Mannen i penalet (Tsjekhov)
| Mannen i penalet av , oversatt av Wikikilden |
Stikkelsbær→ |
| Omarbeida frå automatomsetjing (av Google) frå den russiske originalen Человек в футляре og hjelp frå Marian Fells omsetjing The Man in a Case. |
Mannen i penalet
Noen forseinka jegerar overnatta i låven til landsbyeldsten Prokofij, i utkanten av landsbyen Mironositskoje. Dei var to: veterinæren Ivan Ivanovitsj og skolemeisteren Burkin. Ivan Ivanovitsj hadde eit heller pussig dobbelt etternamn, Tsjimska-Himalayskij. Namnet passa ikkje til han i det heile tatt, så i heile provinsen vart han bare kalla Ivan Ivanovitsj. Han budde på eit stutteri i nærleiken av byen og hadde reist på jakt for å få seg litt frisk luft. Læraren Burkin budde kvar sommar hos grev P. og kjende området som si eiga bukselomme.
Dei sov ikkje. Ivan Ivanovitsj, ein høg og tynn eldre kar med ein lang bart, sat utanfor låvedøra og røykte pipe i måneskinnet. Burkin låg i høyet, løynt inne i mørket.
Dei fortalde historier. Blant anna snakka dei om Mavra, kona til landsbyeldsten. Ho var ei sunn og på ingen måtar dum kvinne, men ho hadde aldri vore utafor landsbyen ho var fødd i, og ikkje sett korkje byen eller jernbanen. Dei ti siste åra hadde ho bare sutte ved omnen og ikkje gått ut anna enn om natta.
«Kva er så overraskande med det?» spurde Burkin. «Det er ikkje få menneske, einebuarar av natur, som prøver å trekke seg inn i skallet sitt, ikkje ulikt eremittkreps og sniglar. Kanskje årsaka er eit utslag av atavisme, eit forsøk på å vende tilbake til den tida da menneska sin stamfar enno ikkje var blitt eit sosialt vesen, og budde aleine i hola si. Men det kan òg bare vere ein av variantane av den menneskeleg naturen — kven veit? Eg er ikkje evolusjonsbiolog eller antropolog, og det er ikkje mi sak å blande meg opp i slikt; det einaste eg ønskjer å seie er at folk som Mavra ikkje er så uvanlege. Faktisk treng vi ikkje søke så langt for å finne eit anna døme: for to månader sidan døde min venn, gresklæraren Belikov, som budde i same by som eg. Du har sjølvsagt hørt om han. Det spesielle med Belikov var at at han alltid, same kor godt været var, gikk med ein varm, vattert frakk og kalosjer, og bar på ein paraply. Og paraplyen hadde han i eit etui, klokka låg i ei eske av grå plysj, og når han skulle spisse blyanten tok han kniven av eit penal. Sjølv andletet såg ut til å vere gøymd i ein boks sidan han alltid gikk med store, oppslåtte kragar. Han hadde på seg mørke briller, og ei kort, varm jakke, stappa bomull i øyrene, og når han skulle ta hestedrosje bad han alltid kusken om å slå opp kalesjen. Kort fortald hadde denne mannen eit konstant og overveldande ønske om å verne seg mot ytre påverknader ved hjelp av — ja, kall det gjerne eit skall. Røyndomen verka irriterande og skremmande på han, og han var konstant i høgste alarmberedskap, og det var kanskje for å rettferdiggjere denne angsten at han alltid lovprisa fortida og det som aldri har vore, og dei gamle språka han underviste i hadde kanskje same funksjon som kalosjene og paraplyen han bruka som skjold mot røyndomen.
„Å, høyr kor musikalsk, kor vakkert det greske språket læt,“ kunne han bryte ut med eit oppglødd uttrykk, og som for å føre bevis for dette, sa han anthropos med halvt attletne auge og ein finger i lufta!“
Belikov prøvde også å løyne tankane sine i boksar. Det einaste som han fatta heilt klårt var rundskriv og avisartiklar der noko vart forbode. Såg han eit rundskriv der elevane fekk forbod mot å gå ut etter klokka ni om kvelden eller ein artikkel som forbaud den fysiske kjærleiksakta, var saka klar for han; dette var definitivt forbode, slik var det bare! Fullmakter og tillatingar løynde for han alltid eit element av tvil, noko usagt og vagt. Vart det gjeve tillating til å starte dramaklubb, lesesirkel eller tesalong i byen ville han riste på hovudet og seie lågt:
„Det er sjølvsagt heilt greit, men eg ville ikkje bli forundra om dette fører noko gale med seg.“
Alle slag regelbrot og -avvik gjorde han fortvila, sjølv om ein kan spørje seg kva han hadde med det å gjere. Kom ein av kollegaene hans for seint til bønn, eller høyrde han snakk om at ein av elevane hadde gjort ein gutestrek, eller at ei kvinneleg kollega vart sett med ein offiser nattestid, vart han svært opprørd og sto fast på at dette kom det ikkje noko godt ut av. Under lærarråda dreiv han oss frå forstanden med si varsemd, si mistru og sine karakteristiske betraktningar om kor dårleg dagens ungdom tedde seg i klasseromma, både på gute- og jentegymnaset. Å, tenk om dette kom rektor for øyra, å nei, dette kom det ikkje noko godt ut av! Om bare Petrov vart utvist frå andre klasse og Jegorov frå fjerde, da ville alt bli så bra. Men kva hende? Vi vart så trøytte av all sukk og klage, og dei mørke glasaugene på det kvite, vesle røyskattliknande andletet hans at vi gav opp; gav Petrov og Jegorov dårlege karakterar, let dei sitte att, og til slutt viste vi dei ut.
Belikov hadde den merkelege vanen med å gå rundt og besøke oss heime. Han kunne komme inn til ein av lærarane og sitte ned utan å seie eit ord, som om han såg etter noko. Der sat han i ein time eller så før han gikk att. Han kalla dette „å halde seg på god fot med sine kolleger“, men det var openbert at den einaste grunnen til at han kom var at han såg det som si plikt. Vi lærarar var redde for han, ja sjølv rektor var redd han. Tenk deg det, at denne lille fyren som alltid gikk rundt med kalosjer og paraply, heldt lærarkollegiet — som utan unntak bestod av reflekterte og velmeinande menneske oppflaska på Turgenev og Sjtjedrin — i eit jerngrep. Sa eg heile skolen? Heile byen! Damene torde ikkje sette opp små teaterstykke på laurdagskveldane av frykt for at han skulle få nyss om det, og prestane tok ikkje sjansen på å ete kjøt og spele kort når han var til stades. I 10-15 år har folk som Belikov påverka byen slik at vi no er redde for alt. Vi er redde for å snakke høgt, sende brev, bli kjent med nye folk, lese bøker, og for å hjelpe eller undervise dei fattige...»
Ivan Ivanovitsj kremta som teikn på at han ville seie noko, men tende først pipa, kikka opp på månen, og sa med ettertrykk:
«Ja, tenkande og velmeinande menneske les Sjtjedrin, Turgenev, Buckle og andre, men likevel har dei tålmodig underkasta seg, og lid vondt — slik er det bare.»
«Belikov budde i det same huset som eg gjorde,» heldt Burkin fram, «i same etasje. Døra hans var rett ovafor mi. Vi møttest ofte, og eg var godt kjend med kvardagslivet hans. Det var den same soga heime: han bar slåbrok og ei nattlue og hadde skodder for vindauga og bolta dørene — den rette framgangsmåten om du vil avgrense eller hindre „at noko kunne gå gale.“ Fastetida var ikkje bra for helsa hans, men å ete kjøt var utenkeleg, for han var redd folk skulle seie at Belikov ikkje respekterte fasten. Så han åt smørstekt abbor istaden; rett nok var det ikkje fastemat, men kunne heller ikkje kallast kjøt. Han ville ikkje halde seg med kvinneleg hushjelp av frykt for kva folk ville seie om det, og hyra derfor inn kokken Afanasi, ein gammal mann på seksti. Afanasi var ein halvtomsen skapdrankar, men han hadde vore tenar hos ein offiser og visste å lage standsmessig mat. Denne Afanasi sto støtt og stadig ved døra med armane i kross, sukka djupt og mumla alltid det same:
„Det er mange nok av dei der ute i dag!“
Belikov hadde eit svært lite soverom, mest som ein boks, og rundt senga hadde han hengt opp forheng. Når han gikk til sengs drog han dyna over hovudet. Rommet vart stint og tett, vinden fekk dei stengde dørene til å slamre og omnen til å dure, og frå kjøkkenet kunne han høyre sukk, illevarslande sukk... Og han låg og skalv der under dyna, han var redd for at noko kunne hende, at Afanasi skulle drepe han, at innbrotstjuvar skulle bryte seg inn. Skræmelege draumar heimsøkte han natta lang, så om morgonen da vi gikk til skolen i lag var han melankolsk og bleik, og etterkvart som vi nærma oss den overfylte skolen var det lett å sjå at han fann den motbydeleg, at han avskydde den med heile seg, og at det streid mot hans einebuarnatur å gå ved sida av meg.
„Det er for mykje støy i klasserommet,“ kunne han seie som om han leita etter ei forklaring på depresjonen sin. „Det liknar ikkje grisen.“
Og tenk deg det at denne gresklæraren, mannen i penalet, vart nesten gift.»
Ivan Ivanivanovitsj gløtta inn i låven og sa:
«Du tullar!»
«Ja, det vil seie, nesten gift, så pussig det enn høyrest ut. Dei utnemnde ein ny lærar ved namn Kovalenko, Mikhail Savitsj — han var ukrainar. Han kom ikkje åleine, men hadde med søstera si, Varenka. Kovalenko var ung, høg og mørk, med store hender, og av andletet hans kunne ein gisse at han var bass-songar. Faktisk var det slik at stemmen hans høyrdest ut som om den kom frå ei tønne — „boom, boom, boom!“ Varenka var ikkje heilt ung lengre, kanskje tretti, men ho òg var høg og slank, med svarte augnebryn og raude kinn — retteleg eit fruktfat av ei jente, og så høglydd og glad! Ho song alltid ukrainske songar og lo høgt „ha-ha“. Så snart ho høyrde snurten av ein vits brast ho ut i høge lattersalvar — „ha! ha! ha!“ Eg hugsar godt første gongen vi vart kjende med dei to, det var i eit namnedagsselskap hos rektor. Bland dystre lærarar som kjeda seg intenst — dei gikk i selskapet av pliktkjensle — steig det brått opp ei ny Afrodite frå bølgjene. Ho strena rundt med hendene i solid hoftefeste, lo, song og dansa. Ho song Vinden blæs med kjensle, og deretter ein annan song, og enda ein til, og vi vart alle fascinerte, ja sjølv Belikov. Han sette seg ned ved sida av ho og sa med eit venleg smil:
„Det ukrainske språket er så mjukt og har slik ein ven klangfylde at det mest minner meg om gammalgresk.“
Ho vart smigra av dette, og med overtyding og varme kjensler tok ho til å fortelje om godset dei hadde i Gadajatskijdistriktet, at mora budde på garden, at det vaks slike pærer og sånne meloner der, og for nokre kabak! Ukrainarane kallar auberginer for kabak,[1] og lagar ei raudbetsuppe av tomatar og auberginer, og det er „så godt, så godt at det er — fælt!“
Vi lytta og lytta, og den same tanken slo oss alle.
„Hadde det ikkje vore hyggeleg om det vart eit par av dei!“ kviskra rektorkona til meg.
Vi kom alle brått på at Belikov var singel, og no verka det pussig at vi ikkje hadde tenkt på det før, men hadde oversett denne viktige detaljen i livet hans. „Korleis ser han forresten på kvinner?“ spurde vi oss. Korleis løyste han dette vitale daglege problemet? Dette hadde ikkje interessert oss før i det heile; kanskje hadde ikkje tanken slått oss at ein mann som gikk i kalosjer i all slags vær og sov bak eit forheng kunne verte forelska.
„Han er allereie langt over førti år, og ho er tretti,“ det var rektorfrua som uttrykte si meining, „eg trur ho ville ha gifta seg med han.“
Kor mange galne og dumme handlingar er ikkje utførd i dette landet uten anna grunn enn at nokon har hatt det keisamt? Kva slag meining var det i å freiste på å få Belikov gift, ein mann det nærast var uråd å sjå for seg som gift? Konene til rektor og inspektøren og alle kvinnene ved skolen vår vart livlegare og blømde opp som om dei brått hadde funne meininga med livet. Rektorkona leigde ei losje i teateret, og jaudå: der sat Varenka og veiva med ei handvifte, strålande og lukkeleg, og ved sida hennar Belikov, liten og deprimert, som om nokon hadde trekt han ut av rommet hans med ei tang. Eg skulle arrangere eit lite kveldsparty, og dermed legg kvinnene press på meg for å invitere både Belikov og Varenka. Med andre ord hadde hjula byrja å rulle. Varenka var heilt klart ikkje mot ekteskap. Det var ikkje spesielt hyggeleg å bu med broren, for dei krangla og kjefta dagen lang. Her har du eit bilde av situasjonen: Kovalenko strenar nedover gata, ein høg, kraftig kar i ei brodert skjorte med luggen hangande nedover panna under luebremmen. I ei hand bèr han ein stabel bøker, i den andre ein tjukk knortekjepp. Bak kjem søstera gåande, også ho bèr på bøker.
„Men du har jo ikkje lese boka, Mikhail!“ seier ho høgt. „Høyr kva eg seier, eg veddar på at du ikkje har lese den boka.“
„Men eg seier jo at eg har lese ho!“, ropar Kovalenko mens han dunkar staven i fortauet.
„Å, gode Gud, Mintsjik! Kva er grunnen til at du vert så sint?“
„Men eg seier deg jo at eg har lese ho!“ ropar Kovalenko enda høgare.
Og når dei var heime starta dei ei trefning straks det kom folk innom. Eit slikt liv kan vere slitsamt i lengda, ho ønskte nok sitt eiga, og så må ein tenke på alderen hennar; som trettiåring kunne ho ikkje velge og vrake — ei kvinne tar den ho kan få, sjølv ein gresklærar. Faktum er at dei fleste av våre unge damer tar den dei får tak i bare for å bli gift. Men nok om det, Varenka tok no til å vise Belikov si velvilje.
Og kva med Belikov sjølv? Han banka på hos Kovalenko, akkurat som han gjorde hos oss. Han sette seg ned og tagde, men Varenka song „Vinden blæs“ eller såg tankefullt på han med dei mørke augene sine, eller ho braut ut i ei lattersalve — „ha! ha! ha!“
Når det er snakk om kjærleiksforhold, og spesielt ekteskap, spelar kunsten å ymte frampå ei stor rolle. Alle — både kolleger og damene — tok til å foreslå for Belikov at han måtte gifte seg, det var det einaste fornuftige å gjere. Vi gratulerte han, og med alvorlige miner lira vi av oss ulike platityder — „å inngå ekteskap er eit stort skritt,“ og så vidare. Dessutan var Varenka pen og interessant, ho var dottera til ein statstenestemann og hadde eit gods; og kva meir var, ho var den første kvinna som oppførde seg venleg og varmt overfor han. Det gikk rundt inne i hovudet hans, og han fekk det for seg at han verkeleg måtte gifte seg.»
«Dette var det rette tidspunktet til å kvitte seg med kalosjer og paraply,» sa Ivan Ivanovitsj.
«Men trur du meg når eg seier at det viste seg å bli umulig? Han sette eit fotografi av Varenka på skrivebordet og kom over til meg for å snakke om Varenka og familieliv, og om kor stort skritt det var å gifte seg; han var mye hos Kovalenko, men han endra ikkje livsstilen sin det aller minste. Tvert i mot; avgjerda om å gifte seg var smertefull for han; han vart bleik og tynn, og såg ut til trekke seg enda lengre inn i skallet sitt.
„Eg likar frøken Varenka,“ fortalte han meg ein gong med skuggen av eit smil, „og eg veit at alle menn bør gifte seg, men ... det heile skjedde så brått ... eg må tenke over det ei stund.“
„Kva er det å tenke over,“ svara eg, „gift deg med henne! Det er alt som trengs!“
„Nei, ekteskapet er eit alvorleg skritt; ein må først veie konsekvensar og pliktar — slik at det ikkje skjer noko etterpå. Alt dette bekymrar meg så eg ikkje får sove om natta meir. Og eg innrømmer glatt at eg er redd: ho og broren har ein pussig måte å tenke på; dei resonnerer så rart, og ho har ei veldig livlig framferd. Om ein gifta seg kunne ein bli blanda opp i ein skandale før ein visste ordet av det.“
Så gikk det slik at han ikkje fridde, men utsette det stadig vekk, til rektorfrua og kvinnene ved skolen sin store irritasjon, og i mellomtida gikk han og promenerte med Varenka nesten kvar einaste dag — han tenkte tvillaust at ein mann i hans posisjon plikta å gjere det. Han fortsette å komme til meg for å diskutere familielivet.
Høgst sannsynlig ville han ha fridd til slutt, og dermed ville ei av dei triste og dumme koplingane blitt realisert, slik så mange tusen andre blir, ganske enkelt fordi folk ikkje har betre ting å ta seg til — hadde det ikkje vore for ein plutseleg kjempeskandale. Eg må fortelje deg at Varenkas bror, Kovalenko, avskydde Belikov frå første dag dei møttest.
„Eg forstår ikkje,“ bruka Kovalenko å seie til oss med eit skuldertrekk, „eg kan ikkje forstå korleis de kan halde ut den sniken med det avskyelege oppsynet. Å vener, korleis klarar de bu her! Heile atmosfæren her er kvelande og kvalmande. Kallar de dykk skolemeistrar og lærarar? Nei, de er sykofantar, og dette er ikkje eit tempel for lærdom; det er eit detektivbyrå som stinkar like surt som ein politistasjon. Nei, brør, eg skal vere her ei stund til og så skal eg trekke meg tilbake til godset mitt, fange kreps og undervise små ukrainarar. Eg reiser, og så kan de verte att her med Judasen dykkar.“ Eller han kunne le og le til tårene trilla nedover kinna hans, først i ein djup stemme, så i ein høg, skrikande tone, og spørje meg mens han vifta med hendene:
„Kvifor sit han bare der i rommet mitt? Kva er det han er ute etter? Han sit der bare og stirer.“
Han kalla til og med Belikov for „edderkoppen“, og det er vel ikkje vanskeleg å forstå at vi unngikk å nemne at søstera vurderte å gifte seg med denne „edderkoppen.“ Og når rektorfrua hinta om at det ville vere bra om søstera etablerte ein familie saman med slik ein stødig og allment respektert mann som Belikov, skar han ein grimase og mumla:
„Det er ikkje min sak. Lat henne gifte seg med ein hoggorm om ho vil. Eg kan ikkje utstå å blande meg inn i sakene til andre menneske.“
Og høyr no godt etter kva som skjedde. Ein spøkefugl laga ein karikatur som framstilte Belikov i kalosjer og bomullsbukser mens han heldt oppe ein paraply — og hadde Varenka på armen. Under stod det: „Den amorøse anthropos.“ Uttrykket hans var perfekt fanga. Kunstnaren må ha arbeidd meir enn ei natt med den, for kvar einaste lærar på skolen vår, kvar seminarlærar, offentlege tenestemann — alle fekk ein kopi. Belikov fekk òg ein, og karikaturen gjorde eit frykteleg inntrykk på han.
Vi kom ut av huset saman. Det var søndag første mai, og alle, både lærarar og elevar, hadde blitt sams om å møtes på skolen for å gå ein tur ut av byen og inn i skogane. Dermed gikk vi alle ut saman, og andletet hans var heilt grønt; han såg ut som ein tordensky.
„Så ondskapsfulle og dårlige nokre menneske er!“ braut han ut han med dirrande underleppe.
Eg syntes verkeleg synd på han. Mens vi gikk såg vi brått Kovalenko komme syklande mot oss, Varenka var rett bak, også ho på sykkel. Ho var lyseraud og sliten, men glad og fornøgd likevel.
„Vi drar i førevegen!“ skreik ho. „For eit strålande vêr, heilt fantastisk.“
Og begge forsvann ut av syne.
Belikovs andlet gikk frå grønt til kvitt og han såg paralysert ut. Han stoppa og såg på meg.
„Kva skal dette bety? Når vart det akseptabelt for skolelærarar og kvinner å sykle?“
„Kva er gale med det?“ sa eg. „Lat dei sykle så mye dei vil.“
„Men korleis er det mulig?“ skreik han, forskrekka over at eg tok det så lett. „Kva seier du?“
Og han var så sjokkert at han ikkje var villig til å fortsette, men snudde og gikk heim att.
Neste dag gnei han heile tida hendene nervøst mot kvarandre, han skalv, og vi kunne sjå på andletet hans at han ikkje var frisk. Han avbraut arbeidsdagen for første gongen i sitt liv, og kom ikkje til middag. Mot kvelden kledde han seg varmt, sjølv om været no var ganske sommarleg, og gikk til Kovalenko. Varenka var ikkje heime; han fann broren hennar aleine.
„Ver så venleg å sette deg,“ sa Kovalenko kaldt og grein på nasen. Han såg søvnig ut; han låg og kvilte middag og var ute av slag.
Belikov sat taus i ti minutt og sa så:
„Eg er kommen for å lette sjela mi. Eg er svært, svært sorgtyngd. Ein humorist har laga ein karikatur av meg og ein person som står oss begge nær. Eg reknar det som mi plikt å forsikre deg om at eg ikkje har noko med dette å gjere ... eg har ikkje gjeve grunn til ei slik latterliggjering, men har tvert imot oppført meg i tråd med dei høgaste etiske retningsliner.“
Kovalenko sat taus og såg sur ut. Belikov venta eit par minutt og heldt så fram med ei trist, låg røyst:
„Og eg har noko anna å seie deg. Eg har vore lærar i mange år, mens du så vidt er komen i gang med din karriere, så eg ser det som mi plikt som ein eldre mann å komme med ei åtvaring. Du driv med sykkelriding — eit høgst upassande tidsfordriv for ein lærar som skal utdanne og sette standarden for ungdomen.“
„Men kvifor det?“ spurde Kovalenko med sin djupaste bass.
„Treng eg no verkeleg forklare det openberre for deg, Mikhail Savitsj? Om ein lærar rasar rundt på ein sykkel, kva kan du da vente av elevane? Det neste blir vel at du får dei til gå på hovudet. Og så lenge det ikkje er delt ut eit offentleg rundskriv som tillet det, kan det ikkje vere snakk om at det er lovleg. Eg vart forferda i går da eg såg søstera di på sykkel — ei kvinne eller jente på sykkel — det er jo forferdeleg!“
„Kva vil du eigentleg?“
„Ei einaste sak vil eg: åtvare deg, Mikhail Savitsj. Du er ein ung mann med framtida framom deg, du må vere svært, svært varsam så du ikkje gjør eit mistak! Du går rundt med broderte skjorter, du er alltid i gatene med ei eller anna bok, og nå syklar du! Dette vil rektor få høyre om og så kjem det høgare autoritetar for øyre... Sei meg, vil det vere ein bra ting?“
„Om eg og søstera mi syklar kjem da ingen ved!“ sa Kovalenko og fekk ei lilla farge i andletet. „Og dei som blandar seg inn i min heim og i sakene til min familie, dei sender eg rett til helvetet.“
Belikov vart bleik og reiste seg.
Taler du til meg på den måten kan ikkje halde fram,“ sa han. „Eg må må be deg om ikkje å snakke slik om våre føresette i mitt nærvær. Du må ha større respekt for autoritetane.“
„Sa eg noko om myndigheitene?“ spurde Kovalenko og såg stygt på han. „Ver så snill å la meg vere i fred! Eg er ein ærleg mann og ein respektert person. Eg nektar å snakke med ein snik som deg. Eg kan ikkje utstå snikar!“
Belikov tok til å fikle nervøst, og med eit uttrykk av skrekk i andletet kledde han hurtig på seg. Det var første gang i sitt liv han hadde hørt så grov tale.
„Du kan seie kva du vil,“ sa han og strena gjennom entreen og ut på trappeavsatsen. „Eg må åtvare deg: kanskje har einkvan lytta på oss, og for at samtalen ikkje skal kunne mistydast må eg informere rektor om kva vi har snakka om...i ei generell form. Eg ser meg forplikta til å gjere det.“
„Rapportere? Bare rapporter, du!“
Kovalenko kom bort til Belikov bakfrå, greip han i kragen, og gav han eit puff så han trilla nedover med kalosjene klaprande etter seg. Trappa var lang og bratt, men han rulla greitt heilt ned på bakken der han reiste seg og rørde ved nasen for å kjenne etter om brillene fortsatt var på plass. Men akkurat i det han fall kom Varenka saman med to damer; dei sto ved det nederste trappetrinnet og såg heile ferda nedover, og for Belikov var dette verre enn noko anna. Å bryte nakken eller begge beina ville vore eit betre alternativ enn å bli gjort til latter; no ville heile byen få vite om dette, rektor, høgare autoritetar, ja tenk på kva dette kunne føre til! Det ville bli teikna ein ny karikatur og det heile ville ende med at han vart beordra til å gå av.
Da han reiste seg kjente Varenka han igjen, og da ho såg det absurde andletet hans, den skrukkete frakken, kalosjene, uten at ho visste kvifor han fall — for henne såg det ut som eit uhell — kunne ho ikkje hjelpe for å sette i ein klingande latter som kunne høyrast av alle bebuarane i huset:
„Ha-ha-ha!“
Og denne trillande, høglydte latteren var den siste dråpen som gjorde ende både på ekteskapsplanane og Belikovs tid her på jorda. Han høyrde ingenting av det Varenka sa til han, og han såg ingenting. Da han var vel heime, fjerna han først portrettet av Varenka frå bordet, deretter gikk han til sengs for aldri å stå opp meir.
Tre dagar seinare kom Afanasi til meg og spurde om vi ikkje burde sende etter ein lege, for noko var gale med Belikov. Han låg heilt stille bak forhenget, fullstendig dekt av ei dyne, og når han vart spurt om noe svara han ikkje anna enn ja eller nei, og ingen annan lyd. Der låg han på senga mens Afanasi gikk rundt dyster og mumlande, og stinka vodka som ei skjenkestove.
Belikov døydde ein månad etter. Vi gikk alle i gravferda hans, det vil seie gymnaset og seminaret. No som han låg i kista hadde han eit mildt og fredfylt uttrykk i andletet, nesten lukkeleg, som om han var glad for endeleg å ha blitt lagt i eit „penal“ han aldri meir måtte forlate. Ja, han hadde nådd sitt ideal! Som for å ære han var gravferdsdagen grå og regntung, og alle gikk i kalosjer og bar paraplyar. Også Varenka var i gravferda, og ho brast i gråt da kista vart senka ned i grava. Eg har merka meg at ukrainske kvinner enten ler eller græt, det finst ingen mellomting der.
Det er ei stor glede å gravlegge folk som Belikov, det må eg medgje. På tilbakevegen tok vi på oss våre mest sorgtyngde uttrykk; ingen ville bli tatt i å vise kor glade vi no var, vi hadde ei kjensle i slekt med fridomskjensla frå barndomen dei gongene far og mor forlet huset og vi kunne løpe rundt i hagen eit par timar og nyte tilværet i full fridom. Ah, fridom, fridom! Bare eit lite hint, bare det svakaste håp om ein sjanse til å oppleve fridom gir sjela venger, gjør det ikkje?
Vi kom tilbake frå gravplassen i godt humør, men innan ei uke var gått gikk livet som før, det same harde, keisame, dumme livet; eit liv som ikkje var forbode med statlege sirkulære, men som ikkje var heilt lovleg heller: det hadde ikkje blitt betre. Faktum er at sjølv om vi hadde gravlagt Belikov var det mange penal-personar att, og kor mange kjem det ikkje til å bli!»
«Det er bare slik det er,» sa Ivan Ivanovitsj og smatta på pipa si.
«Kor mange kjem det ikkje til å bli!» tok Burkin opp att.
Gymnaslæraren kom ut av låven. Han var ein stuttvaksen, noko solid bygd kar, ganske skalla, med eit svart skjegg som nesten rakk han til bukselinningen. To hundar følgde med han ut.
«For ein flott måne, sjå månen!» sa han og såg opp.
Det var midnatt. På høgre side kunne dei sjå heile landsbyen, ei lang gate som strekker seg fem verst bortetter. Alt var omhylla i ein djup, fredfylt søvn; ikkje ei rørsle, ikkje ein lyd; det er vanskeleg å tru at naturen kan vere så stille. Fred fyller sinnet når ein ser ei brei landsbygate i månelyset, dei små bustadene, høystakkane og slumrande piletre; nattskuggane gøymer dagens arbeid, sutene og sorgene, det er mildt, vakkert og melankolsk, og det ser ut som stjernene ser ned på menneska med varme kjensler, som om det ikkje fans vondskap på jorda og alt var godt. På venstre side, frå landsbygrensa, låg det opne landskapet, mil etter mil heilt til horisonten, og det var inga rørsle, ingen lyd frå heile det store området som låg bada i måneskinn.
«Det er bare slik det er,» tok Ivan Ivanovitsj opp att. «Men det faktum at vi lever i ein varm og overfylt by der vi må skrive unødige papir, spille bridge — er ikkje det eigentleg eit penal? Og er ikkje heile livet vårt, som vi lever blant kjeltringar og grinebitarar til menn og dumme, late kvinner, mens vi snakkar og lyttar til ein masse skit, er ikkje det også eit penal for oss? Om du vil skal eg fortelje deg ein lærerik historie.»
«Nei, nå må vi sove,» sa Burkin. «Fortel soga i morgon.»
Begge gikk inn på låven og la seg i høyet. Dei hadde allereie dekt over seg og var på veg inn i drømmelandet da lette fottrinn brått vekte dei opp. Det var noen som gikk i nærleiken av fjøset. Fottrinna fortsette og forsvann, og vende etter eit minutt attende...hundane tok til å knurre.
«Det er Mavra som er ute og går,» sa Burkin mens trinna døydde bort.
«Du ser og høyrer korleis dei lyg,» sa Ivan Ivanovitsj og snudde seg over på den andre sida. «Ingen kallar deg ein tosk om du held ut denne lygna, bit i deg fornærmingar og audmjukingar utan at du våger å opent erklære at du står på same sida som rettferdige, frie og ærlege menneske. Du må lyge sjølv, smile for å få ein brødskalk, for ein liten plass i sola, ein verdilaus liten jobb — nei, ingen kan leve på denne måten.»
«Men det er ei anna soge, Ivan Ivanovitsj,» sa læraren, «lat oss sove.»
Og ti minuttar seinare sov Burkin. Men Ivan Ivanovitsj sukka tungt og kasta seg frå side til side. Til sist sto han opp, gikk ut att, og sette seg i døropninga for å røyke pipe.
Fotnotar[rediger]
- ↑ Kabak tyder «skjenkestove»