kono snnnudagh at kuældi þætt er fangs tið reet. Mana dagh at quældi. fangs tið rett.[163] Maðr[164] fær ser kono tysdagh at kuældi. sæckr .iij. aurum. Oðens dagh at kuældi. fangs tið reet. Þorsdagh at kuældi [ef maðr fær ser kono. þa skall han böta morkum .iij. firer.[165] Freadagh at kvældi. fangs tið reet. Laughardagh at kuældi ef maðr fær þa kono þa skall han böta morkum .iij. firer.[166] Maðr[167] fær kono vm imbru daga.[168] sæckr .iij. morkum. Maðr[169] fær kono messo nettr eða fastu nema kenne menn love. böte sem daghriki[170] er till.[171]

Ef at niðr falle værðr fylkis kirkia oc heraz kirkia oc högenda kirkia huersu upp skal gera.[172]

8   Sæx ero fylkis kirkiur i þema .iij. fylkium.[173] æin [a Kononga hællu ytri.[174] annur a Suertiborgh.[175] þriðia a Tunum. fiorða a Akre i Osloar[176] heraðe. .v. a Sæme.[177] setta a Hæiðar hæimi.[178] Ef fylkis kirkia at niðr[179] falle værðr þa skal gera till tuinna[180] tolf manoðr[181] stæfnu ollum fylkis monnom at halda upp fylkis

Jvfr. Cap. 7. G. 27. F. III. 9. E. 21. Cap. 8. G. 10—12. F. II. 7—9. 12. 13. E. 34—36. 39.
kirkin sinni.[182] Ef þæir sitia vm[183] þa sækir[184] morkum .xv. Gera[185] aðra tynni .xij. manoðr stefnu. ef þæir sitia vm þa.[186] sæckir[187] morkum .xv. Þa[188] skal gera þæim hina þriðiv tuinni[189] .xij. manoðr stæfnu. ef þæir sitia um[190] þa sæckir[191] morkum .xv. oc er þa halfr .v. tigr marka. Nu skall gera[192] hina .iiij. fiogura manoðr stæfnu.[193] þa er sa æin hærnaðr [er konongr löyfði innan landz[194] at hæria[195] monnom till kristins doms. han skall æigi menn[196] drepa oc æigi hus brenna. [fe þæirra skall han taka oc bu oc[197] hava at hærnade. En þegar men eta af nyiv korne þa skal hæfia a nyia læik stæfnu gærðir[198] at þæir have gorua up fylkis kirkiu sina. Ef heraz kirkia at falle værðr. [gera till[199] heraz monnom .xij. manoða stæfnu at þæir have upgort[200] heraz kirkiu sina. [ef þa er æigi upp gor þa ero þæir sæckir[201] .iij. morkum.[202] Þa skall gera þæim aðra .xij. manoðr stæfnu. ef þa er æigi gor sæckir .iij. morkum. [En skal gera hina .iij. .xij. manoðr stæfnu. ef þa er æigi upp gor sæckir .iij. morkum firer. Nu skal gera þæim manoðr stæfnu. ef þa er æigi upp gorr. þa skal huer bonde böta .iij. morkum.[203] Maðr[204] gerer ser högenda[205] kirkiu a iorðu sinni.[206] fællr su niðr hafa[207] slikar stæfnur sem til heraðz kirkiu. böte[208] .iij. morkum firer æina .vj. firer .ij. .ix. firer .iij. gera honom hina .iiij. manoðr stæfnu. en ef þa er æigi gor. þa a konongr bö þæn en bonde ækki i.[209] halde konongr[210] upp kirkivgærð. Ef su kirkia værðr at falle er han[211] gerðe a. þa skall bonde þing stæfna sa er iorð atte aðr eða ærfingiar[212] hans. bioða[213] kirkiu gærð upp at halda. þa a bonde at hafa[214] sialfr iorð sina oc hæitir þætt aftr lausnar iorð.[215] Nu ef maðr gerer kirkiu a annars manz iorðu.[216] ef su at falle værðr. hava till slikar stæfnur[217] sem til heraz kirkiu. sæckr .iij. morkum firer æina .vi. firer .ij. .ix. firer þriar.[218] [Ef þa er æigi gor[219] þa skall gera honom[220] manoðr stæfnu. þa skal han fara utlægr. ef þa er æi gor till þæss er han [hæfir fe till at halda kirkiu gærð upp.[221]
Vm kirkiugarðz niðrfall oc um greftir manna.[222]

9   Garðr skall vera vm kirkiu hueria. ef han værðr at falle þa liggia við mærkr .iij. við allan .vi. aurar við fiorðong huern. þo at æit lið se opeð[223] a fiorðonge. þa er

Jvfr. Cap. 9. G. 13.23. F. II. 7. 15. 16. E. 38. 48—51.
sem allr fiorðongr se niðrfallen. Kirkiu garðe er skipt i fiorðonga til græftar. skal graua lenda men austan at kirkiu oc i lande sunnan vndir upsar[224] dropa. ef þæir æigu æigi lut i kirkiugarðe þa skulu þæir liggia i bonda legho. þa skall graua haulda oc haulda born.[225] þa skal grava löysingia oc löysingia born þui nest skal graua frials giafa oc þæirra born.[226] nest kirkiu garðe skall grava man manna.[227] oc menn þæir[228] er rekner ero a sionarstrondu oc hava har skurði noröna. Græfr man[229] i frials giafa legho[230] sæckr aurum .vi. Græfr frialsgiafa i löysingia lego böte[231] .xij. aurum. Græfr löysingia i haulz[232] lego [böte morkum .iij. firer.[233] En ef maðr græfr lik upp þætt er hold eða har er a. þa er han [sætr annat niðr. þær ligia uið merkr .iij.[234] Græfr þætt upp en[235] liðum[236] loðer saman. [þær liggia við aurar .xij.[237] Bæin þau oll er upp græfr[238] þau skal læggia oll nest kistu niðr. Oll þau er uppi liggia[239] oc sol nær[240] böte .vi. aurum firer bæin huert. Nu ef maðr kenner naonga sin þæn er upp er graven. þa æigu ærfingiar sæckt þa er uiðr liggr. En ef ængi kennez viðr[241] þa a biscup sækt þa alla[242] er uiðr liggr. fællr aldri sækt handa milli.
Vm skyldu biscups oc ivir ferð oc um presta hueriv þærir skulu suara.[243]

10   Nv er biscup skyldr at vigia kirkiur allar. fara til fylkis kirkiu með .xxx. manna oc vera nettr .v. En till heraz kirkiu skall han fara[244] með .xv. men oc vera[245] nettr .iij. Nv hældr vighingh a kirkiu æ mcðan horn stæinar standa. En[246] þo at vm þurvi at böta þa hæita þæt[247] kirliu bötr. Nu skall biscup koma til huerrar[248] græftar kirkiu a huerivm[249] .xij. manoðom. En ef han kömr æigi. þa a han at missa þæirrar giftar er han tækr[250] i þui heraðe a þæim .xij. manoðom ef böndr uilia logh uið han hafa. En han er skyldr[251] at færma born manna a huerium .xij. manoðom oc uæita þæim skript er þurfu. fa[252] krismu huerium preste bæðe til heraz kirkiu oc[253] högenda[254] kirkiu. En ef menn bera barn[255] til höghenda kirkiv oc er þæt[256] uið dauða. queðr prestr næi við at skira. þa er han sæckr morkum [.vi. við biscup .iij. oc[257] þrim viðr faður barns ef þat döyr hæiðit.

Jvfr. Cap. 10. G. 8. 9. 33. F. II. 8. 9. 44. E. 31. 40.
Vm tiunda gerðir manna.[258]

11   Nv er huer maðr skyldr at gera tiund[259] sa er fiar ma afla bæðe hafuð tiund oc avaxstar tiund oc skifta i fiora staðe. A biskup fiorðong. annan heraz[260] prestr. þriðia a kirkia. hinn fiorða böndr sialvir.[261] Ef maðr vill æigi gera havuð tiund sina. þa skall biskups armaðr gera honum fiogura manoðr stæfnu.[262] ef han uill æigi þa gera tiund þa er han sækr[263] morkum .iij. gera[264] honom aðra .iiij.manoðr stæfnu. [ef han sitr um þa[265] sæckr .iij. morkum. [gera honom hina .iij. fiogura manoðr stæfnu. ef han sitr um þa sæckr .iij. morkum. oc ero þa .ix. merkr.[266] Nv skall gera honom manoðr stæfnu. en ef han [hæfir þa æigi loket tiund sina.[267] þa hæfir han firer gort fe oc firiði lande oc lausum öyri. fare a land hæiðit þo vil han æigi kristin uera. A biskup af fe hans till þriggia marka. konongr þæt sem auk er. Maðr vill æigi gera avagstar tiund.[268] biskups armaðr skall fara till kirkiu. gera fimt till allum þæim monnom er vgort hafa avagstar tiund sina.[269] sæckr huer .vi. aurum er æigi hæfir þa loket i fimt.[270] gera honom þa enn fimt[271]. gialde þa en .vi. aura i þæirri.[272] late[273] sua till þæss er[274] læiðiz. Ef sa er hæimtir[275] kallar at han haue æigi gort með retto.[276] [er han hæimtir af.[277] þa skall han[278] standa firer með æin æiði sinu at han hæfir [sua gorua tiund sem han á at gera.[279] þa skall hin lita þui at lagum.

Hueriu prestr er skyldvgr bondom eða böndr preste oc um laga gift.[280]

12   Nv skulu böndr raða preste till heraz[281] kirkiu sinnar. oc hava þæn er þæir uilia. a æigi biskup at föra han fra kirkiu þæirri at laghum nema þui at æins at han fae till .ij. presta uitni þæirra er kirkiu halda.[282] [annan firer sunnan han nestr en annan firer norðan.[283] at han er æigi kirkiu sætr prestr firer kunnan löysi sinu.[284] Þætt ero forn log at prestr skal hava laga[285] gift .xij. manoðr mate huars[286] smörs oc miols af bondom[287] halft saald af huerium fullum bonda i[288] olafs saað[289] .iij. settonga af æinuirkia. Alnar[290] .xij. i leghkaup lendom manne[291] kono hans oc barna allum þæim[292] er i landuonom ero .vi. alnar firer hauldboren man .iiij. alnar firer löysingia

Jvfr. Cap. 11. G. 8. 15. F. II. 11. 18—21. E. 31—33. Cap. 12. 13. G. 15. 19. F. II. 15. 17, 22. 23. E. 10. 11. 48. 27.
sun .iij. firer löysingia. halva aðra alen firer frialsgiava.[293]1 pening ueghen firer man manna.[294]2 oc pening firer born oll þau er æigi ero til gærðar komen. Alnar .xij. firer natsæteng[295]3 er prestr uaker ifir liki. er han skyldr at vaka er hin vill kaupa. Han skal hafa halua mork firer olian[296]4 .vi. alna öyris. Þæn mann skal senda æftir preste i nauðsyn er hyggia kan firer orðe oc æiði. prestr skall fara[297]5 huart en er nott eða daghr oc væita[298]6 skript oc þionosto. Ef han uill æigi fara oc döyr maðr[299]7 þionostolaus. þa skal han[300]8 af alre gift sinni þæirri er han skuldi taka i þui heraðe a þæim .xij. manoðom. Scall oc[301]9 prestr fara till .iij. lika vm dagh. syngia lik song ifir.[302]10 han skal skyldr at vighia .iij. laughar vm dagh. vera at hinni þriðiu ef han vill. han er skyldr at lesa .iij. boklester[303]11 ivir huerium manne er hafa uill[304]12 þui at æins at[305]13 með fe kaupi eða han vili uæitt hafa.[306]14 men[307]15 flytia lik till kirkiu. þa skulu þæir legh kaup hava buit[308]16 preste. eða væð læggia eða varðzlu man fa. þæn er uæðium se iamgoðr. En ef þæir [vilia ængan þæn kost eða lut.[309]17 þa skall han firer[310]18 bioða þæim at sætia lik niðr sæckir .iij. morkum. ef þæir sætta niðr at forboðe prest. [en ef þæir sætia lik niðr þo at huaro þa skall han bera ser sialfr vitni.[311]19 hava a[312]20 stola a halse ser.[313]21 at þæir uæittu honom þær[314]22 greftar raan.[315]23 Sa prestr er han[316]24 tækr tiund af bondom.[317]25 þa er han skyldr at vætta þionosto bæðe kuikum oc dauðum þa er hafa þarf. olea bonda oc husfröyu oc born hans[318]26 oll þau er sua ero gomul [at við megho taka. Alla þionosto þa er hafa þarf skall han uæita mott tiund.[319]27 nema natvaku.[320]28 þær skall han hava firer .ij. alnar vaðmals.[321]29 Nv skal prestr æigi ganga[322]30 sua langt fra kirkiu at han mege æigi höyra klokkor aftar. nema han hafe með ser þa luti alla er han ma væita þionosto með[323]31 kuikum oc dauðum. Ef hann hæfir[324]32 æigi sua þa er han sækr .iij. morkum við ærfingia hins er þionosto þarf. Nu skall prestr æigi fara or heraðe nema han [fae til[325]33 lövi heraðz manna [nema þui at æins at[326]34 han fare til presta motz. Ef han fær i aðra staðe[327]35 þa er han sæckr .iij. morkum. Nu skall han[328]36 löyvis biðia at kirkiu þæn nesta hælgan dagh firer. þæir skolu[329]37 löyui raða heraðz menn er at kirkiu ero oc löyui[330]38 till hæimils firer þa er hæima sitia.
Vm imbrudagha boð oc messo dagha boð.[331]

13   Nv ef prestr misbyðr[332] imbru dagha þa er han sæckr morkum .iij. við biscup oc sua ef han misbyðr messo dagha.[333] Prestr skal standa i songhus durum oc bioða þær imbru daga oc messo dagha oc skera up kross firer[334] oc lata fara a boðlæiðir rettar.[335] En ef misboðet værðr þa skall han riða eða renna a boðlæiðir[336] oc kosta at koma firer krossa at menn ete æigi a vtiðum eða uinni. En ef menn eta a vtiðum eða vinna. böte[337] sliku fírer[338] sem daghriki er till. [339]Messo dagr stendr a mana dagh.[340] þa skal bioða [hin fyrra sunnu dagh.[341] sua ef stendr a tysdæghi.[342] En ef stendr a odens dægi[343] þa ma bioða a hinum nesta sunnu dagh.[344]

Vm messo dagha oc hælghi hald a tolf manoðom.[345]

14   [Ein er sa messo daghr oc .xx.[346] a .xij. manoðom en aller ero iamdyrir sunnu dægi .vi. aura daghr huær. [fiorer fyrstir[347] i iolom. hin fimti[348] attande daghr. hin sette .xiij. daghr. hin siaundi kyndils messo daghr.[349] attande öfste[350] daghr pascha. niundi kross messa. tiundi Halwarðz messa. ællifti [Þorsdagr i gangdagum[351] tolfte Jons vaka. þrettande Petrs messa oc Pols. fiogrtande [þæirra hæilaghra er huila i Kin oc i Sæliu.[352] fimtande Olafs messa.[353] sextande Lafranz messa. siautianda Mariu messa hin fyrri. atianda Michiels messa. nitianda [.ij. postola messa um haustið.[354] tyttukta alra hæilagra messa. æin[355] Andres messa. þessa messo æptna skall þa hælakt lata [sumars dagh[356] er soll [er i ut suðri.[357] sem nu ero talder.[358] en vætrar dagh en sol sætz.[359] Ef maðr er a verki tækin oc uinnr[360] a hælgum dagum[361] böte sliku sem daghriki er til.[362] Frials maðr er a verki tækinn með anauðgum monnom. böte han sækt en þau laupa laus vndan. En ef a nauðigh hiun ero æin[363] a verki tækin.[364] kömr biskups armaðr at þæim oc spyrr.[365] hui vinni þer a hælgnm daghum.[366] þau suara sua. hældr vildum ver[367] hætta. drotten var vældr þui at ver uinnum. Skirskota skal han vndír vatta[368] suarum þæirra. þa a bonde at böta sækt firer [hiun sin.[369] En ef hiun[370] suara þui.[371] ver uoldum þui siolf at ver uinnum a hælgum daghum. uilium ver sua skynda os af eng oc af akre. take [þau hiun[372]

Jvfr. Cap. 14. G. 16—18. F. II. 24—38. E. 9—12.
manz oc flyti hæim till hus æiganda. oc este[373] taks firir. Stæfni þing bonda vm nettr .iij. læiði .ij. manna vitni[374] [huer suor uoro hiuna manz.[375] a[376] han a at döma sækt a hond honom [aura .iij. ef han van[377] a .iij. aura dægi.[378] Oc ef bonde vill böta sæght firer hiuna sit þa er þat laust al laghum. þæt hæitir huðar lausn. En ef bonde vill æigi gialda sækt þa skall biskups armaðr fa man til. aller[379] heraðz men annan. oc[380] lata hyða þæn man. sa skall hyðing ualda[381] er hæimskastr er a þingi. En ef han hævir[382] bana af hyðing. þa skulu aller heraðz men böta[383] han verðaurum.[384] bonde[385] missa þæss æins i verði at han atte[386] hiuna tall till. Eigi skall las gera a hælgum dagum þæt er gyrði tong[387] eða ræipi. Eigi skall klyuiar gera a hælghum daghum. Þætt ma sæckta laust [bera a hælgum daghum er maðr riðr a huart en er[388] vngr eða gamal. Eigi skall þæt skera a hælgum daghum er henge meðal hurð assa. þo at æit lær henge[389] upp þa skal böta daghriki firer. Eigi skall brauð baka mæira a hælghum daghum er[390] eteð værðr all æftir. þo at æin læifr livi æftir er syghnt[391] er. þa skall böta daghriki firer han.[392] sem alt liggi veleð. þætt er bakat er. Grant ma gera huart en[393] er syghnt[394] eða hællakt. han er sua hæilagr at þær ma[395] ængi maðr fe firer gialda. Nu læggr maðr upp klyf[396] firer hælgi. bere sæckta laust til kuælz ef æigi fællr ofan. En ef ovan fællr[397] oc þarf upp at læggia. böte sliku er daghriki er till.[398] Nu ef maðr flytr bu sitt bygða a millum. þarf han langt al fara.[399] fær han[400] hæiman æftir[401] miðuiku dagh. þa skal han sitia hin fyrsta sunnudagh.[402] þa ma han fara alla[403] siðan sæckta laust. En ef han sitr æigi hin fyrsta.[404] böte daghriki firer huærn. Eigi skall maðr bunka riufa a hælgum daghum nema þui at æins at han stande[405] ofuiðri. ef han ryfr nauðalaust[406] böte sem daghriki er till.[407] Eigi skal maðr byrði þa bera a hælgum daghum er han bindr sik baðom fætlum [nema han uili böta daghriki firer.[408] Sækkr[409] manz hæitir byrðr [þær ef æin fætill i.[410] han ma bera [a hælgi[411] sækta laust. Ef konor hengia klæðe ut firer hælgi ok lata uti hanga meðan hæilakt er. hirðzla er at værri at vti hange.[412] böte engu fe firer. En ef um[413] snyr oc vender annat[414] at solo eða[415] henger ut a hælgum dagum. þa a biskups armaðr þau nema hin uili böta daghriki[416] er a. Eigi skal uið af stufa hoggua um iola tið nema [böta uili sliku en daghriki er till.[417]
Vm konor þær er maðr nærðr vbota maðr ef han liggr.[418]

15   Þær ero konor .xvij. ef[419] maðr værðr vbota maðr[420] ef han liggr legre[421] eða fær fange. æin er moðer. annur dotter. þriðia er systir.[422] fiorða er sunar dotter. fimta er dottor dotter. setta er broðor dotter. siaunda er systur dotter. attanda er stiup moðer. niunda er sunar kuan. tiunda brodor kona. ællifta stiupdotter. tolfta er moðer[423] kono manz. .xiij. systir kono manz. fiogurtanda faður systir.[424] fimtanda moðor systir.[425] sextanda faður moder. siantanda moðor moðer. Sa maðr er liggr æina hueria þæirra[426] han hæfir firer gort fe oc friði.[427] fare a land hæiðit oc kome aldri þær sem kristnir menn ero.[428] Nu skall ængi maðr fa frendkono sina skyldri en at .v. kne. oc at fimta manne frendlæif. Ef fær skyldra þa skal biscups armaðr gera þæim fiogura manoðr stæfnu at þau skili hiuna lagh sit. Ef þau uilia æigi þa skiliaz. þa skal böta huart þæirra .iij. morkom. Gera þæim aðra .iiij. manoðr stæfnu. ef þau sitia en þa böte .iij. morkom. Gera þæim hina .iij. fiogura manoðr stæfnu. ef þau sitia um þa böte .iij. morkom. Nu skall gera hina fiorðo .iiij. manoðr stæfnu. ef þan uilia þa æigi skilia hiuna lagh sitt. firer gort fe oc friði. fare a land hæiðit þo uilia þan æigi kristin uera. Nu fæstir maðr ser kono oc grefs npp skylda með þæim. þa skal biskups armaðr fa til talu menn .ij. aðra .ij. skall hin fa er þæt raðafar hæfir fæst. tels saman frenze(me) þæirra. þæt raðafar skal skilia sækta laust. þæt er huaskes uili. Þær ero .iij. guðsiviar en allar ero iamdyrar frendzeme. Su er æin at halda barne vndir brimsignan. annur at hæfia barn or hæiðnum dome. þriðia at halda a barne er biskup færmir. En ef maðr fær guðciviu sinnar. þa skall hava till slikar stæfnur at skilia þau sem till frendzeme byggui. sitr um æina. böte .iij. morkom .vi. firer .ij. .ix. firer .iij. Gera þæim hina fiorðo manoðr stæfnu. sitia þan um þa firer gort fe oc friði.

Vm biskups sæktir oc ubota værk.[429]

16   Biskop a allar þær sæcktir er liggia við stæfnu gærðir til þæss er maðr er vbota maðr. þa a han till .iij. marka af fe ubota manz.[430] En konongr alt þætt er auk er. Þæt er ubota værk at sitia uti. þæt er ubota værk [at gera finfarar. fara at[431]

Jvfr. Cap. 15. G. 24—26. F. III. 1—8. E. 52. 53. Cap. 16. G. 28. 29. F. III. 20. 23. 24. 15. E. 24. 44—46.
spyria spa. Ef kona bitr fingr eða to af barne sinu[432] till langlivis. böte morkum .iij. En ef kona föðer barn[433] hæiðit eða bonde[434] till langlivis. böte morkum .iij. firer.[435] Su er fordæða uærst er firer gerer ku eða kalve kono eða barne. En ef fordæðo skapr værðr funnin[436] i bæðium eða bolstrom manna [hor eða frauða fötr manna næghl[437] eða þa luti[438] er uener þikkia till gærninga. þa ma[439] sok geva[440] .iij. konom[441] till iafms rettar þæim er i likindum þikki[442] vera. Jarne a[443] firer at standa. værðr at iarne skir[444] þa er hon[445] sygn[446] saka. værðr hon ful at iarne þa hæitir hon son at sok. firer gort fe oc friði.[447] [oc fimtar grið[448] fra iarne. dræpp [oc döyð er taka ma hana.[449] Ef kono er trylzka kend i heraðe. þa skal hon hava till .vi. kuenna[450] vitni at hon er æigi trylsk. [sygn saka ef þætt fæz.[451] En ef hon fær þæt[452] æighi. fare brott[453] or heraðe með fiar luti sina. ækki vældr hon þui siolf at hon er troll. A guð skulu menn væll[454] trua en æigi a boluan eða a blot skapp. En ef maðr uærðr at þui sannr at han fær með hæiðin[455] blott þau er firerboðen ero at bok male. han er sæckr .iij. morkum.
Vm skilnað hinna oc hordom oc um moll þau er heraz flöyt ero oc biskup lytr ret a.[456]

17   En ef hiun[457] skiliaz forfalla laust[458] þa skal gera þui þæirra er vældr .iiij. manoðr stæfnu[459] at þæt[460] huerfi aftr til bunaðr. En ef æighi huerfr aftr.[461] böte .iij. mærkr við[462] æina lagha stæfnu[463] .vi. fírer .ij. .ix. firir .iij. gere hina fiorðo manoðr stæfnu. en ef æigi uil þa aftr huerva til bunaðr. firer gort fe oc friði.[464] fare a land hæiðit oc kome aldri þær sem kristnir men ero. Ef maðr tækr ser kono oc a ser æigin kono. [böte morkom .iij. firer.[465] Ef kona tækr[466] man vndir bonda sin. hon er sæk .iij. morkom við biskup. huart hiuna sem misgerer við annat.[467] þa skulu þau sua gort hafa. oc skilia æigi hiuna lagh sit.[468] Nu ef mol þau værða misgor[469] i heraðe. ef biskups armaðr[470] lytr reett á. þa skal han[471] stæfna þing i

Jvfr. Cap. 17. G. 25. F. III. 10. 5—7. 23. 24. E. 22.
heraðe. skera boð upp firer þui[472] þingi. lata fara herað innan.[473] huer maðr[474] er skyldr at sætia[475] heraz þing. Nv er þing sætt þa skall biskups armaðr upp standa.[476] Ek hefe þætt höyrt at maðr hafe misgort i heraðe[477] um þæt mall er biskup lytr reet a. sægia til saka slikt en er. Nu uil ek þæt uita ef þer hafer höyrt þætt mall fyr.[478] Er[479] fiorðongr heraz manna þæirra er þær ero a þingi [er fyr kveðaz[480] höyrt hafa þæt mall. þa hæitir þæt heraz flöytt at laghum. þa ma biskups armaðr þa sok[481] sökia til sliks rettar sem við liggr at lagum. stendr lyrittar æiðr firer[482] .iij. marka male oc [þæim er minni ero.[483] En þegar er mall er mæira[484] stendr[485] firer halfrettes æiðr. Jarn[486] firer allum vbota malom. Nu ef færre kallaz þæt mall höyrt hafa hældr[487] fiorðongr[488] heraz[489] manna. þa fællr þæt mal niðr oc hæitir hans uphaf. ma han ækki sökia þæt mall[490] at lagum. Sökia ma han oc[491] oll þau[492] er uitni væit. Nu er æin sokn [biskups a allum malom.[493] ekki er [þær log fe a.[494] aller menn ero skylðir við[495] at hægna kristni.
Vm bardagha i kirkiu garðe oc i kirkiu inni.[496]

18   Nv ef menn bæriaz i kirkiu garðe. kömr bloð a iorð i kírkiu garðe. þa skall kaupa iarðar uigslu at mork sa er bioð vækkir en ef bloð kömr a kírkiu vttan. þa skall kaupa uigslu firer mork. þa ero .ij. i baðom staðum. En ef bloð kömr i kirkiu af ruæiði. þa skall kaupa uighing .iij. morkum. En ef menn bæriaz vttan kirkiu garðz oc rennr sa maðr i kirkiu garð með bloðe er vlut fær. oc söker þingat skiold. sa skall uighing kaupa er bloð uakte. Nu er kristin rettr taldr slikr sem ver komom minni a.[497] skorter nokot a. þa böte biskupar[498] yuir með sinum[499] rettyndum. Göymi var Ihesus Christus. Amen.[500]

Jvfr. Cap. 18. F. II. 10. E. 37.
II.

1   … Jons vaku æftan skulu skird vera at Michials mösso æftni. Oll þau er föd verda æftir Michials mösso æftan skulu skird vera at hinni hælgu Jola natt. liggr vid laga stæfnu hueria .iij. merkr silfrs. En ef sua lida allar lagha stæfnur at madr lætr æigi skira barn sit þa værdr han hæidin af barne sinu. han hefir firirgort fe oc fridi i lande ok lausum öyri fare a laud hæidit. þo vil han æigi kristin vera. nema þui at æins at madr bidr konongs jarls eda biskups til gudziuia þa skal lata primsigua barnet ok bida sua .xij. manade.[501]

Huat men mego æigi eta.

2   Nv skulu aller krisnir meu huatke ……suæita … suida ……… eda suida ……… Bondans bot …… kono ok born ……… anaudig. En ……… vætra gamlan ………… Sva … hæima aflæti … æckia er hon skal böta … bot firir sik … Aldre föder bonde sua marga gcste. ok gefr han þæim suida at eta þa er han sæckr .iij. morkum silfrs firir huern þæira. þat hæitir alt … en sua verdr daut at … manz handa verk til. liggr fenadr manz daudr a hædum … iamner …… ok læida ok lata … handa verk … þa skal … … vid rad granna sinna. En ef þæim …… þa skal æighande vnyta. En ef madr nytir þan fenad en sua … þa ma biskups armadr gefa honom sok. lyritar æidi ……… En ef æiðr vinnaz … þa er han sygn saka. En ef han fællr at þa er han sannr at þui male ok sæckr .iij. morkum silfrs. Nv skulu meu alt þat …… verdr daut at manz handa verk gauga til. Bræstr … i base … klafe …… liggr …… fællr firir fíolbru. gengr … gildru manna ………… sialft a sunde … bita vargar … gange eda horns. bita hundar ……… skal alt nyta er sua …… En ef madr a æina ku ok verdr hon daud hena skal nyta. En ef han a tuær ok líggia badar daudar. þa skal nyta þa en sidar do en vnyta þa en fyrri do. En ef madr a .iij. kyr ok liggia allar sialfdaudar vnyti .ij. ok nyti hina þridiu. En ef madr a mæira bu en þriar kyr þa skal þær vnyta. en alt þat sæm ok er skal nyta þo at suidae liggi. En ef feuadr fællr firir bærg ok bræstr blod vt at nasum þa skal nyta en æigi ælligr. Eu ef vindr fællir vid a fenad ok bræstr blod vt firir tre þa skal nyta. En ef æi bræstr blod vt firir tre þa skal æigi nyta. Sva ok ef ræid lystr þa skal en æi nyta. Nv skal ok alt þat eta en i bui er födt nema æigi hund

Jvfr. Cap. 1. I. 4. III. 2. Cap. 2. I. 5. 6. III. 3.
eða kott eda ross. En ef madr etr æinhuern lut þenna naudsynia laust. han hefir firirgort fe ok fridi lande ok lausum öyri ok fare a land hæidit ok kome aldre þar sæm kristnir men ero. En ef madr verdr staddr a fyrdi eda a forade. mæinar honom sua vedr ok vaghr. at han ma æigi til bygda koma þa skal han liggia .vij. netr matlaus. adr en han ete hund eda kott eda ros. ok sægi hinum fyrsta kennimanni ef han finnr. at han hefír etet vatan vid naudsyn sina. gange þa til skrifta ok böte ængu fe firir. En ef han löynir ok vil ængom til sæghia ok finnaz þo bæin i budar stad hans þa ma biskups armadr gefa honom sok. iarne a han firir at standa verdr han skir at iarne þa er han sygn saka. verdr han ful af iarne þa a han fimtar grid i fra iarne sæm fordæda. Engi madr skal kiot eta sidan en .vij. vikur ero til pascha nema han böte .iij. morkum. En ef madr etr kiott sidan .vj. vikur ero til pascha dags. han hefir firirgort fe ok fridi lande ok lausum öyri. Þat hæitir alra manna fasta. En ef madr etr kiot a friadæghi eda ymbru daghum er sæckr .iij. morkum. En ef madr etr kiot a þæim dagum en fasta skildi sæckr er han þa sliku sæm daghriki er til. En ef madr verdr daguillr etr kiot a fastu dagum ok kömr madr til hans ok sægir sua hui etr þu kiot idag en adrer men fasta. spytir han vt þæim bita en han hefir þa i munni ser gange til skrifta ok böte æingo fe firir. En ef han suælgir þæim nidr ok tækr annan böte sliku sæm dagriki er til. En ef madr er staddr i æinmane ok verdr daguillr. gange til skrifta ok böte engu fe firir ok þo at þæir se tuæir saman. En ef þæir ero .iij. saman ok eta þæir kiot a fria dægi. böte .iij. morkum silfrs huer þæirra þui at æigi matto þæir aller daguillir verda.
Vm kuena gifting.

3   Nv fær alt saman kiotat ok kuenna gifting. [502]Nu fær madr ser …… at bidia. þa skal ……radafare …… erfingi. Madr ………… hæiman fylgiu … skulu i hendr takaz[503] …

*  *  *

4   … kum rætte sæm adr skuldi hon tækit hafa ok er þa sialf sagt i sundr radafare. En ef æigi komo abyrgdir manna saman. þa skal sa en riufa vil böta .iij. morkum silfrs. þat er þa sæm vmælt se ok hæitir handsals rof.

Uer madr ma fa ser kono.

5   Nv skal æingi madr fa ser kono sidan .ix. vikur ero til pascha. En ef han fær sidan sæckr .iij. morkum. En ef han fær sidan en .vij. vikur ero til pascha han

Jvfr. Cap. 3. I. 7. III. 4. Cap. 5. I. 7. III. 5.
hefir firir gort fe ok fridí. Engi madr skal fa kono sidan .iij. vikur ero til Jonsvaku ok æigi sidan en .iij. vikur ero til Michials mösso ok æigi sidan en .iij. vikur ero til jola. En ef madr fær kono æinahuera þessa tid sæckr .iij. morkum. En ef madr fær kono sunnudag at kuældi þat er fangs tid ret. oc sua manadagh at kuældi. En ef madr fær kono tyrsdagh at kuældi. sæckr .iij. aurum. En ef madr fær odens dag at kuældi þat er fangs tid ret. En ef madr fær kono þorsdag at kuældi. sækkr .iij. morkum. En friadag at kuældi þat er fangs tid rett. En ef madr fær kono laugar dag at kuældi. sæckr .iij. morkum. En ef madr fær kono ymbrudag æinhuern sæckr .iij. morkum. En ef madr fær kono mösso netr. eda fastu netr nema kenni men lofe sæckr sliku sæm dagriki er til.
Huorsu skylt ma byggia.

6   Nv skal ængi madr fa frenkono sinnar skyldri en at .vij. kne. ok fimta manne at frenseme. En ef madr byggir skyldra. þa skal syslu madr biskups gera þæim .iiij. manada stæfnu at þall skili hinna lagh sit. En ef þau vilia þa æigi skilaz þa ero þau sæk .iij. morkum huart þæira. Gera skal þæim adra .iiij. manadr stæfnu. En ef þau sitia vm þa. böte en .iij. morkum huart þæira. þa skal gera þæim hina .iij. fioghura manadr stæfnu. En ef þau sitia vm þa. böte en .iij. morkum huart þæira. Nu skal gera þæim hina fiordo[504] manadr stæfnu. En ef þan vilia þa en æigi skilia hinnalagh sit. þa hafa þau firir gor fe ok fridi i lande ok lausum öyri. fare a land hældit ok kome aldre þar sæm kristnir men ero. þo vilia þau hæidin vera. Nv fæstir madr ser kono. græfs vp frendseme með þæim eda skyldseme. þa skal biskups armadr fa til talu men tua. eu adra .ij. sa en þat radafar hefir fæst. Tæls saman frendseme millum þæira. þa skal þat[505] …………

*  *  *

7   [506]sökia han at hinum sama lagum. böte þa han firir radafar slikt sæm talt er i laghum. Nv ef madr vil æigi missa radafars sins ok hafa men kappmæle vm at drifa ok ero abyrgdir þæira saman komnar. þa a huer sina fæstar kono þo at æigi vili forrædesmen mol[507] …… En ef þæir vinnaz verk a þa ero þæir aller frid hælgir er til sökia. en hinir vgildir en firir standa. bæde firir kononge ok frendom. huart sæm þæir fa af sor eda bana.

Jvfr. Cap. 6. I. 15. III. 6.
Huorso marga rette kona a at taka a ser.

8   Nv ef madr rædr kono sina æigna lyclum eda lasom. þa er han sæckr .iij. morkum. Sua ok ef han tækr kono adra ok læggr i hia ser. sætr hena innan hus ser eda henni. þat hæitir aren ælia. þat hit .iij. ef madr rædr kono sinni med horne eda nefa a olbæck þa er han sæckr .iij. morkum firir huart þetta. Nu er hon tækr .iij. rette a þui male ok gerir han til hins fiorda. gere huart er hon vil at skiliaz vid han eda hafe sua gort.

Vm hiuna skilnad.

9   Nv ef hiun ero skild ok er kona til iarda gift. þa skal hon stæfna heradz þing vm netr .iij. ok lata læida .vi. manna vithni þæira er a varo fæstar stæfnu eda inni a giftar kuældi. ef þau koma fram at fullu þa æighu heradz men at döma henni alt þat er vithni bar henni til. Ecki a anduithni at koma mot giftar vithnum kono þegar vid genget er at hennar er fenget at fullu. En ef kona er æigi til iarda[508] þa skal gera fimtar stæfnu til fiar skiftis læida .ij. manna vithni a fimtar dægi vm giftar iord kono. sökia huart er hon vil sua eda a þingi. En ef madr vil æigi skifta fe a fimtar dæghi þa er han sækkr .iij. morkum silfrs.

10   Nv ef hiun hafa buit .xxx. vættra eda þui lengr. ero giftar vithni ol i fra daud hefir hon radet lase ok loko at allum hibilum setet æftir aldre vid adrar hus= pröyiar af allum hæitit æigin kona hans. þar til skal hon hafa .vj. manna vithni at sua hefír veret bunadr þæira .xxx. vættra eda þui lengr. þa huerfr hon til laga giftar i gard manz þri dæili af fe i lande ok lausum öyri ok til .iij. marka i mundi. En ef kona kuad sin fenget vera at logfullu. en hin dyl en þæs mals a suor. venez hon vithnum en hin næfnir annur i gægn at hennar var aldre fenget at logfullu þa a þat vithni at vinna er flæiri ero saman nema adrer vili auka med iarne þa fær þat æftir þui sæm iarn skyrir. Sa madr er læit hæfir skrökvithni han er sæckr .vj. morkum silfrs. En .iij. morkum firir huern er vithni bar aldrighit siðan domsætr eda vatbær.

Vm þær konor er madr ma æigi fa at guds lagum.

11   Þær ero konor .xvij. en madr verdr vbota madr en han liggr legre eda fær fange. Ein er moder. annur er dotter. þridia er systir. fiorda er sunar dotter. fimta er dottor dotter. Setta er brodor dotter. Siaunda er systur dotter. Attanda er stiupmoder. .ix. er sunar kona. .x. er brodor kona. .xi. er stiupdotter. .xij. er moder kono manz. .xiij. er systir kono manz. .xiiij. fadur systir. .xv. er modor systir. .xvj. er fadur moder. .xvij. er modor moder. Sa madr er liggr æina þessa kono han hefir firir gort fe ok fridi i lande ok lausum öyri. a biskup fe hans halft en konungr halft. ok

Jvfr. Cap. 11. I. 15. III. 8.
fare af lande brott ok kome æigi fyr aftr eu han hafe vpp int skript þa sæm biskup lagde vp vid han.
Vm kuenna ret er hon er legen.[509]1

12   Nv er kona leghen þa er su dyrst at rette er a ser bonda lifir fader hennar ok sun sa er hon atte [a hon sun[510]2 med adrum manne hon er .xij. marka kona at rette lytr bonde hennar .vj. merkr. en fader hennar .iij. merkr. ok sun hennar .iij. merkr. sa er hon atte med adrum manne. slict lytr maðr a fæstar kono sinni. ok .vj. merkr. giafar ero .iij. a kuennlegre .vj. aura giof ok .iij. aura. ok halfs annars öyris giof. huerfa hinar mesto .ij. i faderni. en hin minzta .i. i moderni ok take hin nanaste vid. En madr fær af lande brot fra kono sinni. þa skal hon silia .iij. .xij. manaða. at bida bonda sins. þui at æins lengr at hon vili.

Ef madr tæk[511]3 kono navdiga.[512]

13   Nv ef kona gengr bya i millum ok barn þat er hæitir kuenna læidir skal þat minzta laghe hafa .iij. iamlengdir. komr madr imot henni ok misgerir i mot henni ok gengr hon til byar ok sægir monnum. ok gefr sok æftir þui sæm misgerningar ero til. Barn stendr i hia henni ok sannar sagu hennar sægir at sa misgerdi er hon hefir sok gefuet þæir æighu vithni at bera a þingi er hon skirskotade vndir vlota sinum. su skirskotan hennar ok sannan barnsens ber henni tit fulz rettar æftir þui sæm hon hefir sok gefuet. Nu ef kona gengr böa i millum læidis laust. ok kömr madr mot henni ok bry(tr) hena til suæfnis ok ef han bær hena eda bindr ok er hon blo eda blodog. þa er han sæckr .iij. morknm firir bond ok .vj. firir ben. ok adrar sæx.firir hialeghr. Nv er æigi ero siandz vattar til ok skirskotar[513]5 hon vndir fyrstu men er hon kömr til. þa stirskotar hon til halfrettes æidar ok halfs rettar æftir þui sæm sok er til gefuen. En ef hon gengr vm hin fyrsta bö þa skirskotar hon til hins sama æidar ok .xij. aura at tryggua kaupi. Gengr hon vm tua ok til hins þridia þa er æidr ok æcki fe. Nv ef hon gengr benlans ok skirskotar þui undir hina fyrsta men þa er halfrettes æidr ok .xij. aurar at tryggua kaupi. Gengr hon vm fyrsta þa er æidr hin same ok .vj. aurar at tryggua kaupi. Gengr hon vm .ij. ok til hins þridia þa er æidr ok æcki fe. Gengr hon vm .iij. ok til hins fiorda. þa kömr huatke til ord ne æidr. þat hæitir suarta slag hit huita.

Jvfr. Cap. 13. III. 9.
Vitni vm barns æign ok sengfor kono.[514]1

14   En ef kona er med þui barne en laungetet er ok komr verkr a hendr henni. æftir monnum skal þa ganga sa er varduæitir mal hennar ok læidi þa þingat til dura sæm kona huilir inni. Spyria skal han hena huæim hon sægir faderni a hond adr en barnet se födt. En ef hon sægir til ok ma höyra ord hennar vt vm dyrnar. þa skal skirskota vndir vatta sag orde hennar. Ero sua konor vatbærar vm þat mal sæm karmen. En ef su kona er i herade er þat ordlagh hefír fenget at hældr verdr bot at hennar nauist en annara kuenna þa ber hon þar til .ij. manna vithni ok hæitir biarghryghr. þa a madr at sueria halfrettes æid ok böta halfum rette ok hæiti halfr fader at barne[515]2 ok föde barn halfre fulghu fyrstu .xij. manade. En ef kona sægir æigi til fadernis fyr en barn er födt. ok sægir .ix. nottom innan sengfarar sinnar þa er æidr hin same ok .xij. aurar at tryggua kaupi. En ef hon sægir til innan þæs manadar er barn er födt. þa er æidr hin same ok æcki fe. En ef hon sægir æigi til innan manadr þa hæitir þræll fader at þui barne. hon hefir leghet sæckt i gard konongs til .iij. marka. þui barne þarf æigi fríalse[516]3 þat ma æigha agiætr madr eda ofskyldr. Sæx merkr ero at rette hauld manz kono .iiij. a löysings dottor .iij. ef hon er löysingi .xij. aurar a fríalsgiafuu.

At madr verdr til vgildis vegen er madr stendr han.[517]4

15   Nv a madr vigh vm kono sina ef madr tækr man i hia henni ok modor dottor ok systur stiupmodor ok sunar kono ok brodor kono. ok modor kono sinnar systur hennar ok stiupdottor sinni. Sunar dottor. brodor dottor. ok systur dottor. ok ero þa .xiij. Allar þær konor er madr stendr til arfs æftir þa verdr madr til vgildis veghen ef madr verdr i hia tækin. vithni skolu þat vita ef til ero. þat er annat vithni en blod drifr a klæde hennar igangs klæde eda huilu klæde. þat skal alt sat gera a orfnar þingi med vithnum. þa er han vgildr kononge ok frendom. En löysingi ok löysingia sun ok frialsgiafe. þæir æighu vigh vm fiorar konor. vm kono sina modor dottor ok systur. Nv a þræll vigh vm kono sina ok dottor sina. ef han tækr man i hia henni. þa skal han ganga til brundz ok taka span fult vatz ok slætta a þau ok bidia hæilan sofua magh sin.

Her sægir fylkis kirkiur huersu þær skal vp gera.

16   Nv ero .vj. fylkis kirkiur i þema .iij. fylkium. æin er i Konongællu. annur er i Suartu borg. þrídia er a Tunum. fiorda a Akre i Oslos herade. .v. er a Sæme. .vj. er a Hæiddaræimi. En ef fylkis kirkia at falle verdr þa skal gera til .ij. tolfmanadr

Jvfr. Cap. 14. III. 10. Cap. 16. I 8. III. 11.
stæfnu allum fylkis monnum at halda vp fylkis kirkiu sinni. en ef þa er æigi gor. þa rro aller fylkis men sæckir .xv. morkum silfrs. þa skal gera þæim adra .ij. tolfmanadr stæfnu en ef þa er æigi gor. þa ero þæir en sæckir en .xv. morkum silfrs. þa skal gera þæim hina .iij. tuæggia tolfmanadr stæfnu en ef þa er æigi buin sæckir en .xv. morkum silfrs. þa er halfr .v. tighr. þa skal gera þæim hina fiordo .iiij. manadr stæfnu. En ef hon er æigi þa en gor. þa er sa æin hernadr lofuadr kononge innan landz at heria allum monnum til kristins doms han skal æigi men drepa ok æigi hus brenna. en fe þæira alt skal han at hernade hafa. En þegar men eta af nyu korne. þa skal hæfia at nyu stæfnu gerdir vid þa at þæir vpgort fylkis kirkiu sina.
Vm nidrfall kirkiu.

17   En ef heradz kirkia at falle verdr þa skal gera til heraz monnum .xij. manadr stæfnu at gera vp heraz kirkiu sina. En ef æigi er þa gor i þa stæfnu. sæckir aller heraz men .iij. morkum. þa skal gera þæim adra .xij. manadr stæfnu. en ef þa er æigi gor sæckir .iij. morkum silfrs. þa skal gera þæim hina .iij. .xij. manadr stæfnu. En ef þa er æigi gor. sæckir en .iij. morkum silfrs. þa skal gera þæim hina fiordo manadr stæfnu. En ef þa er æigi gor þa er huer bonde sæckr .iij. morkum. en i þæiri kirkiu sokn ero. En ef madr gerir ser höghenda kirkiu a iardu sialfs sins. fællr su nidr þa skal gera slikar stæfnur til vpgierdar sæm til heraz kirkiu. Sæckr .iij. morkum firir æina stæfnu en .vj. firir .ij. ell .ix. firir .iij. Gera skal honom hina fiordo manadr stæfnu. En ef æigi er þa vpgor þa a konongr bö þan en bonde æcki i ok halde konongr vp kirkiu gærd sidan. En ef su kirkia at falle verdr er konongr let vpp gera. þa skal bonde sa er iord atte stæfna þing eda hans ærfingiar ok bioda kirkiu gærd vp at halda þa a bonde sialfr iord sina. þat hæitir aftr laustnar iord með kirkiu giærd. En ef madr gerir kirkiu a annars manz iordu verdr su at falle hafe ialldz drotten slikar stæfnur til vpgærdar sæm til heraz kirkiu. Sæckr .iij. morkum firir æina stæfnu. en .vj. firir .ij. en .ix. firir .iij. En þa skal gera honom manadr stæfnu. en ef hon er æigi þa gor. þa skal han fara vtlægr til þæs er han a kost at gera kirkiu.

Huerso kirkiu garde skal skifta til græftar.

18   Gardr skal vera vm kirkiu hueria en ef han at falle verdr þa liggi a .iij. merkr vid allan. En .vj. aurar vid fiordong huern. ok sua þo at æit tid a fiordonge se nidr fallet þa er sæm allr fíordongr se nidr fallen. kirkiu garde skal skifta i fiordonga til græftar. Skal grafua lendan man austan at kirkiu ok i lande sunnan undir vpsa dropa ef þæir æighu lut i kirkiu giærd. En ef þæir æigu æigi lut i kirkiu gærd þa skulu þæir liggia i bonda legho. þa skal grafa hauld man ok þæira born.

Jvfr. Cap. 17. I. 8. III. 12. Cap. 18. I. 9. III. 13.
þa skal grafa löysingia ok þæira born.[518] En nest kirkiu garde. þa skal grafa man manz ok þa men er recknir ero at siofnar strandum ok hafa harskurdi noröna. En ef madr læggr man i frialsgiafua lego. sæckr .vj. aurum. Græfr madr frialsgiafa i löysingia legho. sæckr .xij. aurum. Græfr madr löysingia i hauld manz legho. sæckr .iíj. morkum silfrs. En ef madr græfr lik vp en hold eda har er a þa er han sælr annat nidr. sæckr iij. morkum. Græfr madr þat lik vp er loder limum saman. sæckr .xij. anrum. Bæin þau oll en vp ero grafen þau skal læggia nest kistu nidr. En oll þau bæin er uppi liggia ok sol skin a. böte .vj. aurum firir bæin huert sa en vp grof. Nu ef madr kennir naengia sin þen er vp er grafen þa æighu ærfingiar sæct þa en vid liggr. En ef þæir kennaz æigi vid. þa a biskup sæct þa er vid liggr þui at aldre fællr sæct handa i millum.
Huat biskup er skyldr mote tiund manna.

19   Nv er biskup skyldr at vighia allar kirkiur. han skal fara til fylkis kirkiu med men .xxx. ok vera þar netr .v. En til heraz kirkiu med men .xv. ok vera þar netr .iij. Nu hældr vighing a kirkiu æ medan hornstafer standa þo at þa þurfi at böta þa hæitir þat kirkiu bötr. Nv skal biskup koma til huerrar græftar kirkin a huerium .xij. manodom. Ef han kömr æigi þa a han at missa þæirar giftar er han skuldi taka a þæim .xij. manodom i þui herade er böndr vilia vid han logh hafa. han skal skyldr vera at ferma born manna ok væita þæim skript er þurfu ok fa krismu huerium preste til heraz kirkiu. ok sua til högenda kirkiu. En ef madr ber barn sit til höghenda kirkiu til at skira ok er þat vid dauda. kuedr prestr næi vid at skira. þa er han sæckr .iij. morknm vid biskup ok .iij. morknm vid fadur barnsens ef þat döyr höidit.[519]

V
Vm prest gift ok vm legh kaup.

20   Þæt er forn logh at prestr skal taka gift sina .xij. manadr mate huars smörs ok miols af bondom ok haíft sald korns af huerium fullum bonda. en .iij. settonga af ælnvirkia. Tolf alnar i legkaup firir lendan man ok sua firir kono hans ok born hans oll þan sæm i lenduonom ero. En .vj. alnar firir hauldboren man. En .iiij. alnar firir löysingia sun .iij. alnar firir löysingia. halfa adra alen firir frialsgiafa en pæning veghen firir man manna. ok sua firir born þau en æigi ero til gærdar komen .ij. alnar firir natsæteng er prestr vaker ifir liki han er skyldugr at vaka en hin vil kaupa. prestr skal hafa mork firir olian .vj. alna öyris. En þan skal senda æftir preste er hyggia kan firir orde ok æidi. Prestr skal i naudsyniar fara huart sæm er not eda daghr at væita skrift ok þionosto. En ef prestr vil æigi fara ok döyr hin

Jvfr. Cap. 19. I. 10. III. 14. Cap. 20. I. 12. III. 15.
þionosto laus. þa skal prestr vera af alre gift sinni þæiri er han skuldi taka a þæim .xij. manodom. Nv skal prestr fara til .iij. lika vm dagh ok synggia liksong ifir allum. han skal skyldr vera at vighia .iij. laughar vm dagh ok vera at hinni þridiu ef han vil. hau skal skyldr vera at lesa .iij. boklester ifir huærium manne er hafa vil eda sæckr .iij. morkum silfrs. þui at æins flæiri at med fe kaupi. eda han vili væitt hafa.
Ef lik verdr nidr seet i forbode prestens.

21   En ef men flytia lik til kirkiu. þa skulu þæir legh kaup hafa buit preste. eda væd læggia eda varstu man fa þen sæm vædium se iamgodr. En ef þæir bioda engan þen lut þa skal firir bioda þæim lik nidr at sætia. En ef þæir sætia nidr i forbode prestens þa ero þæir sæckir .iij. morkum silfrs. En prestr skal bera ser sialfr vithni vm þat mal. hafa stola a halse ser ok suæria þæs at þæir væittu honom græftar ran.

Vm sægt þa er vid liggr er æigi gerir tiund sina.

22   Nv er huer madr skyldr at gera bæde hafud tiund ok alla auaxtar tivnd huer sa sæm fiar ma afla ok skifta i fiora stade. a biskup fiordong annan kirkian hin þridia prestr. hin fiorda æighu böndr at skifta fatökra manna i millum. Ef madr vil æigi gera hafud tiund sina. þa a biskups armadr at gera honum .iiij. manadr stæfnu at gera hafud tiund sina. En ef þa er æigi gor sæckr .iij. morkum silfrs. þa skal gera honom adra .iiij. manadr stæfnu. Ef þa er æigi gor sæckr .iij. morkum silfrs. þa skal gera honom hina þridin .iiij. manadr stæfnu. En ef þa er æigi gor sæckr .iij. morkum silfrs. Þa skal gera honom hina fiordo manadr stæfnu en ef þa er æigi gor þa hefir han firir gort fe ok fridi i lande ok lausum öyri. ok fare a land hæidit þo vil han æigi kristin vera. a biskup af fe haus til .iij. marka. en konongr þat sæm auk er. En ef madr vil æigi gera auaxtar tiund sina þa skal biskups armadr fara til heraz kirkiu ok gera allum monnum fimt til er vgort hafa at þæir hafe gort auaxtar tiund sina sæckr huer .vj. aurum er æigi hefir loket i fimtina þa skal gera honom adra fímt gialde þa en .vj. aura late oc sua til þæs en hinum læidiz. En sa er tiund tækr kallar hin æigi gort hafa ret. þa skal standa firir æinæidi sinum. suæria sua at han hefir ret gort tiund sina þa skal han þui lita at laghum.

Huerso böndr æigu preste at rada.

23   Nv skulu böndr rada preste til kirkiu sinnar hafa þen er þæir vilia. æigi a biskup at föra han ifra þæiri kirkiu at laghum nema han hafe til tuæggia presta vithni þæira er kirkiu æighu annar firir nordan en annar firir sunnan han honom nestir at han er æigi kirkiu sætr firir kunnanz löysis saker.

Jvfr. Cap. 21. I. 12. III. 16. Cap. 22. I. 11. III. 17. Cap. 23. I. 12.
Huat prestr er skyldr mote tiund manna.

24   En sa prestr er tiund tækr af bondom han skal skyldr vera at væita þionosto bæde kuikum ok daudum alla þa er hafa þarf. Olia bondan ok huspröyiu hans ok oll born hans þau sæm til ero komen alre þæiri þionosto er han a at væita mote tiund manna. nema æigi natuakur þar skal han hafa firir .ij. alnar vammals eda lerefz eða halförtogh[520] …………

25   [521]sæckr .iij. morkum. En ef kona bitr fingr af barne sinu eda to ok gerer þat til langlifis hon er sæck .iij. morkum. Su er fordæda vest en firir gerer manne eda kono eda barne. ku eda kalfe. En ef fordædoskapr verdr funnin i bædium eda bulstrum manna har eda nægl eda frauda fötr. eda adrer þæir lutir en uenir þickia til gærninga. þa ma sok gefa .iij. monnum eda konom til iafns rettar þæim sæm i likindum þickir vera. Huer þæira a iarne firir at standa. verdr han skir at iarne. þa er han sygn saka. verdr han ful af iarne þa er han sannr at sok ok firir gort fe ok fridi lande ok lausum öyri. fimtar gríd fra iarne sæm fordæda. dræp er hon sidan huar sæm men na henni. Biskup a allar þær sæctir er vid liggr stæfnu gerdir æ til þæs er madr verdr vbota madr. En þa a han af fe hans til .iij. marka. en konongr þat sæm auk er. Þat er vbota verk ef madr sitr vti ok væckir troll vp. Þat er vbota verk ef madr tynir ser sialfr. Þat er ok vbota verk ef madr fær a fin merkr at spyria spa.

26   [522]Nv ef þan mol verda gor i herade er biskup lytr ret a þa skal biskups armadr þing stæfna i herade. skeri vp bod firir þingi ok lata fara i herade. huer bonde er skyldr at sökia heraz þing. Nv er þing sætt þa skal biskups armadr vpstanda ok mæla sua. ek hefir þat höyrt at sa madr hefir misgort i herade vm þat mal er biskup lytr ret a ok næfna man a nafn ok sægia til saka slict en til er. Nu vil ek þat höyra at þer hafer þat mal fyrri höyrt. En ef fiordongr heraz manna hafa þat mal fyrri höyrt. þæir en þar ero a þingi þa hæitir þat heraz flöyt at lagum. þa ma biskups armadr þat sökia til stiks rettar sæm vid liggr at lagum. Stendr lyritar æidr firir oll .iij. marka mol. ok þæim er minni ero. En þegar en mal er mæira þa er halfrettes æidr. En iarn firir allum vbota malom. En ef fære kallaz þat mal höyrt hafa en fiordongr þingmanna þa fællr þat nidr ok hæitir hans vphaf þat ma han æigi sökia. En sökia ma han oll þau mol er vithni væit. Nu er æin sokn a allum biskups malom æcki er loghfe a þui. aller men ero skyldugir til at hægna kristni.

Jvfr. Cap. 24. I. 12. III. 18. Cap. 25. I. 16. III. 22. Cap. 26. I. 17. III. 23.
27   [523]Biskup skal koma i fylki huert a huerium .xij. manodom naudsynia laust ok væita monnum þionosto. En böndr skulu gera biskupi ræidskeota öyk huern en sadull eda sele hefir a komet huart sæm biskup vil fara nema armadr late annan væg bioda. En huer en æigi gerir gialde .iij. aura firir öyk huern. en .vj. aura firir ræidskeota bodfal. En ef madr kömr til ræidskiota skiftis ok löynir ræidskiota ok lætr æigi til lutanar koma þa er sæm hafe vgort. Nv er kristin domr var taldr slikr sæm ver hafum minni til. En ef nokot skorter a þa böte biskup ifir með bodordom sinum ok retyndum.
---------
III.
Her hæfuer up kristin bolken. oc hans græinir.

1   Þet er uphaf lagha vara. al austær skullum lutta. oc gefuazst kristi. rökia kirkiur. oc kænni menn. föda skall baru huært er boret verdr i þenna hæim. kristna oc till kirkiu bera. nema þet se med örkymblum alet. þau skullu mykill vera a þæim manne. er modr ma æigi mat gefua. hælar horfua i ta stad. en tær i hæll stad. haka millum hærda. nacke a brioste framme. en kalfuar framman a bæinum. Augun aftan i nacka. höfuær sæls suæifuer. eda hundz hafud. Þet skall at forre[524]2 föra. oc röyra þer sem huarke gengr ifuir menn ne fenadar. þet er forfue hins illa. Nu er þet barn annat. er bælgboret er. bælgr þer sem andliz skop skyldi vera. Þet er ollum monnum andsynt. at sa madr ma ser æigi mattar afla. þo at han verde vaxsen. þet skal till kirkiu bera oc latta primsigna. oc læiggia firir kirkiu dyr. oc giæte hin nanaste till þess. er ond er or. þet skall grafua i kirkiu garde. oc bidia firir soll þes sem bazst kan. latta verda at þæiri von er gud vill. Nu skall barn bera till hafniugiar. Sa skall madr fylgia. oc su kona. er gerast ma gudsifiar. víd fadur barns oc modor. Nu lidr opt at barne a vægum vti sua at þui er hæt vid bana þa skullu þau klæde af væfia. oc mæle karlmadr firir. en kona æftir. oc næmfna barn a nafm. Ek skiri þik i namfne fadur. oc sunar. oc andans hælgha. oc mæla sna þrissuor. karlmadr skall rækia i lofua ser. oc taka up raka sin med þumals fingri ridi i kross i krismu stad a brioste oc medall hærda. vndir nasar oc öyru. i hiassa. En ef vant[525]3 er sua mykit. at þer ma barn i hyllia. þa skall þrysuor i drepa. oc þrissor at ordom kuedda sa. En ef vant er æigi sua mykit. at þer ma barn i hyllia. þa skall rída a. medr hende sinni vatne. en vatn er tíll. dogh ef dogh er till. sio ef sior er till. snio ef snior er till. oft

Jvfr. Cap. 27. F. II. 44. Cap. 1. I. 1—3.
ero litlar lifs dræggiar. Þet barn lifnar. oc hiarnar vidr. oc verdr boret kuikt till kirkiu. sægia skullu þau preste skirn sina. Ef þan hafua sua at ordom kuedet. sem skillt er i rette manna. þa skall prestr brimsigna þet barn. þa hefner þet barn fulla skirn. Engum maune þærf tuisuor i vatn at drepa. En ef þan hærma æigi ret firir preste. þa skall prestr skira þet barn skirn fullri. En ef þet barn döyr a læidu med slikri skirn sem nu er tolld. þet barn skall grafua i kirkiu garde. sua sem prestr hafue skirt. Gridkonor oc grankonor skullu vera vidr sengfor. huærriar kono. till þess er barn er födzt oc huærfua æigi fyr fra henne. eu þær hafua lagt barn at modor brioste. En ef þet barn er andat er menn koma till. annat sinni. Ma þer a sia annat tuæggia handa stad. eda banda. er þet kyrkt eda knæft. oc mæler moderen i vitti. þa hæitir hon mordenge. at barne sinu. hon hefuer firir gort fe oc fridi i lande oc lausum öyri. oc fare a land hæidit oe kome allre þer sem kristnir menn ero. Þui er værra hæidit mord en kristit. at firirfaret er þess manz sall er hæidin döyr. Ef hon mæler i vuitti. er menn koma till hennar. gange till scripta. oc böte engu fe firir. Nu ef madr byr i æinmanne mycklu. adrum monnum fiarre. oc verdr sua bradom boret. at æigi ma konom vidr koma sengfor kono. Ero þau .ij. hion. oc gengr at barne þæira. þa skall fader halda a oc modr. oc skira þet barn skirn fullri. skiri sem nu er talt i rette manna. oc skillia þo æigi hiona lag sitt hælldr en barn þæira döy hæidit. Nu skall kona æigi föda længr barn sit vidr briost sit. en .ij. fastur. oc till hinnar þridiu. En ef bonde hennar mæler. at hon skall barn sitt af brioste ser latta. oc hefner han kuænriki sua mykit. at hon vill æigi at ordom hans lata. þa er hon sæck .iij. morkum af sinu æinu fe. ef hon födr længr vidr briost sit. En ef han gar æigi hælldr en hon. þa ero þau sæk .iij. morkum sylfrs vid biskup af bæiggia þæira fe.
Vm laga stæfnur þær er bonde skall latta skira barn sitt.

2   Nv ero .iiij. laga stæmfnur a .xij. manodom. at bera barn till hafnengar. Oll born þau er föd verda. a iola not hina fyrstu. þau[526] …………

*  *  *

3   … þa skall han liggia .vij. nettr matlauss. adr en han ette hnnd eda kott. eda ross. oc sægi hinum fyrsta kænni manni. er han finnr. at han hefuer vatan ettet vidr naudsyn sina. oc böte engu fe firir. En ef han löynir oc vill ængum sægia. oc verda þo funnin bæin i budar stad han.[527] þa ma biskups armadr gefna honum sok a. Engi skall kiot etta sidan .vij. vikur ero till paska dags. nema hann böte .iij. morkum. En ef madr ettr kiot sidan .vj. vickur ero till paska dags. han hefuer firir gort fe oe fridi.

Jvfr. Cap. 2. I. 4. Cap. 3. I. 5. 6. II. 2.
þet hæitir allra manna fasta. En ef madr ettær kiot a friadag. eda i ymbru dagum. sæckr .iij. morkum. En ef madr ettær kiot a þæim daghum. er fasta skyldi. sæckær sliku sem dagriki er till. En ef madr er daguillr. ettær kiot a fastu dagum oc kömr madr in till hans. oc spyr han. hui ettær þu kiot i dag. en adrer menn fasta. spytir han vt þæim bitta er þa hefuer han i munni ser. gange till skripta oc böte engu fö firir. En ef han suælgir þæim nidr. oc tæckr annan. böte sliku sem dagriki er till. En ef madr er staddr i æinmanne. oc verdr dagvillr. ettær a friadag. gange till scripta. oc böte engu fe firir. oc sua þo at þæir se .ij. En ef þæir ero .iij. oc etta þæir kiot a friadag. böte .iij. morkum silfrs huær þæira. æigi matto þæir aller daguillir vera.
Vm bæssa logh. þau er han gerde.

4   Um radafar þer sem abyrgdir manna ero soman komnar. oc vill madr þet riufua. þa gerde bæssi þer logh till oc þau hafa æ veret sidan. Ef madr vill æigi kono hafua. þa er han hefuer fæsta. Ræidi henne sua mykit fe. sem han hafde iatt mott henne. oc sua mykit fe sem henne skylldi hæiman fylgia. En ef kona vill æigi malom hallda. vid man. eda forrædess menn hennar böte slikum rette sem adær skylldi hon tacka. oc er þa i sialf saght i sundr rada fare. En ef æigi komo abyrgdir manna soman. þa skall sa er riufua vill. böta .iij. morkum. þet er þa sem vmælt se. oc hæitir handsals rof.

Vm brullaups giærd.

5   Nv skall ængi madr fa ser kono sidan .ix. vícknr ero till pascha. En ef han fær sidan. sæckr .iij. morkum. En ef sidan fær er .vij. vickur ero till pascha. firir gort fe oc fridi. Engi madr skall fa kono sidan .iij. vickur ero till Jons vacku. oc æigi sidan .iij. vickur ero till Michials messo. oc æigi sidan .iij. vickur ero till iola. En ef madr fær ser kono a æina huæria þesse tid. sæckr .iij. morkum. En ef madr fær ser kono sunnu dag at kuælldi. þet er fang tidd ret. oc sua manadag at kuælldi. En ef madr fær ser kono tysdag at kuælldi. sæckr .iij. morkum. En madr fær ser odens dag at kuældi. þet er fang tid rett. En ef madr fær þorssdag at kuældi. sæckr .iij. morkum. En friadagh at kuælldi. þet er fang tid ret. En ef madr fær kono laughar dag at kuælldi. sæckr .iij. morkum. Sua ef madr fær kono ymbrudagh æinhuærn. sæckr .iij. morkum. En ef fær kono messo netær eda fastu nettær. nema kiænne menn lofue. sæckr sliku sem dagriki er till.

Huærsu skillt byggia ma.

6   Nv skall ængi madr fa frendkono sinnar skylldri. en at .vij. kne. oc at fimta manna frendlæif. En ef madr byggir skylldra. þa skal armadr biskups gera lagha

Jvfr. Cap. 4. II. 4. Cap. 5. I. 7. II. 5. Cap. 6. I. 15. II. 6. stæfnu .iiij. manada. at þau skilli hionalagh sit. En ef þan villia æigi þa skilliast. þa skall böta huart þæira .iij. morkum. Gera skall þæim adra .iiij. manada stæmfnu. en ef þau sittia vm þa. böte en .iij. morkum huart þæira. þa skall gera þæim hina þridiu .iiij. manadr stæmfnu. en ef þau sittia vm þa. böte en huart þæira .iij. morkum. Nu skall gera þæim hina .iiij. manadar stæmfnu. En ef þan villia æigi þa en skillia hionalag sit. þa hafua þau firir gort fe oc fridi. landi oc lausum öyri. oc fare a land hæidit. Nu fæstir madr ser kono oc græfst up frændsæmi med þæim. eda skyldsæmi. þa skall biskups armadr fa till tallu men .ij. en adra .ij. sa er þet radafar hefuer fæst. tæls saman frendsæmi þæira. þa skall þet radafar slita fe laust þo at þet se huarkes þæira villi. Nu ero þæir .iij. gudsifiar. er aller ero iamdyrir. at frendsæmi. Su er æin at hæfia barn or hæidnum dome. Su er annur. at hallda barne vndir primsignam.[528] Su er hin þridia. at hallda a barne er biskup færmir. En ef madr fær gudsifuu[529] sinnar þa skall gera slika stæfnu þæim till skillnadar. sem þan bygdi frendsæmi. sittr æina stæfnu böte .iij. morkum. sex morkum firir .ij. .ix. morkum firir .iij. þa ero .xviij. þa skall gera þæim hina .iiij. manadar stæmfnu. En ef þau sittia vm þa. þa hafua þau firir gort fe oc fridi. landi oc lausum öyri.
Vm hiona skillnad.

7   En ef hion villia skilliast. þa skall gera þui þæira er vældr manadar stæfnu. at þet hnærfui aftr till bunadar. En ef þet vill æigi böte .iij. morkum firir æina lagha stæfnu. oc vm allar stæfnur æftir fyrra skillorde. En ef madr tæckr kono. oc a ser æignar kono. sæckr .iij. morkum.[530] Sua ef kona tækær ser man vndir bonda sin. þa er hon auk sæk .iij. morkum[531] oc skillia æigi. þui hældr hiona lagh sit.

Vm þær konor er madr verdr vbota madr a. ef han liggær legre eda fær fange.

8   þær ero konor .xvij. er madr verdr vbota madr er han liggr legre. eda fær fange. æin er modr. Annur er dotter. Þridia er systir. .iiij. er sunar dotr. .v. er dottor dottr. .vj. er brodor bottr. .vij. er systur dotter. .viij. er stiupmodr. .ix. er sunar kona. .x. er brodor kona. .xi. er stupdottr.[532] .xij. er modr kono manz. .xiij. er systir kono manz. .xiiij. er fadur systtir. .xv. er modor systir. .xvj. er fadur modr. .xvij. er modor modr. Sa er liggr æina hueria þessa kono. han hefuer firirgort fe oc fridi. lande oc lausum öyri. oc a biskup fe hans halft. en konongr halft. ocfare af lande brot. oc kome æigi aftr fyr en han hefuer script þa int. er biskup lagde up vidr han.

Jvfr. Cap. 7. 1. 17. Cap. 8. I. 15. II. 11.
Vm rett kuænna oc[533] skirskotta till rettar sins.

9   Nv ef kona gengr bia millum. oc barn þet er hæitir kuænna læidir. hin millzsti. þet skall hafua .iij. iæmlængdr. oc kömr mot henne madr. oc misgerer vid hana. gengr hon till biar. oc sægir monnum. oc gefuer sok æftir þui. sem misgort var. till hennar. en barn stændr i hia oc sannr. sægir at sa misgerde er hon gefuer sok. þæir ætghu vitni at bera a þingi. er hon skirskottade vndir vlutta sinum. su skirskottan hennr oc sannan barns. ber henne vitni till fullz rettar. æftir þui sem sok er till gefuen. Nu ef kona gengr læidiss lauss. bia i millum. kömr madr i mote henne oc brytr hana till suæfnis. oc ef han bær hana. eda bindr oc er hon blo eda blodogh. þa er. han sæckr .iij. morkum firir bond en .vj. firir ben. oc adrum .vj. firir hialægr. Nu ef æigi ero siandz vattar till. oc skirskottar hou vndir fyrstu men er hon fínnr. þa skirskottr hon till halfrettes æidar. æftir þui sem hon hefuer sok till gefuet. En ef hon gengr vm hin fyrsta bö. þa skirskottar hon till æidar hins sama. oc .xij. aura at tryggua kaupi. Gengr hon vm .ij. oc till hins þriðia. þa er æidær en ecki fe.

Huærsu kona skall sægia laungegno[534] barne till fadærnis. oc um ret a kono.

10   En ef kona er med barne. þui er logett[535] er. kömr værkr a hond henne. æftir monnum skall þa ganga. sa er varduættir mall hennr. læida þingat till dura. sem kona huilir inni. oc spyria hana huæim hon sægir fadærni a hond. adr en barn se födzt. En ef hon sægir. oc ma höyra ord hennar. þa skall han skirskotta sagorde hennar vndir vatta. huæim hon sægir fadærni a hond. Sua ero oc konor vatbærer[536] vm þet mall sem kallar. En su kona er i herade. er þet ordlag hefuer fenget. þa a madr at snæria halfrettes æld firir. böta halfuum rette. æita halfuer fadr at barne.

Vm upphalld fylkis kirkna. oc stafnu giærdir þær sem vidr liggia.

11   Nv ero .vj. fylkis kirkiur i þæima þrem fylkium. æin er i Konunggiællu. Annur er Suærtiborg. .iij. a Tunum. .iiij. a Akre. i Oslos herade. fimta a Sæm. .vj. a Hæidaræimi. En ef fylkill kirkia at falle verdr. þa skall gera till tuæggia .xij. manadr stæmfnur. ollum fylkis monnum. at hallda up fylkis kirkiu sinni. En ef æigi er þa gor. sæckir aller fylkis menn .xv. morkum. Þa skall gera þæim adra .ij. .xij. manadr stæmfnu. en ef æigi er þa gor. sæckir en .xv. morkum. En skall gera þæim hina þridiu .ij. .xij. manadar stæfnu. en ef þæir sittia vm þa. sæckir .xv. morkum. þa er halfuær .v. tigær marka. Nu skall gera þæim hina .iiij. .xij. manadr stæfnu. En þa er æigi buin. þa er sa æin hernadr lofuadr konunge innan lanz at hæria ollum monnum till kristins doms. han skall æigi menn drepa oc æigi hus brenna. en fe

Jvfr. Cap. 9. II. 13. Cap. 10. II. 14, Cap. 11. I. 8. II. 16.
þæira skall han allt at hærnade hafua. En þeghar er menn etta af nyiu korne. þa skall hæfia at nyiu stæfnu giærd vidr þa. at þæir hafue up gort fylkiss kirkiur sinar.
Vm uphalld högenda kyrkna.

12   En ef heradz kirkia at falle verdr. þa skall gera till heraz monnum stæfnu .xij. manada frest. at þæir hafue gorfua heradz kirkiu sina. En ef æigi er gor i þa stæfnu. sæckir aller heradz menn .iij. morkum. þa skall gera þæim adra .xij. manadr stæfnu. en ef æigi er þa en gor. sæckir .iij. morkum. Nu skall gera þæim hina .iij. .xij. manadr stæfnu. en ef æigi er þa gor. sæckir .iij. morkum. þa ero .ix. merkr þa skall gera hina .iiij. manadar stæfnu. En þa er æigi gor. þa er huær bonde sæckr .iij. morkum er i þæirri kirkiu sokn ero. En ef madr gerer ser högenda kirkiu a iordu sinni sialfs. fællr su nidr. þa skall gera slikar stæfnur till upgiærdar sem till heradz kirkiu. sæckr .iij. morkum firir æina stæfnu. En .vj. firir tuær. en .ix. morkum firir .iij. gera skall honum hina .iiij. .xij. manadr stæfnu. En ef æigi er þa up gor. þa a konungr bö þen en bonde ecki i. oc hallde konungr up kirkiu giærd. En ef su kirkia at falle verdr. er konungr let gera. þa skall bonde sa er iord atte. stæfna þing. eda ærfingi hans. oc bioda kirkiu giærd up at hallda. þa a bonde sialfuær iord sina. þet hæitir aftær lausnar iord med kirkiu giærd. En ef madr gerer kirkiu a annars manz iordu. verdr su at nidr falle. hafne landz drotten slikar stæfnur till. till upgiærdr sem till heradz kirkiu. oc slikar sæctir sem fyr sægir. En ef hon er æigi þa gor. þa skall han fara utlægr. till þess er han a kost. at gera kirkiu up.

Vm kirkiu gard oc græftar stade.

13   Gardr skall vera vm kirkiu hueria. En ef han at falle uerdr. þa liggia .iij. merkr vidr allan. En .vj. aurar vidr fiordong huern. oc sua þo at æit lid se a. fiordonge. nidr fallet. þa er sem allr fiordongr se nidr fallen. a kirkiu garde. kirkiu garde er skipt i fiordonga till griæftar. Skall grafua lænda menn anstan at kirkiu oc i landsudr vndir vxa[537] dropa. ef þæir æigu lut i kirkiu giærd. En ef þæir æigu æigi lut i kirkiu giærd. þa skullu þæir liggia i bonda legho. þa skall grafua hauldzmen. oc þæira born. þa skall grafa löysingia oc þæira born. En nest kirkiu garde. þa skall grafua hion manz. oc þa menn er rekner ero at siofuar strandu. oc hafua harskurdi noröna. En ef madr læggær man i frialsgiæfua lego sæckr .vj. aurum. En ef madr græfner frialsgiæfua i löysinga lego. sæckr .xij. aurum. Græfuer löysingia i hauldmanz lego sæckr .iij. morkum. En ef madr græfuer þet lik up. er loder limum soman. sæckr .xij. anrum.

Jvfr. Cap. 12. I. 8. II. 17. Cap. 13. I. 9. II. 18.
Huat biskup er monnnm skyldugær. oc prestær i herade.

14   Nv er biskup skyldr at vigia allar kirkiur. fara till fylkis kirkiu med[WS 1] menn .xxx. oc vera netær fim. En till heradz med menn .xv. oc vera þer .iij. nettær. Nu hældr viging a kirkiu æ medan hornstæfuer standa. þo at vm þurfui at böta. þa hæita þet kirkiu bötær. Nu skall biskup koma till huæriar græftar kirkiu a huærium .iij. vettrom. Ef han kömær æigi. þa a han at missa þæirar giptar. er han skyldi taka a þæim .xij. manadum. i þui herade. ef böndr villia vid han log hafua. han skall skyldr vera. at færfma born manna a huærium .iij. vettrom. oc væita þæim scriptir er þurfuu. oc fa krismu huærium preste til heradz kirkiu. oc sua till högenda kirkiu. En ef madr ber barn sit till högenda kirkiu. at lata skira. oc er þui hætt víd dauda. kuædr prestr næi víd at skira. þa er prestr sæckr .iij. morkum vid biskup. oc .iij. morkum vid fadur barnsens. ef þet döyr hæidít.

Vm naudsyn æftir preste i herade.

15   En þenn man skall sænda æftir preste er hyggia kan at orde oc æidi. Prestær skall fara i naudsynir huart sem er not eda dagr oc væita script oc þionosto. En ef han vill æigi fara. oc döyr han þionosto lauss. þa er han sæckr .iij. morkum. Nu skall prestr fara till .iij. lika vm dag. oc synggia liksong ifnir ollum. han skall skildr vera. at vigia .iij. laugar vm dag. oc vera at hinni þridiu ef han vill. han skall skyldr vera. at lessa .iij. bok lester ifuir huerium manne er hafua vill. eda sæckr .iij. morkum. þui at æins flæiri. at med fe kaupi. eda han villi væit hafua.

Vm leghær kaup or græftar ran.

16   En ef menn flyttia lik till kirkiu. þa skullu þæir legkaup hafua buitt preste. eda uæd læiggia. eda vardzlu man fa. þen er vædi se iamgodr. En ef þæir bioda engan þen lutt. þa skall firirbioda þæim lik nidr at sættia. En ef þæir sættia nidær at forbode prest. þa ero þæir sæckir .iij. morkum. En han skall sua bera vitni vm þet mall. hafua stola a halse ser. oc suæria þess. at þæir væittu honum þet græftar ran.

Huersu tiund skall gera.

17   Nv er madr skyldr. at gera bæde. hafuud tíund. oc auaxtar tiund. sa sem fiar ma afla oc skipta i .iiij. stade. a biskup fiordong. annan kirkia. hin þridia prestr. hin fíorda æigu böndr. at skipta fatökra manna i millum. ef madr vill æigi gera hafnud tiund sina. þa a biskups armadr at gera honum .iij. manadr stæmfnu[WS 2] at gera hafuud tiund sina. ef þa er æigi gor sæckr .iij. morkum. oc gera honum adra .iij. manadr stæfnu. ef þa er æigi gor. sæckr .iij. morkum. þa skall gera hina þridiu .iij. manadr stæmfnu. en ef han sittr vm þa. sæckr .iij. morkum. þa skall gera honum hina .iiij. manadr stæfnu. En ef æigi er þa gor. þa hefuer han firirgort fe oc fridi. landi

Jvfr. Cap. 14. I. 10. II. 19. Cap. 15. I. 12. II. 20. Cap. 16. I. 12. II. 21. Cap. 17. I. 11. II. 22.
oc lausum öyri. oc tacke biskup[538] af fe hans .iij. merkr. en konungr þet sem auk er. En ef madr vill æigi gera auaxtar tiund sina. þa skall biskups armadr fara till heradz kirkiu. oc gera ollum monnnm fimt till. er vgort hafua. En þæir hafue gort auaxtar tiund sina. sæckr huær .vj. aurum er æigi hefuer gort innan fimtar. þa skall gera honum en adra fimt. gialldi þa en .vj. aura. oc late æ sua till þess. er hinum læidizt. En sa er tiund hæimtar kallar. hin æigi ret gort hafua. þa skall han standa firir æin æidi sinum. suæria sua. at han hefuer rett gort tiund sina. þa skall hin þui lita at laghum.[539]
Huat sa prestr er skilldugr er tæckr tiund.

18   En sa prestr er tiund tæckr af bondom þa skall han skyldr. at væita þionosto. bæde kuikum oc daudum. þa er hafua þærf. Olia bonda oc huspröyiu. oc barn þæira ælzsta. oc tacka firir .ij. aura vegna. En öyri firir natsætteng. Nu skall prestr æigi fara sua langt fra kirkiu. at han meghe æigi höyra klukkur aftr. nema han hafue med ser alla þa lutti. er han þærf væita þionosto kuikum oc daudum. En ef han hefuer æigi sua sæckr .iij. morkum. Nu skall prestr æigi or herade fara. nema han hafe lof heradz manna. eda han fare till presta moz.

Vm messo dagha. þa er iamdyrir ero drotens degi.

19   Nv ero .ij. messo daghar oc .xx. a .xij. manadum. þæir er iam dyrir ero drottens dægi .vj. aura dagær er huær. fim hinir fyrstu i iolom. Sette er .viij. dagr .vij. þrettande dagr. .viij. kyndils messo dagr. .ix. fiorde dagr paska. .x. kross messa. .xi. Halwardz messa. .xij. halga þorsdagr. .xiij. Jons vaka. .xiiij. Petærs vacka. oc Pals. .xv. Sælliu vacka. .xvj. Olafs vaka hin fyrri. .xvij. Lafrans vacka. .xviij. Mariu messa hin fyrri. .xix. Michials messa. .xx. Symonis et Jude. æin oc .xx. allra hæilagra messa. .ij. oc .xx. Andres messa. þesse mösso æftna skall hæilat[540] lata. at sumar dægi er soll kömr i sudr. en a velrar degi er soll sætz. En adrer messo daghar. þæir sem hællgir ero halldner. a .xij. manadom. þa er .iij. aura dagær huær.

Ef prestr misbydr messo dagha.

20   Nv ef prestr misbydr messo dagha. eda ymbru dagha. þa er han sæckr .iij. morkum. Prestær skall standa i songhus durrum. oc bioda þer messo daga. En ef menn etta a vtidum. eda vinna. böte prestr sliku sem dagriki er till. En ef messo dagr er a manadag. þa skall bioda a hinum fyrra drottens dægi. oc sua ef stændr a tysdag.

Jvfr. Cap, 18. I. 12. II. 24. Cap. 19. I. 14. Cap. 20. I. 13.
Her sægir vm sækt. oe hælgar brott.

21   Nv ef madr verdr a uærki staddr. oe vinnr a hællgum dagum böte sliku sem dagriki er till. En ef frials madr verdr a uærki tækin. med anaudugum monnum. han bötr sæckt. en þan laupa lauss vndan. En ef anandugh hion verda æin auærki tæckin. sidan er bæilagt er. kömr biskups armadr at þæim oc mæler sua. hui vinnir þer a hælgum dagum. en þau suara sua. hælldr villdum mer hætta. drotten var vældr þui at mer vinnum. skirskotta skall han suarum þæira. þa a bonde at böta sækt firir þau. En ef þau suarra sua. mer valdum siolf at mer vinnum. þui at mer villium sua skynda oss. af æng. oc akre.[541] þa skall taka þet hiona manz. oc flyttia hæim till husæiganda. oc æsta han taks firir. stæfna bonda þing vm nettr .iij. oc læida .ij. manna vitni a þingi. vm suor þæira. han a. at döma sækt a hond honum .iij. aura ef þet van a þriggia aura dag. En .vj. aura ef þet van a .vj. aura dag. Ef bonde vill böta sækt firir hiona sit. þa er þet laust at laghum. þet hæitir hudar lausn. En ef han vill æigi böta sækt. þa skall biskups armadr fa man till. en allr heradz menn annan. sa skall hiding rada. er.hæimskastær er a þingi. En ef han hefuer hanna af hiding. þa skullu aller heradz men giallda þen værd aurum aftær. En bonde missi þes æins af uærdi. er han a hiona tall till. Engi skall lass gera a hællghum tidum er gyrda þurfui toghe eda ræippi. oc æigi skall klyfiar gera. a hælgum dagum þa ma sæctarlaust flyttia er madr ridr ofuan a. huart sem er vngær edr gamall. æigi skall braud backa mæira a hælgum dagum. en ettet verdr allt æftir. En þo at æin læifuær lifni æftir. þa er syngt er. þa skall böta firir þen æin læif sua sem allt læge. vettet. þet sem bakat var. En ef læggr up klifiar firir hælgi. bere sæktar laust till kuællz. ef æigi fællr ofuan. En ef ofuan fællr oc þærf up at læggia. böte dagriki firir. En ef madr flyttr bu sit bygda i millum. þærf han langt at fara. oc fær han hælmann firir miduicku dag. þa skall han sittia hæima fyrstan hælghan dag. þa ma han fara alla sæcktar laust sidan. En ef han sittr æigi hin fyrsta. böte dagriki firir huærn. Nu skall æigi bunka riufua. a hællgum daghum. nema þui at æins. at þæim stande ofuidri. En ef han ryfuer naudsynia laust böte dagri(ki) firir. Engi madr skall byrdi bera a hælgum dagum. þa er han bindi sik med badom fæztlum. en ef han ber böte dagriki firir. Sæckr manz hæitir byrdr oc er æin fættill i. han ma bera huart sem er syngt eda hæilagt. En ef konor hængia klæde ut firir hælgi. oc latta hanga uti a hælgi. hirdzla er þui værri. ef vtl hangr. böte engu fe firir. En ef vm suir oc vændir annat mot solo. eda hængir ut a hællgum daghum. þa a biskups

Jvfr. Cap. 21. I, 14.
armadr þau. nema hin villi böta firir dagriki er a. Engi skall oc hoggua vid af stufua. vm iola tíd. nema böte dagríki firir.
Vm fordæddo skap.

22   A gud skullu aller menn trua en æigi a bolfuan eda blodskap. En ef madr verdr at þui sannr. at han fær med hæidin blot. þau er firir boden ero. at bokmale. þa er han sæckr .iij. morkum. En ef kona bitær fingr af barne sinu. edr to. oc gerer þet till langlifuis. sæckr .iij. morkum. Su er fordæda uæst. er firir gerer manne edr kono. ku eda kalfue. En ef fordædo skapr verdr i bædium manna. har eda nægll eda frauda fötær. eda þæir lutir adrer. er vener þikkia till giærninga. þa ma sok gefua .iij. monnum. eda konom till iamfs rettar. þæim er i likindum þickir tíll vera. En sa er æigi fær vndan borezst. firir gort fe oc fridi oc fare vtlægr. biskup a allr þær sæctir. sem vidr liggia stæmfnu giærdir æ till þess er madr verdr vbota madr. En þa a han af fe till .iij. marka. En konungr allt þet sem auk er. Þet er vbota uærk. er madr sittær vti. oc vækkir troll up. Þet er oc vbota uærk. er madr tynyr ser sialfuær. þet er oc vbota værk. er madr fær a fínmarkr at spyria spadom.

Vm þau mall er biskups armadr ma sökia at lagum.

23   Nv ef þau moll verda gor i herade. er biskup lytær ret a. þa skall biskups armadr þing stæmfna i herade. skera bod up firir þingí. latta fara i herade. hnær bonde er skylldr at sökia heradz þing. Nu er þing sætt. þa skall biskups armadr up standa oc mæla sua. Ek hefuer sua höyrt. at sa madr hefuer misgort i herade. vm þet mall. er biskup lytær ret a. oc næmfna mann a nafm. oc sægia till sacka slikt sem er. Nu vill ek þet höyra at þer hafuer þetta mall fyr höyrt. þæir er þer ero a þingi. þa hæitir þet heradz flöyt. at laghum. þa ma biskups armadr sökia þet till sliks rettar sem vidr liggr at laghum. Stændr lyrittr æidr firir .iij. merkr huæriar. oc þæim er minni ero. En þegar mall er mæira. en .iij. marka mall. þa er halfs rettes æidr. En ef fære kallazt þet mall höyrt hafua. en fiordongr þing manna. þa fællr þet nidr. oc hæitír hans uphaf. þet ma han æigi sökia. En sökia ma han oll þau moll. er vitni væit. Nu er æin sokn a ollum biskups malom. Ekki er logfe a þui. aller menn ero skyldir till. at hægna kristni.

Vm ræidskiota biskups.

24   Biskup skall koma i fylki huært a huærinm .xij. manadom. naudsynia laust. oc væita monnum þionosto. En böndr skullu gera biskupi ræidskiota. öyk huærn er selle eda sadull hofuer a komet. huært sem biskup vill fara. nema armadr latte annan væg bioda. En huær er æigi gerer giallde .íij. au[542] …

Jvfr. Cap. 22. I. 16. II. 25. Cap. 23. I. 17. II. 26. Cap. 24. II. 27. F. II. 44.

Trykkfeil og rettelser

[rediger]


Noter fra Wikikilden

[rediger]
  1. ↑ I Texten: með.
  2. ↑ I Texten: stæfmnu.

Noter fra utgiveren

[rediger]
  1. ↑ Overskr. mgl. B.
  2. ↑ kirkiu — B.
  3. ↑ nema þat se með þæim örkymblum boret — B.
  4. ↑ vera — tilf. B.
  5. ↑ skal — B.
  6. ↑ augun — B.
  7. ↑ veiua — B. sælsræifa — H. F.
  8. ↑ eða — B.
  9. ↑ ganga — B.
  10. ↑ er — mgl. B.
  11. ↑ anlit skap — B.
  12. ↑ skuldu uera. — B.
  13. ↑ þat barn skal til kirkiu bera. oc — B.
  14. ↑ niðr — mgl. B.
  15. ↑ Saaledes A. f. skirsl.
  16. ↑ Ingen Capitelafd. i B.
  17. ↑ hafnengar — B.
  18. ↑ karmaðr — B. her og ndf.
  19. ↑ þat er hett — B.
  20. ↑ vefuia — B.
  21. ↑ þa skal — B.
  22. ↑ brioste — B.
  23. ↑ vndir nasar i öyrun oc a illiar. — B.
  24. ↑ at barn ma þar i hylia — B.
  25. ↑ sk. barn þryssuar i drepa — B.
  26. ↑ sua at orðe — B.
  27. ↑ vatne — mgl. B.
  28. ↑ til — tilf. B.
  29. ↑ oc — mgl. B.
  30. ↑ talat — B.
  31. ↑ þat hefir — B.
  32. ↑ uatn — B.
  33. ↑ þætt — mgl. B.
  34. ↑ þairri — mgl. B.
  35. ↑ melt — B.
  36. ↑ Ingen Capitelafdeling i B.
  37. ↑ þes er — tilf. B.
  38. ↑ uerdar — B.
  39. ↑ i hia — B.
  40. ↑ Nu er barn — B.
  41. ↑ annat huart — tilf. B.
  42. ↑ er — tilf. B.
  43. ↑ sal — B.
  44. ↑ meler i uuiti — B.
  45. ↑ i öymane fra adrum monnum — B.
  46. ↑ tono — B.
  47. ↑ oc — mgl. B.
  48. ↑ þau tuau hiuna — B.
  49. ↑ [siðan. heldar er — B.
  50. ↑ Nu sk. kona eigi lengar barn uid briost ser föda — B.
  51. ↑ hennar — mgl. B.
  52. ↑ ser — mgl. B.
  53. ↑ kuænriki — B.
  54. ↑ gær — H. F.
  55. ↑ En ef &c. — mgl. B.
  56. ↑ Vm laga slefnur oc bera born til skirnar. — Overskr. B.
  57. ↑ þriar — B.
  58. ↑ a — tilf. B. uera — mgl. hos H. F.
  59. ↑ hina fyrstu — B.
  60. ↑ Nu ero men födder ok hafa kristin dom allan. nu þurfu mat mennanner aller. þeir skulu huatke etta suæita ne suida. — tilf. B.
  61. ↑ Vm kiot atto suæita oc suidða. — Overskr. B.
  62. ↑ Nu &c. — mgl. B. Nu skulu krisnir mæn huarke — C.
  63. ↑ er — B.
  64. ↑ eða — B. C.
  65. ↑ silfrs — mgl. B. C. H. F. har ved en feilagtig Oplösning af Forkortningen: ser.
  66. ↑ han oc — tilf. B. C.
  67. ↑ oll — tilf. B. C.
  68. ↑ han a dottor af læiti ser. þa — B. Sua ef dotter hans er hæima aflæti su — C. H. F. har ogsaa aflæti i eet Ord.
  69. ↑ hiun. — B. C.
  70. ↑ Aldri föde bonde sua marga gæsta — C. æigi indskudt, men igjen udraderet — B.
  71. ↑ er — B.
  72. ↑ suidade — C.
  73. ↑ vider — C.
  74. ↑ manz — mgl. B.
  75. ↑ hæidum — C.
  76. ↑ sk. kalla granna oc læida — C.
  77. ↑ En ef — B.
  78. ↑ nytra — C.
  79. ↑ rad — B.
  80. ↑ þeim smala — B. þen fenad — C.
  81. ↑ sok til. lyrittar eidi a hann firir at standa — B. sok. liritter æidi a h. f. at standa — C.
  82. ↑ honom — tilf. B.
  83. ↑ ef han vitnaz — C.
  84. ↑ syn saka — B. C.
  85. ↑ fælz — C.
  86. ↑ er — C.
  87. ↑ ef sa &c. — mgl. B.
  88. ↑ skulu mæn — C.
  89. ↑ fioll. eða bru — B.
  90. ↑ gildru — C.
  91. ↑ sprengir sialfuer — C.
  92. ↑ etæ — C. [Nu skal þat allt etta oc nyta — B. er sua uerdar daut oc manz ganga handa uerk titl — tilf. B. er sua daut sæm nu er skilt ok manz g. h. v. till — tilf. C.
  93. ↑ Maðr a — B.
  94. ↑ suiddauð — B. sialf daud — C.
  95. ↑ sialf daudar — B. C.
  96. ↑ skal — tilf. B.
  97. ↑ þa ma nyta hina öfro en æi hina fyrri — C.
  98. ↑ mader — C.
  99. ↑ .iij. eder .iiij. — C.
  100. ↑ .iij. — C.
  101. ↑ .iiij. — C.
  102. ↑ mader — C.
  103. ↑ bu — tilf. B. C.
  104. ↑ han — tilf. C.
  105. ↑ alt þet sæm mæira er þo at — C.
  106. ↑ lighi — C.
  107. ↑ fial eða bergh — B.
  108. ↑ En ef fenader fæller firer bærgh ok brester blod ut at nosum þa skall þet nyta en æi ellighar — C.
  109. ↑ vindr fællir &c. — mgl. B. C.
  110. ↑ reidar lystar — B.
  111. ↑ eigi nyta — B. Sua of ef reididunæ lyster þa er æi nytande. — C.
  112. ↑ nema — B. C.
  113. ↑ nauðsynia l. — mgl. B.
  114. ↑ ok fare af lande — C.
  115. ↑ þegan — C.
  116. ↑ Nyt Cap. i B. med Overskr.: Vm naudsyn er kiot uerdar ettet er uatan er.
  117. ↑ ueger — B.
  118. ↑ bygdar — B.
  119. ↑ aðar er — B.
  120. ↑ eda ross — tilf. B. C.
  121. ↑ han skall &c. — mgl. B. C.
  122. ↑ segi — B. C.
  123. ↑ kennimanne — B. C. til — tilf. B.
  124. ↑ finnr — B. C.
  125. ↑ uatan — mgl. C.
  126. ↑ sina — mgl. C.
  127. ↑ buda — C.
  128. ↑ vm — tilf. B.
  129. ↑ synsaka — B. C.
  130. ↑ at — tilf. B.
  131. ↑ fimtan natta grið — B. vgrit (ͻ: fimtargrid) — C.
  132. ↑ firer — C.
  133. ↑ firer forrade — C.
  134. ↑ Vm kiot ato. — Overskr. B.
  135. ↑ nema böte — B.
  136. ↑ paskadaghs — B.
  137. ↑ lande ok lausum öyri — tilf. B.
  138. ↑ [oc sua a ymbrudagum — B.
  139. ↑ [skildi — B.
  140. ↑ seckar sliku — B.
  141. ↑ dagar — B. dagríkt — H. F.
  142. ↑ uerðar — B.
  143. ↑ farande — mgl. B.
  144. ↑ uið prest — mgl. B.
  145. ↑ er þa &c. — mgl. B.
  146. ↑ böte daghriki — B.
  147. ↑ uerðar — B.
  148. ↑ i öymane — B.
  149. ↑ er — B.
  150. ↑ við prest — mgl. B.
  151. ↑ aller — tilf. B.
  152. ↑ mego — vera — B.
  153. ↑ Vm kuænna giftingar. — Overskr. B.
  154. ↑ kiot — B.
  155. ↑ giftingh — B.
  156. ↑ ser — mgl. B.
  157. ↑ nema gialde .iij. merkar. — B.
  158. ↑ maðr — B.
  159. ↑ kono — mgl. B.
  160. ↑ Johans mösso — B.
  161. ↑ eigi — B.
  162. ↑ [nema böte .iij. markum. — B.
  163. ↑ [Sunnu dagh a kueldi. mana dagh at kuældi. þat er fagns tid ret. — B.
  164. ↑ En ef maðr — B.
  165. ↑ [seckar .iij. markum. — B.
  166. ↑ Freadagh &c. — mgl. B.
  167. ↑ Sua ef maðr — B.
  168. ↑ a ymbru dagh — B.
  169. ↑ En ef maðr — B.
  170. ↑ daghríkt — H. F.
  171. ↑ böte &c. — mgl. B.
  172. ↑ Vm hald kirkna allra. — Overskr. B.
  173. ↑ i þema &c. — mgl. B.
  174. ↑ [i Konongshellu. — B.
  175. ↑ Svertborgh — H. F.
  176. ↑ Oslos — B.
  177. ↑ a Uestfold — tilf. B.
  178. ↑ Hærþarhæimi — H. F.
  179. ↑ niðr — mgl. B.
  180. ↑ tuæiggia — B.
  181. ↑ tolfmanada — B. (ogsaa nedenfor).
  182. ↑ ollum &c. — mgl. B.
  183. ↑ En þa er æigi gor — B.
  184. ↑ seckar — B.
  185. ↑ skal þeim — tilf. B.
  186. ↑ En ef þa er æigi gor — B.
  187. ↑ sekkar — B.
  188. ↑ En — B.
  189. ↑ tuæiggia — B.
  190. ↑ kuirt um — B.
  191. ↑ seckiaz þæir — B.
  192. ↑ þæim — tílf. B.
  193. ↑ En ef þa er eigi buin — tilf. B.
  194. ↑ [lofaðr innan lanðz kononghe — B.
  195. ↑ allum — tilf. B.
  196. ↑ engan man — B.
  197. ↑ [en fe þæira skal han allt — B.
  198. ↑ uið þa — tilf. B.
  199. ↑ [þa skal gera — B.
  200. ↑ gorfa — B.
  201. ↑ [En ef eigi er gor i þa stefnu. seckar — B.
  202. ↑ merkr fyrer — H. F. (ogsaa nedenfor).
  203. ↑ [Nu skal gera þeim hina þridiu manaðr stefnu. En ef þa er eigi gor. þa er huar bonde seckar þrimar markum. er i þæirri kirkiu sokn er. — B.
  204. ↑ En ef maðr — B.
  205. ↑ ser högenda — mgl. B.
  206. ↑ sialfs — tilf. B.
  207. ↑ þa skal gera til — B.
  208. ↑ seckar — B.
  209. ↑ i — mgl. B.
  210. ↑ han — B.
  211. ↑ konongr — B.
  212. ↑ erfingi — B.
  213. ↑ oc bioda — B.
  214. ↑ at hafa — mgl. B.
  215. ↑ med konongs gerd. — tilf. B.
  216. ↑ eign — B.
  217. ↑ hafe landzdrotten slikar stefnur til upgerdar — B.
  218. ↑ þriþi — H. F.
  219. ↑ [En — B.
  220. ↑ til - tilf. B.
  221. ↑ sa fiar koste at gera kirkiu upp. — B.
  222. ↑ Vm kirkiu gard up halð. — Overskr. B.
  223. ↑ opeð — mgl. B.
  224. ↑ upsa — B.
  225. ↑ hauld men oc þæirra born — B.
  226. ↑ þa skal grava &c. — mgl. B.
  227. ↑ manns men — B.
  228. ↑ þá — B.
  229. ↑ En ef maðr grefr man — B.
  230. ↑ lege — B.
  231. ↑ seckar — B.
  232. ↑ hauldz manz — B.
  233. ↑ [seckar mork. — B.
  234. ↑ [annat slik seckar .iij, morkum — B.
  235. ↑ er — B.
  236. ↑ limum — B.
  237. ↑ [seckar .iij. aurum — B.
  238. ↑ uerda grafen — B.
  239. ↑ ero — B.
  240. ↑ ot skin sol a — B.
  241. ↑ En ef þeir kennazst eigi — B.
  242. ↑ alla — mgl. B.
  243. ↑ Vm kirkiu vigslur allar. — Overskr. B.
  244. ↑ skall han fara — mgl. B.
  245. ↑ þar — tilf. B.
  246. ↑ En — mgl. B.
  247. ↑ þat heita — B.
  248. ↑ I Mbr. ved Feilskrift hurrar.
  249. ↑ huerium — mgl. B.
  250. ↑ a — B.
  251. ↑ skylðuger skal han uera — B.
  252. ↑ oc — B.
  253. ↑ sua — tilf. B.
  254. ↑ högendar — oftere B.
  255. ↑ En madr ber barn sit — B.
  256. ↑ hett — tilf. B.
  257. ↑ [ mgl. B.
  258. ↑ Vm tiundar gerd. Overskr. B.
  259. ↑ sina — tilf. B.
  260. ↑ heraz — mgl. B.
  261. ↑ en hin fiorða eigu böndr at skipta fatöcra manna millum. — B.
  262. ↑ til at gera hafud tiund sina — tilf. B.
  263. ↑ ef eigi er þa gor, seckar — B.
  264. ↑ skal — tilf. B.
  265. ↑ [ er þa er eigi loket — B.
  266. ↑ [ gera skal honom .iij. manaðr stefnu. ef þa er ei loket seckar .iij. markum. — B.
  267. ↑ [ sittar en vm þa. — B.
  268. ↑ sina — tilf. B.
  269. ↑ biskups armaðr &c. — mgl. B.
  270. ↑ hefir i fimtina gort.— B.
  271. ↑ þa skal gera honom adra fimt — B.
  272. ↑ i þeirri — mgl. B.
  273. ↑ ö — tilf. B.
  274. ↑ hinum — B.
  275. ↑ tiund — tilf. B.
  276. ↑ kallaz han eigi rett gort hafa. — B.
  277. ↑ [ mgl. B.
  278. ↑ hin — B.
  279. ↑ [ rett gort tiund sina — B.
  280. ↑ Vm presta skipan. — Overskr. B.
  281. ↑ heraz — mgl. B.
  282. ↑ hafa — B.
  283. ↑ [ annar f. nordan en annar f. sunnan oc þæira manna uitni er nester ero. — B.
  284. ↑ firir kunnosto loysis saker. — B. Herefter i B. nyt Capitel med Overskr.: Vm olafs sad oc laga giftir.
  285. ↑ lagar — B.
  286. ↑ huars — mgl. B.
  287. ↑ oc — tilf. B.
  288. ↑ i — mgl. B.
  289. ↑ en — tilf. B.
  290. ↑ aura — B.
  291. ↑ firir lendan man. oc slict firir — B.
  292. ↑ oc sua firir born hans oll — B.
  293. ↑ algiava — B.
  294. ↑ manz men — B.
  295. ↑ Tuær alnar i natsette — B. For det sidste Ord har H. F. feilagtigt: nattlæteng.
  296. ↑ vlian — B.
  297. ↑ i naudsyniar — tilf. B.
  298. ↑ veiti honom — B.
  299. ↑ hin — B.
  300. ↑ uera — tilf. B.
  301. ↑ Nu skal — B.
  302. ↑ allum — tilf. B.
  303. ↑ botleste — B.
  304. ↑ eda er han seckar .iij. markum — tilf. B.
  305. ↑ fleiri nema — B.
  306. ↑ Herefter nyt Cap. i B. med Overskr.: Vm olafs sad ok laga gift.
  307. ↑ En ef men — B.
  308. ↑ but — B.
  309. ↑ [bioda engan þen lut — B.
  310. ↑ han firer — mgl. B.
  311. ↑ [ En han skal bera ser sialfar uitni vm þat mal — B.
  312. ↑ a — mgl. B.
  313. ↑ oc suæiria þess — tilf. B.
  314. ↑ lik — B.
  315. ↑ Herefter nyt Cap. i B. med Overskr.:
  316. ↑ han — mgl. B.
  317. ↑ monnum — B.
  318. ↑ þæira — B.
  319. ↑ [ at uiðr mego taka alre þionosto. þeiri er han skal ueita mote tiund manna. — B.
  320. ↑ natvakur — B.
  321. ↑ eda halfa örtogh vegna — B.
  322. ↑ fara — B.
  323. ↑ er han þarf at ueita alla þionosto — B.
  324. ↑ ueitir — B.
  325. ↑ [ hafe — B.
  326. ↑ [ eða — B.
  327. ↑ löyuis laust — tilf. B.
  328. ↑ en han skal — B.
  329. ↑ skolu — mgl. A.,rimeliviis blot ved Skrivfeil: Ordet findes i B.
  330. ↑ löyva — B.
  331. ↑ Vm mösso daga bod. — Overskr. B.
  332. ↑ mösso dagha eda — tilf. B.
  333. ↑ vid biscup &c. — mgl. B.
  334. ↑ firer — mgl. B.
  335. ↑ bodleid retta. — B.
  336. ↑ bodleid retta — B.
  337. ↑ or — tilf. B.
  338. ↑ firer — mgl. B.
  339. ↑ En ef — tilf. B.
  340. ↑ a mana deghi — B.
  341. ↑ [ a hinum fyrra sunnu degi — B.
  342. ↑ a tyrstdagh — B.
  343. ↑ od. dagh — B.
  344. ↑ sunnu degi firir. — B.
  345. ↑ Vm mösso daga tal. — Overskr. B.
  346. ↑ [ Nu ero .ij. oc .xx. mössodagar — B.
  347. ↑ [ .v. hinir fyrstu — B.
  348. ↑ sette — B., og saaledes fremdeles for hver opregnet Dag eet Nummer höiere.
  349. ↑ I Mbr. dagh. maaskee ved Skrivfeil.
  350. ↑ fiorde — B.
  351. ↑ [ helga Þorsdagar. — B.
  352. ↑ [ Seliu uaka — B.
  353. ↑ Olafs uaka hin fyrri. — B.
  354. ↑ [ þæira hæilagra Symonis et Jude. — B.
  355. ↑ .ij. oc .xx. — B.
  356. ↑ [ a sunnudegi — B.
  357. ↑ [ kömar i suðr — B.
  358. ↑ sem nu &c. — mgl. B.
  359. ↑ er i settre. — B. Herefter i B. nyt Cap. med Overskr.: Vm helga brot.
  360. ↑ uimr eller uinir — A, ved en Skrf. oc uinnr — mgl. B.
  361. ↑ degi — B.
  362. ↑ En ef — tilf. B.
  363. ↑ æin — mgl. B.
  364. ↑ sidan heilaght er — tilf. B.
  365. ↑ meler sua — B.
  366. ↑ ef — tilf. B.
  367. ↑ vit — B.
  368. ↑ vndir vatta — mgl. B.
  369. ↑ [ þau — B.
  370. ↑ þau — B.
  371. ↑ sua — B.
  372. ↑ [ þat hiuna — B.
  373. ↑ han — tilf. B.
  374. ↑ a þingi — tllf. B.
  375. ↑ [ vm sor oc talu þeira — B.
  376. ↑ a — mgl B.
  377. ↑ [ þriaura af fe þess er van — B.
  378. ↑ En .vi. aura er han uan a sex aura degi. — tilf. B.
  379. ↑ en — B.
  380. ↑ at — B.
  381. ↑ rada — B.
  382. ↑ fer — B.
  383. ↑ gialda — B.
  384. ↑ aftar — tilf. B.
  385. ↑ böndar — B.
  386. ↑ er han a — B.
  387. ↑ er gyrda þurfi stongh — B.
  388. ↑ [ flytia, ef maðr riðr huart sem han er — B.
  389. ↑ hange — B.
  390. ↑ I A. ė, hvilket i Alm. betegner „er“; her er det maaskee ved Uagtsomhed sat istedet for ē, der betegner „en“. en — B.
  391. ↑ syngn — B.
  392. ↑ þen æin — B.
  393. ↑ sem heldar — B.
  394. ↑ syngn — B.
  395. ↑ skal — B.
  396. ↑ En ef maðr leggar klyuiar — B.
  397. ↑ En ef &c. — mgl. B.
  398. ↑ böte daghriki firir — B.
  399. ↑ föra — B.
  400. ↑ langt — tilf. B.
  401. ↑ firir — B.
  402. ↑ helgan dagh — B.
  403. ↑ helga daga — tilf. B.
  404. ↑ dagh — tilf. B.
  405. ↑ verdi staddr i — B.
  406. ↑ naudsynia laust — B.naudsynia laust — B.
  407. ↑ b. daghriki — B.
  408. ↑ [ En ef ber böte dagriki — B.
  409. ↑ Serkar — B.
  410. ↑ [ oc er vm fetil — B.
  411. ↑ [ huart sem er synght eða heilaght — B.
  412. ↑ hanger. oc — B.
  413. ↑ um — mgl. B.
  414. ↑ vm annat — B.
  415. ↑ oc — B.
  416. ↑ firir — tilf. B.
  417. ↑ [ böte daghriki firir. — B.
  418. ↑ Vm þer konor maðr uerðar ubota maðr vm. — Overskr. B.
  419. ↑ Saaledes i A., synes at være en Skrivfeil for er. er — B.
  420. ↑ a — tilf. B.
  421. ↑ liggr með — B.
  422. ↑ manz — tilf. B.
  423. ↑ dotter — B.
  424. ↑ manz — tilf. B.
  425. ↑ manz — tilf. B.
  426. ↑ þessa — B.
  427. ↑ lande oc lausum öyri — tilf. B.
  428. ↑ firir þo uil han ei kristin uera. — tilf. B. Det övrige af Capitlet mgl. B.
  429. ↑ Vm sectir þer er liggia uid stefnur gerdir. — Overskr. B.
  430. ↑ ub. manz — mgl. B.
  431. ↑ [ at fara a Finmork oc — B.
  432. ↑ gerer þat — B.
  433. ↑ sit — tilf. B.
  434. ↑ gerer þat — tilf. B.
  435. ↑ þat — tilf. B., som herefter har nyt Cap. med Overskr.: Vm fordedo skapp.
  436. ↑ fordedo skaper uerda funnir — B.
  437. ↑ [ har eða neget, eda frauda fötar — B.
  438. ↑ adra — tilf. B.
  439. ↑ biskopps armaðr — tilf. B.
  440. ↑ a — tilf. B.
  441. ↑ monnum — B.
  442. ↑ þickir til — B.
  443. ↑ þeir eigu iarne — B.
  444. ↑ werda þæir skirir at iarne — B.
  445. ↑ ero þeir — B.
  446. ↑ syn — B.
  447. ↑ lande oc lausum öyri — tilf. B.
  448. ↑ [ .xv. natta grid — B.
  449. ↑ [ er hon sidan er na ma henni. — B.
  450. ↑ husfrua — B.
  451. ↑ [ Ef þat uitni feks. þa er hon syn saka — B.
  452. ↑ uitne — tilf. B.
  453. ↑ brott — mgl. B.
  454. ↑ skulum aller men — B.
  455. ↑ heidit — B.
  456. ↑ Ef hiun uilia skiliast at. — Overskr. B.
  457. ↑ uilia — tilf. B.
  458. ↑ forf. laust — mgl. B.
  459. ↑ fiorar fiugurar manaðr stefnur. — B.
  460. ↑ þau — B.
  461. ↑ En ef þau þat uilia eigi. — B.
  462. ↑ firir — B.
  463. ↑ laga stefnu — mgl. B.
  464. ↑ lande oc lausum öyri — tilf. B.
  465. ↑ [ seckar .iij. markum uid biskopp — B.
  466. ↑ ser — tilf. B.
  467. ↑ vm þat mal — tilf. B.
  468. ↑ Nyt Cap. i B. med Overskr.: Vm þau mal sem gor ero i heraðe.
  469. ↑ gor — B.
  470. ↑ er biskopp — B.
  471. ↑ armaðr hans — B.
  472. ↑ þui — mgl. B.
  473. ↑ i herade — B.
  474. ↑ bonde — B.
  475. ↑ sökia — B.
  476. ↑ oc mela sua — tilf. B.
  477. ↑ uaro — tilf. B.
  478. ↑ fyr — mgl. B.
  479. ↑ Ef — B.
  480. ↑ [ kvædaz fyr — B.
  481. ↑ þa sok — mgl. B.
  482. ↑ huariu — tilf. B.
  483. ↑ [ þui minna — B.
  484. ↑ en .iij. marka mal — tilf. B.
  485. ↑ þa er — B.
  486. ↑ En — B. ved Skrivfeil.
  487. ↑ en — B.
  488. ↑ Her har oprindelig i A. staaet hælfningr, hvilket Ord er overstreget; ovenover er skrevet med mindre Skrift, men dog udentvivl med samme Haand: fiorðongr.
  489. ↑ þing — B.
  490. ↑ mall — mgl. B.
  491. ↑ oc — mgl. B.
  492. ↑ mal — tilf. B.
  493. ↑ [ a allum biskops malom — B.
  494. ↑ [ log fe a þui — B.
  495. ↑ styldugir — B.
  496. ↑ Ingen Overskr. eller Capitelafdeling i B., hvor desuden Stykket fra Nu ef menn til bloð uakte incl. mangler.
  497. ↑ hafum minni til. — B.
  498. ↑ biskopp — B.
  499. ↑ bodordom sinum oc — B.
  500. ↑ Göymi &c. — mgl. B.
  501. ↑ nema — manaðe taget af Fr. L.s II. 5.
  502. ↑ Til det Efterfölgende af dette og næste Cap. findes intet Tilsvarende i I., men derimod nogenledes i III., see Cap. 4. Vm bæssa logh &c.
  503. ↑ Herpaa fölger i Mbr. et aldeles ulæseligt Stykke paa halvanden Spalte. Noget over halvveis i den anden Spalte har været Capitel-Afdeling med röd Overskrift, hvilken dog ligesom det övrige nu er ulæselig.
  504. ↑ Mellem fiordo og manadr er i Mbr. et lidet aabentstaaende Rum, omtrent som til Tallet .iiij., hvilket ogsaa bör tilföies, see det samme Sted ovenf. I. 15.
  505. ↑ Her mangler i Mbr. udentvivl eet Blad.
  506. ↑ Til dette Stykke, saavelsom til de 3 fölgende indtil Vm þær konor &c. (Cap. 10) findes intet Tilsvarende i I. og III.
  507. ↑ Det efter Ordet mol nærmest fölgende er i Mbr. utydeligt, og man kan ei engang skjönne, om det er eet enkelt eller tvende Ord; det synes efter Trækkene at maatte læses enten: sinn runa eller sinn iuna. Ved Ordet mol er ogsaa det Mærkelige, at det over Bogst. o har en liden Tverstreg (mōl).
  508. ↑ Saaledes i Mbr.
  509. ↑ Intet tilsvarende Cap i I. og III.
  510. ↑ [ Disse Ord ere i Mbr. tilsatte under den nederste Linie paa en Side, med et Tegn ved, der antyder, at de skulle indskydes i överste Linie paa næste Side, efter Ordet „atte“. Haanden er den samme som i det Övrige.
  511. ↑ Saal. i Mbr.
  512. ↑ Intet tilsvarende Cap. i I.
  513. ↑ I Mbr. skiortar, aabenbart ved Skrivfeil.
  514. ↑ Intet tilsvarende Cap. i I.
  515. ↑ Til Resten af Cap. intet Tilsvarende i I. og III.
  516. ↑ Saal. i Mbr.
  517. ↑ Intet tilsvarende Cap. i I. og III.
  518. ↑ Paa dette Sted tillægger I.: þvi næst skal grafa frialsgiafa ok þeirra born, hvilket maaskee ber kun ved Feilskrift er udeladt.
  519. ↑ Saal. i Mbr.
  520. ↑ Her ender det större Brudstykke, bag i Cod. 31.
  521. ↑ Her begynder det mindre Brudstykke, foran i Cod. 31.
  522. ↑ Den röde Overskrift til dette Cap. er ulæselig.
  523. ↑ Dette Stykke er forstörstedelen taget af Fr. L. Findes ei i I., paa Slutningen nær.
  524. ↑ Saaledes i Mbr.
  525. ↑ Saaledes i Mbr.
  526. ↑ Her mgl. i Mbr. eet Blad.
  527. ↑ Saal. i Mbr.
  528. ↑ Skrivfeil f. primsignan.
  529. ↑ Saaledes i Mbr.
  530. ↑ Ovenover er med finere Stiil, men gammel — maaskee endog den samme — Haand skrevet: .xij. aurum.
  531. ↑ Ovenover: .xij. aurum, paa samme Maade og med samme Haand som paa foregaaende Sted.
  532. ↑ Maaskee Feilskr. f. stiupdottr.
  533. ↑ Feilskr. f. er.
  534. ↑ Feilskr. f. taungetno?
  535. ↑ Feilskr. f. laungetet, see foran S. 358.
  536. ↑ Saaledes i Mbr.
  537. ↑ upsa — de Övrige.
  538. ↑ Dette Ord er senere tilskrevet over Linien med en gammel, dog uvist om med den samme Haand.
  539. ↑ I den övre Marg er her med en, rimeligviis forskjellig, men vist ikke meget yngre Haand tilskrevet, dog uden noget Henföringstegn: „æftir skræidar tiund skall till hiællz gangæ æn till ladæs af kornne.“
  540. ↑ Feilskrift f. heilagt.
  541. ↑ Her er et Henvisningetegn og i Side-Margen er, som svarende hertil, skrevet med en anden gammel Haand, maaskee den samme som i ovenanförte Marginaltilsætning: "No. þa b(öte) bonde e(f) han vill". Tilsætningen er ellers næsten udslettet og nogle af de yderste Bogstaver bortskaarne.
  542. ↑ Resten mangler. Af det sidste nu tilværende Læg sees eet Blad at være bortskaaret; men om der bagefter maaskee endnu har været et Læg til, kan ei skjönnes.
Hentet fra «https://no.wikisource.org/w/index.php?title=Norges_gamle_Love/I/Den_ældre_Borgarthings-_eller_Vikens-Christenret&oldid=232447»